Εξώφυλλο του τευχους 103
Λειψά διδάγματα
Ο Ανρί Λεφέβρ, ο Γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος, είναι κυρίως γνωστός για το έργο του σχετικά με τον καπιταλισμό και την πόλη. Ήταν μέλος του Γαλλικού ΚΚ από τα τέλη της δεκαετίας του ’20 και ήρθε σε ρήξη με το κόμμα μετά την ρώσικη εισβολή στην Ουγγαρία το 1956 αλλά και για την στάση που κρατούσε το κόμμα απέναντι στον πόλεμο στην Αλγερία.
Ο Λεφέβρ παρέμεινε «ανένταχτος» μαρξιστής στο ευρύ ρεύμα της Νέας Αριστεράς που γεννήθηκε μέσα από αυτά τα γεγονότα. Αντιμετώπισε με ενθουσιασμό την έκρηξη του Μάη του ’68 (σε αντίθεση με τον Αλτουσέρ) και οι ιδέες του, όπως διατυπώθηκαν πχ στο «Δικαίωμα στην Πόλη» επηρέασαν πολλούς αγωνιστές του και κινήματα που ακολούθησαν.
Αυτό το μικρό βιβλίο κυκλοφόρησε το 1938 και δεν επανεκδόθηκε ποτέ στην συνέχεια. Ο συγγραφέας του αποπειράται να σκιαγραφήσει τα «διδάγματα από τα πέντε χρόνια φασισμού στην Γερμανία» – να εξηγήσει δηλαδή τις αιτίες της ανόδου των ναζί στην εξουσία, την ουσία της πολιτικής τους και να προτείνει μια πολιτική απέναντι στο φασισμό.
Όμως, ο Λεφέβρ του 1938 είναι ένας πιστός σταλινικός, που υποστηρίζει απόλυτα την γραμμή του ΚΚΓ. Το βιβλίο έχει γραφτεί πριν την Συμφωνία του Μονάχου τον Σεπτέμβρη εκείνης της χρονιάς, όταν οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Βρετανίας παρέδωσαν ουσιαστικά την Τσεχοσλοβακία στον Χίτλερ. Εκείνη ακριβώς την περίοδο το ΚΚΓ όχι απλά επέμενε στην πολιτική του Λαϊκού Μετώπου αλλά πρότεινε και την επέκτασή του σε ένα ευρύτερο «γαλλικό» ή «εθνικό» μέτωπο ενάντια στην Γερμανία του Χίτλερ.
Αυτή ακριβώς τη γραμμή εκφράζει ο Λεφέβρ. Για παράδειγμα: «Οι Γάλλοι κομμουνιστές έδρασαν σε διαδοχικά στάδια, σύμφωνα με ένα ώριμο επεξεργασμένο σχέδιο: πρώτα η ενότητα της δράσης με τους σοσιαλιστές, μετά το Λαϊκό Μέτωπο, και τελικά η ενότητα όλου του γαλλικού έθνους ενάντια στους υποτιθέμενους ‘πατριώτες’ οι οποίοι ήθελαν να το συνθλίψουν στο όνομα του διεθνούς χρηματιστικού καπιταλισμού…».
Βέβαια, το «σχέδιο» κάθε άλλο παρά επεξεργασμένο ήταν, η στροφή στα Λαϊκά Μέτωπα το 1934-35 ήταν μια άτακτη κωλοτούμπα που καθορίστηκε από τη διπλή πίεση του αντιφασιστικού κινήματος των εργατών και τις αλλαγές προσανατολισμού στη ρώσικη διπλωματία. «Όλο το έθνος» σημαίνει και οι πατριώτες καπιταλιστές, αρκεί να είναι υπέρ της συμμαχίας με την ΕΣΣΔ – το «χρηματιστικό κεφάλαιο» είναι μια περίεργη οντότητα έξω από το «έθνος». Κι αυτά σε μια χώρα που κρατούσε στην κυριαρχία της μια τεράστια αποικιακή αυτοκρατορία την οποία ξεζούμιζε ξετσίπωτα αυτό ακριβώς το «χρηματιστικό κεφάλαιο».
Σε άλλα σημεία του κειμένου, ο Λεφέβρ προτείνει στην γαλλική κυβέρνηση τον καλύτερο τρόπο να εξυπηρετήσει τα κρατικά συμφέροντα. Δύο δείγματα αυτών των εκκλήσεων: «Τίποτα δεν μπορεί να εμποδίσει τη Γαλλία να επιδράσει στην αγγλική εξωτερική πολιτική και να ασκήσει την επιρροή της στην κατεύθυνση του εκδημοκρατισμού της Ευρώπης και της ίδιας της Αγγλίας!» γράφει και δυο σελίδες παρακάτω: «Αν αφήσει να χαθεί αυτή η ευκαιρία θα γίνει ένα έθνος δεύτερης κατηγορίας. Αυτοκτονεί και ως δημοκρατία και ως έθνος!»
Όλα αυτά, εκτός από πολύ κακός «μαρξισμός» ήταν και πολύ αδύναμος αντιφασισμός, όπως απέδειξε η τραγική κατάληξη του «λαϊκού μετώπου» και στην Γαλλία και στην Ισπανία.
Μήπως τουλάχιστον το βιβλίο έχει κάτι χρήσιμο να πει για την άνοδο των ναζί στην εξουσία και την σχέση τους με τον καπιταλισμό; Πολύ λίγα πράγματα, και σίγουρα όχι περισσότερα από όσα είχαν επισημάνει νωρίτερα από τον Λεφέβρ μια σειρά αντιφασίστες και μαρξιστές πολιτικοί και διανοούμενοι.
Κάποιοι άλλοι ισχυρισμοί του απλά δεν στέκουν μπροστά στην ιστορική έρευνα. Όπως για παράδειγμα η θέση ότι τον Χίτλερ τον στήριξαν πριν το 1933 οι «μερίδες του μεγάλου κεφαλαίου που ήταν χρεωμένο και εξαρτώμενο από το κράτος» κι όχι οι «πιο πλούσιοι και ισχυροί βιομήχανοι που συνέχιζαν να αυξάνουν τα κέρδη τους», όπως η χημική βιομηχανία. Κι όμως, η IG Farben, ο πολυεθνικός γίγαντας της γερμανικής χημικής βιομηχανίας άρχισε να ρίχνει τεράστια ποσά στα κοφίνια των ναζί ήδη από το 1932.
Από και πέρα, η ίδια η ανάλυση των πολιτικών ευθυνών της γερμανικής Αριστεράς για την ήττα του 1933, είναι λάθος και σε κάποια σημεία εξοργιστική. Γράφει για παράδειγμα για τους Γερμανούς κομμουνιστές «ότι ορισμένοι από τους ηγέτες τους (που έκτοτε πέρασαν στο τροτσκιστικό ρεύμα) πρότειναν αδιέξοδες λύσεις επιδεικνύοντας έναν ακατανόητο σεχταρισμό». Βέβαια, τον «σεχταρισμό» που δεν ήταν καθόλου «ακατανόητος» τον επιδείκνυε πρώτη απ’ όλους η ηγεσία της σταλινικής Κομιντέρν και ο εκλεκτός της στην Γερμανία, ο Τέλμαν.
Ο Τρότσκι και το «τροτσκιστικό ρεύμα» έκαναν απεγνωσμένες εκκλήσεις για να στραφεί το ΚΚ Γερμανίας σε μια πολιτική εργατικού ενιαίου μετώπου με την οποία θα αξιοποιούσε την κρίση της σοσιαλδημοκρατίας για να αποκρούσει το φασισμό και να περάσει στην επαναστατική αντεπίθεση. Είναι πραγματικά κρίμα, ότι τέτοιοι ισχυρισμοί περνάνε ασχολίαστοι από τους επιμελητές και εκδότες του βιβλίου του Λεφέβρ.
Η γοητεία που συνεχίζει να ασκεί ο Λεφέβρ σε διάφορα τμήματα της αντικαπιταλιστικής αριστεράς και της μαρξιστικής διανόησης (χαρακτηριστικές είναι οι αναφορές του Ν. Χάρβεϊ στο τελευταίο βιβλίο του, Εξεγερμένες Πόλεις), ίσως να εξηγεί και το λόγο της κυκλοφορίας αυτού του κειμένου στα ελληνικά. Το ότι ο ίδιος ο συγγραφέας δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ να το ανασύρει από τη λήθη ίσως έπρεπε να προβληματίσει τους εκδότες.
Ο κόσμος που παλεύει ενάντια στους φασίστες διψάει για ιδέες και για ιστορία. Απαραίτητη γι’ αυτό είναι η γνήσια μαρξιστική παράδοση στην ανάλυση του φασισμού στη δεκαετία του ΄30. Χρειάζεται δηλαδή να «ανακαλύψουμε» τον Τρότσκι κι όχι τον Δημητρόφ μέσω Λεφέβρ.
Λέανδρος Μπόλαρης
Τιμή 10€, 110 σελίδες
Εκδόσεις Αφήγηση, 2013