Άρθρο
Βιβλιοκριτική: Davide Ferrario: Σβήσιμο σε μαύρο

Davide Ferrario: Σβήσιμο σε μαύρο

Davide Ferrario: Σβήσιμο σε μαύρο

Τιμή: 20 ευρώ, 533 σελίδες, Εκδόσεις Πόλις

Τον Απρίλη του 1948 έγιναν οι πιο σημαντικές εκλογές στην ιστορία της Ιταλίας. Από τη μια μεριά το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα με τη ολόψυχη στήριξη του Βατικανού, την απλόχερη οικονομική στήριξη από τις ΗΠΑ που συνοδευόταν με απειλές ότι σε περίπτωση που η Ιταλία ψηφίσει τους «κόκκινους», η αμερικάνικη βοήθεια θα κόβονταν και θα αναλάμβαναν οι πεζοναύτες. Από την άλλη βρισκόταν το «Λαϊκό Μέτωπο» του Κομμουνιστικού Κόμματος και των Σοσιαλιστών. Το Λαϊκό Μέτωπο έχασε με μεγάλη διαφορά. 

Σ’ αυτό το φόντο ξετυλίγεται η πλοκή στο «Σβήσιμο σε μαύρο» του Νταβίντε Φεράριο, που είναι κριτικός κινηματογράφου και σκηνοθέτης. Στο μυθιστόρημα πρωταγωνιστούν δυο χαρακτήρες: ο Τομάζο Μοράβιο, πρώην αντάρτης, πρώην αστυνομικός και νυν ιδιωτικός ντετέκτιβ. Αν και δεν είναι οργανωμένος στην αριστερά, είναι καθαρό που βρίσκονται οι συμπάθειές του. Ο δεύτερος πρωταγωνιστής δεν είναι άλλος από τον Ορσον Γουέλς, ο «θρυλικός» σκηνοθέτης και ηθοποιός. Ο Γουέλς πράγματι είχε βρεθεί στην Ιταλία εκείνη την περίοδο για τα γυρίσματα της ταινίας Black Magic στην οποία υποδυόταν τον μάγο -κάποιοι λένε απατεώνα- κόμη Καλιόστρο. 

Συνήθως είναι προβληματικό και αποτυχημένο το μπάσιμο γνωστών ιστορικών προσώπων στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ενός μυθιστορήματος, ιδιαίτερα ενός αστυνομικού που έχει πολύ ιδιότροπους κανόνες. Τουλάχιστον το μυθιστόρημα του Φεράριο αποφεύγει τις χειρότερες υπερβολές. Σ’ αυτό βοηθάει η προσεκτική συγκέντρωση πραγματικών γεγονότων στην οποία στηρίζει ο συγγραφέας την υπόθεση του βιβλίου.

Το υπόβαθρο της εκλογικής ήττας της αριστεράς το 1948 –που γύρω της πλέκεται η υπόθεση- ήταν η πολιτική της ταξικής συνεργασίας του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος στη διάρκεια της Αντίστασης και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Οι δυνατές «στιγμές» του βιβλίου είναι εκείνες που μιλάνε για τις συνέπειες αυτών των συμβιβασμών. Όπως για παράδειγμα η γνωμάτευση του Αρειου Πάγου που έκανε διάκριση ανάμεσα σε «φυσιολογικά βασανιστήρια με στόχο τον εκφοβισμό» και σε «ωμότητες ιδιαιτέρως απάνθρωπες». Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονταν οι κατηγορούμενοι φασίστες που απαλλάσσονταν ή έπαιρναν γελοίες ποινές για να ανακυκλωθούν κατόπιν στο κρατικό μηχανισμό και τη Χριστιανοδημοκρατία. Αντίθετα οι «υπερβολές» των ανταρτών τιμωρούνταν αυστηρά με βάση τη δεύτερη κατηγορία. 

Κάθε ομοιότητα με τις βιομηχανία στημένων δικών ενάντια στους μαχητές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ μετά τη Βάρκιζα, κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Η μόνη διαφορά, είναι ότι ο Παλμίρο Τολιάτι ο ηγέτης του Ιταλικού ΚΚ ήταν υπουργός Δικαιοσύνης στις κυβερνήσεις «Εθνικής Ενότητας» το 1945-46. 

«Τα τζιπ της αστυνομίας φρέναραν, αλλά δεν σταμάτησαν. Χώθηκαν στη μάζα των διαδηλωτών σαν ατσάλινη σφήνα, υποχρεώνοντάς τους να παραμερίσουν, αν δεν ήθελαν να παρασυρθούν. Οι αστυνομικοί που κάθονταν στα πίσω καθίσματα άρχισαν να χτυπούν από ψηλά με τα κλομπ και τον υποκόπανο άντρες, γυναίκες και παιδιά αδιακρίτως.» Γένοβα 2001; Η τακτική είναι η ίδια, μόνο που αυτή η σκηνή περιγράφει τη καταστολή μιας διαδήλωσης ανέργων στη Ρώμη την άνοιξη του 1948. 

Η ηγεσία του ΙΚΚ υπέγραψε τις δικές της «Βάρκιζες». Το αποτέλεσμα μπορεί να μην ήταν ένας εμφύλιος πόλεμος όπως στην Ελλάδα αλλά η περιθωριοποίηση του μεγαλύτερου ΚΚ στον «ελεύθερο κόσμο» για τριάντα και πάνω χρόνια, ενός κόμματος που ακόμα και στα τέλη της δεκαετίας του ’50, μπορούσε να μετράει δυο εκατομμύρια μέλη. Οι εκλογές του 1948 επισφράγισαν μια ήττα που είχε αρχίσει να διαγράφεται από το 1944-45. 

Τότε, οι παρτιζάνοι και οι εργάτες στις μεγάλες πόλεις του βορρά έδιωχναν τους φασίστες και καταλάμβαναν τα εργοστάσια. Διευθυντές κι εργοδηγοί πετάγονταν έξω με κλωτσιές, όχι μόνο για συνεργασία με τους φασίστες αλλά και για «δουλική συμπεριφορά στα αφεντικά». Το ΙΚΚ επέλεξε να συμμετέχει στις κυβερνήσεις «όλων των Ιταλών» λέγοντας ότι τη λύση θα τη δώσει η κάλπη. Όταν έφτασε εκείνη η ώρα ο «άνεμος του βορρά» είχε κοπάσει. 

Η άλλη πλευρά του νομίσματος ήταν οι κυβερνήσεις της Χριστιανοδημοκρατίας (με τους Σοσιαλιστές από τη δεκαετία του ’60) με όλες τις διακλαδώσεις προς τη Μαφία και το «βαθύ κράτος» των μυστικών υπηρεσιών και των σκανδάλων κάθε λογής. Το «σβήσιμο σε μαύρο» δηλαδή, όπως λέει προς το τέλος του βιβλίου ο απογοητευμένος Τομάζο Μοράβια.   

 Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 μέχρι τα μέσα του ’70 ένα συγκλονιστικό κύμα αγώνων που στο κέντρο του βρέθηκε η εργατική τάξη απείλησε να γκρεμίσει αυτό το οικοδόμημα. Για άλλη μια φορά, σε βοήθεια του ιταλικού καπιταλισμού έσπευσε το ΙΚΚ με την πολιτική του «ιστορικού συμβιβασμού». Η σημερινή «κεντροαριστερά» κι όσοι την στηρίζουν στην Ιταλία έχουν πράγματι να επιδείξουν μια «λαμπρή» ιστορία συμβιβασμών και προδοσιών. 

Ωστόσο βρισκόμαστε πολύ μακριά από ένα ακόμα «σβήσιμο σε μαύρο». Είναι καιρός να δυναμώσουμε το κόκκινο