Άρθρο
Μέση Ανατολή: Μοιράζουν τη Συρία αλλά το “αραβικό πεζοδρόμιο” επιστρέφει

Λίβανος

Ο Νίκος Λούντος αναλύει τις βρόμικες συμφωνίες στις πλάτες των Κούρδων και αναδεικνύει τις νέες αντιστάσεις σε όλο τον αραβικό κόσμο.

 

“Πρόκειται για χάος. Η περιοχή βρίσκεται σε χάος γιατί η ηγεμονική δύναμη δεν φαίνεται να ξέρει τι θέλει να κάνει, και ως εκ τούτου κανένας άλλος δεν ξέρει. [Ακόμη και στη Βρετανία που παραδοσιακά ευθυγραμμίζεται με την υπερδύναμη,] κανείς δεν ξέρει τι να κάνει πλέον, γιατί ποτέ δεν ξέρεις ποια ακόμη αλλαγή έρχεται. Ο Ντόναλντ Τραμπ ρίχνει βενζίνη πάνω στη φωτιά και μας αφήνει σχεδόν όλους σε μεγάλη σύγχυση.” (Μάικλ Στίβενς, επικεφαλής του βρετανικού ινστιτούτου στρατηγικής και άμυνας RUSI στο Κατάρ).1

Η απόφαση του Τραμπ να αποσύρει τα αμερικάνικα στρατεύματα από τη Συρία και να δώσει το πράσινο φως στον Ερντογάν να εισβάλει στη βορειοανατολική Συρία ήταν πραγματικά σαν βενζίνη σε μια περιοχή που ήδη φλεγόταν. Οι εξελίξεις είναι κομμάτι της υποχώρησης της αμερικάνικης ηγεμονίας στη Μέση Ανατολή. Με μια ηγεμονική δύναμη που όπως λέει παραπάνω ο Στίβενς δεν ξέρει τι θέλει, οι περιφερειακές δυνάμεις, μικρές και μεγάλες, μπαίνουν να καλύψουν το κενό, και το αποτέλεσμα δεν είναι πιο σφιχτή σταθερότητα, αλλά διαρκής αβεβαιότητα. Όλες οι συμμαχίες γίνονται εφήμερες και ασταθείς, οι χτεσινοί συνεργάτες γίνονται εχθροί μέσα σε μια νύχτα, και τούμπαλιν.

Η συμμαχία με τους Κούρδους στη Συρία ήταν ένα από τα λίγα παραδείγματα στην περιοχή για τα οποία τολμούσε να περηφανεύεται το Πεντάγωνο. Χτίσιμο δεσμών με ένα πραγματικό κίνημα που κινητοποιεί δεκάδες χιλιάδες μαχητές και μαχήτριες, που οργανώνει την αυτοδιοίκηση στις περιοχές που ελέγχει, ενώ η ηγεσία του είναι διατεθειμένη όχι απλά να εξοπλιστεί και να ενισχυθεί από τις ΗΠΑ, αλλά και να προχωρήσει σε κοινό σχεδιασμό επιχειρήσεων. Χάρη στους Κούρδους, η εξάπλωση του ISIS αντιμετωπίστηκε με τον μίνιμουμ κίνδυνο για τους Αμερικάνους στρατιώτες. Πού αλλού μπορούσε το Πεντάγωνο να δεχτεί τέτοια αναγνώριση, σαν αυτή που τους δίνει ο Μαζλούμ Άμπντι, ο επικεφαλής των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (της συμμαχίας που έχει στο κέντρο της τις κουρδικές Μονάδες Λαϊκής Προστασίας-YPG): “Όταν ολόκληρος ο κόσμος αρνήθηκε να μας υποστηρίξει, οι Ηνωμένες Πολιτείες μάς έτειναν το χέρι. Σφίξαμε τα χέρια και με ευγνωμοσύνη δεχτήκαμε την γενναιόδωρη υποστήριξη. Με αίτημα της Ουάσινγκτον, συμφωνήσαμε να μεταφέρουμε τον βαρύ οπλισμό μας από τα σύνορα με την Τουρκία, να καταστρέψουμε τις αμυντικές μας οχυρώσεις και να αποσύρουμε τους πιο έμπειρους πολεμιστές μας. Η Τουρκία ποτέ δεν θα μας επιτιθόταν όσο η αμερικανική κυβέρνηση έμενε πιστή στις υποσχέσεις της… Ο λόγος που συνασπιστήκαμε με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι η βαθιά μας πίστη στη δημοκρατία”.2

Παρελθόν

Οι αμερικάνικες υποσχέσεις πλέον ανήκουν στο παρελθόν και η βαθιά πίστη της κουρδικής ηγεσίας στη δημοκρατία έδωσε τη θέση της σε μια πραγματιστική συμμαχία με τον Άσαντ. Την ώρα που γράφουμε αυτό το άρθρο εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι τρέχουν να σωθούν από τις βόμβες καθώς εισβάλλει ο τουρκικός στρατός, ενώ από την άλλη τα στρατεύματα του συριακού καθεστώτος τρέχουν να καταλάβουν πρώτα τις πόλεις που εγκαταλείπουν οι κουρδικές δυνάμεις. Έχουν ήδη βομβαρδιστεί νοσοκομεία, και τουλάχιστον μισό εκατομμύριο κόσμος έχει μείνει χωρίς καθαρό νερό. Όταν θα έχετε αυτό το περιοδικό στα χέρια σας, η κατάσταση θα έχει σίγουρα αλλάξει. Ο διακηρυγμένος στόχος του Ερντογάν είναι να διαλύσει την κουρδική αυτοδιοίκηση στη μεθόριο με την Τουρκία και να δημιουργήσει μια “ασφαλή ζώνη” σε βάθος 30 και σε έκταση εκατοντάδων χιλιομέτρων. Τουλάχιστον ένα εκατομμύριο πρόσφυγες προορίζονται να σταλούν με το ζόρι από την Τουρκία προς την “ασφάλεια” μιας νέας προσφυγιάς. Η Ρωσία του Πούτιν μπαίνει στη μέση δίνοντας προστασία στον Άσαντ και βάζοντας όρια μέχρι πού μπορεί να φτάσει ο Ερντογάν.

Τα γεγονότα είχαν προδιαγραφεί στις αρχές της χρονιάς. Ο Τραμπ είχε πει στο υπουργικό του συμβούλιο: “Η Συρία είναι χαμένη από καιρό. Δεν μιλάμε για κανέναν τεράστιο πλούτο. Μιλάμε για άμμο και θάνατο. Φεύγω, φεύγουμε απ’ τη Συρία. Να το ξεκαθαρίσουμε, δεν θέλουμε τη Συρία”. Γράφαμε τότε στην Εργατική Αλληλεγγύη:

“Τι σημαίνουν όλα αυτά, πρακτικά, για τη Συρία; Ότι όλες οι περιφερειακές δυνάμεις που έχουν ήδη μακελέψει τη χώρα από τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, ετοιμάζονται να μπουν πιο βαθιά στο κουφάρι.

Ο πρώτος συνειρμός που κάνουν όλοι έχει να κάνει με τον τουρκικό στρατό που θα νιώσει τα χέρια του λυμένα, αν οι Κούρδοι μείνουν χωρίς αμερικανική προστασία. «Αν αποχωρήσουν οι ΗΠΑ, η Τουρκία θα ετοιμαστεί να ‘ψωνίσει’», λέει ο Άαρον Στάιν από το Foreign Policy. Γι’ αυτό και ο απεσταλμένος του Τραμπ, Μπόλτον, έσπευσε να τονίσει από το Ισραήλ ότι η αποχώρηση θα γίνει μόνο αν υπάρξει μια μίνιμουμ συμφωνία με την Τουρκία, προκαλώντας περαιτέρω σύγχυση για το τι ακριβώς θέλουν οι ΗΠΑ. Εξάλλου, ο τουρκικός στρατός δεν βρίσκεται μόνος του στο γήπεδο. Πριν από μερικούς μήνες ο Ερντογάν προχώρησε σε συμφωνία με τον Πούτιν για να καθυποτάξουν το Ίντλιμπ, ένα από τα σημεία που το καθεστώς του Άσαντ δεν έχει ακόμη ελέγξει… Η αποχώρηση των ΗΠΑ δεν σημαίνει ότι ο τουρκικός στρατός θα κάνει ό,τι θέλει. Τα όρια θα θελήσει να τα βάλει η Ρωσία, που δεν θέλει να αποσταθεροποιηθεί η μεθόριος, προτιμάει μια ελεγχόμενη επανενσωμάτωση των κουρδικών περιοχών στον έλεγχο της Δαμασκού”.3

Και η προσέγγιση Κούρδων - Άσαντ ήταν από τότε στον ορίζοντα: “Όλες αυτές οι πιέσεις σπρώχνουν τους Κούρδους στην αγκαλιά του Άσαντ. Η πρόσκαιρη αυτονομία την οποία κέρδισαν, με τους τακτικούς ελιγμούς της ηγεσίας τους μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας, Ιράν και καθεστώτος στηριζόταν σε πολύ σαθρή βάση: στους αντίστοιχους ελιγμούς του Πενταγώνου που τους χρειαζόταν ως αναλώσιμο υλικό για τη μάχη ενάντια στους ανεξέλεγκτους ισλαμιστές.

Τώρα ο Τραμπ δηλώνει ότι το ISIS είναι παρελθόν και πως είναι ενοχλημένος επειδή οι Κούρδοι «πουλάνε πετρέλαιο στο Ιράν». Όταν η κουρδική ηγεσία ψάχνει στήριγμα στον Πούτιν απέναντι στον Ερντογάν, εκείνος τους δείχνει το συριακό καθεστώς. Τους λέει: εγγυηθείτε την εδαφική ακεραιότητα της Συρίας και ίσως σας ανταμείψουμε με κάποια ανταλλάγματα με στοιχειώδη δικαιώματα για τη γλώσσα και την αυτοδιοίκηση. Αν το κάνετε, τότε θα βάλουμε ένα όριο στο πού θα φτάσει ο τουρκικός στρατός”.4

Το Γενάρη ο Τραμπ απέσυρε τελικά μόνο τα μισά στρατεύματα. Στο μεταξύ είχε παραιτηθεί ο Μάτις, ο Υπουργός “Άμυνας” των ΗΠΑ, και μαζί του άλλα στελέχη του Πενταγώνου, κλείνοντας έναν πρώτο κύκλο προεδρίας του Τραμπ στον οποίο είχε δώσει το πάνω χέρι στους στρατηγούς. Ο Μπόλτον, που τότε έτρεχε να βάλει κόκκινες γραμμές στην Τουρκία, καρατομήθηκε από τον Τραμπ στις αρχές Σεπτέμβρη. Η Νίκι Χέιλι, η πρέσβειρα των ΗΠΑ στον ΟΗΕ που μέχρι πέρσι απειλούσε θεούς και δαίμονες για τα πυρηνικά του Ιράν, παραιτήθηκε λίγο πριν τον Μάτις, και τώρα ήταν η πρώτη που βγήκε ανοιχτά στο twitter να καταγγείλει τον Τραμπ: “Οι Κούρδοι είχαν κομβικό ρόλο στην επιτυχημένη μας μάχη κατά του ISIS. Το να τους αφήσουμε να πεθάνουν είναι σφάλμα”, μάλιστα με το hashtag “Η Τουρκία δεν είναι φίλη μας”.5

Οι κόντρες στα έγκατα του αμερικάνικου κατεστημένου, μέσα στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα και στον ίδιο το στρατό δεν ήταν ποτέ ισχυρότερες.

Η στάση προς τους Κούρδους είναι απλώς η τελευταία αφορμή για αυτόν τον μεγάλο καβγά. Είχε προηγηθεί η επίθεση στις εγκαταστάσεις της Αράμκο στη Σαουδική Αραβία στις 14 Σεπτέμβρη. Τα χτυπήματα των drone στα ανατολικά της χώρας έριξαν στο μισό την σαουδική παραγωγή πετρελαίου, το 5% της παγκόσμιας παραγωγής. Το μπρεντ εκτινάχθηκε στα 70 δολάρια, η μεγαλύτερη ποσοστιαία άνοδος σε μία μόνο μέρα. Από τη σκοπιά του παγκόσμιου καπιταλισμού, η προδοσία απέναντι στο πετρέλαιο είναι απείρως σημαντικότερη από την προδοσία απέναντι στους Κούρδους. Οι ΗΠΑ έδειξαν το Ιράν ως υπεύθυνο πίσω από την επίθεση, αλλά δεν προχώρησαν σε στρατιωτική δράση εναντίον του.

Ο Μπιλάλ Σαάμπ, από το Μεσανατολικό Ινστιτούτο, δίνει ιστορικό χαρακτήρα στα γεγονότα:

“Το Δόγμα Κάρτερ, το οποίο με το οποίο οι ΗΠΑ δεσμεύονται για αμερικάνικη στρατιωτική απάντηση σε οποιαδήποτε εξωτερική απόπειρα να απειληθούν ή να αρπαχθούν τα πετρελαϊκά κοιτάσματα στον Περσικό Κόλπο, είναι νεκρό”.6

Τον Ιούνη είχε προηγηθεί η κατάρριψη ενός αμερικάνικου drone από το Ιράν, και πάλι δεν υπήρξε στρατιωτική απάντηση. Ο Σαάμπ λέει πως με την εγκατάλειψη του δόγματος Κάρτερ: “Το νέο κεφάλαιο της αμερικάνικης στρατιωτικής ιστορίας στη Μέση Ανατολή είναι τυλιγμένο στον κίνδυνο. Η ίδια η σκέψη πως οι ΗΠΑ είτε θα αναστείλουν είτε θα τερματίσουν το ρόλο τους ως αρχιαστυνόμου και αρχιπροστάτη των παγκόσμιων κοινών στην περιοχή έχει σημάνει συναγερμό στους ευρωπαίους συμμάχους και έχει τρομοκρατήσει τους Άραβες συνεργάτες τους. Έχει προκαλέσει σύγχυση ακόμη και στους κύριους αντιπάλους των ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία, που για χρόνια προσπαθούν να υπονομεύσουν την αμερικάνικη κυριαρχία στη Μέση Ανατολή, αλλά ποτέ δεν επιχείρησαν να αντικαταστήσουν τις ΗΠΑ σε αυτό το ρόλο, από φόβο ότι θα κληρονομούσαν το χάος που θα προκαλούσε η αμερικανική αποχώρηση”.7

Ο Τραμπ, με την γνωστή του ωμότητα, μπορεί να λέει: “Όποιος θέλει να βοηθήσει στη Συρία και να προστατεύσει αυτούς τους Κούρδους καλά θα κάνει, κατά τη γνώμη μου, είτε είναι η Ρωσία, είτε η Κίνα, είτε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Τους εύχομαι τα καλύτερα, εμείς είμαστε 7.000 μίλια μακριά!”.8

Μακριά

Τα ντόπια καθεστώτα όμως, που είχαν για δεδομένη την αμερικάνικη στρατιωτική υποστήριξη σε περίπτωση απειλής, στο άκουσμα αυτής της άποψης είναι λογικό να σκέφτονται: Κι εμείς είμαστε 7.000 μίλια μακριά.

Αποτέλεσμα, σχολιάζει ο Γκαμάλ Αμντελγκαουάντ Σουλτάν, από το κρατικό ίδρυμα στρατηγικών Μελετών αλ-Αχράμ στην Αίγυπτο, είναι πως “πολλά κράτη στη Μέση Ανατολή επεξεργάζονται αυτή τη στιγμή μεγάλες αλλαγές στο στρατηγικό τους αμυντικό σχεδιασμό διότι δεν θεωρούν πλέον τις ΗΠΑ αξιόπιστο σύμμαχο. Νομίζω ότι θα είναι πολύ δύσκολο να πειστούν τα κράτη της Μέσης Ανατολής ότι οι ΗΠΑ πιστεύουν στα σοβαρά ό,τι λένε από εδώ και πέρα. Πρόκειται για μεγάλης κλίμακας αλλαγή στο στρατηγικό τοπίο της περιοχής”.9

Όμως, αυτή η αλλαγή στο στρατηγικό τοπίο δεν ξεκίνησε με τον Τραμπ. Με διαφορετικό τρόπο, ο Τραμπ συνεχίζει πολιτικές που είχαν ξεκινήσει επί Ομπάμα. Οι Financial Times γράφουν πως: “Τα αραβικά κράτη του Κόλπου ανησυχούν για την απαγκίστρωση των ΗΠΑ από την περιοχή από τότε που η κυβέρνηση Ομπάμα φάνηκε να αφήνει ξεκρέμαστο τον Χόσνι Μουμπάρακ, τον πρώην Αιγύπτιο πρόεδρο, καθώς αυτός βρέθηκε αντιμέτωπος μια λαϊκή εξέγερση που τον ανέτρεψε το 2011. Αυτές οι ανησυχίες εντάθηκαν το 2013, όταν η Ουάσινγκτον αποφάσισε να μην υλοποιήσει την «κόκκινη γραμμή» που είχε θέση στη Συρία για τη χρήση χημικών όπλων.” Αντίθετα μάλιστα “η εκλογή του Τραμπ έγινε δεκτή στο Ριάντ και το Αμπού Ντάμπι ως ευκαιρία για να επανασυντονιστούν οι σχέσεις και καλωσόρισαν τη σκληρή του στάση απέναντι στην Τεχεράνη. Όμως οι αμφιβολίες ξαναήρθαν στην επιφάνεια όταν ο Τραμπ αποφάσισε να ακυρώσει το χτύπημα κατά του Ιράν μετά την κατάρριψη αμερικάνικου drone τον Ιούνη”.10

Όλα αυτά έχουν μεγάλη σημασία για το περιβάλλον μέσα στο οποίο ξεσπάνε οι αγώνες από τα κάτω. Μέσα στο 2019 η μεγάλη αλλαγή ήταν οι εξεγέρσεις στην Αλγερία και το Σουδάν, η ανατροπή του Μπουτεφλίκα και του Μπασίρ, εξελίξεις που σκιαγραφήσαμε σε προηγούμενο τεύχος του περιοδικού.11

Όμως, επειδή ούτε η Αλγερία, ούτε το Σουδάν βρίσκονται στην καρδιά του αραβικού κόσμου, υπήρχαν αμφιβολίες αν τα γεγονότα εκεί σηματοδοτούν κάτι ευρύτερο. Υπήρχε ο ισχυρισμός ότι αυτό που διαμορφώνεται συνολικά είναι ένας μεγάλος κύκλος άκαμπτης σταθερότητας πνιγμένης στο αίμα, με την Αλγερία και το Σουδάν απλώς να είναι περιφερειακές και σπασμωδικές εξαιρέσεις.

Η απάντηση ήρθε όμως από την Αίγυπτο. Στις 20 και 21 Σεπτέμβρη ξέσπασαν διαδηλώσεις ενάντια στη δικτατορία. Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους και τις πλατείες, ακόμη και στην σιδερόφραχτη πλατεία Ταχρίρ και έσκισε πορτρέτα του Σίσι, φωνάζοντας “Φύγε!”. Το καθεστώς έπαθε παράκρουση. Από το 2013 που άρπαξε την εξουσία ο Σίσι, έχει εξαπολύσει τόσο μεγάλο κύμα βίας που θεωρούσε αδύνατο να τολμήσει κάποιος να βγει οργανωμένα στους δρόμους. Την υπογραφή του για την ανάληψη της εξουσίας ο Σίσι την έβαλε τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς με σχεδόν 1000 νεκρούς άοπλους διαδηλωτές στη μέση του δρόμου. Ακολούθησαν πάνω από 60 χιλιάδες συλλήψεις, πολλές φορές με χαρακτήρα απαγωγής από το κράτος, βασανιστήρια, φυλακές, εξαφανίσεις. Κι όμως, σχεδόν με όλες τις οργανωμένες δυνάμεις είτε στη φυλακή, είτε στην παρανομία, άρκεσε το κάλεσμα μέσω βίντεο ενός εξόριστου Αιγύπτιου, μεγαλοεργολάβου που παλιότερα έκανε μπίζνες με το στρατό, για να ξαναβγει ο κόσμος στο δρόμο, αντιμέτωπος με την πιο σκληρή βία. Το καθεστώς προχώρησε σε περισσότερες από 2.000 νέες συλλήψεις και βασανιστήρια απέναντι σε πρωτεργάτες της επανάστασης του 2011, ακόμη και όσους δεν είχε τολμήσει να αγγίξει μέχρι τώρα.

Κανονικότητα;

Έξι ολόκληρα χρόνια καταστολής και ο Σίσι δεν μπορεί να εξασφαλίσει ότι η Αίγυπτος έχει επιστρέψει στην κανονικότητα. Το στοίχημα είναι πολύ μεγάλο, γιατί ο Σίσι έχει πάρει ελευθέρας από ολόκληρη την άρχουσα τάξη να κάνει ό,τι θελήσει, μια άνεση που ο ίδιος ο Μουμπάρακ ποτέ δεν είχε. Αυτό η άνεση μπαίνει σε αμφισβήτηση όταν δεν φέρνει αποτελέσματα. Όπως εξηγούν οι Επαναστάτες Σοσιαλιστές: “Στην εποχή του Μουμπάρακ, το καθεστώς στηριζόταν σε μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην προεδρία, το στρατό και το Υπουργείο Εσωτερικών. Η επανάσταση διατάραξε αυτή την ισορροπία και τελικά ο στρατός «τσαλαπάτησε» το Υπουργείο Εσωτερικών ενώ η προεδρία «τσαλαπάτησε» το στρατό.” Όμως, “η κατάσταση αυτή είχε χαρακτήρα εξαίρεσης και προσωρινό. Όταν η επανάσταση ηττήθηκε πλέον και οι επαναστάτες βρίσκονται στη φυλακή, την εξορία ή τον τάφο, η συμφωνία μετατράπηκε σε απαράδεκτο βάρος για την αστική τάξη. Ο ισχυρός άνδρας του στρατού μετατρέπεται από ήρωα και σωτήρα σε διεφθαρμένο τύραννο. Μάλιστα η παραμονή του στην εξουσία είναι αυτή που απειλεί τη σταθερότητα και άρχισαν να εμφανίζονται ρωγμές στη συμμαχία”.12

Το αιγυπτιακό καθεστώς βλέπει τον κίνδυνο να χάσει την εσωτερική του συνοχή, την ώρα που μένει εκτεθειμένο και από τους διεθνείς του προστάτες, και τον Τραμπ αλλά και την Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα, τις βασικές δυνάμεις που στήριξαν με χρήμα και όπλα τη σταθεροποίηση του Σίσι. Ο “εκσυγχρονιστής” πρίγκιπας διάδοχος στο Ριάντ, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, που πουλούσε διεθνώς την ανελέητη σφαγή της Υεμένης ως τακτοποίηση της πίσω αυλής του, τώρα αναγκάζεται να ζητήσει εκεχειρία από τους Χουθίτες αντάρτες. Οι τοπικοί σύμμαχοι του Ριάντ και του Αμπού Ντάμπι, αν και ενωμένοι κατά των Χουθιτών, άρχισαν να πολεμάνε μεταξύ τους από το καλοκαίρι, διαφωνώντας για το αν θέλουν να κόψουν τη χώρα σε δυο κομμάτια. Υπάρχει μια αδιάκοπη ροή πληροφοριών και βίντεο για ρεζιλέματα του σαουδαραβικού στρατού. Η Ρεμπέκα Βάσερ από το ίδρυμα RAND που παρέχει συμβουλές στον αμερικάνικο στρατό λέει πως η σαουδαραβική αεροπορία, αν και πανάκριβη και πολυέξοδη, δεν είναι “αποτελεσματική δύναμη”.13

Στο ίδιο άρθρο αναφέρεται πως οι σαουδάραβες πιλότοι “δεν ήξεραν να κάνουν χαμηλές πτήσεις, και κατέληγαν να ρίχνουν βόμβες από υψηλότερο υψόμετρο, προκαλώντας περισσότερα άμαχα θύματα”.

Η πιο απτή απόδειξη για την κρίση της αμερικάνικης ηγεμονίας είναι ο ξεσηκωμός στο Νότιο Ιράκ που ξεκίνησε τον Σεπτέμβρη. Νέοι άνδρες στην πλειοψηφία τους βγαίνουν μαζικά στο δρόμο ενάντια στη διαφθορά, τη φτώχεια, την ανεργία και το ίδιο το πολιτικό σύστημα. Η κυβέρνηση διέταξε χρήση πραγματικών πυρών και πάνω από 100 άνθρωποι δολοφονήθηκαν. Από τα στόματα των διαδηλωτών ακούγεται το σύνθημα των αραβικών επαναστάσεων “Ο λαός θέλει την πτώση του καθεστώτος”. Πριν από 16 χρόνια, όταν εισέβαλαν οι ΗΠΑ στη χώρα και επέβαλαν τις πρώτες κατοχικές κυβερνήσεις, η θεωρία τους έλεγε πως η οικονομία θα ανοίξει, η κρατική παρέμβαση που κληρονομούσαν από το μπααθικό καθεστώς θα διαλυθεί και το αποτέλεσμα θα είναι ευημερία και άνοιγμα του δρόμου για τη δημοκρατία “δυτικού τύπου”. Η οικονομία άνοιξε, η κρατική παρέμβαση διαλύθηκε, μάλιστα διαλύθηκε το ίδιο το κόμμα Μπάαθ και σχεδόν ολόκληρες οι κρατικές δομές. Το αποτέλεσμα όμως είναι ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να εγγυηθεί ούτε τρεχούμενο νερό στις μεγάλες πόλεις, ούτε ρεύμα ολόκληρη τη μέρα, ούτε πρόσβαση σε στοιχειώδεις υπηρεσίες. Αντί για “δυτική δημοκρατία” μια ολόκληρη γενιά που τώρα ενηλικιώθηκε έζησε σε ένα καθεστώς μοιράσματος της εξουσίας ανάλογα με το θρήσκευμα και τη φατρία σε ένα βαθμό που δεν είχε προηγούμενο στην ιστορία του Ιράκ.14

Οι περιφερειακές δυνάμεις, Ιράν, Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Εμιράτα, εκμεταλλεύτηκαν αυτό το σύστημα για να στήσουν τα δίκτυά τους από το Κουρδιστάν ως τη Βασόρα και να πλιατσικολογήσουν τα τέταρτα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου στον κόσμο.

Στις εκλογές του 2018 ήρθε με μικρή διαφορά πρώτο κόμμα η συμμαχία Σαϊρούν, με ηγέτη τον Μόκταντα αλ-Σαντρ, στην οποία συμμετέχει και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Ήταν ένα από τα κανάλια από τα οποία εκφράστηκε η οργή αυτής της νέας γενιάς απέναντι στο μισαλλόδοξο και διεφθαρμένο σύστημα των θρησκευτικών διαχωρισμών, το σύστημα που γέννησε μεταξύ άλλων και το ISIS.15 Ενάμισυ χρόνο μετά, τίποτα δεν έχει αλλάξει, παρά μόνο αυξήθηκε η οργή και βγήκε πιο μαζικά από ποτέ στο δρόμο.

Νότιο Ιράκ

Η Σαουδική Αραβία λέει πως η επίθεση των drone στις εγκαταστάσεις της Αράμκο ξεκίνησε από περιοχές του Νότιου Ιράκ που βρίσκονται υπό τον έλεγχο φιλο-ιρανικών πολιτοφυλακών. Σε ένα προηγούμενο χτύπημα μικρότερης κλίμακας όπου τα drone απογειώθηκαν από το Ιράκ κατά της Σαουδικής Αραβίας, το Πεντάγωνο είχε προειδοποιήσει τον Ιρακινό πρωθυπουργό ότι θα χτυπήσουν με πυραύλους. Η εξέλιξη είναι χαρακτηριστική: “Ο [πρωθυπουργός] Αμπντουλμάχντι φέρεται να είπε στους Αμερικάνους ότι δεν μπορεί να τους εμποδίσει να χτυπήσουν όπου ήθελαν, αλλά ούτε μπορεί και να εμποδίσει αντίποινα από φιλο-ιρανικές πολιτοφυλακές που πιθανώς να χτυπήσουν αμερικάνικα στρατεύματα ή βάσεις στο Ιράκ. Το αμερικάνικο χτύπημα τελικά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Αντίθετα, οι ΗΠΑ επέτρεψαν στο Ισραήλ να χρησιμοποιήσει δικά του drone που βρίσκονται σε [κουρδικές] βάσεις στη βορειοανατολική Συρία”.16

Το τελευταίο μας φέρνει στην κατάσταση στο Ισραήλ που ίσως είναι η δύναμη που έχει τους περισσότερους λόγους να ανησυχεί για την υποχώρηση της αμερικάνικης ηγεμονίας. Όλο το ισραηλινό κατεστημένο ταράχτηκε από τις εξελίξεις στη βορειοανατολική Συρία. Είχαν επενδύσει πολλά περισσότερα από τις ΗΠΑ στη συμμαχία με την κουρδική ηγεσία. Ο ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου στην πρόσφατη επέτειο του πολέμου του Γιομ Κιπούρ (1973) χρησιμοποίησε συμβολισμούς για να περιγράψει την κατάσταση. “Δεν φιλοδοξούμε να είμαστε ένας λαός που παλεύει μόνος του, αλλά αυτό είναι που ήμασταν αναγκασμένοι να κάνουμε στην αρχή του πολέμου του Γιομ Κιπούρ, όταν η αμερικάνικη βοήθεια έφτασε μόνο κοντά στα τελειώματα… Και σήμερα θυμόμαστε και εφαρμόζουμε τον βασικό κανόνα που μας καθοδηγεί: το Ισραήλ θα υπερασπιστεί τον εαυτό του, με τις δικές του δυνάμεις, απέναντι σε κάθε απειλή”. Όπως σχολιάζει η εφημερίδα Haaretz: “Ο Νετανιάχου είναι πολύ έμπειρος και πολύ προσεκτικός για να επιτεθεί άμεσα στον Τραμπ για τις πρόσφατες κινήσεις του. Όμως, το τελευταίο κομμάτι της ομιλίας του δείχνει ότι και αυτός καταλαβαίνει πως οι καιροί αλλάζουν”.17

Ο φόβος αφορά ολόκληρο το σιωνιστικό κράτος, αλλά και τον Νετανιάχου προσωπικά. Ο Νετανιάχου μετατράπηκε σε “ισχυρό άνδρα” του Ισραήλ, πατώντας και πάνω στην άνοδο του Τραμπ, και κυρίως στις απειλές κατά του Ιράν. Κάποια διεθνή μέσα παρομοίαζαν τον Νετανιάχου με τον Πούτιν ή τον Ερντογάν, προαναγγέλλοντας ότι θα κυβερνάει για δεκαετίες. Τώρα, ούτε οι εκλογές του Απρίλη, ούτε οι εκλογές του Σεπτέμβρη έδωσαν κυβέρνηση πλειοψηφίας. Το κόμμα του Νετανιάχου το Σεπτέμβρη βγήκε μάλιστα δεύτερο. Ο Νετανιάχου βρίσκεται αντιμέτωπος με δίκες για σκάνδαλα, ενώ πρέπει να εξηγεί στο ακροατήριό του γιατί η φιλία του με τον Τραμπ δεν οδήγησε σε πόλεμο κατά του Ιράν, αντίθετα έφερε την Τουρκία ακόμη πιο βαθιά μέσα στη Συρία.

Το σιωνιστικό κατεστημένο ήταν χαρούμενο με την εκλογή Τραμπ, δεν είχαν μεγάλη εμπιστοσύνη στον Ομπάμα. Ο Τραμπ όντως έκανε πρωτοφανείς κινήσεις στήριξης του Ισραήλ. Μετέφερε την πρεσβεία από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ, αναγνώρισε ισραηλινή κυριαρχία στα υψώματα του Γκολάν, τίναξε στον αέρα όλες τις διαδικασίες διαλόγου με τους Παλαιστίνιους, δήλωσε ότι δεν θα βάλει κανένα φρένο στις ισραηλινές σφαγές και σε νέους εποικισμούς, ενώ έφερε τα καθεστώτα του Κόλπου και τον Σίσι ξανά σε στενή συνεργασία με τον Νετανιάχου. 

Ταυτόχρονα, το ισραηλινό πολιτικό σύστημα κινήθηκε αδιάκοπα και ταχύτατα προς τα άκρα δεξιά, μιας και έλειπε η οποιαδήποτε βάση για κάποια πολιτική δύναμη που υπόσχεται πρόοδο με βάση τον ανύπαρκτο διάλογο με τους Παλαιστίνιους. Κόμματα ανοιχτά ρατσιστικά και άλλα, θρησκευτικά, που προωθούν τους εποικισμούς χωρίς όρια, μετατράπηκαν σε βασικούς πολιτικούς παράγοντες. Ο Νετανιάχου πήρε αγκαλιά όλο αυτό το τσίρκο των δολοφόνων, την ώρα που εξαπέλυε βόμβες αδιάκριτα κατά διαδηλωτών στις μεγάλες πορείες επιστροφής που οργανώθηκαν στη Λωρίδα της Γάζας. Οι εξελίξεις όμως, και το διαφαινόμενο κρέμασμα του Τραμπ όσον αφορά στο Ιράν, προκάλεσαν καινούργιες διαφωνίες στο σιωνιστικό κατεστημένο. Οι παραχωρήσεις στα θρησκευτικά κόμματα (που διεκδικούν για τον εαυτό τους εξαίρεση από τη στρατιωτική θυσία) έγιναν μία από τις αφορμές για ρήξη με τον πρώην σύμμαχο Λίμπερμαν και πολλά στελέχη της στρατιωτικής μηχανής του σιωνισμού.

Ίσως είναι υπερβολικό να βγάζει κανείς συμπεράσματα από τις κραυγές του Τραμπ. Όμως όταν, πιεσμένος από τους δημοσιογράφους με την ερώτηση “πώς είναι συμβατή η αποχώρηση από τη Συρία ενώ στέλνετε επιπλέον στρατεύματα στη Σαουδική Αραβία”, απάντησε “Η Σαουδική Αραβία μάς πληρώνει”,18 είναι σήμα κινδύνου για το Ισραήλ. Η λογική της αμερικάνικης ηγεμονίας στη Μέση Ανατολή από τη δεκαετία του ‘60 τουλάχιστον δεν είναι ότι το Ισραήλ “τους πληρώνει”, αλλά αντίθετα ότι οι ΗΠΑ είναι διατεθειμένες να χαρίζουν τη μεγαλύτερη στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στο Ισραήλ, ακριβώς γιατί τους εξασφάλιζε σταθερότητα με το ρόλο του μαντρόσκυλου στην περιοχή.

Μια νέα γενιά

Ο γαμπρός του Τραμπ, Τζάρεντ Κούσνερ, ηγείται της προσπάθειας για το λεγόμενο “Σχέδιο του Αιώνα”. Η λογική ήταν ότι η συζήτηση για το Παλαιστινιακό ξεκινάει σε νέα βάση, δεν γίνονται σεβαστά ούτε τα ψηφίσματα του ΟΗΕ, τα ιερά και τα όσια όλης της διπλωματικής προσπάθειας για “επίλυση” του ζητήματος, από τη δεκαετία του ‘70 ως σήμερα, και όλα μεταφέρονται στο πεδίο της οικονομίας και των επενδύσεων, ενώ οι ΗΠΑ παύουν και συμβολικά να αναφέρονται στη λύση των δύο κρατών, δηλαδή την ίδρυση παλαιστινιακού κράτους. Απλά και μόνο με τις υποσχέσεις των χωρών του Κόλπου ότι θα επενδύσουν αφειδώς στα παλαιστινιακά εδάφη, πίστευε πως θα μπορέσει να ενσωματώσει κομμάτι της παλαιστινιακής ηγεσίας, αλλά και να αναγκάσει τα αραβικά κράτη να στηρίξουν ανοιχτά το Ισραήλ. Οι συναντήσεις κατέληξαν σε φιάσκο. Αν βγήκε ένα συμπέρασμα για τους Παλαιστίνιους από αυτό το θέατρο είναι ότι η λύση των δύο κρατών έχει πλέον ενδιαφέρον μόνο για τους μελετητές της ιστορίας. Ο αγώνας για να διαλυθεί το ρατσιστικό κράτος του Ισραήλ έρχεται ξανά στο προσκήνιο, οι “διαπραγματευτές” έχουν κάνει στην άκρη, και μπροστά βρίσκεται μια νέα γενιά που παλεύει σαν την Άχεντ Ταμίμι ή σαν τους αγωνιστές των πορειών στη Γάζα.

Αυτό το μήνυμα έρχεται και από άλλα σημεία. Στο Ιράκ, που αναφέραμε νωρίτερα, “ο περισσότερος κόσμος [...] απαξιώνει την άποψη ότι οι εκλογές μπορούν να φέρουν αλλαγή. Αντίθετα, πολλοί βλέπουν τις διαδηλώσεις στο δρόμο σαν πιο αποτελεσματικό τρόπο να επιβληθείς πάνω στους πολιτικούς, όπως φάνηκε από τις προσπάθειες της κυβέρνησης να βελτιώσει την ύδρευση στο Νότο μετά τις ταραχές του καλοκαιριού του 2018”, λέει η ερευνήτρια Μαρία Φανταπιέ του International Crisis Group.19 Στην Ιορδανία στις 6 Οκτώβρη τελείωσε η μεγαλύτερη απεργία εκπαιδευτικών στην ιστορία της χώρας, μετά από πάνω από τέσσερις βδομάδες. 140 χιλιάδες εκπαιδευτικοί γύρισαν στις τάξεις με αυξήσεις από 35% ως 70%. Στο Λίβανο ξεσπάνε αυτές τις μέρες μαζικές διαδηλώσεις και συγκρούσεις ενάντια στη λιτότητα και τους φόρους που προβλέπει ο προϋπολογισμός του 2020.

Η αραβική Άνοιξη του 2011 μπορεί να αποδειχθεί απλή πρόγευση μπροστά σε μια νέα επιστροφή του αραβικού πεζοδρομίου, την ώρα που το μεγάλο αφεντικό της περιοχής κοιτάζει προς την έξοδο.  

 

Σημειώσεις

1. New York Times, 12 Οκτώβρη. Το RUSI θεωρείται το παλαιότερο ινστιτούτο τέτοιου τύπου στον κόσμο.

2. “If We Have to Choose Between Compromise and Genocide, We Will Choose Our People”, Foreign Policy, 13 Οκτώβρη.

3. Εργατική Αλληλεγγύη, 9 Γενάρη 2019.

4. Στο ίδιο.

5. https://twitter.com/NikkiHaley/status/

1181191973367160834

6. “Trump Is Sending More Troops to Saudi Arabia”, Foreign Policy, 16 Οκτώβρη.

7. Στο ίδιο.

8. https://twitter.com/realDonaldTrump/status/

1183822494031065088

9. New York Times, ό.π.

10. “Putin seizes on Trump’s Syria retreat to cement Middle East role”, FT, 16 Οκτώβρη 2019.

11. “Η επιστροφή της αραβικής Άνοιξης”, ΣΑΚ 135, Ιούλης 2019.

12. “Το τείχος του φόβου αρχίζει να καταρρέει”, Εργατική Αλληλεγγύη, 25 Σεπτέμβρη 2019.

13. “Attacks Expose Flaws in Saudi Arabia’s Expensive Military”, New York Times, 19 Σεπτέμβρη 2019.

14. Η πιο πρόσφατη αναλυτική σύνθεση αυτής της πορείας από το 2003 και μετά βρίσκεται στο Philip Marfleet, “Iraq: what happened next…”, ISJ 161, Χειμώνας 2019.

15. Πάνος Γκαργκάνας, “Το ISIS και η αντεπανάσταση στη Μέση Ανατολή”, ΣΑΚ 114, Γενάρης 2016.

16. “Saudi Arabia gives ‘green light’ for talks with Iran”, Middle East Eye, 1 Οκτώβρη 2019.

17. “Trump’s Syria withdrawal is a strategic disaster for Netanyahu”, 13 Οκτώβρη 2019.

18. Το βίντεο εδώ: tinyurl.com/y4u9q6wq

19. Maria Fantappie, “Widespread Protests Point to Iraq’s Cycle of Social Crisis”, International Crisis Group, 10 Οκτώβρη 2019.