Βιβλιοκριτική
Bιβλιοκριτική: Νίκος Κοτζιάς - Πατριωτισμός και Αριστερά

Πατριώτες όλων των χωρών, ενωθείτε;

 

Γράφει, λίγους μήνες πριν γίνει υπουργός Εξωτερικών, στο βιβλίο του «Πατριωτισμός και Αριστερά» (Νοέμβριος 2014 εκδόσεις Πατάκη) ο Νίκος Κοτζιάς:


«Το παρόν κείμενο δεν γράφτηκε κύρια προκειμένου να ασκήσει κριτική σε λανθασμένες απόψεις της αριστεράς που αρνείται την σημασία του πατριωτισμού, αλλά προκειμένου να αποτρέψει την συνέχιση της νικηφόρας πορείας του αντιδραστικού εθνικισμού και του νεοφιλελεύθερου κοσμοπολιτισμού…»


Πράγματι, τα τελευταία χρόνια, μέσα στο ελληνικό κοινοβούλιο είδαμε τον ακραίο εθνικισμό των Σαμαράδων και του ΛΑΟΣ να συνυπάρχει σε αγαστή συνεργασία με τον νεοφιλελεύθερο κοσμοπολιτισμό του «ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού» που πρέσβευε το ΠΑΣΟΚ του Σημίτη και του ΓΑΠ – σε μια, η αλήθεια είναι όχι και τόσο νικηφόρα πορεία.


Αναφέρεται σε αυτά ο Νίκος Κοτζιάς, αλλά αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος των 200 σελίδων του τελευταίου του βιβλίου στην ιδεολογική και πολιτική αντιπαράθεση κόντρα σε κομμάτια του ΣΥΡΙΖΑ, του ΚΚΕ και οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς που έχουν εγκαταλείψει τον «πατριωτισμό».


Ένα ολόκληρο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στις «πηγές αριστερής απόρριψης του πατριωτισμού» Ανάμεσα στις συνολικά δέκα τέτοιες «πηγές» αναφέρονται: «Τα μικρά κόμματα» της Αριστεράς επειδή «δεν είχαν επαφές στο παρελθόν με τις ευρύτερες μάζες». «Τα στελέχη της αριστεράς» που προέρχονται από μικρά «ριζοσπαστικά κινήματα στις μητροπόλεις του κεφαλαίου» (καθώς «η Ελλάδα ουδέποτε στην εποχή του καπιταλισμού άνηκε σε αυτές τις κατηγορίες που όφειλαν να ντρέπονται για την πατρίδα τους»). Η γενιά του Πόρτο Αλέγκρε και της Γένοβας «που αρνήθηκε τον πατριωτισμό κάνοντας το λάθος να τον ταυτίσει με τον ακραίο εθνικισμό».


Επί της ουσίας τώρα, ο Νίκος Κοτζιάς υποστηρίζει ότι πριν από την γέννηση του καπιταλισμού συνυπάρχουν από τη μια ο «αντιδραστικός εθνικισμός», ο επιθετικός, φιλοπόλεμος, κατακτητικός, εθνικισμός, συνήθως της «ολιγαρχίας» που μετεξελίσσεται στην ακραία του μορφή σε «σωβινισμό» και «φασισμό». Και από την άλλη, ο «πατριωτισμός», ο «προοδευτικός εθνικισμός της ενσωμάτωσης διότι προσδιορίζεται κοινωνικά και όχι βιολογικά. Σέβεται τον πολιτισμό του άλλου, αλλά είναι περήφανος για τον δικό του…»
Με πλήθος αναφορών στον Μαρξ, τον Λένιν, «όλοι οι κλασσικοί της επανάστασης στην εποχή του καπιταλισμού πλην ορισμένων αναρχικών και μερίδας τροτσκιστών θεωρούν ότι ο πατριωτισμός είναι ο αντίποδας του αστικού εθνικισμού» γράφει ο Κοτζιάς, υποστηρίζοντας ότι πατριωτισμός και κοινωνική απελευθέρωση είναι αλληλένδετα φαινόμενα, όχι μόνο στην μαρξιστική θεωρία, αλλά και στην πράξη, όπου όταν εφαρμόστηκε ο συνδυασμός, ήταν «επιτυχημένος».


Καταρχήν, όσον αφορά στα «επιτυχημένα» παραδείγματα, ο Κοτζιάς χρησιμοποιεί τον Αλιέντε στη Χιλή την δεκαετία του ‘70 και το ΕΑΜ στην Ελλάδα. Δύο παραδείγματα, όπου το φιλικό άπλωμα του χεριού στους Πινοσέτ και τους Παπανδρέου αντίστοιχα οδήγησε σε καταστροφικές ήττες. Οσον αφορά στην θεωρία τώρα, και ο πιο απολίτικος άνθρωπος της οικουμένης αν γνωρίζει μια φράση από τον Μαρξ, είναι η φράση που ανοίγει το Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Και δεν λέει «Πατριώτες όλων των χωρών ενωθείτε» αλλά «προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε».


Μετά τον Μαρξ, την εποχή του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου ο Λένιν, ο Τρότσκι και οι μπολσεβίκοι (μανιφέστο της Κ. Ε, 1η Νοέμβρη 1914, Λένιν Απαντα, τόμος 26, σελ. 22) υποστήριζαν ότι «η μετατροπή του σημερινού ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο πόλεμο είναι το μοναδικά σωστό προλεταριακό σύνθημα». Καλούσαν δηλαδή τους ρώσους φαντάρους και εργάτες να στρέψουν τα όπλα ενάντια στην δική τους άρχουσα τάξη, όπως και τελικά έπραξαν με την επανάσταση. Αυτός είναι ο εργατικός διεθνισμός της μαρξιστικής παράδοσης και όχι γενικώς «η στήριξη διεθνών αγώνων» ή «η ικανότητα να διδάσκεται κανείς από την πείρα άλλων κρατών», δηλαδή ένας «προοδευτικός κοσμοπολιτισμός» που περιγράφει ο Κοτζιάς.
Οι μπολσεβίκοι βέβαια δεν αγνοούσαν το εθνικό ζήτημα. Ο Λένιν στα «Κριτικά σημειώματα για το εθνικό ζήτημα» (Οκτώβρης-Δεκέμβρης 1913) έγραφε ξεκάθαρα: «Πάλη ενάντια σε κάθε εθνική καταπίεση; Ασφαλώς ναι. Πάλη για κάθε λογής εθνική ανάπτυξη, για τον «εθνικό πολιτισμό γενικά, ασφαλώς όχι…»


Οι μπολσεβίκοι, ο Λένιν, ο Τρότσκι θεωρούσαν ότι δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο οι λαοί που ήταν θύματα εθνικής καταπίεσης με τους λαούς στις μητροπόλεις. Υποστήριζαν τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, θεωρώντας, όμως σαν πραγμάτωσή τους, όχι την δημιουργία ενός νέου εθνικού αστικού κράτους, αλλά την μετατροπή της πάλης ενάντια στην εθνική καταπίεση σε ταξική πάλη μέσα στο πλαίσιο μιας διαρκούς επανάστασης.
Το που οδηγήθηκαν οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες που περιορίστηκαν απλά να διώξουν τους αποικιοκράτες, το δείχνουν οι άθλιες συνθήκες στις οποίες παραμένουν οι λαοί (στα υπόλοιπα παραδείγματα του Κοτζιά) σε δεκάδες χώρες της Αφρικής και της Ασίας, αλλά και εκεί όπου οι ανερχόμενες αστικές τάξεις πέτυχαν να δημιουργήσουν τα δικά τους ανεξάρτητα κράτη όπως στην Κίνα.


Οσον αφορά στις εξελίξεις στην Ελλάδα, ο Κοτζιάς καταγγέλλει τις κυρίαρχες ομάδες («που συνήθως επιθυμούν να προστατεύουν τα εθνικά συμφέροντα της χώρας τους») ότι «σε εξαρτώμενες χώρες όπως είναι η Ελλάδα» τα έχουν εγκαταλείψει.


Επαναλαμβάνει το γνωστό ιδεολόγημα της «ψωροκώσταινας», μιας καθυστερημένης αποικίας χρέους: «Η Αριστερά πρέπει να αναλάβει την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων», με εργαλείο το κράτος «ως φορέα των συμφερόντων μιας κοινωνίας και των δυνάμεων που ηγεμονεύουν σε αυτή εντός του διεθνούς συστήματος».


Ηδη από την δεκαετία του 1930 όταν ο Παντελής Πουλιόπουλος, που υπήρξε πρώτος γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, ανέλυε τα χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου ελληνικού καπιταλισμού και όχι μιας καθυστερημένης αποικίας. 80 χρόνια μετά, ο Νίκος Κοτζιάς αγνοεί άραγε:


Ότι η Ελλάδα, ιδρυτικό μέλος του ΟΟΣΑ, ακόμα και βυθισμένη στην βαθιά κρίση, ανήκει στις αναπτυγμένες χώρες, τον αφρό του παγκόσμιου καπιταλισμού; Ότι το εφοπλιστικό κεφάλαιο της μικρής γεωγραφικά χώρας είναι το μεγαλύτερο του πλανήτη; Ότι την τελευταία εικοσαετία οι ελληνικές επενδύσεις είχαν απλωθεί από τα Βαλκάνια μέχρι τις πρώην χώρες της ΕΣΣΔ; Ότι επί δεκαετίες οι πολεμικές δαπάνες της Ελλάδας βρίσκονται στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως; Ότι η Ελλάδα είναι από τα πιο παλιά μέλη των ιμπεριαλιστικών σχηματισμών του ΝΑΤΟ και της ΕΕ; Ότι έχει συμμετάσχει σε δεκάδες ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις;


Η Ελλάδα, όπως και η Τουρκία (με ευελιξία φαντομά ο «αριστερός πατριωτισμός» του Κοτζιά δίνει στις σελίδες του βιβλίου την θέση του σε ένα επιθετικό χυδαίο εθνικισμό ενάντια σε Τουρκους Αλβανούς, Τούρκους και Μακεδόνες, του τύπου «αν ανοίξουμε τα σύνορα θα μπουν οι τζιχαντιστές» όπως δήλωσε πρόσφατα) είναι δύο υπο-ιμπεριαλιστικές χώρες.

Ανταγωνίζονται μεταξύ τους για τον έλεγχο σφαιρών επιρροής τους σε μια ιμπεριαλιστική αλυσίδα της οποίας αποτελούν αδύναμοι κρίκοι. Αν η ελληνική κυβέρνηση σήμερα βρίσκεται στο στόχαστρο των δυνατών της ΕΕ, ο λόγος δεν είναι εθνικός. Είναι ταξικός, το εργατικό κίνημα που πέντε χρόνια τώρα αντιμάχεται τις πολιτικές τους και έχει κάτσει στο στομάχι των καπιταλιστών ντόπιων και ευρωπαίων, είναι η δυναμική εμφάνιση της αριστεράς στο προσκήνιο.


Η ανάλυση του Κοτζιά, για τον πατριωτισμό και την αριστερά, γραμμένη έξι μήνες πριν, είχε/έχει πολιτικά διά ταύτα: Μια «Κυβέρνηση Σωτηρίας», που θα στηρίζεται σε «κοινωνικές συμμαχίες» και θα εκφράζεται πολιτικά μέσα από την συμμαχία με «δυνάμεις πέραν της αριστεράς» με ενοποιητικό στοιχείο την ανατροπή των μνημονίων και τις δανειακές συμβάσεις.


Σήμερα, οι συνεχείς υποχωρήσεις της υπαρκτής «Κυβέρνησης Σωτηρίας» - στην τρόικα όσον αφορά στα μνημόνια, στην ελληνική άρχουσα τάξη στα πλαίσια της αναζήτησης «κοινωνικής συμμαχίας», στον εθνικισμό των Καμένων στα πλαίσια της αναζήτησης «πολιτικής συμμαχίας» - είναι η λογική κατάληξη αυτής της δια-ταξικής ανάλυσης περί υπεράσπισης «εθνικών συμφερόντων» μέσω της διαχείρισης του αστικού κράτους. Ο ίδιος δε ο συγγραφέας, πεπειραμένος πρώην σύμβουλος του ΓΑΠ και σήμερα υπουργός Εξωτερικών αναζητά σε ΗΠΑ, ΕΕ και Ρωσία την αναβάθμιση των «εθνικών συμφερόντων» στα σαλόνια του διεθνούς ιμπεριαλισμού, τα οποία υποτίθεται, αντιμάχεται.