Ο Στήβεν Χόκινγκ
Η Αφροδίτη Φράγκου παρουσιάζει την εντυπωσιακή διαδρομή του θεωρητικού της Φυσικής που αναζήτησε μια «Θεωρία των Πάντων».
Ο Στήβεν Χόκινγκ ήταν ένας από τους πιο μεγάλους επιστήμονες της εποχής μας, με φήμη παγκοσμίου βεληνεκούς και ένα λαμπρό έργο. Πέθανε στις 14/3/18 σε ηλικία 76 ετών, αφήνοντας πίσω του μια δυσθεώρητη παρακαταθήκη αμφισβήτησης ορίων. Έσπρωξε πιο μακριά τα όρια της γνώσης, μέσα από την ενασχόλησή του με τη θεωρητική φυσική και την κοσμολογία. Έσπασε το όριο της προσβασιμότητας του “απλού” κόσμου στη γνώση για το σύμπαν και τους νόμους που το διέπουν, γράφοντας βιβλία που δεν απαιτούν εξειδίκευση στον τομέα. Ανέτρεψε το ίδιο το όριο της ζωής του, ζώντας 54 χρόνια περισσότερα από όσα είχαν προβλέψει οι γιατροί, που του έδιναν δύο χρόνια όταν διαγνώστηκε με αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση το 1962.
Πρόσβαση στην υγεία και τη γνώση
Ο Χόκινγκ ήταν ανέκαθεν βαθιά πολιτικοποιημένος και ευαισθητοποιημένος με το μέλλον της ανθρωπότητας. Έχει τοποθετηθεί δημοσίως ενάντια στην εισβολή στο Ιράκ και την κατοχή της Παλαιστίνης. Έχει μιλήσει για τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής και των πυρηνικών όπλων. Αν και απογοητεύθηκε από το Brexit, η αφετηρία του ήταν υπέρ των μεταναστών. Πίστευε ότι η ελεύθερη μετακίνηση των ανθρώπων είναι απαραίτητη για τη διάδοση των ιδεών.
Η πιο διάσημη ίσως από τις πολιτικές παρεμβάσεις του είναι η άποψή του για το αν η αυτοματοποίηση της δουλειάς είναι κίνδυνος: «Αν οι μηχανές παράγουν ό,τι χρειαζόμαστε το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από τη διανομή των αγαθών. Όλοι/ες θα μπορούν να απολαύσουν μια άνετη ζωή αν ο πλούτος που θα παράγεται διανεμηθεί. Ή, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορεί να καταλήξουν φτωχοί, αν οι ιδιοκτήτες των μηχανών τα καταφέρουν ενάντια στην αναδιανομή του πλούτου. Προς το παρόν η τάση είναι προς τη δεύτερη επιλογή και η τεχνολογία οδηγεί σε ανισότητα», ήταν η αποστομωτική απάντησή του. Δεν είναι η αυτοματοποίηση της δουλειάς ο κίνδυνος, αλλά το να ανήκουν στους λίγους τα μέσα παραγωγής.
Μια ακόμη κομβική πολιτική παρέμβασή του αφορά τον τομέα της δημόσιας Υγείας. Τοποθετήθηκε πολλές φορές κατά της ιδιωτικοποίησης της Υγείας και κατήγγειλε τη συστηματική προσπάθεια υποβάθμισης της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service – NHS). Στηρίζοντας ένα ολόκληρο εργατικό κίνημα που παλεύει για τη διάσωση του δημόσιου χαρακτήρα της Υγείας, διεκδικώντας προσλήψεις και χρηματοδότηση στο NHS, ο Χόκινγκ έγραψε: «Έχω λάβει εκτενή και υψηλής ποιότητας υπηρεσία από το NHS και δεν θα υπήρχα χωρίς αυτό. Η φροντίδα που έλαβα από τότε που διαγνώστηκα με αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS), όντας φοιτητής το 1962, με βοήθησε να ζήσω τη ζωή μου όπως ήθελα και να συνεισφέρω στην κατανόησή μας για το σύμπαν.
Το NHS βρίσκεται σε κρίση, δημιουργημένη από πολιτικές επιλογές. Επιλογές που περιλαμβάνουν υποχρηματοδότηση και περικοπές, ιδιωτικοποιήσεις υπηρεσιών, πλαφόν στους μισθούς του δημοσίου, δυσμενέστερα νέα συμβόλαια γιατρών, κατάργηση της πληρωμένης πρακτικής εργασίας για φοιτητές νοσηλευτικής. Τέτοιες πολιτικές αποφάσεις προκαλούν πτώση της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας, μεγαλύτερες ουρές αναμονής, άγχος για εργαζόμενους και ασθενείς, επικίνδυνες ελλείψεις προσωπικού.
Τι πρέπει να γίνει; Από τη μία πλευρά, έχουμε τη δύναμη των πολυεθνικών, των οποίων το κίνητρο είναι το κέρδος. Η [πολιτική σκηνή στη Βρετανία] επιδιώκει ένα σύστημα σαν των ΗΠΑ. Από την άλλη πλευρά, έχουμε τη δύναμη του λαού και της δημοκρατίας. Οι έρευνες δείχνουν τη μεγάλη πλειοψηφία να εναντιώνεται στην ιδιωτικοποίηση. Ο τρόπος για να στηριχθεί ένα δημόσιο NHS είναι να δυναμώσει αυτός ο κόσμος. Πρώτο, με την ενημέρωση, δεύτερο με την πολιτική έκφρασή του και την εφαρμογή πολιτικών προς το συμφέρον του.
Αν αυτό ‘παραείναι’ πολιτικό, είναι γιατί το NHS πάντα ήταν μια πολιτική υπόθεση. Είναι η καλύτερη υπηρεσία της Βρετανίας και ακρογωνιαίος λίθος της κοινωνίας μας. Ο λαός εκτιμά το NHS και είναι περήφανος που όλοι αντιμετωπίζονται ως ίσοι όταν χρειάζονται φροντίδα. Το έχουμε ανάγκη».1
Ο Χόκινγκ οφείλει και αξίζει τη φήμη του για ένα κολοσσιαίο επίτευγμα: έγραψε μια σειρά βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, κι έτσι άνοιξε το δρόμο για την κατανόηση των πιο συναρπαστικών φαινομένων του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου σε εκατομμύρια ανθρώπους. Το πρώτο τέτοιο βιβλίο (και δεύτερό του συνολικά) είναι το διάσημο «Χρονικό του Χρόνου» που εκδόθηκε το 1988 και αποτέλεσε παγκόσμιο εκδοτικό γεγονός με 25 εκατομμύρια πωλήσεις, δεκάδες μεταφράσεις και εκατοντάδες βδομάδες στην κορυφή των μπεστ σέλλερ. Στο βιβλίο αυτό περιγράφει την δομή, την εξέλιξη και το μέλλον του Σύμπαντος.
Το 2001 εκδίδεται το βιβλίο του «Το σύμπαν σε ένα καρυδότσουφλο», στο οποίο συνεχίζει την προσπάθεια, εξηγώντας περισσότερα για την αναζήτηση μιας θεωρίας που να εξηγεί όλα τα φαινόμενα του σύμπαντος. Ακολουθεί το «Πάνω στους ώμους γιγάντων» το 2002, στο οποίο παρουσιάζει τις καινοτόμες ιδέες μερικών από τους πιο γνωστούς και σημαντικούς επιστήμονες των προηγούμενων αιώνων (Κοπέρνικος, Κέπλερ, Γαλιλαίος, Νεύτωνας, Αϊνστάιν). Το 2005 συνεχίζει το εγχείρημα με τις σημαντικότερες μορφές των μαθηματικών όλων των εποχών στο «Ο Θεός δημιούργησε τους ακέραιους», ενώ με το “The dream that stuff is made of” που βγαίνει το 2011, επιχειρεί να εξηγήσει τον θαυμαστό μικρόκοσμο που περιγράφει η κβαντομηχανική και που φαίνεται να αντιβαίνει τόσο στην καθημερινή εμπειρία μας όσο και στα όσα ξέρουμε έστω και στοιχειωδώς για τους φυσικούς νόμους. Επιπλέον έχει γράψει σε συνεργασία με την κόρη του Λούσι μια σειρά παιδικών βιβλίων με τον ίδιο στόχο.
Η προσπάθεια του Χόκινγκ να φέρει τον μη εξειδικευμένο κόσμο σε επαφή με την επιστήμη και η επιτυχία της προσπάθειας αυτής, ήταν αποτέλεσμα τόσο της πεποίθησής του ότι η γνώση ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα, όσο και του χαρίσματος να διατυπώνει πολύπλοκες έννοιες με εύληπτο τρόπο. Αναμφίβολα το χάρισμα αυτό πάει με τη σειρά του χέρι-χέρι με τη βαθιά κατανόηση, την ευφυΐα, τις τεράστιες γνώσεις και την αγάπη του για την επιστήμη.
Αποτελεί μια αμφισβήτηση από τις δεκάδες που έκανε στη ζωή του: αμφισβήτησε τον κατακερματισμό της γνώσης και με αυτόν τις προτεραιότητες ενός συστήματος που την φυλάει για λίγους. Το στοίχημα μιας κοινωνίας που αναζητά τη γνώση είναι να μπορέσει να τη συλλογικοποιήσει, να την κάνει κτήμα όλων. Τα επιτεύγματα διανοιών όπως ο Νεύτωνας, ο Αϊνστάιν και ο Χόκινγκ, στηρίζονται και στους εκατοντάδες εργάτες και εργάτριες της γνώσης που ενώνουν και δοκιμάζουν τις ιδέες καθημερινά, συγκρίνουν τις προβλέψεις με τις παρατηρήσεις, προάγουν τις αντιπαραθέσεις, με δουλειά που χρειάζεται αφοσίωση, δημιουργικότητα και φαντασία.
Το άπλωμα των κατακτήσεων της επιστήμης σαν γνώση και σαν εμπειρία σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, είτε με την συγγραφή βιβλίων -όπως έκανε ο Χόκινγκ- είτε με την εξασφάλιση της δυνατότητάς τους να έχουν όλοι πρόσβαση σε σχολεία, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες και επιστημονικά προγράμματα, σημαίνει ένα βήμα παραπέρα στην ίδια τη γνώση. Ο ορίζοντας δείχνει σε μια κοινωνία που θα έχει σαν προτεραιότητα τη γνώση ως ανάγκη και όχι ως μέσο για το κέρδος, ώστε περισσότεροι Χόκινγκ να μπορέσουν πατώντας στους ώμους αυτών των γιγάντων να πάνε ακόμα πιο μακριά.
Η φυσική μέσα από διαφωνίες και ανατροπές
Η ιστορία της κατανόησης του φυσικού κόσμου είναι μακρόχρονη και γεμάτη σταυροδρόμια. Από τις καθημερινές ανάγκες (επιβίωση, βελτίωση της ζωής) καθώς και από την συσσωρευμένη εμπειρία των ανθρώπων προέκυπταν θεωρίες, οι οποίες σε ένα βαθμό εξηγούσαν τα φαινόμενα. Οι θεωρίες, μέσα από το προχώρημα των κοινωνιών, τις νέες παρατηρήσεις και τις νέες ανάγκες, είτε θεμελιώνονταν και εμπλουτίζονταν, είτε αποκάλυπταν τις αδυναμίες τους και εγκαταλείπονταν, ανοίγοντας νέα ερωτήματα. Τα ερωτήματα οδηγούσαν με τη σειρά τους στην ανάγκη για νέες θεωρίες, νέες εμπειρίες, νέες παρατηρήσεις. Μια διαδικασία όχι αθροιστική, αλλά γεμάτη αντιθέσεις, ανατροπές και, τελικά, υπερβάσεις.
Η μελέτη της κίνησης των ουράνιων σωμάτων έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα, όταν οι πρώτοι αγροτικοί πολιτισμοί χρειάζονταν τις παρατηρήσεις για να προγραμματίζουν τις διάφορες φάσεις της παραγωγής. Παρά το ότι ήξεραν με μεγάλη ακρίβεια τις κινήσεις όπως αυτές φαίνονται στον θόλο του ουρανού, η πεποίθηση ότι η γη είναι μια ακίνητη σφαίρα στο κέντρο του κόσμου γύρω από την οποία γυρίζουν τα άστρα, διατηρήθηκε για χιλιετίες.
Αν και το ηλιοκεντρικό μοντέλο είχε προταθεί από τον Αρίσταρχο, χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν δυο χιλιετίες για να θεμελιωθεί από τον Κοπέρνικο (16ος αι). Ο Γιοχάνες Κέπλερ διατύπωσε τον 17ο αιώνα τους νόμους της κίνησης των πλανητών γύρω από τον Ήλιο και έδειξε ότι οι τροχιές τους δεν είναι κύκλοι αλλά ελλείψεις. Ο Γαλιλαίος έκανε αστρονομικές παρατηρήσεις που έγειραν την πλάστιγγα της «αστρονομικής κοινότητας» προς τη μεριά του μέχρι τότε ακόμη αμφισβητούμενου ηλιοκεντρικού μοντέλου.
Στο απόγειο της «Κοπερνίκειας επανάστασης», ο Νεύτωνας κάνοντας χρήση των νόμων του Κέπλερ για τους πλανήτες διατύπωσε για πρώτη φορά τον νόμο της παγκόσμιας έλξης: η βαρύτητα της γης που κάνει το περίφημο μήλο να πέφτει στο έδαφος και η δύναμη που κρατάει τους πλανήτες σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο είναι το ίδιο φαινόμενο. Απλά είναι σε διαφορετική κλίμακα και το βλέπουμε από διαφορετική οπτική γωνία. Την ίδια περίοδο διατύπωσε τους νόμους της κίνησης που προβλέπουν τη συμπεριφορά των σωμάτων με βάση τη θέση, την ταχύτητα και τις δυνάμεις που ασκούνται πάνω τους.
Το ηλιοκεντρικό μοντέλο, η παγκόσμια έλξη και οι νόμοι της κίνησης ήταν τρεις κατακτήσεις της φυσικής που έφεραν τα πάνω κάτω σε όλα τα επίπεδα. Φιλοσοφικά, με το αν η γη ήταν στο κέντρο του κόσμου, διακυβεύονταν οι συνολικότερες θεολογικές αντιλήψεις για τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο. Επιστημονικά άνοιγε ο δρόμος για τεράστιες ανακαλύψεις (ο νόμος της έλξης για παράδειγμα σωστά πρόβλεψε πλανήτες που δεν είχαν μέχρι τότε παρατηρηθεί), ενώ τεχνολογικά άνοιγε η δυνατότητα να τιθασευτούν και να χρησιμοποιηθούν οι δυνάμεις της φύσης χωρίς προηγούμενο. Όπως και έγινε.
Το 1916 ο Αϊνστάιν έδειξε με τη γενική θεωρία της σχετικότητας ότι το για 2 αιώνες πετυχημένο μοντέλο βαρύτητας της νευτώνειας φυσικής, δεν ήταν παρά μια προσέγγιση της πραγματικότητας. Η βαρύτητα δεν ασκείται ακαριαία, όπως πιστευόταν, αλλά διαδίδεται με τα βαρυτικά κύματα με την ταχύτητα του φωτός. Η βαρυτική έλξη των σωμάτων δεν εξηγείται πια από μια «δύναμη» που ασκείται σε έναν τρισδιάστατο «ορθογώνιο» χώρο. Η μάζα παραμορφώνει τον ίδιο τον χωροχρόνο, ένα πλέγμα τεσσάρων διαστάσεων. Έτσι κάνει το ένα σώμα να έλκει το άλλο και τις μεγάλες μάζες να εκτρέπουν το φως ή ακόμα και να επιβραδύνουν το χρόνο.
Μετά από τη δημοσίευση της εργασίας για τη γενική σχετικότητα, μια σειρά επιστήμονες συγκεκριμενοποίησαν τις συνέπειές της, οι οποίες ήταν για μια ακόμη φορά ανατρεπτικές. Μια από αυτές έγινε από τον Καρλ Σβάρτσιλντ, ο οποίος επιλύοντας τις εξισώσεις του Αϊνστάιν προέβλεψε ότι στο σύμπαν πρέπει να υπάρχουν «μαύρες τρύπες». Σώματα με τεράστια πυκνότητα, τα οποία παραμορφώνουν τόσο πολύ το χώρο, που οτιδήποτε βρεθεί κοντά τους σε ένα κρίσιμο σύνορο (τον ορίζοντα γεγονότων) δεν μπορεί να ξεφύγει από την έλξη τους. Ούτε καν το φως, εξ ου και το χαρακτηριστικό αυτό όνομα. Τη δεκαετία του '60 αποδείχθηκε η ύπαρξή τους. Τη δεκαετία του '70 ξεκίνησε ένα πείραμα με σκοπό να επιβεβαιώσει με τις παρατηρήσεις του την ύπαρξη βαρυτικών κυμάτων και έτρεξε επιτυχώς για 40 χρόνια. Το 2016 τα βαρυτικά κύματα ανιχνεύθηκαν για πρώτη φορά άμεσα.
Παράλληλα με αυτήν την πορεία ανακαλύψεων στο μακρόκοσμο, εξελισσόταν η αντίστοιχη αναζήτηση στο μικρόκοσμο. Ξεκινώντας πάλι από την αρχαιότητα, το τι βρίσκεται κάτω από το πέπλο της ορατής ύλης είναι ήδη αντικείμενο αντιπαράθεσης. Υπάρχει τόσο η άποψη του Αριστοτέλη, ότι η ύλη μπορεί να τέμνεται επ' άπειρον, όσο και η άποψη του Δημόκριτου, ο οποίος υποστήριζε ότι η ύλη αποτελείται από στοιχειώδη δομικά μέρη που ονόμασε άτομα. Πέρασαν πολλοί αιώνες μέχρι να καταρριφθεί η άποψη του Αριστοτέλη, ωστόσο η άποψη του Δημόκριτου αποδείχθηκε ημιτελής, μια και τα άτομα αποτελούνται από ακόμη μικρότερα σωματίδια, τα πρωτόνια, τα νετρόνια και τα ηλεκτρόνια (ανακαλύφθηκαν από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τη δεκαετία του '30). Επειδή αυτά τα σωματίδια δεν μπορούν να είναι ορατά, άνοιξε νέα αντιπαράθεση σχετικά με τον τρόπο που συγκροτούν το άτομο και πώς κινούνται.
Αρχικά πιστευόταν ότι το άτομο είναι μια μικρογραφία ηλιακού συστήματος: ο πυρήνας (πρωτόνια και νετρόνια) σαν Ήλιος στο κέντρο και τα ηλεκτρόνια σε τροχιές γύρω του σαν πλανήτες. Το μοντέλο αυτό με τη σειρά του καταρρίφθηκε γιατί οδηγούσε σε προβλέψεις που δεν παρατηρούμε στην ύλη. Έτσι (και μέσα από πολλές θεωρίες, διαφωνίες και πειράματα) άνοιξε ο δρόμος για την κβαντομηχανική και την αρχή της απροσδιοριστίας, η οποία λέει ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε ανά πάσα στιγμή την ακριβή θέση και ταχύτητα ενός ηλεκτρονίου. Τα ηλεκτρόνια δεν κινούνται σε αυστηρές τροχιές όπως οι πλανήτες, αλλά σε «σύννεφα» γύρω από τον πυρήνα. Η κίνηση ενός ηλεκτρονίου μέσα στο σύννεφο είναι τυχαία και το πού βρίσκεται σε μια χρονική στιγμή εκφράζεται με πιθανότητες. Η κβαντομηχανική θεμελιώθηκε το 1927, με τα έργα διάφορων φυσικών όπως ο Μαξ Πλανκ, ο Νιλς Μπορ, ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, ο Έρβιν Σρέντιγκερ κ.α.
Ο κόσμος κάτω από το πρίσμα της κβαντομηχανικής δεν μπορεί να είναι προβλέψιμος. Στην κλασική φυσική, μέρος της οποίας είναι και η σχετικότητα, αρκεί να γνωρίζουμε την ακριβή κατάσταση ενός συστήματος μια χρονική στιγμή, για να προβλέψουμε τη συμπεριφορά του στη συνέχεια. Το ίδιο ισχύει και αντιστρόφως: μπορούμε να ξέρουμε τις προηγούμενες καταστάσεις του συστήματος, αρκεί να ξέρουμε την τωρινή κατάστασή του με ακρίβεια.
Με τα σωματίδια όμως να κινούνται τυχαία και να μην μπορεί να προσδιοριστεί ακριβώς η ταχύτητα και η θέση τους, η προβλεψιμότητα και η αντιστρεψιμότητα του συστήματος δεν υπάρχει πια. Ακόμη περισσότερο, ενώ επί σειρά αιώνων ήταν έντονη η πεποίθηση ότι η πλήρης εξήγηση του κόσμου και όλων των φαινομένων του μας περιμένει στη γωνία, αυτή η -άλυτη μέχρι τώρα- ασυμφωνία των δύο θεωριών, απομακρύνει αυτή την προοπτική. Το πώς μπορεί να βρεθεί μια νέα φυσική θεωρία η οποία θα εξηγεί το μικρόκοσμο και το μακρόκοσμο με τρόπο που να μην υπάρχουν τέτοιες αντιφάσεις, είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η θεωρητική φυσική τις τελευταίες δεκαετίες.
Η συμβολή του Χόκινγκ στην αναζήτηση μιας «θεωρίας των πάντων»
Ο όρος που περιγράφει την αναζήτηση της ενοποίησης των επιμέρους θεωριών είναι «θεωρία των πάντων». Ο Χόκινγκ είχε σε αυτή την προσπάθεια τεράστια συμβολή.
Αναζητώντας την «κβαντική βαρύτητα» (όπως θα ονομάζεται η υποψήφια θεωρία που ενοποιεί τη γενική σχετικότητα με την κβαντομηχανική)2 ο Χόκινγκ μελέτησε τις μαύρες τρύπες. Η προσπάθεια να προσδιοριστούν οι ιδιότητές τους οδήγησε τον Χόκινγκ στο συμπέρασμα ότι η μαύρη τρύπα θα πρέπει να εκπέμπει ακτινοβολία (1974). Για να εξηγήσει πώς δημιουργείται αυτή η ακτινοβολία, ο Χόκινγκ χρησιμοποίησε την κβαντομηχανική κι έτσι έφτιαξε μια γέφυρα ανάμεσα στις δύο μεγάλες θεωρίες. Ήταν ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα: η μαύρη τρύπα, αφού εκμπέμπει, δεν είναι τελικά τόσο μαύρη!3
Το φαινόμενο ονομάστηκε ακτινοβολία Χόκινγκ. Και ενώ εμβάθυνε πολύ στην κατανόηση των μαύρων τρυπών, δημιούργησε ένα παράδοξο: μια μαύρη τρύπα που εκπέμπει, κάποια στιγμή θα εξαχνωθεί. Όταν αυτή εξαχνωθεί, τι θα γίνει με την ύλη (και κατά συνέπεια την πληροφορία) που έχει πέσει μέσα; Θα χαθεί ή θα γυρίσει πίσω; Στην πρώτη περίπτωση παραβιάζεται η κβαντομηχανική που δεν επιτρέπει να χαθεί η πληροφορία, ενώ στη δεύτερη παραβιάζεται η σχετικότητα που δεν επιτρέπει να βγει τίποτα από μια μαύρη τρύπα.
Τα παράδοξα που γεννάει το φαινόμενο της ακτινοβολίας των μαύρων τρυπών δεν έχουν λυθεί. Τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά και η προσέγγισή τους θα φέρει τη φυσική πιο κοντά σε νέες θεωρίες, νέες προβλέψεις και, τελικά, νέα γνώση. Ήδη τα ευρήματα αυτά έχουν προωθήσει σημαντικά τη γνώση μας για τον κόσμο. Επιπλέον ο Χόκινγκ ασχολήθηκε με πολλά άλλα ζητήματα πέρα από την ακτινοβολία, όπως τις «μοναδικότητες»4, τη γέννηση του σύμπαντος, το αν ο χρόνος έχει αρχή, τη δομή του χώρου και του χρόνου κλπ.
Το 2002, σε διάλεξή του στο Κέιμπριτζ, ο Χόκινγκ εξήγησε ότι πλέον δεν θεωρεί εφικτή μια θεωρία των πάντων, καθώς είμαστε μέσα στο σύμπαν που προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε: «Κάποιοι θα απογοητευτούν που δεν μπορούμε να εξηγήσουμε τον κόσμο με μια λίστα από αρχές. Ήμουν κι εγώ ένας από αυτούς, αλλά άλλαξα γνώμη. Είμαι χαρούμενος που η αναζήτησή μας δε θα φτάσει ποτέ σε ένα τέλος, που θα έχουμε διαρκώς νέες προκλήσεις να απαντήσουμε».5 Είναι εικόνα από ένα μέλλον στο οποίο συνεισέφερε κι ο ίδιος, μια ελεύθερη ανθρωπότητα που έχει μπροστά της όλο και πιο συναρπαστικά ερωτήματα και την δυνατότητα να τα αντιμετωπίζει δημιουργικά.
Σημειώσεις
1. S. Hawking, “The NHS saved me. As a scientist, I must help to save it”, The Guardian, 18/8/2017
2. Υπάρχουν διάφορες υποψήφιες θεωρίες για την Θεωρία των Πάντων: χορδές, θεωρίες πεδίων κ.α. Μία από αυτές είναι η «κβαντική βαρύτητα»
3. S. Hawking, Brief History of Time, ch.7 “Black holes ain’t so black”
4. «Μοναδικότητα» (singularity point) είναι η καρδιά της μαύρης τρύπας, όπου η πυκνότητα της ύλης και η βαρύτητα είναι άπειρη ενώ ο χρόνος σταματημένος
5. S. Hawking, “Goedel and the end of physics”, damtp.cam.ac.uk