Άρθρο
Το “μπούλινγκ” και η εκπαίδευση στα χρόνια των Μνημονίων

O Σεραφείμ Ρίζος, δάσκαλος στα Χανιά, σπάει τα τηλεοπτικά στερεότυπα και γράφει για τις πραγματικές
αιτίες της βίας στο σχολείο.

 

Κατά τη διάρκεια της αναζήτησης αλλά και μετά την επιβεβαίωση του τραγικού θανάτου του φοιτητή της Γαλακτοκομικής Σχολής, Βαγγέλη Γιακουμάκη, υπήρξε μια υστερική προσπάθεια εκμετάλλευσης της υπόθεσης από τα κόμματα της δεξιάς αντιπολίτευσης και τους βαρόνους των ΜΜΕ που στόχευε ενάντια στη νεολαία.


Το μπούλινγκ, ο ομαδικός ή ατομικός εκφοβισμός, παρουσιάστηκε ως η νέα μάστιγα που απειλεί κάθε σπίτι. Τα σχολεία και οι χώροι της νεολαίας μετατράπηκαν σε χώρους άσκησης ανεξέλεγκτης και αναίτιας βίας, καθώς και χώρους «καλά κρυμμένων, ένοχων μυστικών». Κάθε λογής «ειδικοί» και εκπρόσωποι ΜΚΟ γέμισαν τα τηλεπαράθυρα μιλώντας για την τεράστια έκταση που έχει πάρει η ενδοσχολική βία. Ένα τόξο υποκρισίας που ξεκινά από τηλεπερσόνες όπως η Αννίτα Πάνια έως το ΠΑΣΟΚ ή ακόμα  και τη Χρυσή Αυγή κήρυξαν πόλεμο στο μπούλινγκ.


Όλος αυτός ο τηλεοπτικός και πολιτικός όχλος, προσπαθεί να κατασκευάσει έναν φανταστικό κόσμο βίας όπου ακόμη και το κάθε παιδικό πείραγμα μπορεί να οδηγήσει σε τραυματισμό, αυτοκτονία ή να επιφέρει ανεπανόρθωτα τραύματα στον ψυχικό κόσμο των παιδιών και των εφήβων. Επιχειρούν το στιγματισμό της νεολαίας και της εργατικής οικογένειας ως υπεύθυνες γι’ αυτή τη βία και χρησιμοποιούν το αίμα ενός νεκρού νέου ανθρώπου ως κολυμβήθρα του Σιλωάμ για το δικό τους εξαγνισμό. Προσπαθούν να μας κάνουν να ξεχάσουμε πόσες αυτοκτονίες έχουν προκαλέσει τα μνημόνια. Να θολώσουν το τοπίο για το ποιος είναι αυτός που κατέχει το μονοπώλιο της βίας σε αυτό το σύστημα. Να εκμηδενίσουν στα μάτια της πλειοψηφίας τη φασιστική βία. Να επιβάλλουν ως φυσιολογικό τον ανθρωποφάγο ανταγωνισμό που, στο όνομα της τηλεθέασης και του κέρδους, παράγει σκουπίδια τηλεοπτικού μπούλινγκ.


Νόμος, τάξη, σκοταδισμός και κέρδη


Η στάση τους όμως δεν κινείται απλά στη σφαίρα των ιδεών. Ο θάνατος του Βαγγέλη είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για όλους αυτούς να επιχειρήσουν έναν ακόμη μεγαλύτερο και στενότερο έλεγχο της νεολαίας. Το φάντασμα του Δεκέμβρη του 2008 βρίσκεται ακόμη εκεί και τους στοιχειώνει. Η μεγαλύτερη αστυνόμευση των σχολείων, η θέσπιση νόμων που ποινικοποιούν το μπούλινγκ, σε συνδυασμό με τον αφηρημένο ορισμό τού τι μπορεί να θεωρηθεί μπούλινγκ, δίνουν τέτοιες δυνατότητες. Ο εισαγγελέας δεν θα στέλνεται στο σχολείο μόνο όταν έχει κατάληψη, αλλά και στον κάθε πιθανό έντονο εφηβικό καυγά. Χρησιμοποιούν το φόβο προκειμένου να εξασφαλίσουν την ευρύτερη δυνατή κοινωνική συναίνεση σε αστυνομικού χαρακτήρα μέτρα και σε μεγαλύτερη αυταρχικοποίηση των κανονισμών λειτουργίας, που στο όνομα της «ασφάλειας με κάθε κόστος», θα περιστέλλουν τις όποιες ελευθερίες έχουν απομείνει σε παιδιά και εκπαιδευτικούς στο σχολείο των μνημονίων.


Οι εκπαιδευτικοί βέβαια δεν μένουν στο απυρόβλητο σε μια τέτοια διαδικασία. Χωρίς να κατονομαστούν, ζωγραφίζονται ως συνένοχοι ή στην καλύτερη περίπτωση ανίκανοι να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο. Η αξιολόγηση, παρά την ηχηρή ήττα που υπέστη, παραμένει μόνιμη επωδός στο στόμα κάθε νεοφιλελεύθερου.


Όταν το σχολείο θεωρείται ανίκανο να αντιμετωπίσει μια αυξανόμενη βία στο εσωτερικό του, ανοίγει η πόρτα στην αντικατάσταση του εκπαιδευτικού, από διαφόρων ειδών «ειδικούς», είτε αστυνομικούς που παραδίδουν σεμινάρια «επιμόρφωσης», είτε εκπρόσωπους ΜΚΟ κλπ. Δημιουργείται έτσι ένα ακόμη πεδίο για την μεγαλύτερη κατάτμηση της εκπαίδευσης ως ενιαία διαδικασία και την αντικατάστασή της με μια σειρά προγράμματα, ασύνδετα μεταξύ τους, με στόχο την απόκτηση δεξιοτήτων και την αφομοίωση συμπεριφορών.


Πίσω από αυτά τα προγράμματα δημιουργείται για μια ακόμη φορά χώρος για κάθε λογής χορηγούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εταιρία στοιχημάτων Stoiximan χρηματοδοτεί προγράμματα για τις επιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού, που εκπονούνται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και εφαρμόζονται στα σχολεία του Ρεθύμνου.


Δεν είναι όμως τα δημοκρατικά δικαιώματα το αποκλειστικό θύμα όταν η εκπαίδευση λειτουργεί με όρους καθεστώτος έκτακτης ανάγκης. Η γνώση και η επιστημονική προσέγγιση στην ερμηνεία των κοινωνικών, θεωρητικών ακόμη και φυσικών φαινομένων είναι το επόμενο.


Χαρακτηριστική ήταν η εγκύκλιος που έστειλε το Υπουργείο στα σχολεία για την «αντιμετώπιση» της τελευταίας έκλειψης ηλίου. Αντί να ειδωθεί ως μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία ώστε να προωθηθεί μια προσπάθεια παρατήρησης και εξήγησης ενός όχι και τόσο συχνού φαινομένου, απαγορεύτηκε κατά τη διάρκεια της έκλειψης και για όσο αυτή κρατούσε, σε όλα τα παιδιά να βρίσκονται σε εξωτερικούς χώρους. Εκδρομές ακυρώθηκαν, προγράμματα αναπροσαρμόστηκαν. Αυτό οδήγησε σε ορισμένες περιπτώσεις σε παράλογες αντιμετωπίσεις καλλιέργειας κλίματος φόβου απέναντι στο φυσικό φαινόμενο, που θύμιζαν μάλλον μεσαιωνικές παρά σύγχρονες αντιμετωπίσεις. Η κυβέρνηση της ρεφορμιστικής αριστεράς μην τολμώντας να τσακίσει αποφασιστικά το κλίμα της εργοδοτικής τρομοκρατίας που επικρατούσε στα σχολεία κατέληξε στην επανάληψη παραλογισμών.


Ανεξέλεγκτη βία;


Άμεσες είναι οι αναλογίες στα ζητήματα συμπεριφοράς, συμβίωσης, σχέσεων, κοινωνικότητας. Τα ζητήματα αυτά είναι πιο σύνθετα και πιο ευαίσθητα. Πόσο δε μάλλον το ζήτημα της βίας στο χώρο του σχολείου. Η αντιμετώπισή του κάτω από το καθεστώς των πιέσεων των αστών θα είναι καταστροφική. Η ποινικοποίηση και η εξάμηνη φυλάκιση που προωθεί η κυβέρνηση για το μπούλινγκ δεν πρόκειται να λύσει κανένα πρόβλημα, όπως καμιά ποινικοποίηση και κλιμάκωση της καταστολής ενάντια στη νεολαία δεν έλυσε ποτέ. Ένας τέτοιος προσανατολισμός είναι μια τεράστια υποχώρηση για την αριστερά.


Η συζήτηση πάνω στο ζήτημα της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού ως του ιδιαίτερου τρόπου με τον οποίο ασκείται αυτή, είναι σχετικά πρόσφατη, αλλά πλέον είναι μια ανοιγμένη συζήτηση (κυρίως στον εκπαιδευτικό χώρο) και αυτό από μόνο του είναι ένα θετικό γεγονός. Η αριστερά δεν πρέπει να την προσπεράσει. Πρώτο γιατί δεν μπορεί να αφήνεται αυτή η συζήτηση στις τηλεπερσόνες και τους φασίστες. Δεύτερο γιατί μπορεί να δημιουργήσει τη δυνατότητα να αποφευχθούν τραγικά περιστατικά. Και τρίτο γιατί αν αυτή η συζήτηση γίνει με ειλικρινείς όρους, κοινωνικούς, πολιτικούς και επιστημονικούς προσθέτει στην κριτική του εκπαιδευτικού συστήματος στον καπιταλισμό αλλά και συνολικότερα στον ίδιο τον καπιταλισμό.


Στο χώρο του σχολείου, αλλά και γενικότερα στις σχέσεις της νεολαίας, υπάρχει βία και είναι διαδεδομένη. Αν χρησιμοποιήσουμε μια έρευνα του 20101 που έγινε σε αρκετά μεγάλο δείγμα παιδιών φαίνεται ότι ένα 8,5% των παιδιών αναφέρει ότι έχει υπάρξει θύμα εκφοβισμού τουλάχιστον 2 με 3 φορές το μήνα, ενώ ένα 15,8% εκφοβίζει άλλους με την ίδια συχνότητα. Από την άλλη ένα 3,1% των εφήβων έχει υπάρξει τόσο θύτης όσο και θύμα.


Οι τρόποι εκφοβισμού που αναφέρονται συχνότερα, στη συγκεκριμένη έρευνα, από τους εφήβους που τον υφίστανται είναι τα λεκτικά πειράγματα (5,5%), τα πειράγματα/ χειρονομίες σεξουαλικού περιεχομένου (4,4%), η διάδοση ψεμάτων και φημών (3,7%) και τα πειράγματα/ενοχλήσεις μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή και κινητού τηλεφώνου (3,3%). Σε χαμηλότερα ποσοστά αναφέρονται, ο αποκλεισμός από παρέες και κοινές δραστηριότητες, η χρήση σωματικής βίας και οι άσχημοι χαρακτηρισμοί για την εθνικότητα και τη θρησκεία των θυμάτων. Από την άλλη, και πάντα σύμφωνα με τη συγκεκριμένη έρευνα, 15,9% των εφήβων έχει πιαστεί άγρια στα χέρια τουλάχιστον τρεις φορές μέσα στην τελευταία χρονιά από τη στιγμή που έγινε η έρευνα.


Πέρα από τις υστερίες φαίνεται ότι η βία που υπάρχει δεν είναι ανεξέλεγκτη και παίρνει συγκεκριμένες μορφές. Επίσης έχει συγκεκριμένες πηγές από τις οποίες αντλεί «έμπνευση». Ο άκρατος ανταγωνισμός, ο ρατσισμός, η ισλαμοφοβία, ο σεξισμός αποτελούν τις δεξαμενές της ενδοσχολικής βίας. Η ομοφοβία είναι επίσης μια τεράστια δεξαμενή. Χρειάζεται ίσως ειδική μνεία σε αυτή γιατί είναι εξαφανισμένη ακόμη και από τις περισσότερες έρευνες που αφορούν στην ενδοσχολική βία. Όλοι όμως ξέρουμε ότι οι πιθανότητες για παράδειγμα που έχει ένα αγόρι να αντιμετωπίσει παρενοχλήσεις για τον σεξουαλικό προσανατολισμό του, αν η συμπεριφορά του θεωρηθεί «θηλυπρεπής», ή αντίστοιχα ενός κοριτσιού «ανδροπρεπής», είναι μεγάλες.


Η συγκεκριμενοποίηση της βίας σημαίνει ότι υπάρχουν δυνατότητες να αντιμετωπιστεί. Πολλές φορές η χρήση του όρου μπούλινγκ – εκφοβισμός μάλλον συσκοτίζει παρά διαφωτίζει προς αυτή την κατεύθυνση. Τσουβαλιάζει κάτω από μια γενική ταμπέλα, αντί να κατονομάζει περιστατικά βίας που έχουν διαφορετικό περιεχόμενο έκφρασης. Ο Βαγγέλης Γιακουμάκης υπήρξε θύμα της μη εναρμόνισής του με το πρότυπο του “μάτσο κρητικού άντρα” και όχι γενικώς του μπούλινγκ. Με αυτό τον τρόπο αποκρύπτονται οι αιτίες εμφάνισης των βίαιων περιστατικών και δυσχεραίνεται η όποια προσπάθεια αντιμετώπισής της. Οι αντιλήψεις που επικρατούν στους ιθύνοντες κύκλους του Παρατηρητηρίου για την Πρόληψη της Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού που ιδρύθηκε το 2012, αντιμετωπίζουν την ενδοσχολική βία ως προϊόν ιδιαίτερων προϋπαρχόντων ψυχολογικών ή ακόμη και πολιτιστικών χαρακτηριστικών μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων, που ωθούν εκ των προτέρων στη διεκδίκηση ρόλων κυρίαρχου και κυριαρχούμενου και μοιραία οδηγούν στη σύγκρουση.2 Οι αιτίες ανάγονται στο οικογενειακό περιβάλλον, την αυταρχικότητα ή όχι των γονέων, την εικόνα που έχουν για την εξωτερική τους εμφάνιση ή τη σωματική τους υγεία κλπ. Οι προτάσεις αντιμετώπισης που προτείνουν, περιέχουν κατά βάση την παρότρυνση των θυμάτων να μιλήσουν ή συμβολικές δραστηριότητες και συζητήσεις εντός τάξης.


Βία με αιτία


Η ενδοσχολική βία δεν είναι μια ξεχωριστή μορφή βίας. Αποτελεί την έκφραση στο χώρο του σχολείου, της βίας που βιώνεται από εκατομμύρια ανθρώπους καθημερινά. Η εκπαίδευση στον καπιταλισμό έχει δύο κύριες λειτουργίες. Από τη μια συμβάλλει με αποφασιστικό τρόπο στην αναπαραγωγή των τάξεων. Από την άλλη εξασφαλίζει ότι η αναπαραγωγή της εργατικής τάξης θα γίνει με όρους καταπιεζόμενης τάξης. Ότι θα έχει δηλαδή ενσωματώσει την ιδεολογία, τις αξίες, την πειθαρχία, τους κανόνες συμπεριφοράς που ταιριάζουν στη θέση της μέσα στον καπιταλισμό. Αυτές δηλαδή που επιβάλλει η ηγεμονία της αστικής τάξης.
Γι’ αυτό αναπαράγει στη λειτουργία της, τη δομή και το περιεχόμενό της το σύνολο των διαιρέσεων και των διακρίσεων που υπάρχουν στον καπιταλισμό. Τα παχύσαρκα κορίτσια γίνονται αντικείμενο πειραγμάτων σε πολύ συχνότερο βαθμό σε σχέση με τα κορίτσια που παρουσιάζουν φυσιολογικό ή χαμηλότερο από το φυσιολογικό βάρος. Κάτι αντίστοιχο δεν ισχύει για τα παχύσαρκα αγόρια, τουλάχιστον στον ίδιο βαθμό.3 Η αντιστοίχηση με τα πρότυπα ομορφιάς των λιπόσαρκων μοντέλων που φτιάχνονται από τη βιομηχανία μόδας είναι άμεση.


Τα παιδιά αναπαράγουν τα ρατσιστικά στερεότυπα που έχουν κατασκευαστεί εκτός σχολείου, δεν εφευρίσκουν δικά τους, όταν για παράδειγμα χρησιμοποιούν ως υποτιμητική βρισιά την διαφορετική εθνικότητα κάποιου. Όταν μαθητές αναρτούν στο διαδίκτυο βίντεο με προσωπικές στιγμές των συμμαθητών τους ή το μάθημα που έχουν κρυφά βιντεοσκοπήσει δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να αναπαράγουν την κουλτούρα των ριάλιτι σόου των καναλαρχών.


Ο τρόπος λειτουργίας του σχολείου στον καπιταλισμό αποτελεί θερμοκήπιο αναπαραγωγής της βίας καλλιεργώντας λογικές επικράτησης του ισχυρού και διαμορφώνοντας το αντίστοιχο ψυχολογικό κλίμα. Το «σχολείο φυλακή», για να χρησιμοποιήσουμε ένα παλιό σύνθημα, αντανακλά τον ανταγωνισμό των επιχειρήσεων στον καπιταλισμό επιβάλλοντας έναν ακραίο ανταγωνισμό και εξατομικοποίηση στους μαθητές. Οι πανελλαδικές εξετάσεις, η βαθμολογία αξιολόγησης, τα ατελείωτα τεστ, αλλά ακόμη και πιο παιγνιώδεις τεχνικές ανάδειξης του «μαθητή του μήνα» μέσω ενός συστήματος συλλογής μπόνους έχουν δημιουργήσει ένα εξαιρετικά στρεσογόνο κλίμα. Οι όποιες συλλογικές μορφές διδασκαλίας είτε παραμένουν περιθωριακές είτε ακυρώνονται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο. 4 στα 5 παιδιά αντιμετωπίζουν καταστάσεις άγχους.4


Αν και εμφανίζεται ότι είναι ένα σχολείο ίσων ευκαιριών, ο τρόπος με τον οποίο είναι δομημένη η μάθηση ευνοεί τα παιδιά που έχουν έρθει σε επαφή με τις αφηρημένες γνωστικές έννοιες πριν από αυτό. Έτσι πολλά από τα παιδιά ενός μεγάλου τμήματος της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων γίνονται τα λιγότερο ευνοημένα πριν καν δεχτούν τον «πρώτο αγιασμό». Τα παιδιά αυτά είναι περισσότερο εκτεθειμένα στη σχολική αποτυχία, την περιθωριοποίηση και την εγκατάλειψη του σχολείου. Είναι τα πρώτα που έρχονται αντιμέτωπα με ένα μέλλον ανασφάλειας, ανεργίας, απόρριψης, περιθωριοποίησης. Οι περικοπές, τα κλεισίματα, οι συγχωνεύσεις των τελευταίων χρόνων τα έχουν αποστερήσει από τις όποιες υποστηρικτικές δομές. Η φτώχεια έχει διαλύσει σε μεγάλο βαθμό ακόμη και τη δυνατότητα της οικογενειακής στήριξης. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλά από αυτά πρωταγωνιστούν σε περιστατικά βίας.


Η σεξουαλική αγωγή, στο ελληνικό σχολείο, είναι στην ουσία ανύπαρκτη και περιορίζεται σε προαιρετικά προγράμματα που μπροστά στο κυνήγι της επιτυχίας φαντάζουν πολυτέλειες. Ακόμη όμως και σε αυτά τα προγράμματα, πολλές φορές, η εκκίνηση για να μιλήσει κανείς για το σεξ στους έφηβους δεν είναι οι ορμές τους, οι εμπειρίες τους, η κοινωνικότητα, η ευχαρίστηση, η αγάπη αλλά η υγιεινή και ο κίνδυνος των νοσημάτων που το συνοδεύουν. Η ομοφυλοφιλία ως σεξουαλική έκφραση είναι πλήρως εξοβελισμένη.


Οι αιτίες όμως δεν περιορίζονται μόνο στον τρόπο λειτουργίας του σχολείου. Άνωθεν πολιτικές παρεμβάσεις έχουν συμβάλλει στην καλλιέργεια διακρίσεων. Οι αρνήσεις εγγραφής παιδιών μεταναστών χωρίς χαρτιά στη δεκαετία του ’90, οι χρόνιες διακρίσεις εις βάρος των παιδιών της μειονότητας, των Ρομά,5 οι παρεμβάσεις ακροδεξιών ενάντια στο να κρατήσουν τη σημαία στις παρελάσεις αριστούχοι μαθητές με καταγωγή από άλλες χώρες έπαιξαν από την αρχή ρόλο στη διαμόρφωση κλίματος διαχωρισμού και διακρίσεων στην εκπαίδευση. Πατώντας σε αυτό το έδαφος η άνοδος της Χρυσής Αυγής και η πρόσβασή της στα σχολεία το τελευταίο διάστημα αύξησε τα περιστατικά βίας ενάντια σε μετανάστες, ομοφυλόφιλους κλπ.


Κινηματική η λύση


Τα κινήματα στο χώρο της εκπαίδευσης αποτέλεσαν παράγοντα ανάσχεσης της βίας προβάλλοντας την αξία της συλλογικής διεκδίκησης απέναντι στην απελπισία της εξατομικοποίησης. Οι εκπαιδευτικοί υπεράσπισαν τις μειονότητες αρνούμενοι να πειθαρχήσουν στον αποκλεισμό τους. Από αυτή την αφετηρία χρειάζεται να ξεκινήσει η όποια προσπάθεια αντιμετώπισης της βίας στο σχολείο. Κάτι τέτοιο απαιτεί αμφισβήτηση του πλαισίου μέσα στο οποίο εκδηλώνεται η βία, διαφορετικά είναι μια ημιτελής προσπάθεια. Χρειάζεται η επαναδιεκδίκηση του σχολείου ως ενός χώρου συλλογικότητας.


Η επαναφορά της δημοκρατίας και η διεκδίκηση μιας πραγματικής παιδαγωγικής ελευθερίας μέσα στη σχολική κοινότητα αποτελούν κλειδί για την αντιστροφή του κλίματος ανθρωποφαγίας του σχολείου στον καπιταλισμό. Η δημοκρατία όμως δεν μπορεί να περιοριστεί απλά σε κάποιες περιορισμένες κινήσεις εκλογής διευθυντών και προϊσταμένων όταν αυτοί μάλιστα διατηρούν το ρόλο του γενικού τοποτηρητή και οικονομικού μάνατζερ που τους έδωσαν οι προηγούμενες κυβερνήσεις.


Δημοκρατία σημαίνει κατάργηση του «νέου σχολείου» των μνημονίων όχι απλά κάποιων πτυχών του νόμου Διαμαντοπούλου. Γενναία χρηματοδότηση της παιδείας. Κατάργηση των πανελλαδικών εξετάσεων και του εξετασιοκεντρικού συστήματος, της βαθμολογίας και της αναπαραγωγής όλων των διακρίσεων. Άνοιγμα των σχολείων που έκλεισαν. Απαιτούνται μαζικοί διορισμοί εκπαιδευτικών ώστε να ξαναλειτουργήσουν τάξεις ένταξης για τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και τάξεις υποδοχής για τα παιδιά των μεταναστών. Απαιτείται πνεύμα ουσιαστικής σύγκρουσης με το σύνολο των στερεοτύπων και διακρίσεων, όχι «ανοχή» σε κάποιες «διαφορετικότητες». Άμεση αλλαγή των αναλυτικών προγραμμάτων, κατάργηση μαθημάτων (αρχαία, θρησκευτικά που εξορισμού αποκλείουν) και αντικατάστασή τους με διαφορετικά αντικείμενα. Διορισμοί εξειδικευμένου προσωπικού (ψυχολόγοι κλπ) για την αντιμετώπιση αντίστοιχων προβλημάτων.


Το αντιφασιστικό κίνημα έχει να παίξει σημαντικό ρόλο. Η γενίκευση και το άπλωμα αντιφασιστικών πρωτοβουλιών για την πλήρη εκρίζωση των φασιστών είναι απαραίτητη.
Η ανάπτυξη ανατρεπτικού κινήματος για τη διεκδίκηση όλων αυτών για τη διεκδίκηση ενός σχολείου ενιαίου, πολυτεχνικού θα δώσει ευκαιρίες ανάπτυξης νέων παιδαγωγικών αντιλήψεων και μορφών όσο και νέων σχέσεων μεταξύ μαθητών – εκπαιδευτικών και μαθητών μεταξύ τους.   

Σημειώσεις


1. Κοκκέβη Α, Σταύρου Μ, Φωτίου Α, Καναβού Ε «Έφηβοι και βία» πανελλήνια έρευνα στους μαθητές 2010
http://tinyurl.com/lcbaoze
Σε παρόμοια συμπεράσματα καταλήγουν και άλλες έρευνες. Ενδεικτικά: http://tinyurl.com/krgxg7o
Αν και υπάρχουν ερωτηματικά ως προς πιστότητα αυτών των ερευνών και ως προς τη μέθοδο συλλογής των στοιχείων, τις χρησιμοποιούμε προκειμένου να υπάρξει κοινή βάση εξαγωγής συμπερασμάτων. Άλλωστε στο βαθμό που γνωρίζουμε δεν υπάρχουν εναλλακτικές πηγές εξαγωγής συμπερασμάτων.
2. Στο σάιτ του Παρατηρητηρίου μπορεί κανείς να διαβάσει αντίστοιχες απόψεις. Ενδεικτικά αναφέρουμε το άρθρο της Ζωής Γκιούλη, συντονίστριας δράσεων πρόληψης της σχολικής βίας και εκφοβισμού στην Αν. Μακεδονία – Θράκη με τίτλο: «Πολιτισμική και εθνοτική ετερότητα και ενδοσχολική βία. Οι αντιστάσεις των εκπαιδευτικών» http://tinyurl.com/mrsqne2
3. Κοκκέβη Α, Σταύρου, οπ, «Έφηβοι και βία»
4. http://tinyurl.com/m7jn46t
5. Πολύτιμη εικόνα για τις διακρίσεις στο ελληνικό σχολείο στο Χρήστος Κάτσικας, Εύα Πολίτου «Εκτός «τάξης» το «διαφορετικό»;» εκδόσεις Guteberg.