Στα πλαίσια του τρίμερου Μαρξισμός 2006, που οργανώθηκε από το ΣΕΚ, ο καθηγητής της Παντείου Προκοπής Παπαστρατής μίλησε με θέμα «60 χρόνια από τον Εμφύλιο». Η εισήγηση του, στην οποία στηρίζεται το κείμενο που ακολουθεί, είχε στο κέντρο της την αγγλική πολιτική στην Ελλάδα στα χρόνια της κατοχής. Οι άγγλοι ιμπεριαλιστές ήταν αποφασισμένοι να κρατήσουν με κάθε τρόπο την Ελλάδα στην σφαίρα επιρροής τους, διατηρώντας στην εξουσία μια άρχουσα τάξη που φοβόταν ότι θα έχανε την εξουσία από το κίνημα της Αντίστασης. Γι' αυτό το σκοπό δε δίστασαν να πνίξουν στο αίμα την Αθήνα τον Δεκέμβρη του 1944.

Εχει ιδιαίτερη σημασία σήμερα να υπενθυμίζονται αυτά τα γεγονότα. Γιατί τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει μια ολόκληρη προσπάθεια αναθεώρησης της ιστορίας εκείνης της περιόδου, από ιστορικούς όπως ο Ν. Καλύβας που προσπαθούν να αποδείξουν ότι αυτό που οδήγησε στις «εμφύλιες διαμάχες» ήταν η «κόκκινη τρομοκρατία» από την πλευρά του ΕΑΜ. Στην ουσία τους πρόκειται για προσπάθειες να σερβιριστεί με νέο κάλυμα το παλιό επιχείρημα της δεξιάς ότι «έσωσε τη δημοκρατία στην Ελλάδα».

Να δούμε πώς εντάσσεται η Ελλάδα στις εξελίξεις στη δεκαετία του '40 από τη σκοπιά των Μεγάλων Δυνάμεων και ιδιαίτερα της Αγγλίας γιατί εκείνη έπαιζε το βασικό ρόλο στη περιοχή εκείνη την εποχή. Να δούμε γιατί αποφασίζουν δηλαδή να χτυπήσουν τον Δεκέμβρη του 1944.

Οι Σύμμαχοι σχεδιάζουν τη μεταπολεμική Ευρώπη ήδη από τις αρχές του πολέμου -ακόμα και όταν ο πόλεμος δε πήγαινε καλά, και αυτό δείχνει πώς σχεδιάζουν οι Μεγάλες Δυνάμεις για το μέλλον.

Η περίπτωση της Ελλάδας εντάσσεται σε αυτή την πολιτική. Η Αγγλία θεωρούσε ότι η Ελλάδα ανήκει στη δική της σφαίρα επιρροής και ήθελε να δείξει σε όλο τον κόσμο ότι εκεί θα κάνει ότι θέλει. Ακόμα και αν δεν ισχύει το περίφημο «χαρτάκι με τα ποσοστά» επιρροής στα Βαλκάνια ανάμεσα στον Τσόρτσιλ και τον Στάλιν στην συνάντηση τους τον Οκτώβρη του 1944, η πολιτική της Σοβιετικής Ενωσης είναι ότι δεν ανακατεύεται καθόλου στις αποφάσεις των Εγγλέζων για το τί θα κάνουν στην Ελλάδα, τους αφήνει ελεύθερους.

Το πρόβλημα που έχουν οι Εγγλέζοι είναι ότι υπάρχει ένα ισχυρό ΕΑΜ. Οι Εγγλέζοι και η κυβέρνηση της εξορίας θεωρούσαν δεδομένο ότι το ΕΑΜ θα καταλάβει την εξουσία με την απελευθέρωση. Αρχικά, θέλουν να λύσουν το πρόβλημα με στρατιωτικό τρόπο: να ανοίξει ένα μέτωπο στην Ελλάδα, να έρθουν οι Αγγλοι σαν απελευθερωτές και αυτόματα το ΕΑΜ θα γίνει ένα κομμάτι του συμμαχικού στρατού. Οταν όμως ο Στάλιν και ο Ρούζβελτ δε δέχονται τη πρόταση του Τσόρτσιλ να ανοίξει το δεύτερο μέτωπο στα Βαλκάνια, περνάμε σε προσπάθεια να λυθεί το θέμα πολιτικά.

Η πολιτική λύση που σκέφτονται οι Εγγλέζοι είναι να συγκροτηθεί μια κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με το ΕΑΜ ως μειοψηφία που θα δεσμεύεται από τις αποφάσεις της και αν αρνηθεί θα καταγγελθεί ως διασπαστής της εθνικής ενότητας. Τέτοιες διαβουλεύσεις αρχίζουν από το Γενάρη του 1944. Ομως, από το Σεπτέμβρη του '43 οι Εγγλέζοι σκέφτονται μια στείλουν μια στρατιωτική δύναμη στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Απελευθέρωσης, ούτως ώστε να προκαταλάβουν την κατάσταση. Δηλαδή πολύ πριν πάνε προς τη λύση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, της οποίας πρωθυπουργός θα γινόταν ο Γ. Παπανδρέου, έχουν αποφασίσει να στείλουν στρατό.

Τον Αύγουστο το Φόρειν Οφις διατυπώνει ένα υπόμνημα που τα λέει ωμά και καθαρά. «Για να διατηρηθεί η αγγλική πολιτική επιρροή στην Ν.Α. Ευρώπη απαιτείται μια βρετανική δύναμη στην Ελλάδα, διαφορετικά η κυβέρνηση θα περάσει στα χέρια μιας ομάδας [ΕΑΜ] που θα θέσει τη χώρα υπό σοβιετική κυριαρχία». Ετσι το Πολεμικό Συμβούλιο της Αγγλίας εγκρίνει την αποστολή 10.000 ανδρών στην Ελλάδα.

Το επόμενο βήμα είναι να μαζέψουν τον Μάη εκπροσώπους αστικών κομμάτων και αντιστασιακών οργανώσεων, πολλές σκέτες «σφραγίδες» με την ίδια ψήφο με το ΕΑΜ, στο Λίβανο απομονωμένους σε ένα ξενοδοχείο στο βουνό πάνω από την Βηρυτό όπου εκεί συνεδριάζουν για να φτιάξουν κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας. Τον Αύγουστο του 1944 το ΚΚΕ αποφασίζει τελικά να πάρει μέρος στην κυβέρνηση -πιθανολογείται ότι παρενέβη η Σοβιετική Στρατιωτική Αποστολή με τον Ποπόφ που είχε προσγειωθεί στο αντάρτικο αεροδρόμιο.

Η συμμετοχή του ΕΑΜ στην κυβέρνηση σημαίνει ότι δε πάει για βίαιη κατάληψη της εξουσίας. Η δυσπιστία των Αγγλων, του Παπανδρέου και των αρχηγών των αστικών κομμάτων όμως παραμένει -και επιχειρούν νέα δέσμευση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, τα οποία την αποδέχονται. Αυτή είναι η συμφωνία της Καζέρτας στα τέλη του Σεπτέμβρη του 1944. Ορίζει ότι όλες οι αντάρτικες οργανώσεις τίθονται υπό τις διαταγές του Αγγλου στρατηγού Σκόμπι και ότι το ΕΑΜ δε θα βάλει δυνάμεις δικές του μέσα στην Αθήνα, καμιά μεγάλη μονάδα του τακτικού ΕΑΑΣ. Στρατιωτικός Διοικητής της Αθήνας ορίζεται ο στρατηγός Σπηλιωτόπουλος, ο οποίος συνεργάζεται με την οργάνωση Χ του Γρίβα, μια ακροδεξιά οργάνωση που συνεργάστηκε με τους Γερμανούς στη διάρκεια της Κατοχής, όπως και με την Αστυνομία με επικεφαλής τον Εβερτ, τον πατέρα του σημερινού Εβερτ.

12 Οκτώβρη φεύγουν οι Γερμανοί από την Αθήνα, 18 Οκτώβρη έρχεται η κυβέρνηση. Εξι μέρες ο ΕΛΑΣ της Αθήνας τηρεί την τάξη στην πόλη και οι Εγγλέζοι πράκτορες δε πιστεύουν στα μάτια τους, ότι δε καταλαμβάνει την εξουσία το ΕΑΜ.

Το βασικό πρόβλημα της κυβέρνησης της Εθνικής Ενότητας και των Αγγλων είναι το πώς θα αφοπλίσουν τον ΕΛΑΣ.

Οπως εξελίσσονται τα πράγματα, η Ελλάδα είναι ένας χώρος όπου θα κριθεί η αποφασιστικότητα της αγγλικής πολιτικής και οι Εγγλέζοι αποφασίζουν να κάνουν ακριβώς αυτό, δηλαδή δυναμική επιβολή της πολιτικής τους.

Στις 7 Νοέμβρη έρχεται η Ταξιαρχία του Ρίμινι (3η Ορεινή Ταξιαρχία) από την Ιταλία με διαταγές του Τσόρτσιλ να πυροβολήσει αν χρειαστεί. Είναι η μονάδα που φτιάχνουν οι Εγγλέζοι μετά το ξεκαθάρισμα του ελληνικού στρατού ύστερα από την καταστολή του κινήματος της Μέσης Ανατολής του Απρίλη του 1944. Επίσης αρχίζουν και έρχονται και άλλα αγγλικά στρατεύματα.

Οι Εγγλέζοι έχουν μια «πληροφορία» ότι στα μέσα του Νοέμβρη το ΕΑΜ θα επιχειρήσει πραξικόπημα στην Αθήνα. Τίποτα τέτοιο δεν γίνεται αλλά ήδη οι Εγγλέζοι είναι έτοιμοι να συγκρουστούν στην Αθήνα.

Παράλληλα συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις για την συγκρότηση εθνικού στρατού. Το ΕΑΜ ζητάει να διαλυθεί η Ορεινή Ταξιαρχία, η κυβέρνηση και οι Εγγλέζοι αρνούνται, ο Παπανδρέου στην αρχή το δέχεται μετά υπαναχωρεί.

Την 1 Δεκέμβρη η κρίση είναι σε εξέλιξη. Το Φόρειν Οφις ενημερώνεται ότι θα γίνει διαδήλωση και γενική απεργία αλλά ότι η τάξη θα αποκατασταθεί γρήγορα. Η αγγλική κυβέρνηση βλέποντας ότι δεν αντιδρά η Σοβιετική Ενωση έχει αποφασίσει να χτυπήσει. Ετσι και γίνεται. Στις 2 Δεκέμβρη ο θ. Τσάτσος ενημερώνει τον Λήπερ -άγγλο πρεσβευτή- ότι το υπουργικό συμβούλιο αποφάσισε να δώσει εντολή στην αστυνομία να σταματήσει με βία, αν είναι απαραίτητο, την αυριανή διαδήλωση και να ανακόψει όλες τις πορείες που έρχονται από τα προάστια. Στις 3 Δεκέμβρη έρχεται η πορεία στο Σύνταγμα τους χτυπάει η αστυνομία. Οι αναφορές των Αγγλων δημοσιογράφων που ήταν στη «Μ. Βρετανία» και βλέπουν το μακελειό είναι ότι επί μιάμιση ώρα πυροβολεί η αστυνομία τη διαδήλωση. Αυτή είναι ανταπόκριση των Τάιμς του Λονδίνου.

Η αποφασιστικότητα των Εγγλέζων να ελέγξουν την κατάσταση φαίνεται ακόμα περισσότερο με την απόφαση του Τσόρτσιλ να αποσύρει στρατεύματα από το μέτωπο της Ιταλίας. Οι άγγλοι στρατηγοί έχουν αντιρρήσεις για την απόσυρση στρατευμάτων από το μέτωπο απέναντι στους Γερμανούς και ο Τσόρτσιλ τους στέλνει τηλεγράφημα με το οποίο τους λέει ότι «οι διεθνείς επιπτώσεις αν χάσουμε την Αθήνα δεν μπορούν να αντισταθμιστούν από την γρήγορη κατάληψη της Μπολόνια».

Λείχνει δηλαδή η Αγγλία ότι θέλει να παίξει τον αποφασιστικό ρόλο στα Βαλκάνια στο γενικότερο πλαίσιο της πολιτικής της για τη Μέση Ανατολή. Δεν έχει διαπιστώσει ακόμα ότι η Βρετανική Αυτοκρατορία είναι αδύναμη και ότι θα χρειαστεί να αποχωρήσουν σταδιακά. Αλλά μπαίνουμε πια στον Ψυχρό Πόλεμο και η Ελλάδα γίνεται πάλι το σημείο που πρέπει οι δυτικοί να δείξουν την αποφασιστικότητα τους. Βλέπουμε δηλαδή την Ελλάδα και στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά με τον Εμφύλιο να είναι στο κέντρο μιας πολιτικής καταστολήςμε διεθνές διαστάσεις. Ηθελαν να δώσουν δείγμα αποφασιστικότητας και το έκαναν σε βάρος ενός μεγάλου λαϊκού, αντιστασιακού κινήματος που εκφράζεται από το ΕΑΜ.

Η κοινωνική διάσταση του ΕΑΜ ήταν αυτό που τους φόβισε. Το ΕΑΜ έχει τόση απήχηση γιατί διατύπωσε κοινωνικά αιτήματα. Το γεγονός ότι έχει δοθεί έμφαση στο αντάρτικο στο βουνό με τις φωτογραφίες κλπ έχει αφήσει έξω τι γινόταν στις πόλεις. Στις καθημερινές συγκρούσεις και μάχες που έδινε το κίνημα στην Αθήνα δεν υπήρχαν οι φωτογράφοι του αντάρτικου ούτε ήταν εύκολο να καταμετρηθούν απώλειες όπως στο βουνό. Αυτά τα στοιχεία τα έχουν οι θεσμοί του τότε επίσημου κράτους, η αστυνομία η Χωροφυλακή στ' αρχεία τους. Ομως αυτά παραμένουν κλειστά. Οταν ξεκινήσαμε όσοι από εμάς να μελετάμε την περίοδο στηριζόμασταν σε αγγλικά αρχεία, γιατί τα ελληνικά ήταν κλειστά και παραμένουν κλειστά.