Άρθρο
Το έγκλημα της ΒΡ στον Kόλπο του Μεξικού

Εξώφυλλο του τευχους 82

Ο Σωτήρης Κοντογιάννης στοιχειοθετεί με ακρίβεια τις ευθύνες των εταιρειών και των κυβερνήσεων για την πρωτοφανή καταστροφή.

Στις 4 Αυγούστου το πετρέλαιο «εξαφανίστηκε» από τον Κόλπο του Μεξικού. Σύμφωνα με την ανακοίνωση που έδωσε εκείνη την ημέρα στη δημοσιότητα η Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ (ΝΟΑΑ), το 75% του πετρελαίου που είχε χυθεί στη θάλασσα, ύστερα από το «ατύχημα» στην πλατφόρμα εξόρυξης Deepwater Horizon της BP στις 20 Απρίλη, είχε πλέον «συλλεχθεί, καεί, εξατμιστεί ή αποσυντεθεί». Ο Λευκός Οίκος υποδέχτηκε την αναφορά με ανακούφιση: «Η μακρά μάχη φτάνει στο τέλος της και είμαστε πολύ ευχαριστημένοι». Και για να αποδείξει ότι τα νερά του Κόλπου του Μεξικού είναι πλέον ασφαλή, ο Μπάρακ Ομπάμα πήγε λίγες μέρες αργότερα με την οικογένειά του διακοπές στις ακτές της Φλόριντα.

Στην πραγματικότητα, όμως, το πετρέλαιο είναι εκεί. Και χάρη στις «προσπάθειες» της BP και της αμερικανικής κυβέρνησης θα παραμείνει εκεί για πολύ καιρό ακόμα. Και παρά τους θεατρινισμούς του προέδρου, θα συνεχίσει για μήνες - ίσως και χρόνια - να ρυπαίνει, να καταστρέφει και να εξοντώνει κάθε μορφή ζωής στην Κόλπο του Μεξικού. Η μόνη μάχη που έφτασε εκείνη την ημέρα στο τέλος της ήταν η μάχη της απόκρυψης.

Η ανακοίνωση προκάλεσε ένα κύμα οργής στις ΗΠΑ. «Η αλήθεια είναι ότι το 50% με 75% του υλικού που βγήκε από την πετρελαιοπηγή είναι ακόμα στο νερό», δήλωσε την επόμενη κιόλας ημέρα ο επικεφαλής μιας ομάδας επιστημόνων από το πανεπιστήμιο του Τέξας που ερευνούσε τις επιπτώσεις της διαρροής. «Απλά βρίσκεται σε διαλυμμένη ή διασκορπισμένη μορφή». Αλλοι επιστήμονες δεν δίστασαν να μιλήσουν ακόμα και για απάτη: «Πρόκειται για μια διάτρητη έκθεση...Υπάρχει μια ιδέα επιστημονικότητας, αλλά το μεγαλύτερο μέρος είναι προπαγανδιστική απάτη».

Το πετρέλαιο είναι παντού

Για τους κατοίκους των Πολιτειών του Κόλπου του Μεξικού που έχουν πληγεί από την μεγαλύτερη θαλάσσια πετρελαιοκηλίδα στην ιστορία, οι επιστημονικές μετρήσεις και οι αναλύσεις είναι περιττές: το πετρέλαιο είναι απλά παντού - στη θάλασσα, στις παραλίες, στην άμμο, στους πνεύμονες και τα βράγχια των δελφινιών και των καρχαριών που ξεβράζονται νεκρά στις ακτές, στα φτερώματα των καφέ πελεκάνων, του συμβόλου της πολιτείας της Λουιζιάνα που κινδυνεύουν να αφανιστούν. «Το πετρέλαιο δεν έχει φύγει», έλεγε ένας, άνεργος πλέον, ψαράς γαρίδας. «Απλά βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια». «Είναι σαν να έχει χτυπήσει κάποια πυρηνική αποκάλυψη τον Κόλπο», σύμπλήρωνε ένας ανώνυμος (για προφανείς λόγους) «εργολάβος» που δουλεύει στην επιχείρηση καθαρισμού με τριετές συμβόλαιο για λογαριασμό της ίδιας της BP. «Τα ΜΜΕ δεν λένε την αλήθεια. Κανένας δεν λέει την αλήθεια. Χθες στην παραλία που δουλεύουμε, μαζέψαμε εφτακόσιους σάκους άμμο με πετρέλαιο. Σήμερα γυρίσαμε πίσω και η παραλία ήταν καλυμμένη ολοκληρωτικά με πετρέλαιο, λές και δεν είχαμε πάει ποτέ εκεί. Σήμερα απομακρύναμε άλλα εφτακόσια πενήντα σακιά. Κάθε μέρα καθαρίζουμε και το κύμα το ξαναφέρνει. Το πετρέλαιο είναι παντού, βαθιά κάτω από την άμμο. Σήμερα ήθελα να μετρήσω το πετρέλαιο, έτσι βύθισα το φτυάρι μου στην άμμο και το πετρέλαιο ήταν εκεί, είκοσι πόντους κάτω».

Η καταστροφή ξεκίνησε στις 20 Απρίλη με μια έκρηξη στην πλατφόρμα Deepwater Horizon που μετατράπηκε γρήγορα σε μια ανεξέλεγκτη πυρκαγιά. Δυο μέρες αργότερα, η πλατφόρμα βυθίστηκε συμπαρασύροντας έντεκα εργαζόμενους στον θάνατο και αφήνοντας το πετρέλαιο να ρέει, από τα βάθη της γης, ανεξέλεγκτο στη θάλασσα. 

Η πλατφόρμα ανήκε στην Transocean, μια εταιρία που ειδικεύεται στις θαλάσσιες εξορύξεις πετρελαίου από μεγάλα βάθη. Η εξόρυξη ήταν διερευνητική: στις 20 Απρίλη η BP, που νοίκιαζε την πλατφόρμα από την Transocean έναντι ενός εκατομμυρίου δολαρίων την ημέρα, είχε αρχίσει ήδη τις διαδικασίες για να σφραγίσει την πετρελαιοπηγή, μέχρις ότου θα ερχόταν η ώρα της εκμετάλλευσης. Το σφράγισμα είχε ανατεθεί στην Halliburton, την διαβότητη από την εμπλοκή της στον πόλεμο του Ιράκ εταιρία του Ντικ Τσένι, του αντιπροέδρου της κυβέρνησης του Μπους. Το πρωϊ της 20ής Απρίλη, ο υπεύθυνος για το σφράγισμα με μπετόν της Halliburton έστειλε ένα e-mail στα κεντρικά γραφεία της εταιρίας με το οποίο την πληροφορούσε ότι η επιχείρηση είχε ολοκληρωθεί «και πήγε καλά». Λίγες ώρες αργότερα η πλατφόρμα εξερράγη.

Τώρα, καθώς συνεχίζεται η έρευνα για τα αίτια του δυστυχήματος, κυβέρνηση, BP, Transocean και Halliburton προσπαθούν, να ρίξουν τις ευθύνες η μία στην άλλη. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν πρόκειται απλά για ένα τυχαίο δυστύχημα: ήταν ένα καλά προμελετημένο έγκλημα. Η καταστροφή ήταν βέβαιο ότι, αργά ή γρήγορα, θα ερχόταν. Και σε αυτό το έγκλημα είναι υπεύθυνοι όλοι τους. Η διαρροή, η έκρηξη, η πυρκαγιά, οι δολοφονίες των εργαζομένων, η διαρροή, η «εξαφάνιση» της πετρελαιοκηλίδας στα έγκατα της θάλασσας, η εξαφάνιση της ζωής από τον κόλπο του Μεξικού, όλα αυτά τα φοβερά πράγματα που συνέβησαν και συνεχίζουν να συμβαίνουν στην περιοχή όπου βυθίστηκε η Deepwater Horizon, δεν είναι παρά η θανατηφόρα σοδειά του σύγχρονου καπιταλισμού.

Οι κυβερνητικές ευθύνες

Πρώτα απ´ όλα υπεύθυνη είναι η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση των ΗΠΑ. Οπως γράφει χαρακτηριστικά σε ένα αποκαλυπτικό άρθρο με τίτλο «Μια προαγγελθείσα καταστροφή» ο Vijay Prashad, καθηγητής ιστορίας στο Τρίνιτι Κόλετζ, «οι ελεγκτικές αρχές των ΗΠΑ επέτρεψαν στην BP να λειτουργεί... υπό ένα καθεστώς ελέγχου παρόμοιο με αυτό που επιβάλλεται από την κυβέρνηση της Νιγηρίας στο Δέλτα του Νίγηρα. Με άλλα λόγια, χωρίς σχεδόν κανένα έλεγχο».

Ολόκληρος ο κρατικός ελεγκτικός μηχανισμός είναι βαθειά διαβρωμένος από τις εταιρείες πετρελαίου. Και αυτό δεν οφείλεται απλά και μόνο στη διαφθορά των στελεχών: το ίδιο το σύστημα είναι έτσι σχεδιασμένο ώστε να γίνεται υποχείριο των εταιριών. Τα στελέχη των ελεγκτικών μηχανισμών δεν είναι μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι: προσλαμβάνονται «με ανοιχτές διαδικασίες» από την «ελεύθερη» αγορά εργασίας. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που στην Αμερική ονομάζεται το σύστημα της «περιστρεφόμενης πόρτας»: τα ίδια πρόσωπα δουλεύουν την μια στιγμή για τις εταιρίες και την άλλη για τις υπηρεσίες που τις ελέγχουν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Σίλβια Μπάκα: από το υπουργείο Εσωτερικών της κυβέρνησης του Κλίντον μεταπήδησε το 2001 στην BP, όπου ανέλαβε, ανάμεσα στα άλλα την διεύθυνση των δημοσίων σχέσεων με τους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς. Σήμερα δουλεύει και πάλι στο υπουργείο Εσωτερικών στο γραφείο Διαχείρισης Ενέργειας Ωκεανών - αυτό που επιβλέπει δηλαδή τις επιχειρήσεις της BP στον Κόλπο του Μεξικού.

Η κυβέρνηση του Ομπάμα προσπάθησε να μεταθέσει τις ευθύνες της για την καταστροφή της Deepwater Horizon στην, διαβόητη για τις στενές σχέσεις της με το λόμπυ του πετρελαίου, κυβέρνηση του Μπους. Αλλά τα πεπραγμένα της νέας κυβέρνησης - που προεκλογικά παρίστανε την ευαίσθητη στα ζητήματα του περιβάλλοντος και υποσχόταν να «πρασινίσει» την αμερικανική οικονομία - είναι, στην καλύτερη περίπτωση, απογοητευτικά: μέσα στον πρώτο χρόνο της εξουσίας του ο υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης Ομπάμα Κεν Σαλαζάρ (αυτός ήταν που επέμεινε για την πρόσληψη της Σίλβια Μπάκα) παρέδωσε 53 εκατομμύρια εκτάρια θαλάσσιου βυθού στις εταιρίες πετρελαίου για εξόρυξη - ένα νούμερο ρεκόρ που ξεπερνάει κατά πολύ τα «επιτεύγματα» της κυβέρνησης του Μπους. Ανάμεσα σε αυτά τα 53 εκατομμύρια εκτάρια ήταν και η θέση Μακόντο που παραδόθηκε, με την υπογραφή του Σαλαζαρ το 2009 στην κοινοπραξία της BP. Το όνομα Μακόντο δόθηκε στην περιοχή, για λόγους συνομωτικότητας στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, από την ίδια την BP. Το όνομα προέρχεται από το διάσημο μυθιστόρημα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές «100 Χρόνια Μοναξιάς». Ειρωνία της τύχης: στο μυθιστόρημα το Μακόντο είναι μια πόλη καταραμένη... 

Περιττό να ειπωθεί, η τοποθέτηση του Σαλαζάρ στη θέση του υπουργού Οικονομικών είχε από την αρχή ενθουσιάσει τις εταιρίες πετρελαίου. Στην Γερουσία ο Σαλαζάρ, που εκλεγόταν στο Κολοράντο, έβγαζε πύρινους λόγους ενάντια στην πολιτική του Μπους και τις προσπάθειές του να παραδώσει και άλλη γη στην BP και τις αδελφές της για έρευνες για πετρέλαιο και εξόρυξη. Στις ομιλίες του αναφερόταν συνέχεια στο περιβάλλον, τα είδη που κινδυνεύουν από την μόλυνση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, την κλιματική αλλαγή κλπ. Το 2008, όμως, σε συνεργασία με τους ρεπουμπλικάνους και τις εταιρίες πετρελαίου προώθησε ένα νομοσχέδιο που έδινε στις εταιρίες το δικαίωμα να «αγοράσουν» δικαιώματα έρευνας και εξόρυξης στο βυθό της θάλασσας με αντάλλαγμα τη χρηματοδότηση κάποιων «πράσινων πρωτοβουλιών». Ο Ομπάμα ενθουσιάστηκε από τότε με την πρωτοβουλία, δηλώνοντας πριν ακόμα γίνει πρόεδρος ότι θα ήταν μοντέλο για την πράσινη πολιτική του.

Οι ευθύνες της ΒΡ

Η BP λειτουργούσε πραγματικά - και συνεχίζει να λειτουργεί - στον Κόλπο του Μεξικού ακριβώς όπως λειτουργούν και οι αδελφές της στη Νιγηρία. Οι εργαζόμενοι που δούλευαν στην πλατφόρμα καταγγέλουν τώρα ότι δούλευαν κάτω από εξαιρετική πίεση. Το έργο είχε καθυστερήσει περίπου δυο βδομάδες - πράγμα που μεταφραζόταν άμεσα σε «ζημιά» πάνω από 20 εκατομμυρίων δολαρίων για την BP. Το αποτέλεσμα ήταν μια πίεση από τους μάνατζερ της BP πάνω στους μηχανικούς να παρακάμψουν τα, έτσι και αλλιώς ανεπαρκή, στάνταρτ ασφαλείας.

Η γεώτρηση πετρελαίου είναι έτσι και αλλιώς πολύ επικίνδυνη. Στα έγκατα της γης το πετρέλαιο συνήθως συνυπάρχει με διάφορα αέρια - στην περίπτωση του Μακόντο με μεθάνιο, έναν εξαιρετικά εύφλεκτο υδρογονάνθρακα. Τα αέρια αυτά βρίσκονται κατά κανόνα σε πολύ υψηλή πίεση η οποία σπρώχνει το πετρέλαιο, μόλις το γεωτρύπανο φτάσει στο κοίτασμα, με ορμή προς τα πάνω. Στις αρχές του 20ού αιώνα, τα ατυχήματα ήταν πολύ συχνά: η πίεση έσπρωχνε με ορμή το γεωτρύπανο προς τα πάνω, ολόκληρος ο πύργος της εξόρυξης κατέρρεε και το πετρέλαιο σχημάτιζε πήδακες δεκάδων μέτρων. Το εφιαλτικό σκηνικό συμπληρωνόταν συχνά από εκρήξεις και πυρκαγιές. Το 1910 στην Καλιφόρνια, μια απόπειρα εξόρυξης της εταιρίας Lakeview κατέληξε στη μεγαλύτερη διαρροή της ιστορίας: παρόλο που δεν πήρε ποτέ φωτιά χρειάστηκε πάνω από ενάμισης χρόνος για να ελεγχθεί η διαρροή. Μέσα σε αυτούς τους μήνες, εννέα εκατομμύρια βαρέλια πετρέλαιο χύθηκαν στο έδαφος σχηματίζοντας για μήνες ποτάμια που μόλυναν και κατέστρεφαν τα πάντα. Ηταν η μεγαλύτερη διαρροή στην ιστορία.

Για να ελέγξουν την πίεση οι εταιρίες εξόρυξης εγκαθιστούν στην κορυφή της γεώτρησης μια ειδική βαλβίδα (BOP) η οποία κλείνει ερμητικά σε περίπτωση ατυχήματος. Οι σύγχρονες βαλβίδες είναι κανονικά εφοδιασμένες με διάφορους μηχανισμούς ασφαλείας - τηλεχειριστήριο για να μπορεί να ενεργοποιηθεί από μακριά ακόμα και σε περίπτωση που η πλατφόρμα ή ο πύργος εξόρυξης παραδοθεί στις φλόγες, αισθητήρια που μπορούν να ανιχνεύουν μια «ανώμαλη» κατάσταση και να κλείνουν την βαλβίδα αυτόματα κλπ. 

Λίγες μέρες πριν την έκρηξη, οι εργαζόμενοι στην Deepwater Horizon είδαν κομμάτια λάστιχο να βγαίνουν από την γεώτρηση. Η βαλβίδα, ήταν προφανές, είχε αρχίσει να διαλύεται. Το έργο, όμως, είχε καθυστερήσει. Η εντολή των μάνατζερ της BP ήταν απλή: συνεχίζουμε! Και οι παραβιάσεις των κανονισμών ασφαλείας συνεχίστηκαν και συνεχίστηκαν - θα χρειάζονταν πολλές σελίδες τεχνικών λεπτομερειών για να τις περιγράψουμε. Στις 20 Απρίλη, τρεις ψαράδες που βρίσκονταν με τη βάρκα τους κοντά στη εξέδρα άκουσαν τον «φριχτό» θόρυβο του μεθανίου που ανέβαινε στην επιφάνεια. Υστερα ακολούθησε η έκρηξη. Οπως αποδείχτηκε στη συνέχεια, η βαλβίδα ήταν από την αρχή προβληματική: η BP την είχε «μετασκευάσει» για να ταιριάζει στις ανάγκες της. Οπως είχε «μετασκευάσει» και το φυλλάδιο ασφαλείας που είχε εγκρίνει το υπουργείο: αυτό που είχε καταθέσει ήταν απλά ένα αντίγραφο από παλιά φυλλάδια ασφαλείας άλλων γεωτρήσεων. «Το σχέδιο αντίδρασης σε περίπτωση διαρροής που υπέβαλλε η BP στις 30 Ιούνη του 2009 είναι κωμικό», γράφει στο ίδιο άρθρο ο Vijay Prashad. «Το 583 σελίδων κείμενο δεν περιέχει ούτε ωκεανογραφικά ούτε μετεωρολογικά δεδομένα... ενώ αναφέρεται σε θαλάσσια ζώα που δεν υπάρχουν στον Κόλπο του Μεξικού (θαλάσσια λιοντάρια, θαλάσσιες ενυδρίδες, φώκιες και θαλάσσιοι ίπποι)... Το μόνο τμήμα της έκθεσης που έμοιαζε λογικό ήταν αυτό που περιέγραφε της προσπάθειες της BP να προστατευθεί από τυχόν απαιτήσεις που θα περιόριζαν τα κέρδη της... Η έκθεση έλεγε στους εργαζόμενους της BP να μην δίνουν ´υποσχέσεις ότι οι περιουσίες, η οικολογία ή οτιδήποτε άλλο θα αποκατασταθεί στην φυσιολογική του κατάσταση´...».

Το σκάνδαλο Corexit

Η αντίδραση της BP - με την άδεια και την συνδρομή της πολιτείας - μετά το ατύχημα είναι ακόμα πιο αποκαλυπτική: για να εξαφανίσει τις πετρελαιοκηλίδες η BP ψεκάζει την επιφάνεια της θάλασσας με ένα ειδικό απορρυπαντικό που ονομάζεται Corexit. Το Corexit είναι πολύ πιο τοξικό από το ίδιο το πετρέλαιο. Στην Ευρώπη έχει απαγορευτεί η χρήση του. Οι ίδιες οι αμερικανικές αρχές τον Απρίλη, μετά την έκρηξη της Deepwater Horizon, έκριναν ότι το Corexit μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνο σε «εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις». Φυσικά αυτό ήταν ψιλά γράμματα για την BP: όπως αποκαλύφθηκε τώρα μέχρι τις αρχές Αυγούστου είχε ψεκάσει πάνω από 8 χιλιάδες τόνους από αυτό το δηλητήριο πάνω από τη θάλασσα, τις ακτές και τα νησάκια του Κόλπου του Μεξικού.

Το Corexit δεν είναι απλά και μόνο εξαιρετικά τοξικό - τα πειράματα δείχνουν ότι σκοτώνει το 50% των οργανισμών τα οποία έρχονται σε επαφή μαζί του. Ακόμα χειρότερα αυτό που κάνει είναι να μετατρέπει τις ίδιες τις πετρελαιοκηλίδες σε μια «λάσπη» που βυθίζεται σιγά σιγά στον πάτο της θάλασσας.

Η διαρροή πετρελαίου, σε μικρές ποσότητες, είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο στη φύση. Η βιολογική εξέλειξη έχει φροντίσει να τις εξαφανίζει: μέσα στους αιώνες έχουν αναπτυχθεί μικροοργανισμοί που έχουν την ικανότητα να διασπούν το πετρέλαιο. Ακόμα και μια πετρελαιοκηλίδα των διαστάσεων της Deepwater Horizon δεν θα έμενε για πάντα στο νερό. Η «λάσπη», όμως, που δημιουργεί το Corexit δεν μπορεί να διασπαστεί. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργούνται μέσα στο νερό τεράστιοι λοβοί ρυπασμένου νερού καταδικασμένοι να μείνουν εκεί για χρόνια ή και δεκαετίες. Πριν από λίγες μέρες επιστήμονες ανακάλυψαν μια τεράστια τέτοια πλάκα να «πλέει» στα βάθη του Κόλπου του Μεξικού. Οι διαστάσεις της: 35 χιλιόμετρα μήκος, 2 χιλιόμετρα πλάτος και 500 μέτρα ύψος. 

Αλλά για την BP, τους συνεργάτες της και τους φίλους τους οι υποθαλάσσιες κηλίδες δεν έχουν καμμιά σημασία: μπορούν να εντοπιστούν μόνο από τους επιστήμονες και η BP έχει αρκετά χρήματα για να προσλάβει άλλους επιστήμονες να τα αμφισβητήσουν. Αλλά ούτε αυτό καν χρειάζεται να το κάνει: έχει και το κράτος με το μέρος της για να αμφισβητεί τα επιστημονικά δεδομένα που δεν την συμφέρουν και να απειλεί τους καθηγητές που τολμάνε να βγάζουν στη δημοσιότητα τέτοια στοιχεία.

Η BP και οι αδελφές της του πετρελαίου ανήκουν στις μεγαλύτερες εταιρίες του πλανήτη. Η δύναμή τους μπορεί να συγκριθεί μόνο με τα εγκλήματά τους. Η BP έχει πίσω της μια μακριά ιστορία απάτης, εκμετάλλευσης, θανάτου και καταστροφής: το 1953 για χάρη της ο αμερικανικός στρατός ανέτρεψε την δημοκρατική κυβέρνηση του Μοσαντέχ στο Ιράν - που είχε τολμήσει να εθνικοποιήσει το πετρέλαιο - και έφερε τον Σάχη στην εξουσία. Τώρα ο κόσμος στις ΗΠΑ είναι τόσο εξοργισμένος απέναντί της όπως ήταν και οι λαοί της Μέσης Ανατολής δεκαετίες τώρα: στην Αμερική οι πωλήσεις βενζίνης στα πρατήρια της BP έχουν πέσει σχεδόν 20% κάτω. Και η οργή δεν στρέφεται μόνο ενάντια στην BP: η διαρροή της Deepwater Horizon έχει στοιχίσει ακριβά στην δημοτικότητα του Ομπάμα - σε αυτό οφείλονται όλες αυτές οι «σκληρές» δηλώσεις σε βάρος της εταιρίας. Αλλά ο κόσμος καταλαβαίνει ότι πρόκειται για υποκρισία.

Το πετρέλαιο είναι το «αίμα» του καπιταλισμού. Το σύστημα είναι εθισμένο στους υδρογονάνθρακες όπως οι ναρκομανείς στην ηρωϊνη: για να λειτουργεί χρειάζεται ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες. Και όπως και οι έμποροι ναρκωτικών έτσι και οι εταιρίες του πετρελαίου για να εξασφαλίσουν αυτές τις ποσότητες είναι διατεθειμένες να παίρνουν ολοένα και μεγαλύτερα ρίσκα - όπως είναι η εξόρυξη πετρελαίου από τον πυθμένα της θάλασσας που βρίσκεται χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια. Αλλά το ρίσκο δεν το παίρνουν αυτές: αυτές παίρνουν μόνο τα κέρδη. Το ρίσκο είναι όλο δικό μας.