Αλεξάνδρα Κολλοντάι 1872-1952
Η αυτοβιογραφία μιας δυναμικής ρωσίδας επαναστάτριας και η εποχή της
Ίρις Αυδή-Καλκάνη
Τιμή 8,90 ευρώ, 160 σελίδες
Εκδόσεις Γκοβόστη, 2018
Για τις εργάτριες και τους εργάτες της Ρωσίας που το 1917 έκαναν την έφοδο στον ουρανό, ήταν η «κόκκινη αριστοκράτισσα». Για την κυρίαρχη τάξη και τον αστικό τύπο που ήθελαν να τσακίσουν την επανάσταση, η «τρελή μπολσεβίκα». Ο λόγος για την Αλεξάνδρα Κολλοντάι (1872-1952), μία από τις πιο σημαντικές γυναικείες μορφές της Ρώσικης Επανάστασης. Η δράση και το θεωρητικό έργο της Κολλοντάι πάνω στη γυναικεία χειραφέτηση παραμένουν αξεπέραστα.
Η σύντομη αυτοβιογραφία της, που περιλαμβάνει τα πιο σημαντικά χρόνια της ζωής της και της επαναστατικής της δράσης, πριν και μετά την Επανάσταση ως το 1926, μόλις εκδόθηκε στα ελληνικά. Την πρωτοβουλία της έκδοσης έχει η συγγραφέας Ίρις Αυδή Καλκάνη που είναι και η μεταφράστρια του γραμμένου στα γερμανικά κειμένου. Τόσο στο εισαγωγικό σημείωμα όσο και στο συμπληρωματικό για την εποχή κείμενό της, η Ι.Α. Καλκάνη κάνει τις απαραίτητες “συστάσεις” για τη μεγάλη επαναστάτρια. Η Κολλοντάι, με όπλο τις μαρξιστικές ιδέες, υποστήριξε ότι η γυναικεία απελευθέρωση είναι κομμάτι της επαναστατικής αλλαγής της κοινωνίας και της συνολικής απελευθέρωσης της εργατικής τάξης. Με αυτό τον προσανατολισμό και γι’ αυτό το στόχο πάλεψε, βάζοντας, όπως γράφει η Ι.Α. Καλκάνη, «τις βάσεις για μια ολοκληρωμένη θεωρία σχετικά με τη σημασία των αρχών της σεξουαλικότητας και της ισότητας στις προσωπικές σχέσεις, την πλήρη χειραφέτηση των γυναικών».
Η ίδια η αυτοβιογραφία περιγράφει βήμα βήμα τη ζωή της: από παιδί αριστοκρατικής οικογένειας σε επαναστάτρια, την προσωπική της “εξέγερση” απέναντι στην υποταγή που απαιτούσε το περιβάλλον γύρω της για το φύλο της, την πολιτική διαμόρφωσή της μέσα στα «χρόνια της άνθισης του Μαρξισμού στη Ρωσία». Γράφει για παράδειγμα: «Μια επίσκεψη στο μεγάλο εργοστάσιο υφαντουργίας Κρένγκολμ που απασχολούσε 12.000 εργάτες και εργάτριες καθόρισε το πεπρωμένο μου. Δεν μπορούσα να περνάω εγώ μια ευτυχισμένη, ήσυχη ζωή, όταν ο κόσμος των εργατών ήταν τόσο φοβερά σκλαβωμένος. Έπρεπε να μπω σε αυτό το κίνημα».
Και το έκανε, παρατώντας σύζυγο και παιδί, για να μελετήσει Πολιτική Οικονομία, να συνδεθεί στη συνέχεια με το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Ρωσίας και να δουλέψει σα συγγραφέας και προπαγανδίστρια. Έγινε ο σύνδεσμος ανάμεσα στο Λένιν και τους επαναστάτες στη Ρωσία, πήρε μέρος στην Πρώτη Επανάσταση του 1905 και εκπροσώπησε το κόμμα στα Διεθνή Συνέδια Γυναικών και Σοσιαλιστριών Γυναικών με «ξεκάθαρη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις αστές διεκδικήτριες των δικαιωμάτων των γυναικών και στο απελευθερωτικό κίνημα των γυναικών της εργατικής τάξης», όπως γράφει. Από το 1908 ως το 1917, έζησε σαν πολιτικός πρόσφυγας και ανέπτυξε έντονη αντιπολεμική και διεθνιστική δράση ενάντια στον Α'ΠΠ.
Μέσα από την προσωπική της διαδρομή ζωντανεύουν όλα τα μεγάλα γεγονότα και οι κρίσιμες πολιτικές επιλογές των πρωταγωνιστών τους, ανάμεσά τους του Λένιν και του Τρότσκι, που οδήγησαν στην πτώση του Τσάρου το Φλεβάρη του '17. Το ίδιο ισχύει για τη συνέχεια και τις συγκρούσεις που άνοιξαν μέχρι τη νίκη της επανάστασης τον Οκτώβρη του '17, ανάμεσα στα Σοβιέτ και την Προσωρινή Κυβέρνηση.
Η περιγραφή της επιστροφής της στην Ρωσία το Μάρτιο του 1917 είναι χαρακτηριστική: «Ζήτησαν να έρθει ένας νεαρός αξιωματικός. Φορούσε κι αυτός μια αστραφτερή κόκκινη κορδέλα στο στήθος του. Το πρόσωπό του χαμογελούσε. Ναι, το όνομά μου ήταν στον κατάλογο των πολιτικών προσφύγων, οι οποίοι με διαταγή του Συμβουλίου Εργατών και Στρατιωτών, έπρεπε να μπορούν να περάσουν ελεύθερα.
Ο νεαρός αξιωματικός με βοήθησε να βγω από το έλκηθρο και μου φίλησε σχεδόν με σεβασμό το χέρι.
Τώρα στεκόμουν στο δημοκρατικό έδαφος της απελευθερωμένης Ρωσίας! Μπορούσε λοιπόν να είναι δυνατόν; Ήταν μια από τις πιο ευτυχισμένες ώρες ολόκληρης της ζωής μου.
Τέσσερις μήνες αργότερα με διαταγή της κυβέρνησης του Κερένσκι (προσωρινή κυβέρνηση) ο ίδιος αξιαγάπητος νεαρός αξιωματικός με συνέλαβε σαν επικίνδυνη Μπολσεβίκα, στον ίδιο αυτό μεθοριακό σταθμό του Τόρνεο… Αυτή είναι η ειρωνεία της ζωής».
Ο διορισμός της στην επαναστατική κυβέρνηση στη θέση της Κομμισάριου του Λαού Κοινωνικής Πρόνοιας (Παιδείας) αντιμετωπίστηκε με χλευασμό από τους πολέμιους της επανάστασης. «Στις 8 Νοέμβρίου του 1917, ο αμερικανός πρεσβευτής σε επιστολή του από τη Ρωσία έγραφε: “Ανακοινώθηκε ότι το Συμβούλιο των εργατών και στρατιωτών της Πετρούπολης σχημάτισε Κυβέρνηση με τον Λένιν ως Πρωθυπουργό, τον Τρότσκι ως υπουργό Εξωτερικών και την κυρία ή δεσποινίδα Κολλοντάι ως υπουργό Παιδείας. Φοβερό!”», αναφέρει η Ι.Α. Καλκάνη. Ανάλογη αντιμετώπιση είχαν, «με κάθε είδους ψεύτικες ιστορίες για “εθνικοποίηση των γυναικών”» όπως περιγράφει η Κολλοντάι, οι φοβερές κατακτήσεις της Επανάστασης για τις γυναίκες που διατρέχουν την αυτοβιογραφία και ενθουσιάζουν τον αναγνώστη/τρια.
Από το 1922, η Κολλοντάι γίνεται μέλος της Σοβιετικής Διπλωματικής Αντιπροσωπείας σε διάφορες χώρες (Νορβηγία, Μεξικό, Σουηδία), θέση την οποία θα κρατήσει ως το θάνατό της το 1952. Η απόφασή της να μην δώσει μαζί με την Αριστερή Αντιπολίτευση του Τρότσκι τη μάχη ενάντια στη σταλινική αντεπανάσταση και τελικά να μην συγκρουστεί ποτέ με το σταλινικό καθεστώς, ήταν μια λάθος επιλογή. Και άφησε το αποτύπωμά της και στην αυτοβιογραφία της. Το κείμενο γράφτηκε το 1926 για ένα συλλογικό έργο με τίτλο «Ηγετικές γυναικείες μορφές της Ευρώπης». Η δημοσίευση όμως που έγινε, περιείχε, ύστερα από αίτημα της ίδιας της Κολλοντάι, πολλές τροποποιήσεις. Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει το αρχικό κείμενο που ήρθε στο φως γύρω στο 1975. Είναι φανερό ότι πολλές από τις τροποποιήσεις έγιναν ακριβώς λόγω της υποχώρησής της μπροστά στην πίεση της ανερχόμενης σταλινικής γραφειοκρατίας και του δόγματος του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα» που το 1926 κυριαρχούσε στην ηγεσία του κόμματος.
Παρόλα αυτά, η έκδοση της αυτοβιογραφίας της Κολλοντάι είναι μια σημαντική πρωτοβουλία που μας βοηθά να τη γνωρίσουμε και μας δίνει έμπνευση να διαβάσουμε τα έργα της.