Οπως στο Ιράκ έτσι και στο Σουέζ πριν 50 χρόνια η μαζική αντίσταση του κόσμου κέρδισε τη μάχη ενάντια στον ιμπεριαλισμό, όπως γράφει ο Λέανδρος Μπόλαρης
«θα πάρουμε πίσω ό,τι μας έχει κλέψει η ιμπεριαλιστική εταιρεία, αυτό το κράτος εν κράτει.,.Η κυβέρνηση αποφάσισε τον ακόλουθο νόμο: με προεδρικό διάταγμα εθνικοποιεί τη Διεθνή Εταιρεία της Διώρυγας του Σουέζ. Στο όνομα του έθνους, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ανακηρύσει τη Διεθνή Εταιρεία της Διώρυγας του Σουέζ σε αιγυπτιακή εταιρεία.»
Ηταν 26 Ιούλη του 1956, όταν ο πρόεδρος Νάσερ της Αιγύπτου, μιλώντας σε μια μεγάλη συγκέντρωση στην Αλεξάνδρεια, με αυτά τα λίγα λόγια έκανε το αδιανόητο: πήρε από τα χέρια των Μεγάλων ιμπεριαλιστικών Δυνάμεων το σύμβολο αλλά και μια βασική οικονομική αρτηρία της ισχύος τους. Λίγους μήνες πριν, η Παγκόσμια Τράπεζα είχε αρνηθεί να χρηματοδοτήσει το φράγμα του Ασουάν στο Νείλο που θα ηλεκτροδοτούσε όλη την Αίγυπτο και οι ΗΠΑ είχαν αρνηθεί επίσης. Η απάντηση του Νάσερ στην «αποικιοκρατία των δανείων» ήταν η εθνικοποίηση του Σουέζ. Σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, μια τέτοια ενέργεια φαντάζει πάλι αδιανόητη για όσους θεωρούν το νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό φυσική τάξη πραγμάτων. Εθνικοποίηση; Κρατικοποίηση; Μ' αυτά είναι παρωχημένα σχήματα!
Το 1956 το γεγονός ότι ένας «δημαγωγός», «λαϊκιστής», τόλμησε να κάνει κάτι τέτοιο προκάλεσε κύματα υστερικής οργής στα κυβερνητικά γραφεία των χωρών της Δύσης. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Αντονυ Ηντεν συνέκρινε τον Νάσερ με τον Χίτλερ. Ο Αμερικάνος υπουργός Εξωτερικών είπε στον Ηντεν ότι πρέπει να υποχρεώσουν τον Νάσερ «να ξεράσει όλο το νερό της Διώρυγας». Και οι απειλές δεν έμειναν σε φραστικό επίπεδο.
Τον Οκτώβρη του 1956 η συνωμοσία είχε οριστικοποιηθεί. Σε μια μυστική συνάντηση που έγινε στις Σέβρες, κοντά στο Παρίσι, οι εκπρόσωποι των κυβερνήσεων της Βρετανίας, της Γαλλίας και του Ισραήλ, κατέστρωσαν ένα σχέδιο για να ξεφορτωθούν τον Νάσερ. Το Ισραήλ θα επιτίθετο στο Σινά, με πρόσχημα τις αντάρτικες επιθέσεις που εξαπολύονταν εις βάρος του από Παλαιστίνιους από το έδαφος της Αιγύπτου. Η Γαλλία και η Βρετανία θα έστελναν ένα τελεσίγραφο στην Αίγυπτο και το Ισραήλ για να σταματήσουν τάχα τις εχθροπραξίες, θα διατύπωναν τους όρους με τέτοιο τρόπο ώστε η απόρριψη τους από τον Νάσερ να ήταν σίγουρη. Τότε θα επέμβαιναν στρατιωτικά. Το αποτέλεσμα θα ήταν η ανατροπή του καθεστώτος του Νάσερ.
Η κάθε μια από τις τρεις κυβερνήσεις σκόπευε να εξυπηρετήσει τα ευρύτερα συμφέροντα της με αυτή την ενέργεια.
Για τη Βρετανία το Σουέζ ήταν ένα στρατηγικό σημείο ελέγχου της Μέσης Ανατολής, από την ίδια την Αίγυπτο μέχρι το Ιράκ και τα πετρέλαια του. Παλιότερα ήταν ο δρόμος που συνέδεε τη μητρόπολη με το «διαμάντι του στέμματος», την Ινδία. Η Βρετανία είχε χάσει την Ινδία το 1947 και η επιρροή της στη Μέση Ανατολή δεχόταν απανωτά πλήγματα.
Η Γαλλία προσπαθούσε απεγνωσμένα κι αυτή να διατηρήσει την αποικιακή της αυτοκρατορία. Αντιμετώπιζε την επανάσταση για ανεξαρτησία του λαού της Αλγερίας. Το 1956 αυτή η επανάσταση συμπλήρωνε δυο χρόνια. Οι αγωνιστές του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (FLN) έπαιρναν στρατιωτική και οικονομική ενίσχυση από τον Νάσερ.
Το σιωνιστικό κράτος του Ισραήλ δημιουργήθηκε με το διωγμό των Παλαιστίνιων και ένα νικηφόρο πόλεμο ενάντια σε αραβικούς στρατούς. Με τη συμμετοχή του στην επέμβαση ήθελε να αποδείξει στις Μεγάλες Δυνάμεις ότι τους είναι απαραίτητο και να τους αποσπάσει ανταλλάγματα: η Γαλλία υποσχέθηκε να το βοηθήσει στο πυρηνικό του πρόγραμμα.
Τις πρώτες μέρες τα πράγματα εξελίχθηκαν σύμφωνα με το σχέδιο. Στις 29 Οκτώβρη οι Ισραηλινοί μπήκαν στο Σινά. Ο αιγυπτιακός στρατός αντιστάθηκε, αλλού περισσότερο αλλού λιγότερο πετυχημένα. Στις 31 Οκτώβρη βρετανικά αεροπλάνα βομβάρδισαν το Κάιρο. Και έξι μέρες μετά, βρετανικά και γαλλικά στρατεύματα μπήκαν στο Πορτ Σάιντ -στην είσοδο της Διώρυγας. Ο αιγυπτιακός στρατός άρχισε να υποχωρεί από το Σινά για να μην περικυκλωθεί. Η ήττα του Νάσερ φαινόταν σίγουρη.
Ομως, τα πράγματα εξελίχθηκαν πολύ διαφορετικά. Αυτό που έγειρε την πλάστιγγα σε βάρος των ιμπεριαλιστών ήταν η είσοδος στο προσκήνιο ενός μαζικού κινήματος αντίστασης. Ηταν η κινητοποίηση των εργατών, των φτωχών, των φοιτητών, των γυναικών -όλων των δυνάμεων που είχαν παλέψει ενάντια στον ιμπεριαλισμό τα προηγούμενα χρόνια -που οδήγησε στην ήττα της επέμβασης.
Η εθνικοποίηση της Διώρυγας τον Ιούλη, είχε ηλεκτρίσει τις πιο διαφορετικές δυνάμεις στο «βάθος» της κοινωνίας. Η Σαχίντα Μακλίντ θυμάται πώς ένιωσε ο κόσμος στο χωριό της το Καμσίς, στο Δέλτα του Νείλου, «..οι πάντες χάρηκαν ακόμα και ο μέλλων σύζυγος μου, ο Σαλάχ, που ήταν στη φυλακή με τη κατηγορία ότι ήταν μέλος των Αδελφών Μουσουλμάνων. Εστειλε ένα τηλεγράφημα στον Νάσερ που του έγραφε «θα σε υποστηρίξουμε, θα υπερασπιστούμε ακόμα και τη φυλακή που βρισκόμαστε εδώ και ενάμισι χρόνο». Λίγο αργότερα στο Καμσίς οργανώθηκε ένα τάγμα αυτοκτονίας με επικεφαλής τον Σαλάχ».
Το καθεστώς του Νάσερ αναγκάστηκε να στηριχτεί σ' αυτόν τον κόσμο για να αντιμετωπίσει την εισβολή. Εκατομμύρια εργάτες και αγρότες ήξεραν πολύ καλά ότι μια νίκη των ιμπεριαλιστών θα σήμαινε κατάργηση ακόμα και των μικρών μεταρρυθμίσεων που είχε κάνει το καθεστώς του Νάσερ από το 1952 που είχε πάρει την εξουσία. Οπως θυμάται η Σαχίντα: «τη μέρα που ξεκίνησε η εισβολή οι γαιοκτήμονες μοίραζαν σερμπέτια και γλυκά στο χωριό γιατί πίστευαν ότι οι Αγγλοι θα νικούσαν, θα έβαζαν τέλος στην επανάσταση και θα ξανάφερναν το βασιλιά».
Σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι οργανώσεις των κομμουνιστών(Ι). Εδωσαν ζωή στις Λαϊκές Επιτροπές Αντίστασης που είχε συγκροτήσει από τα πάνω η κυβέρνηση μόλις ξεκίνησε η εισβολή. Επαιξαν ακόμα ηγετικό ρόλο στη στρατιωτική οργάνωση και εκπαίδευση των εργατών και των φοιτητών.
Η Λάιλα-αλ-Σαλ, ήταν τότε δευτεροετής φοιτήτρια πολιτικών επιστημών στο Κάιρο, και μέλος μιας από τις κομμουνιστικές οργανώσεις, θυμάται πώς συνέβαλε στην οργάνωση της Γυναικείας Λαϊκής Επιτροπής Αντίστασης στο Κάιρο:
«Ηρθαν μαζί μας διανοούμενες, φοιτήτριες, νοικοκυρές. Οργανώσαμε επιτροπές βοήθειας γυναικών σε όλη την πρωτεύουσα. Λάβαμε μια στοιχειώδη στρατιωτική εκπαίδευση: πώς να απενεργοποιούμε μια βόμβα, πώς να πυροβολούμε με το τουφέκι και τέτοια. Εκείνη τη συγκεκριμένη περίοδο η κυβέρνηση συνεργαζόταν με τους κομμουνιστές. Κομμουνιστές εθελοντές πήγαιναν για στρατιωτική εκπαίδευση σε ένα στρατόπεδο κοντά στο Σουέζ».
Ο Φαθάλα Μαχρούς, ήταν εργοστασιακός εργάτης, συνδικαλιστής και μέλος μιας άλλης κομμουνιστικής οργάνωσης, θυμάται πώς αυτός κι οι σύντροφοί του βοήθησαν στην οργάνωση της στρατιωτικής εκπαίδευσης των εργατών στη βιομηχανική ζώνη της Ράμλα, στην Αλεξάνδρεια. Εκεί βρισκόταν και τεράστια εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας, όπως αυτό της εταιρείας Sibahy & Co στο οποίο δούλευαν 20.000 εργάτες.
«Στην Αλεξάνδρεια στήσαμε Εθνικές Επιτροπές Λαϊκής Αντίστασης σε κάθε γειτονιά και σε κάθε εργοστάσιο. Οργανώσαμε ένα στρατόπεδο εκπαίδευσης, σε συνεργασία με την στρατιωτική διοίκηση της Αλεξάνδρειας, σε έναν ερημότοπο κοντά στην περιοχή των εργοστασίων. Οι εργάτες έφευγαν κατευθείαν με το σχόλασμα της βάρδιας και πήγαιναν να μάθουν το χειρισμό των όπλων. Οταν τέλειωναν, ερχόταν η επόμενη βάρδια. Εκπαιδεύσαμε έτσι περίπου τους μισούς βιομηχανικούς εργάτες της Ράμλα. Ομως, οι αρχές έτρεμαν το τί μπορούσαν να κάνουν οι ένοπλοι εργάτες και έτσι μας επέβαλαν να επιστρέφουμε τα όπλα κάθε βράδυ για φύλαξη».
Στο Πορτ Σάιντ οι Βρετανοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια άγρια, πεισματική αντίσταση από το ντόπιο πληθυσμό, που βγήκε να τους αντιμετωπίσει ακόμα και με κουζινομάχαιρα και καδρόνια. Τα αεροπλάνα ισοπέδωσαν την πόλη με τις βόμβες τους. Ιδιαίτερα τη φτωχή συνοικία, που κατοικούσε ο αραβικός πληθυσμός, την Αλ Μανάχ. Για τους βρετανούς η συνοικία ήταν η «Wog Town» η «πόλη του σκυλάραπα». Ηταν σοκ γι' αυτούς η αντίσταση. Εκατοντάδες πτώματα όλων των ηλικιών και των δυο φύλων θάφτηκαν με μπουλντόζες σε ομαδικούς τάφους.
Η Αμίνα Σαφίκ ήταν τότε μια αριστερή νεαρή δημοσιογράφος, που μπήκε παράνομα στο Πορτ-Σάιντ για να βοηθήσει την Αντίσταση. «Το βράδυ άκουγα το ραδιόφωνο και έγραφα για το ποιος μας υποστήριζε στο εξωτερικό, ποιος μιλάει για μας, για τις διαδηλώσεις που γίνονταν πέρα από την Αίγυπτο. Προσπαθούσαμε να ενθαρρύνουμε το λαό, να κρατηθεί όρθιος. Ο κόσμος ήταν εξαντλημένος, οι προμήθειες τέλειωναν, και έτσι προσπαθούσαμε να κρατήσουμε το ηθικό ψηλά».
Το καθεστώς του Νάσερ δε κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος, όπως περίμεναν οι Βρετανοί και οι Γάλλοι ιμπεριαλιστές. Η μαζική αντίσταση, ένοπλη και άοπλη, ανέτρεψε τους σχεδιασμούς τους. Και αυτός ο παράγοντας έφερε την κρίση και τη φαγωμάρα στο εσωτερικό τους.
Οι ΗΠΑ τράβηξαν το χαλί κάτω από τα πόδια της Βρετανίας και της Γαλλίας. Κατέθεσαν ένα ψήφισμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ που απαιτούσε την άμεση κατάπαυση του πυρός. Η ΕΣΣΔ το στήριξε. Η Βρετανία και η Γαλλία το μπλόκαραν με το βέτο τους, αλλά το μήνυμα είχε σταλεί. Η αγγλική λίρα άρχισε να κατρακυλάει στις διεθνείς αγορές. Το ίδιο άρχισε να κατρακυλά και η δημοτικότητα του Ηντεν στη Βρετανία. Οταν ο Νάσερ εθνικοποίησε τη Διώρυγα το καλοκαίρι, ο Ηντεν είχε αποσπάσει την υποστήριξη της ηγεσίας του Εργατικού Κόμματος που βρίσκονταν στην αντιπολίτευση. Τον Οκτώβρη, όμως, βρέθηκε αντιμέτωπος με τεράστιες διαδηλώσεις ενάντια στην επέμβαση που οργάνωσαν τα συνδικάτα και η αριστερά. Στις 6 Νοέμβρη, ο Ηντεν αναγκάστηκε να κηρύξει κατάπαυση του πυρός. Το Γενάρη του 1957 παραιτήθηκε.
Ο Νάσερ βγήκε ενισχυμένος από αυτή τη μάχη. Το γόητρο του ίδιου και του καθεστώτος του απλώθηκε σα φωτιά σε όλη τη Μέση Ανατολή. Η ήττα των ιμπεριαλιστών στο Σουέζ έδωσε ώθηση σε όλα τα αντιμπεριαλιστικά κινήματα της περιοχής.
Μια χώρα ιδιαίτερα ήταν πολύ κρίσιμη. Το Ιράκ. Η μοναρχία του Ιράκ ήταν ο πιο πιστός σύμμαχος των Βρετανών. Οταν το 1955 έστησαν μια περιφερειακή συμμαχία (2) ονομάστηκε «Σύμφωνο της Βαγδάτης».
Το 1948 ένα μεγάλο κίνημα με την εργατική τάξη στο κέντρο του, και υπό τη καθοδήγηση του Ιρακινού Κομμουνιστικού Κόμματος, είχε φτάσει στα πρόθυρα της νίκης και χρειάστηκε η άγρια καταστολή για να ηττηθεί. Μια ακόμα σύγκρουση ήρθε το 1952.
Οταν έγινε γνωστή η εθνικοποίηση του Σουέζ, ο Ηντεν γευμάτιζε με ξένους επίσημους στην πρωθυπουργική κατοικία. Ρώτησε τον Νούρι Αλ Σάιντ, τον πρωθυπουργό του Ιράκ τί έπρεπε να κάνει με τον Νάσερ. Κι αυτός του απάντησε: «χτύπα τον σκληρά, χτύπα τον τώρα». Φοβόταν για την επιβίωση του καθεστώτος και της κοινωνικής τάξης που εκπροσωπούσε.
Οι φόβοι του επαληθεύτηκαν. Το Νοέμβρη και τον Δεκέμβρη του 1956 ένα τεράστιο κύμα διαδηλώσεων σάρωσε τις πόλεις του Ιράκ από το νότο μέχρι το βορρά, από τη Βασόρα μέχρι τη Μοσούλη. «Κάτω ο εγκληματίας Νούρι», «Κάτω η Βρετανία», ήταν μερικά από τα συνθήματα, όπως και τα «Κάτω τα στρατοδικεία», «Ζήτω ο Νάσερ!».
Οι διαδηλώσεις ήταν το προμήνυμα της νέας φάσης ανόδου του αντιμπεριαλιστικού μαζικού κινήματος στο Ιράκ. Το καθεστώς δε θα χε παραπάνω από 18 μήνες ζωής. Τον Ιούλη του 1958 ξέσπασε η επανάσταση που ανέτρεψε τη μοναρχία, έδιωξε τους Βρετανούς και έφερε στην εξουσία ένα καθεστώς αντίστοιχο με του Νάσερ και επικεφαλής τον στρατηγό Κάσεμ.
Το 1956 σηματοδοτεί το Κολοφώνα της επιρροής του Νάσερ και του λεγόμενου «Αραβικού Εθνικισμού». Εκατομμύρια Αραβες πίστεψαν ότι δείχνει το δρόμο για τη ρήξη με τον ιμπεριαλισμό, την εξαφάνιση της φτώχειας και της κοινωνικής ανισότητας.
Ομως, το καθεστώς του Νάσερ διέψευσε αυτές τις ελπίδες. Η μόνη δύναμη που μπορούσε να προχωρήσει πραγματικά και χωρίς συμβιβασμούς σε αυτή την κατεύθυνση ήταν ένα επαναστατικό κίνημα «απ' τα κάτω» σε όλες τις αραβικές χώρες. Ομως, καθεστώτα σαν του Νάσερ, από τη ταξική τους φύση, ήταν από επιφυλακτικά μέχρι ανοιχτά εχθρικά απέναντι σε αυτά τα κινήματα.
Γι' αυτό η στάση τους απέναντι στη κομμουνιστική αριστερά ήταν σαν το σκοτσέζικο ντους: συνεργασία όταν την είχαν ανάγκη, καταστολή μετά. Ο Γιουσούφ Νταρβίς, ένας βετεράνος Αιγύπτιος κομμουνιστής, σχολίαζε πολλά χρόνια μετά το 1956: «Ο Νάσερ χρησιμοποίησε τους κομμουνιστές σα σκυλιά-φύλακες: τη μια μέρα τους έβγαζε από τη φυλακή, την άλλη τους έριχνε πάλι μέσα. Εκείνη τη περίοδο μας ήθελε γιατί είμασταν έξυπνοι: μπορούσαμε να γράψουμε προκηρύξεις, να ξεσηκώσουμε τον κόσμο, να κρατήσουμε όπλα κλπ...Οταν τέλειωσε ο πόλεμος και η εισβολή και τα πράγματα άρχισαν να ηρεμούν, άρχισαν πάλι να συλλαμβάνουν τους κομμουνιστές».
Η αριστερά στη Μέση Ανατολή τότε, δηλαδή τα ΚΚ, δεν είχε καμιά στρατηγική να αντιμετωπίσει με επιτυχία
αυτή τη κατάσταση. Ηταν μια σταλινική αριστερά, που θεωρούσε ότι το «στάδιο» του αγώνα δεν επέτρεπε στην εργατική τάξη να προχωρήσει και να πάρει την εξουσία στα χέρια της. Ολα έπρεπε να υποταχθούν στις συμμαχίες με την «πατριωτική αστική τάξη», τους «πατριώτες αξιωματικούς». Ετσι οι Αιγύπτιοι κομμουνιστές έφτασαν να διαλύσουν την οργάνωση τους το 1965, αφού ο Νάσερ έχτιζε το «σοσιαλισμό». Λεπτομέρεια: η απόφαση πάρθηκε στις φυλακές όπου βρίσκονταν φυλακισμένοι οι κομμουνιστές...
Πενήντα χρόνια μετά την ήττα της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στο Σουέζ το 1956, ο ιμπεριαλισμός χάνει ξανά στη Μέση Ανατολή. Γι' αυτό έχει τόση ξεχωριστή σημασία αυτή η επέτειος σήμερα. Μια νέα αριστερά γεννιέται στη Μέση Ανατολή και παλεύει να μεγαλώσει. Εχει να εμπνευστεί από το 1956 και να βρεθεί στη πρώτη γραμμή της σύγκρουσης με τον ιμπεριαλισμό, χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Εχει επίσης να συζητήσει τη στρατηγική της για να αποφύγει τα λάθη εκείνης της περιόδου.
Δυναμώνοντας το αντιπολεμικό κίνημα στις χώρες μας, ενάντια στις επεμβάσεις, στο πόλεμο και την ισλαμοφοβία, δίνουμε τη καλύτερη βοήθεια σε αυτή την προσπάθεια.
1. Δεν υπήρχε ενιαίο κομμουνιστικό κόμμα στην Αίγυπτο. Οι δυο μεγαλύτερες κομμουνιστικές οργανώσεις ήταν το «Δημοκρατικό Κίνημα Εθνικής Απελεθέρωσης» και η «Εργατική Πρωτοπορία».
2. Ηταν μια στρατιωτική συμμαχία ανάμεσα στο Ιράκ, στο Πακιστάν, την Τουρκία και το Ιράν