Σεπτέμβρης 2017, αντιπολεμική διαδήλωση στη Σ
Ο Τραμπ απειλεί με όλεθρο τη Βόρεια Κορέα.
Ο Πάνος Γκαργκάνας εξηγεί ότι δεν πρόκειται για αναμέτρηση “δυο τρελών” και προβάλλει τη σημασία της συμπαράστασης στο κίνημα που δίνει τις μάχες του στη Σεούλ.
Η κρίση στην Κορεατική χερσόνησο, με τις συνεχείς απειλές του Τραμπ ότι μπορεί να αφανίσει τη Βόρεια Κορέα κάθε φορά που το εκεί καθεστώς προχωράει σε πυρηνική δοκιμή ή εκτόξευση πυραύλου, αποτελεί αναμφισβήτητα ένα από τα πιο θερμά σημεία του πλανήτη.
Πέρα από τις ανησυχίες των απλών ανθρώπων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης για τις καταστροφικές συνέπειες που θα είχε μια πυρηνική αναμέτρηση, την οξύτητα της κρίσης την ομολογούν τα ίδια τα επιτελεία του δυτικού κόσμου. Παράδειγμα:
«Η εφημερίδα Γκάρντιαν ρώτησε τον Γιενς Στόλτεμπεργκ, τον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ αν “στην τριαντάχρονη σταδιοδρομία του έχει ζήσει μια πιο επικίνδυνη περίοδο από την σημερινή”. Ο Στόλτεμπεργκ απάντησε: “Είναι πιο απρόβλεπτη και πιο επικίνδυνη γιατί αντιμετωπίζουμε τόσες πολλές προκλήσεις ταυτόχρονα. Έχουμε τον πολλαπλασιασμό των όπλων μαζικής καταστροφής στη Βόρειο Κορέα, τρομοκράτες, αστάθεια, και επίσης είμαστε αντιμέτωποι με μια πιο αποφασιστική Ρωσία. Ο κόσμος είναι πιο επικίνδυνος”».1
Προφανώς, ο γραμματέας του ΝΑΤΟ θεωρεί ότι ο δικός του στρατιωτικός συνασπισμός θα κάνει τον κόσμο λιγότερο επικίνδυνο αν επικρατήσουν οι δικές του επεμβάσεις, λες και το ΝΑΤΟ είναι κάποιος φιλειρηνικός οργανισμός ή έστω «ουδέτερος ενδιάμεσος».
Κι όμως, μεγάλο μέρος από τα ΜΜΕ όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά διεθνώς, παρουσιάζουν την κρίση σαν αναμέτρηση «δυο τρελών»: από τη μια μεριά ο «μικρός πυραυλάνθρωπος» (όπως βάφτισε ο Τραμπ τον Κιμ Γιονγκ Ουν) και από την άλλη ένας αλλοπρόσαλλος ένοικος του Λευκού Οίκου που μπορεί να πατήσει το κουμπί του πυρηνικού ολέθρου τόσο εύκολα όσο στέλνει «τουίτ» μέσα στη νύχτα.
Αυτή την εικόνα την καλλιεργούν συστηματικά οι κύκλοι του κατεστημένου που βλέπουν την προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ σαν ένα «ατύχημα» που προέκυψε από τη δυσλειτουργία του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ.2 Ένας από τους βασικούς αρθρογράφους των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς έφτασε στο σημείο να γράψει ότι «οι ελπίδες του κόσμου εναπόκεινται στους στρατηγούς της Αμερικής» γιατί αυτοί που συγκρατούν τον Τραμπ είναι δυο πρώην στρατηγοί, ο Τζέιμς Μάτις ως υπουργός στρατιωτικών και ο Τζον Κέλι ως επιτελάρχης του Λευκού Οίκου.3 Στο ίδιο κείμενο ωστόσο ομολογεί ότι ένας τρίτος πρώην στρατηγός, ο σύμβουλος ασφαλείας Μακμάστερ θεωρεί τον Κιμ παρανοϊκό που ίσως πρέπει να αντιμετωπιστεί με προληπτική πολεμική επίθεση των ΗΠΑ!
Είναι απαραίτητο, λοιπόν, να σταθούμε σοβαρά στις πραγματικές αιτίες της κρίσης για να καταλήξουμε σε συμπεράσματα για το πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτή την κατάσταση, όπου ο Τραμπ απειλεί να κάνει επίσημο δόγμα των ΗΠΑ την πολιτική του στρατηγού Μακάρθουρ πριν από εξηνταπέντε χρόνια.
Ιμπεριαλισμός
Δεν είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που η Κορεατική χερσόνησος βρίσκεται στο επίκεντρο ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Για να το δούμε αυτό χρειάζεται να πάμε πιο πίσω και από τον πόλεμο της Κορέας το 1950, στις αρχές του εικοστού αιώνα.
Το 1904 ξέσπασε ο Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος που τελείωσε την επόμενη χρονιά με ήττα της Ρωσίας και το ξέσπασμα της πρώτης ρώσικης επανάστασης του 1905. Ήταν η «πρόβα τζενεράλε» του Κόκκινου Οκτώβρη του 1917 αλλά και ένας από τους σταθμούς στην πορεία προς τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ενώ οι ευρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής επιδίδονταν σε έναν αγώνα δρόμου για τον έλεγχο αποικιών στην Αφρική και για την έκβαση του διαμελισμού της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια, στην Ασία βρίσκονταν σε εξέλιξη οι ανταγωνισμοί στις πλάτες της Κίνας.
Η Τσαρική Ρωσία είχε προωθήσει την επιρροή της χτίζοντας τον Υπερσιβηρικό σιδηρόδρομο (1891-1904) και αναγκάζοντας την Κίνα (με την οποία θεωρητικά ήταν σύμμαχοι) να της παραχωρήσει το λιμάνι του Πορτ Άρθουρ (σημερινό Λιουσούν) αποκτώντας έτσι τον έλεγχο σε σημαντικό τμήμα της Μαντσουρίας.
Η απάντηση της Ιαπωνίας ήταν και ναυτική επίθεση στο Πορτ Άρθουρ και κατάληψη της Κορέας που μετατράπηκε σε γιαπωνέζικη αποικία επί τέσσερις δεκαετίες (1904-1945). Η συνθήκη με την οποία έληξε εκείνος ο ρωσοϊαπωνικός πόλεμος (με αμερικάνικη μεσολάβηση) επικύρωσε την κατοχή της Κορέας.
Η Ιαπωνία είχε ήδη αναδειχθεί σε μεγάλη δύναμη με φιλοδοξίες στην περιοχή. Η άνοδος της Ιαπωνίας ξεκινάει με την «επανάσταση των Meiji» στα τέλη του 1860 που έδωσε ώθηση στην καπιταλιστική ανάπτυξη της Ιαπωνίας.4 Μια νησιωτική χώρα που μέχρι τότε με δυσκολίες άντεχε στις πιέσεις απ’ έξω, μετατράπηκε σε επεκτατικό ιμπεριαλισμό που είχε στόχους να μιμηθεί τη βρετανική αυτοκρατορία -μια άλλη νησιωτική χώρα που είχε γίνει υπερδύναμη.
Ο βαρόνος Τανάκα που διετέλεσε πρωθυπουργός (και υπουργός εξωτερικών, αλλά και εσωτερικών και αποικιακών υποθέσεων) της Ιαπωνίας το 1927-29 είχε διαμορφώσει ένα επιθετικό δόγμα και είχε πρωταγωνιστήσει στις ιαπωνικές επεμβάσεις στην Κίνα εκείνα τα χρόνια. Το 1950, όταν η Κίνα μπήκε στον πόλεμο της Κορέας ενάντια στην αμερικάνικη επέμβαση, ο εκπρόσωπός της στον ΟΗΕ (η Κίνα του Μάο διεκδικούσε τη θέση που της ανήκε στον ΟΗΕ αλλά η αμερικάνικη κυβέρνηση επέμενε να την αρνείται μέχρι το 1971) έκανε την ακόλουθη δήλωση:
«Ο κινεζικός λαός γνωρίζει καλά ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ προχώρησε σε αυτές τις επιθετικές ενέργειες με στόχο να υλοποιήσει τη φανατική προσήλωσή της στα σχέδια κυριαρχίας στην Ασία και σε όλο τον κόσμο. Ένας από τους πρωτεργάτες της Ιαπωνικής επιθετικότητας, ο Τανάκα είχε δηλώσει κάποτε: για να κατακτήσεις τον κόσμο, πρέπει πρώτα να κατακτήσεις την Ασία. Για να κατακτήσεις την Ασία πρέπει πρώτα να κατακτήσεις την Κίνα. Για να κατακτήσεις την Κίνα πρέπει πρώτα να κατακτήσεις την Κορέα και την Ταϊβάν. … Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός αντιγράφει το ‘μνημόνιο Τανάκα’ και ακολουθεί την πεπατημένη του γιαπωνέζικου ιμπεριαλισμού».5
Ο πόλεμος της Κορέας
Η Κορέα, λοιπόν, που η ιστορία της επιφύλαξε αυτόν τον τραγικό ρόλο της «εισόδου» για τους επίδοξους κατακτητές της Ασίας, έγινε ξανά πεδίο μαχών στις αρχές του Ψυχρού Πολέμου.
Οι συμφωνίες των νικητών του δεύτερου παγκόσμιου πόλεμου (στο Κάιρο, στη Γιάλτα, στο Πότσδαμ) είχαν προβλέψεις για πολλές και διάφορες χώρες. Το ξέρουμε καλά για την ελληνική περίπτωση όπου Τσώρτσιλ και Στάλιν συμφώνησαν να μείνει στη βρετανική σφαίρα επιρροής. Η Κορέα δεν ξέφυγε από αυτές τις ρυθμίσεις. Η Συνδιάσκεψη του Καΐρου το 1943 αποφάσισε ότι η Κορέα, που όπως είδαμε ήταν ιαπωνική αποικία, θα γίνει ανεξάρτητη μετά το τέλος του πολέμου «εν ευθέτω χρόνω».6
Το καλοκαίρι του 1945 με την ΕΣΣΔ στο βορρά και τις ΗΠΑ στο νότο, ορίστηκε με αμερικανική πρωτοβουλία ο 38ος παράλληλος ως διαχωριστική γραμμή. Η Συνδιάσκεψη των υπουργών εξωτερικών των νικητών στη Μόσχα τον Δεκέμβριο του 1945 όρισε ότι η Κορέα θα παραμείνει «υπό κοινή κηδεμονία επί πέντε έτη».7
Η κορεάτικη αντίσταση στην ιαπωνική κατοχή δεν είχε αρχικά διαφορετική πολιτική από αυτήν που είχε το ΕΑΜ εδώ. Στις 6 Σεπτέμβρη 1945 οι αντιστασιακές επιτροπές σχημάτισαν κυβέρνηση στη Σεούλ και υποδέχθηκαν τον αμερικανικό στρατό που έφτασε στις 8 Σεπτέμβρη ως συμμάχους. Ο Φλέμινγκ στο ίδιο βιβλίο αναφέρει ότι η αντιστασιακή επιτροπή στην επαρχία Cholla Nam Do είχε επικεφαλής έναν φιλοαμερικανό χριστιανό πάστορα.
Αλλά οι αμερικάνοι «απελευθερωτές» συμπεριφέρθηκαν όπως και ο Σκόμπι στην Αθήνα. Ο στρατηγός Τζον Χοτζ έφτιαξε δική του κυβέρνηση και διέταξε τη διάλυση της Συνέλευσης των αντιστασιακών επιτροπών στις 20 Νοέμβρη 1945. Θεωρητικά, οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ τήρησαν τις διαδικασίες που πρόβλεπε η Συνδιάσκεψη των υπουργών εξωτερικών στη Μόσχα το Δεκέμβρη του 1945. Μια κοινή επιτροπή συζήτησε το θέμα την άνοιξη του 1946 και ξανά το καλοκαίρι του 1947, αλλά δεν κατέληξε σε συμφωνία. Το θέμα πήγε στον ΟΗΕ που τον Δεκέμβρη του 1948 «νομιμοποίησε» την εγκάθετη κυβέρνηση Σίνγκμαν Ρη ως κυβέρνηση της Κορέας.
Στην πράξη, βέβαια, η εξουσία του Σίνγκμαν Ρη έφτανε μέχρι τον 38ο παράλληλο. Στο βορρά, ο Κιμ Ιλ Σουνγκ μπόρεσε να προχωρήσει σε αγροτική μεταρρύθμιση, μια πολιτική που εξασφάλισε λαϊκή ανοχή για το νέο καθεστώς. Την άνοιξη του 1946 τα «τσιφλίκια» των μεγάλων γεωκτημόνων, περίπου η μισή καλλιεργήσιμη έκταση, μοιράστηκαν σε 725.000 ακτήμονες.
Ωστόσο, αυτό δεν σήμαινε ότι η σύγκρουση Βορρά-Νότου που ακολούθησε ήταν σύγκρουση του σοσιαλισμού με τον καπιταλισμό. Σήμερα πια και μόνο η διαδοχή του Κιμ Ιλ Σουνγκ πρώτα από τον γιο του και ύστερα από τον εγγονό του κάνει δύσκολο τον ισχυρισμό ότι πρόκειται για σοσιαλιστικό καθεστώς που η διακυβέρνηση του έχει τη μορφή …δυναστείας. Η εργατική τάξη ποτέ δεν πήρε την εξουσία ούτε στο Βορρά.
Ο πόλεμος που ακολούθησε το 1950-53 και κατέληξε στην οριστική διχοτόμηση της Κορέας περίπου στα ίδια σύνορα του 38ου παράλληλου, ήταν ένα σφαγείο που επιβεβαίωσε την ισορροπία του τρόμου ανάμεσα στα δυο στρατόπεδα του Ψυχρού Πολέμου που τότε ξεκινούσε. Αρχικά ο στρατός της Βόρειας Κορέας προέλασε βαθιά στο Νότο, στη συνέχεια η αμερικάνικη αντεπίθεση έφτασε μέχρι τα σύνορα της Κορέας με την Κίνα, η εμπλοκή της Κίνας έστειλε τους αμερικάνους και τους συμμάχους τους πίσω στη διαχωριστική γραμμή.
Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ήταν τεράστιο. Οι στρατιωτικές απώλειες και των δυο πλευρών υπολογίζονται κοντά στα τρία εκατομμύρια, αν προστεθούν και οι άμαχοι φτάνουν τα πέντε εκατομμύρια, από τα οποία δυο εκατομμύρια ήταν νεκροί.8 Οι τραγικές συνέπειες, όμως, δεν περιορίζονταν «μόνο» στις εκατόμβες της εργατικής τάξης και των αγροτών της κορεατικής χερσονήσου και της Κίνας. Με το δικό τους αίμα είχαν χαραχθεί τα εσωτερικά σύνορα της Κορέας αλλά και τα παγκόσμια σύνορα ανάμεσα στον «ελεύθερο κόσμο» και τον «υπαρκτό σοσιαλισμό». Οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ έβγαιναν αδιαφιλονίκητοι ηγέτες των δυο στρατοπέδων.
Για το πόσο «υπαρκτός» ήταν ο σοσιαλισμός στη σταλινική Ρωσία ή στην Κίνα δεν χρειάζεται να πούμε πολλά. Η Κίνα είναι σήμερα μια υπερδύναμη που ο καπιταλιστικός χαρακτήρας της δεν αμφισβητείται από κανέναν. Όσο για την ΕΣΣΔ που διαλύθηκε στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, δεν βρέθηκαν εργάτες να την υπερασπιστούν σε κανένα σημείο της επιρροής της, από το Βλαδιβοστόκ μέχρι το Βερολίνο.
Για την ελευθερία, όμως, του «ελεύθερου κόσμου» αξίζει να θυμηθούμε τι σήμαινε η επιτυχία της στην Κορέα. Η δικτατορία στη Σεούλ κράτησε μέχρι το 1987 και χρειάστηκε μια λαϊκή εξέγερση για να ανοίξει ο δρόμος σε μια μακρόσυρτη μεταπολίτευση. Για την Ελλάδα των νικητών του εμφύλιου πόλεμου που πήρε μέρος στο πλευρό των αμερικάνων στον πόλεμο της Κορέας, ίσως είναι αρκετό να σταθούμε στο στρατιωτικό εμβατήριο που περηφανευόταν ότι «ο στρατός που πήγε στην Κορέα πολεμούσε για ιδανικά, είχε πνίξει τους κίτρινους στο αίμα δείχνοντάς τους τι θα πει ελευθερία».9 Ο ρατσισμός στην Ελλάδα δεν είναι κάποια «αυθόρμητη» αντίδραση στην εμφάνιση προσφύγων και μεταναστών, είναι κληρονομιά του ελληνικού κράτους με βαθιές ρίζες.
Οι αλλαγές των συσχετισμών
Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός αποδέχθηκε την ισορροπία που προέκυψε στο τέλος του πολέμου της Κορέας το 1953. Ο στρατηγός Μακάρθουρ που ήταν επικεφαλής των στρατευμάτων των ΗΠΑ είχε υποστηρίξει ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουν το πυρηνικό τους οπλοστάσιο ενάντια στη Βόρεια Κορέα και την Κίνα τότε. Ο πρόεδρος Τρούμαν τον ξήλωσε και ο Μακάρθουρ μπήκε επικεφαλής μιας πολιτικής εκστρατείας μέσα στις ΗΠΑ υπέρ των πολεμόχαρων θέσεών του που έφτασε να έχει μέχρι 60% υποστήριξη στις δημοσκοπήσεις της εποχής. Αλλά ο Άιζενχάουερ που διαδέχθηκε τον Τρούμαν στην προεδρία των ΗΠΑ τερμάτισε τον πόλεμο της Κορέας απορρίπτοντας και αυτός την κλιμάκωση Μακάρθουρ.
Από τότε έχουν υπάρξει πολλές αλλαγές. Η Κίνα εκείνης της εποχής ήταν σύμμαχος της ΕΣΣΔ και αντίπαλος των ΗΠΑ. To 1969, όμως, Πεκίνο και Μόσχα έφτασαν μέχρι πολεμική σύγκρουση στα σύνορά τους στον ποταμό Ουσούρι και το 1971 η Κίνα προχώρησε σε άνοιγμα προς τις ΗΠΑ με την συνάντηση Μάο-Νίξον στο Πεκίνο. Πίσω από τα μεγάλα λόγια για το ποιο καθεστώς είναι «μαρξιστικό-λενινιστικό» και ποιο «ρεβιζιονιστικό-σοσιαλιμπεριαλιστικό», οι δυο ισχυρότεροι κρατικοί καπιταλισμοί άλλαζαν τις ισορροπίες και τις συμμαχίες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ δεν σηματοδότησε μια περίοδο αμερικάνικης μονοκρατορίας όπως υποστήριζαν οι θεωρίες που έβλεπαν τις ΗΠΑ ως μοναδική ιμπεριαλιστική δύναμη. Αντίθετα, άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί που ήταν σε δεύτερο πλάνο την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός άρχισε να αναγκάζεται να υπερασπιστεί την ηγετική θέση του απέναντι σε ανταγωνιστές παλιούς και νέους. Η Ρωσία του Πούτιν παρέμεινε η δεύτερη ισχυρότερη πυρηνική δύναμη του πλανήτη. Στην Ευρώπη, η ενοποιημένη Γερμανία αναδείχθηκε σε ηγεμονική δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και η πιο μεγάλη εξέλιξη ήταν και είναι η ανάδυση της Κίνας σε δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου.10
Αυτό το στοιχείο, η εμφάνιση της Κίνας στο προσκήνιο, είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε τη νέα αμερικάνικη εκστρατεία κατά της Βόρειας Κορέας. Πρόκειται για εκστρατεία που βάζει πιέσεις πάνω στην Κίνα.
Οι ανταγωνιστικές σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας είναι περίπλοκες. Η Κίνα είναι αναδυόμενη δύναμη που κινείται πλέον οικονομικά όχι μόνο με τεράστιες εξαγωγές εμπορευμάτων αλλά και με εξαγωγές κεφαλαίων σε πολλές χώρες που παλιά ήταν προνομιακό πεδίο των ιμπεριαλισμών της Δύσης (ιδιαίτερα στην Αφρική αλλά και στη Νοτιοανατολική Ασία). Παράλληλα, επιδιώκει να προωθήσει το νόμισμά της ως μέσο διεθνών πληρωμών, ένα αντίβαρο στο δολάριο κύρια, αλλά και στο ευρώ. Πρόσφατα συμφώνησε με τη Σαουδική Αραβία ότι οι πληρωμές για το πετρέλαιο που εισάγει η Κίνα μπορούν να γίνονται με το δικό της νόμισμα αντί για το δολάριο. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί πολύτιμο εμπορικό εταίρο και των ΗΠΑ και της ΕΕ και κυρίως διαθέτει τεράστια αποθεματικά σε δολάρια τα οποία είναι τοποθετημένα σε αμερικανικά ομόλογα. Ένας ανοιχτός οικονομικός πόλεμος των ΗΠΑ κατά της Κίνας δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.
Επιπλέον, η Κίνα αμφισβητεί στρατιωτικά τον αμερικάνικο έλεγχο στον Ειρηνικό Ωκεανό, αλλά μια ευθεία στρατιωτική αντιπαράθεση ΗΠΑ – Κίνας είναι δύσκολη για πολλούς λόγους. Όχι μόνο η Κίνα είναι από δεκαετίες μια πυρηνική δύναμη, γεγονός που εμποδίζει όσους φαντάζονται κλιμακώσεις, αλλά και το άμεσο πεδίο αναμέτρησης στη Νότια Σινική θάλασσα είναι προνομιακό για το Πεκίνο που θωρακίζει την περιοχή μετατρέποντας βραχονησίδες σε στρατιωτικές βάσεις και ενισχύοντας το πολεμικό ναυτικό του με αεροπλανοφόρα. Τυπικά οι διαφωνίες για αυτή τη θαλάσσια περιοχή αφορούν τη χάραξη των ΑΟΖ (αποκλειστικές οικονομικές ζώνες) με τις γειτονικές χώρες, αλλά στην ουσία αφορούν στον έλεγχο των σημείων από όπου περνούν τεράστιοι όγκοι του διεθνούς εμπορίου.
Αναγκαστικά, οι ανταγωνισμοί παίρνουν πλάγιες μορφές. Όχι ότι λείπουν κρούσματα οικονομικών και στρατιωτικών εκβιασμών: και οι ΗΠΑ και η ΕΕ έχουν αρχίσει να επιβάλουν ελέγχους στις εξαγορές δικών τους επιχειρήσεων από κινεζικά κεφάλαια. Επίσης, αμερικανός ναύαρχος του Ειρηνικού έχει φτάσει να δηλώσει ότι θα μπορούσε να αχρηστέψει τις κινεζικές βραχονησίδες-βάσεις. Αλλά πουθενά μέχρι στιγμής δεν έχουμε τις δραματικές διαστάσεις που βλέπουμε στην κορεατική κρίση. Η Κορέα έχει γίνει το γήπεδο όπου ο Τραμπ επιχειρεί να κλιμακώσει τις αμερικάνικες πιέσεις πάνω στην Κίνα.
Η σημασία της Βόρειας Κορέας.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 η οικονομία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας, κάτω ακόμα από την ηγεσία του Κιμ Ιλ Σουνγκ που κυβέρνησε από το 1948 μέχρι το 1994, ήταν στενά δεμένη με την ΕΣΣΔ. Τα τρία πέμπτα του εξωτερικού εμπορίου της γινόταν με την ΕΣΣΔ. Η κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού» σήμανε μια τεράστια κρίση για τη Βόρεια Κορέα με την οικονομία της να συρρικνώνεται κατά 30% το 1991-1996, αλλά το καθεστώς επιβίωσε κάτω από την ηγεσία αρχικά του Κιμ Γιονγκ Ιλ (1994-2011) και του Κιμ Γιονγκ Ουν στη συνέχεια, του γιου και του εγγονού του αρχικού Κιμ αντίστοιχα.11
Η οικονομική ανάκαμψη στηρίχτηκε κατά κύριο λόγο στη στροφή προς την Κίνα και κατά δεύτερο σε ένα άνοιγμα προς την αγορά. Το 2015 το εξωτερικό εμπόριο γινόταν πλέον κατά 85% με την Κίνα, η οποία εισάγει άνθρακα και μεταλλεύματα και εξάγει πετρελαιοειδή στη Β. Κορέα. Και δεν ήταν μόνο το εμπόριο. Μεγάλη οικονομική σημασία είχαν και έχουν τα εμβάσματα των μεταναστών από τη Βόρεια Κορέα που δουλεύουν στο εξωτερικό, η συντριπτική πλειοψηφία στην Κίνα. Ο αριθμός τους υπολογίζεται σε 100.000 και το συνάλλαγμα που στέλνουν φτάνει τα 500 εκατομμύρια δολάρια.12
Σε πείσμα της δυτικής προπαγάνδας που εμφανίζει τη Βόρεια Κορέα σαν κάποια μυστηριώδη χώρα, το καθεστώς τα τελευταία χρόνια προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις που επιτρέπουν ή ανέχονται την ύπαρξη μικρών ιδιωτικών δραστηριοτήτων που, σύμφωνα με τις μελέτες ενός πανεπιστημιακού της Νότιας Κορέας, έχουν φτάσει να αποδίδουν το 70 με 90 τοις εκατό του εισοδήματος των νοικοκυριών.13 Και σε αυτή την εξέλιξη παίζουν ρόλο οι δεσμοί με την Κίνα, ακόμη και η ύπαρξη ενός μικρού αριθμού κορεατών κινεζικής καταγωγής.
Ωστόσο, δεν είναι οι οικονομικές σχέσεις αυτές που καθορίζουν τη σημασία της Βόρειας Κορέας για την Κίνα. Η οικονομία της Κίνας δεν θα υπέφερε αν προχωρούσε να εφαρμόσει τις οικονομικές κυρώσεις που απαιτούν οι ΗΠΑ σε βάρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας. Το καθοριστικό στοιχείο είναι η γεωστρατηγική σημασία. Μια κατάρρευση του καθεστώτος της Βόρειας Κορέας θα μπορούσε να οδηγήσει σε ενοποίηση της Κορέας κάτω από νοτιοκορεατική ηγεμονία, όπως έγινε με τις δυο Γερμανίες το 1990. Μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν ταπεινωτική για την Κίνα και απειλητική στρατιωτικά: θα έφερνε έναν σύμμαχο των ΗΠΑ να έχει σύνορα με την Κίνα. Και μάλιστα έναν ισχυρό σύμμαχο. Η Νότια Κορέα είναι σήμερα από μόνη της η ενδέκατη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου και βέβαια το κράτος της έχει δεσμούς με τις ΗΠΑ χτισμένους από τον πόλεμο του 1950-53.
Όταν ο Τζορτζ Μπους (ο γιος) ξεκινούσε την αμερικάνικη εκστρατεία ενάντια στον «Άξονα του Κακού» το 2002, είχε κατονομάσει τη Βόρεια Κορέα μαζί με το Ιράν και το Ιράκ σαν στόχους. Η απάντηση των Κιμ ήταν να επιταχύνουν το πρόγραμμα πυρηνικών εξοπλισμών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας. Ο Σαντάμ Χουσεΐν του Ιράκ δεν είχε πραγματικά στη διάθεσή του τα «όπλα μαζικής καταστροφής» που τον κατηγορούσαν ο Μπους και ο Μπλερ ότι κατέχει. Ο Κιμ Γιονγκ Ουν δηλώνει ότι δεν σκοπεύει να έχει την τύχη του Σαντάμ και του Καντάφι, κατέχει πυραύλους και πυρηνικό οπλοστάσιο και το επιδεικνύει σαν αποτρεπτική δύναμη. Στα τέλη Αυγούστου έστειλε έναν πύραυλο να περάσει πάνω από την Ιαπωνία πριν πέσει στον Ειρηνικό ωκεανό και λίγες μέρες αργότερα προχώρησε στη μεγαλύτερη μέχρι τώρα δοκιμή πυρηνικής βόμβας, υπογραμμίζοντας έτσι ότι είναι σε θέση να χτυπήσει πυρηνικά τις ίδιες τις ΗΠΑ.
Δεν πρόκειται, λοιπόν, για «τρέλες» αλλά για μια κλιμάκωση που υπακούει στη δική της λογική. Το ερώτημα είναι τι μπορεί να την σταματήσει.
Η κορεατική εργατική τάξη
Ένα αποτρεπτικό στοιχείο είναι το μέγεθος της καταστροφής που θα προκαλούσε μια αμερικάνικη επέμβαση όχι μόνο στη Βόρεια αλλά και στη Νότια Κορέα. Τα πολεμικά σενάρια που μελετάει το αμερικάνικο πεντάγωνο μιλούν για ισοπέδωση της Σεούλ με δεκάδες χιλιάδες νεκρούς από τις πρώτες ώρες των συγκρούσεων καθώς η Σεούλ βρίσκεται κοντά στα σύνορα και έχει πυκνότητα κατοίκησης 43.000 άτομα ανά τετραγωνικό μίλι.14 Ακόμα και οι πιο παρανοϊκοί επιτελείς του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού δεν θέλουν να στείλουν μήνυμα στους συμμάχους τους ότι τους προορίζουν για σφαγή.
Γι’ αυτό, οι επιδείξεις στρατιωτικής δύναμης των ΗΠΑ (κοινές ασκήσεις με τη Ν. Κορέα, πτήσεις βομβαρδιστικών αεροπλάνων, επισκέψεις πολεμικών πλοίων, εγκατάσταση πυραυλικών συστημάτων THAAD- Terminal High Altitude Area Defense Platform) συνδυάζονται με πιέσεις πάνω στην Κίνα να υποχρεώσει αυτή τη Βόρεια Κορέα να εγκαταλείψει το πυρηνικό της πρόγραμμα.
Η Κίνα δεν αρνείται ότι μπορεί να παίξει μεσολαβητικό ρόλο. Ο Φου Γινγκ, πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Εθνικού Λαϊκού Συνεδρίου της Κίνας, έδωσε πρόσφατα συνέντευξη στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς όπου τόνιζε ότι «Προς το συμφέρον μιας ειρηνικής διευθέτησης, η Κίνα πρέπει να προσπαθήσει ακόμη περισσότερο να οδηγήσει τις ΗΠΑ και τη Βόρεια Κορέα να πάρουν σοβαρά υπόψη τους η κάθε μία τις ανησυχίες της άλλης. Αλλά, αν πραγματικά πρόκειται να λύσουμε το πρόβλημα, και οι δυο πλευρές πρέπει να κάνουν υποχωρήσεις. Αν αφήσουμε τα πράγματα να διολισθήσουν, ποιος ξέρει τι μας περιμένει;»15
Στο ίδιο κείμενο ο Φου Γινγκ θύμιζε ότι το 1993 ΗΠΑ και Βόρεια Κορέα είχαν υπογράψει συμφωνία για μετατροπή των πυρηνικών αντιδραστήρων ώστε να έχουν μόνο ειρηνική χρήση, αλλά οι διαφωνίες για την εφαρμογή της την είχαν εκτροχιάσει. Επίσης, θύμιζε ότι η Κίνα είχε πάρει την πρωτοβουλία το 2002 για εξαμερείς συνομιλίες με ΗΠΑ, Βόρεια Κορέα, Νότια Κορέα, Ιαπωνία και Ρωσία, αλλά οι ΗΠΑ είχαν τορπιλίσει την κατάληξή τους το 2005 επιβάλλοντας κυρώσεις.
Ο Τραμπ ετοιμάζεται μέσα στο Νοέμβρη να επισκεφθεί το Πεκίνο και τη Σεούλ. Δίπλα στις στρατιωτικές απειλές ξεδιπλώνονται και οι διπλωματικές εκστρατείες. Την τρίτη βδομάδα του Σεπτέμβρη βρέθηκε στο Πεκίνο ο Στηβ Μπάνον, ο ακροδεξιός «σύμβουλος» του Τραμπ που πλέον δεν κατέχει θέση στο Λευκό Οίκο αλλά παραμένει «καλός φίλος» του αμερικανού προέδρου. Σύμφωνα με τις ανταποκρίσεις, το ταξίδι αυτό «δεν συνδεόταν με την επίσκεψη Τραμπ», αλλά πάντως ο Μπάνον συνάντησε τον Γουάνγκ Τσισάν, ηγετικό στέλεχος του Κ.Κ. Κίνας, επικεφαλής της εκστρατείας κατά της διαφθοράς. Αντάλλαξαν απόψεις περί «οικονομικού εθνικισμού και λαϊκιστικών κινημάτων»!16
Είναι φανερό ότι θα ήταν λάθος να στηρίξουμε τις ελπίδες μας για ειρηνική διέξοδο από την κρίση πάνω σε τέτοιες διαδικασίες. Υπάρχει μια άλλη δύναμη που έχει τον πρώτο λόγο και αξίζει τη συμπαράστασή μας- η εργατική τάξη της Κορέας.
Το εργατικό κίνημα έχει δώσει πολλές και σκληρές μάχες στη Νότια Κορέα από τότε που κατέρρευσε η δικτατορία το 1987. Ο Νίκος Λούντος που πήρε μέρος στις εκδηλώσεις «Μαρξισμός 2010» στη Σεούλ έγραφε σχετικά στην Εργατική Αλληλεγγύη: «Η εργατική τάξη της Νότιας Κορέας είναι ισχυρή και με αυτοπεποίθηση. Το 1987 κατάφερε να ρίξει το τελευταίο στρατιωτικό καθεστώς της χώρας και αυτή η μνήμη παραμένει ζωντανή. Περισσότερα από 1000 συνδικάτα ιδρύθηκαν μέσα σε ένα τρίμηνο, κατά την πτώση της χούντας το 1987, κληρονομώντας έτσι ένα υψηλό επίπεδο μαχητικότητας και πολιτικοποίησης. (…) Στην εναρκτήρια εκδήλωση του Μαρξισμού, που ξεκίνησε με την τοποθέτηση από το ΣΕΚ, συμμετείχε για πρώτη φορά ο πρόεδρος της KCTU, της πιο μαχητικής από τις δύο εργατικές συνομοσπονδίες της χώρας, η οποία δημιουργήθηκε από τα συνδικάτα που πάλεψαν ενάντια στη χούντα και ενάντια στον επίσημο, κρατικό συνδικαλισμό».17
Και ο Σωτήρης Κοντογιάννης που ήταν εκεί για τις εκδηλώσεις «Μαρξισμός 2012» συμπλήρωνε: «Στη Νότια Κορέα, η υπεράσπιση του καθεστώτος του βορρά εξακολουθεί να θεωρείται “προδοσία” και να διώκεται από το νόμο. Οι διώξεις δεν είναι τόσο άγριες όσο τα προηγούμενα χρόνια -ο σύντροφος Τσόι Ιλ Μπούνγκ και πολλά άλλα από τα παλιά στελέχη της αδελφής οργάνωσης του ΣΕΚ έχουν βρεθεί πολλές φορές στο παρελθόν στις φυλακές με την κατηγορία της “υποστήριξης του εχθρού”- αλλά συνεχίζουν να υπάρχουν. Ακόμα και αυτοί που διαφεύγουν από τον Βορρά και ζητάνε καταφύγιο στο Νότο αντιμετωπίζονται σαν “κατάσκοποι” από την κυβέρνηση της Σεούλ: τους κλείνουν στις φυλακές για τουλάχιστον έξι μήνες και τους ανακρίνουν συνεχώς -μέχρι να βεβαιωθούν, υποτίθεται, ότι δεν είναι πράκτορες της Πιονγκγιάνγκ».18
Η καταστολή και οι αντεργατικές επιθέσεις οξύνθηκαν όταν έγινε Πρόεδρος η Παρκ Γκουέν Χιέ, κόρη του δικτάτορα Παρκ που κυβέρνησε τη Νότια Κορέα από το 1963 μέχρι το 1979. Όμως η κατάληξη ήταν διαφορετική από αυτή που προσδοκούσε η άρχουσα τάξη: ένα συγκλονιστικό μαζικό κίνημα με την εργατική τάξη σε κεντρικό ρόλο προχώρησε σε τεράστιες επαναλαμβανόμενες κινητοποιήσεις που επέβαλαν την καθαίρεση της Παρκ και την ήττα του κόμματός της στις εκλογές την άνοιξη του 2017. Όπως έγραφε σχετικά η Εργατική Αλληλεγγύη:
«Οι προεδρικές εκλογές στη Νότια Κορέα την περασμένη Τρίτη έβαλαν και επίσημα τέλος στην πενταετία της Παρκ Γκουέν-Χιε, που πλέον βρίσκεται στη φυλακή περιμένοντας τη δίκη της. Από τον περασμένο Οκτώβρη, ένα τεράστιο κίνημα έβγαινε ασταμάτητα στους δρόμους, σπάζοντας όλα τα ρεκόρ συμμετοχής. Υπολογίζεται ότι 15 εκατομμύρια άνθρωποι πήραν μέρος σε κάποια από τις κινητοποιήσεις. (…) Ο Τζε-ιν Μουν του Φιλελεύθερου κόμματος που πλέον είναι ο νέος πρόεδρος, εκλέχτηκε με 41% πατώντας πάνω στις νίκες και τη δυναμική αυτού του κινήματος. Ήταν το κίνημα που έφερε στο φως τα σκάνδαλα της Παρκ, που αψήφησε την καταστολή και τελικά ανάγκασε τους ίδιους τους βουλευτές της προέδρου να ψηφίσουν υπέρ της παραπομπής της στο ειδικό δικαστήριο, προκαλώντας διάσπαση στο κυβερνών κόμμα. Ο Μουν και το κόμμα του αρχικά δεν ήταν ούτε υπέρ της παραίτησης της Παρκ. Όταν τα συνδικάτα κινητοποίησαν ένα εκατομμύριο κόσμο στις 15 Νοέμβρη, κάλεσε την Παρκ να παραιτηθεί, 17 μέρες αφού είχαν ξεκινήσει οι διαδηλώσεις ενάντια στην πρόεδρο. Και στη συνέχεια, δεν ήταν υπέρ της δικαστικής δίωξης μέχρι που στις αρχές Δεκέμβρη διαδήλωσαν σχεδόν 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι. Η απεργία των σιδηροδρομικών είχε ξεκινήσει πριν από το κίνημα ενάντια στην Παρκ, για “οικονομικά” αιτήματα. Όμως καθώς βρισκόταν σε εξέλιξη, ο φόβος όλων των αστικών κομμάτων ήταν ότι οι μαζικές διαδηλώσεις θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν μια αντεπίθεση της εργατικής τάξης και με οικονομικούς αγώνες. Η συνδικαλιστική γραφειοκρατία φρόντισε να κρατήσει αυτό το δρόμο κλειστό, κλείνοντας την απεργία των σιδηροδρομικών εκείνες τις μέρες. Μόνο τότε “απελευθερώθηκε” ο Μουν και το Φιλελεύθερο Κόμμα για να υποστηρίξουν την δίωξη της Παρκ».19
Αυτό το κίνημα διεκδικούσε και διεκδικεί μαζί με την Παρκ να ανατραπεί και η φιλοαμερικάνικη πολεμοκάπηλη πολιτική της. Αρχικά ο Μουν πήρε αποστάσεις από τη ρητορική του Τραμπ, αλλά συνεχώς υποχωρεί και προσαρμόζεται στις πιέσεις, εξέλιξη που τον φέρνει σε αντιπαράθεση με τις προσδοκίες του κόσμου που τον ψήφισε. Όταν ο Τραμπ θα βρίσκεται στη Σεούλ το Νοέμβρη, θα βρει απέναντί του μια διαδήλωση που θα απαιτεί να μπει τέρμα στις πολεμικές απειλές.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι εργάτες της Νότιας Κορέας αποδέχονται το πυρηνικό πρόγραμμα του Κιμ Γιονγκ Ουν ως «αντιμπεριαλιστικό» εργαλείο. Το κόστος για την εργατική τάξη της Βόρειας Κορέας από τις πυρηνικές επιλογές του εκεί καθεστώτος είναι τεράστιο. Το κίνημα στη Νότια Κορέα δείχνει ότι υπάρχει εναλλακτική: η αποτρεπτική δύναμη ενάντια στον ιμπεριαλισμό δεν είναι τα πυρηνικά αλλά η πάλη της εργατικής τάξης μέσα στην καρδιά του κτήνους. Όπως δήλωνε ένας σύντροφος από την Εργατική Αλληλεγγύη της Σεούλ σε συνέντευξή του στην Εργατική Αλληλεγγύη της Αθήνας: «Η Εργατική Αλληλεγγύη υποστηρίζει ότι η κορεατική Αριστερά πρέπει να έχει προτεραιότητα την αντίσταση στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και την πολιτική της κυβέρνησης Μουν, χωρίς όμως να αναγνωρίζει το πυρηνικό πρόγραμμα της Β. Κορέας ως εργαλείο αντιιμπεριαλιστικού αγώνα.
Οι πασιφιστικές-ρεφορμιστικές δυνάμεις προσπαθούν να δώσουν συμβουλές καλής διπλωματίας στον Μουν, αλλά αυτό είναι ουτοπία. Η ειρήνη δεν έρχεται από τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τους ηγέτες Βορρά και Νότου. Η Εργατική Αλληλεγγύη υποστηρίζει πως πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι ότι ο κύριος υπεύθυνος είναι ο ιμπεριαλισμός και ότι το χτίσιμο ενός αντιιμπεριαλιστικού, αντικαπιταλιστικού εργατικού κινήματος είναι ο δρόμος προς τα μπρος».20
Σημειώσεις
(1) Αναφέρεται από τον Άλεξ Καλλίνικος σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στην Εργατική Αλληλεγγύη και στο Socialist Worker του Λονδίνου http://ergatiki.gr/article.php?id=16912&issue=1291
(2) Για το υπόβαθρο αυτού του πολιτικού «ατυχήματος» βλέπε στο προηγούμενο τεύχος του Σοσιαλισμός από τα κάτω το άρθρο της Μαρίας Στύλλου «Η κρίση του Τραμπ δεν είναι μόνο δική του», http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=986
(3) Edward Luce, The world’s hopes rest with America’s generals, Financial Times, 28 September 2017.
(4) Chris Harman, A People’s history of the world, Bookmarks 1999, σελ. 365
(5) David Horowitz, From Yalta to Vietnam, Penguin 1967, σελ. 129
(6) «in due course». Αναφέρεται από τον D.F.Fleming, The Cold War and its origins, volume II 1950-1960, Doubleday, New York, 1961, σελ. 589
(7) Στο ίδιο.
(8) Στο ίδιο, σελ. 656
(9) Το θυμίζει ο Τάσος Κωστόπουλος στις σελίδες «Το φάντασμα της Ιστορίας» στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 30 Σεπτεμβρίου-1 Οκτωβρίου 2017 με τίτλο «Κορέα, το ξεχασμένο σφαγείο».
(10) Μια συγκεντρωμένη εικόνα του ιμπεριαλισμού σήμερα δίνει ο Σωτήρης Κοντογιάννης στο άρθρο του με αυτόν τον τίτλο στο Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 118 Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 2016, http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=899
(11) Alex Callinicos, Morbid symptoms, International Socialism Journal No 156, http://isj.org.uk/morbid-symptoms/
(12) Financial Times, 13 September 2017, “Beijing seeks to hurt but not destroy regime, say experts”.
(13) Financial Times, 4 September 2017, “The hidden North Korean economic revival”
(14) http://foreignpolicy.com/2017/09/07/a -sneak-peak-at-americas-war-plans-for-north-korea/ αναφέρεται από τον Άλεξ Καλλίνικος, όπου και παραπάνω.
(15) Financial Times, 29 September 2017, «America makes life harder for China over North Korea”.
(16) Financial Times, 23-24 September 2017, «Bannon secretly meets top China official”.
(17) Εργατική Αλληλεγγύη Νο 929, 4-8-2010, http://ergatiki.gr/article.php?id=3131
(18) Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1032, 8-8-2012, http://ergatiki.gr/article.php?id=6242
(19) Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1274, 16-5-2017, http://ergatiki.gr/article.php?id=15896
(20) Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1290, 13-9-2017, http://ergatiki.gr/article.php?id=16871