Ζάππειο, Τελετή υπογραφής της Συμφωνίας για τον αγωγό EastMed
Ο αντιδραστικός ελληνοτουρκικός ανταγωνισμός οξύνεται.
Ο Πάνος Γκαργκάνας εξηγεί τις αιτίες και προβάλλει τις διεθνιστικές απαντήσεις.
Ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία έχει περάσει σε μια νέα φάση. Η απειλή για μια ανοιχτή σύρραξη βρίσκεται στο χειρότερο σημείο από την εποχή της σύγκρουσης στα Ίμια. Ήδη στο έδαφος της Λιβύης οι δυο χώρες βρίσκονται σε ανοιχτή πολεμική αναμέτρηση μέσω τρίτων, με τον Ερντογάν να προσφέρει στρατιωτική βοήθεια στην κυβέρνηση Σάρατζ στην Τρίπολη και την κυβέρνηση Μητσοτάκη να εμπλέκεται στο πλευρό του Λιβυκού Εθνικού Στρατού του στρατάρχη Καλίφα Χαφτάρ που την πολιορκεί.
Στο πλευρό του Σάρατζ μαζί με την Τουρκία βρίσκεται και η Ιταλία και το Κατάρ. Στο πλευρό του Χαφτάρ βρίσκεται μαζί με την Ελλάδα, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, η Γαλλία και η Ρωσία. Μαζί με τον στρατό του Χαφτάρ πολεμούν οι δυνάμεις της “Ταχείας Επικουρίας” του Χεμέντι, του ισχυρού άνδρα του Σουδάν, που χτίστηκαν πάνω στις βάρβαρες σφαγές κατά του πληθυσμού του Νταρφούρ. Ο Χεμέντι έστειλε στις 3 Ιούνη τη συμμορία του να μακελέψει τους εξεγερμένους στο Χαρτούμ με μεθόδους “Νταρφούρ” και να πετάξει τα κορμιά τους στο Νείλο!
Στις 12 Δεκέμβρη ο Χαφτάρ ανακοίνωσε την «τελική έφοδο» για την κατάληψη της Τρίπολης.1 Την Κυριακή πριν από τα Χριστούγεννα, στις 22 Δεκέμβρη, ο Δένδιας πήγε στη Βεγγάζη και επισκέφθηκε τον Χαφτάρ.2 Είχε προηγηθεί η έγκριση από την τουρκική βουλή της επίσημης συμφωνίας Σάρατζ-Ερντογάν για στρατιωτική ενίσχυση της Τρίπολης από την Τουρκία. Ανεπίσημα, αυτή η ενίσχυση υπήρχε από καιρό και αποκαλύφθηκε ήδη από τον περασμένο Απρίλη, όταν οι δυνάμεις του Χαφτάρ κατέρριψαν τουρκικό drone πάνω από τη Βεγγάζη.
Η Λιβύη μετατρέπεται σε θέατρο έμμεσης ελληνοτουρκικής σύγκρουσης από τη στιγμή που οι κυβερνήσεις Σάρατζ και Ερντογάν προχώρησαν σε «μνημόνιο συμφωνίας» για την οριοθέτηση των ΑΟΖ των δυο χωρών. Μια οριοθέτηση που έρχεται σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τις διεκδικήσεις των ελληνικών κυβερνήσεων, σύμφωνα με τις οποίες η ΑΟΖ της Τουρκίας δεν μπορεί να φτάνει μέχρι την ΑΟΖ της Λιβύης, καθώς οι διεκδικούμενες ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου συνορεύουν μεταξύ τους και αποκλείουν την Τουρκία από όλη την ανατολική Μεσόγειο.
Η Λιβύη είναι ο αδύναμος κρίκος σε αυτή τη σκακιέρα και η μάχη για τον έλεγχό της είναι σε εξέλιξη. Ήδη, όμως κυκλοφορούν σενάρια για αεροναυτική ελληνοτουρκική εμπλοκή νότια της Κρήτης μέσα στον Γενάρη της νέας χρονιάς. Η Καθημερινή της Κυριακής 22 Δεκέμβρη είχε πρωτοσέλιδο τίτλο «Τα τέσσερα σενάρια για ‘θερμό’ Ιανουάριο».
Στις 16 Δεκέμβρη, τρεις οργανώσεις από Τουρκία, Κύπρο και Ελλάδα, το DSiP, η Εργατική Δημοκρατία και το ΣΕΚ, έδωσαν στη δημοσιότητα κοινή διακήρυξη ενάντια στην απειλή ενός ελληνοτουρκικού πολέμου.3 Εκεί τονίζεται ότι:
«Οι εργάτες στην Τουρκία, την Ελλάδα και την Κύπρο δεν έχουν τίποτε να κερδίσουν από τη νέα κλιμάκωση της διαμάχης στη Μεσόγειο για τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ). Αντίθετα, έχουν πολλά να χάσουν αν η διαμάχη εξελιχθεί σε στρατιωτική αναμέτρηση.
Οι υποσχέσεις που μοιράζουν οι άρχουσες τάξεις ότι οι έρευνες για πετρέλαιο και φυσικό αέριο θα φέρουν ευημερία είναι ψεύτικες. Το μόνο που φέρνουν είναι υπερκέρδη για τις πολυεθνικές της ενέργειας όπως οι Exxon, Total και ENI, ενώ χειροτερεύουν την επίδραση των ορυκτών καυσίμων στην κλιματική αλλαγή και οξύνουν τους ανταγωνισμούς ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές και τις τοπικές δυνάμεις της περιοχής.
Αυτοί οι ανταγωνισμοί είναι αντιδραστικοί από όλες τις πλευρές. Οι απόπειρες των κυβερνήσεων να εμφανίσουν τις δράσεις τους ως “υπεράσπιση της πατρίδας” δεν είναι αληθινές και αυτό φαίνεται πολύ καθαρά από το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις Ερντογάν και Μητσοτάκη στηρίζουν αντίπαλες δυνάμεις που πολεμούν στη Λιβύη: η Βεγγάζη δεν είναι τμήμα κάποιας ελληνικής πατρίδας, η Τρίπολη της Λιβύης δεν είναι τμήμα κάποιας τουρκικής πατρίδας.
Μια δίκαιη λύση δεν πρόκειται να έρθει μέσα από μεσολάβηση του ΝΑΤΟ, της ΕΕ ή του ΟΗΕ. Αυτοί οι διεθνείς οργανισμοί δεν είναι “ανεξάρτητοι μεσολαβητές” υπέρ της ειρήνης και της δικαιοσύνης, είναι φορείς ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων με στρατιωτικά, οικονομικά και διπλωματικά μέσα. Αυτό έχει αποδειχθεί ξανά και ξανά σε κάθε χώρα της περιοχής, από τη Συρία ως την Υεμένη και από το Αφγανιστάν μέχρι τον Ατλαντικό περνώντας και από την Κύπρο.
Η εναλλακτική λύση απέναντι σε τέτοιες “μεσολαβητικές προσπάθειες” δεν είναι οι πολεμικές προετοιμασίες. Είμαστε αντίθετοι στις απόπειρες κομμάτων της αντιπολίτευσης να υπερκεράσουν τις κυβερνήσεις σε εθνικιστική ρητορική και σε κλιμάκωση των εξοπλισμών. Τέτοιες πολιτικές δημιουργούν ανοίγματα για την ανάπτυξη της ακροδεξιάς και των φασιστών. Είναι απαράδεκτο τμήματα της Αριστεράς να απαιτούν την επιβολή κυρώσεων από την ΕΕ, να απειλούν με περισσότερες φρεγάτες στο Αιγαίο ή γύρω από την Κύπρο ή να στηρίζουν την καταστολή των Κούρδων.
Η μόνη εγγύηση για ειρήνη και δικαιοσύνη είναι η κλιμάκωση των εργατικών αγώνων. Αντλούμε έμπνευση από το παγκόσμιο κύμα εξεγέρσεων, από τη Χιλή μέχρι τον Λίβανο και από το Σουδάν μέχρι τη Γαλλία. Προβάλλουμε άμεσα αιτήματα για:
• Τερματισμό όλων των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων στην περιοχή.
• Έξω η Ελλάδα και η Τουρκία από το ΝΑΤΟ, να κλείσουν όλες οι στρατιωτικές βάσεις (Ιντσιρλίκ, Σούδα, Ακρωτήρι) στην Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία.
• Τερματισμό των ερευνών και των εξορύξεων για πετρέλαιο και φυσικό αέριο στη Μεσόγειο. Τα ορυκτά καύσιμα πρέπει να μείνουν στο βυθό της θάλασσας.
• Τερματισμό του αγώνα δρόμου των εξοπλισμών. Όχι δαπάνες για μαχητικά αεροπλάνα, φρεγάτες ή πυραύλους είτε από τη Δύση είτε από τη Ρωσία.
• Ανοίξτε τα σύνορα για τους πρόσφυγες. Οι άνθρωποι που τρέχουν να ξεφύγουν από τον πόλεμο και την πείνα είναι καλοδεχούμενοι. Άσυλο και στέγη για όλους. Τέλος στις πολιτικές της “Ευρώπης-φρούριο”, τέλος στις αντιμεταναστευτικές συμφωνίες της ΕΕ με την Τουρκία και τη Λιβύη που εξευτελίζουν τους μετανάστες και τους μετατρέπουν σε πιόνια για εκβιασμούς.
• Οι τουρκοκύπριοι και ελληνοκύπριοι εργάτες στην Κύπρο έχουν το δικαίωμα να αποφασίσουν το μέλλον του νησιού τους χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις.
Οι εργάτες στην Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο έχουν πλούσια παράδοση αγώνων ενάντια στις θυσίες που τους έχει επιβάλει η μακρόσυρτη κρίση του καπιταλισμού. Χτίζοντας τα κινήματα για τις διεκδικήσεις ενάντια στη λιτότητα και την εκμετάλλευση ταυτόχρονα με τα διεθνιστικά αιτήματά μας μπορούμε να δημιουργήσουμε μια πανίσχυρη δύναμη για ένα καλύτερο μέλλον. Οι οργανώσεις μας δεσμεύονται από την επαναστατική παράδοση ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και υπέρ της πάλης για διεθνή σοσιαλισμό. Καλούμε όλους τους φίλους της ειρήνης να βαδίσουμε μαζί σε αυτή την κοινή προσπάθεια».4
Γιατί έχουν φτάσει εκεί τα πράγματα; Και πώς μπορεί η Αριστερά να προχωρήσει στη διεθνιστική κατεύθυνση που προτείνουν οι οργανώσεις από τις τρεις χώρες; Για να αναζητήσουμε τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, χρειάζεται να σταθούμε σε τρεις παράγοντες: πρώτο, στις αλλαγές στην παρουσία και στις στρατηγικές των ιμπεριαλιστικών Μεγάλων Δυνάμεων στην περιοχή και κατά κύριο λόγο των ΗΠΑ. Δεύτερο, στις προσπάθειες των περιφερειακών δυνάμεων και ιδιαίτερα της άρχουσας τάξης του ελληνικού καπιταλισμού να προσαρμόσουν τις εξορμήσεις τους στις νέες συνθήκες. Και τρίτο, στις εξεγέρσεις που κάνουν εκρηκτικά την επανεμφάνισή τους και στη γειτονιά μας.
Αποσταθεροποιημένος και αποσταθεροποιητικός ιμπεριαλισμός
Σήμερα πια είναι κοινός τόπος ότι βρισκόμαστε μακριά από τις εποχές όπου ίσχυε μια pax americana. Το άγαλμα του Τρούμαν βρίσκεται ακόμη στο κέντρο της Αθήνας, αλλά το «Δόγμα» του ανήκει στο μακρινό παρελθόν. Το ίδιο ισχύει και για τις θεωρίες που είχαν αναγορεύσει τις ΗΠΑ σε παγκόσμιο χωροφύλακα και τον πρόεδρό τους σε «πλανητάρχη» μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ το 1989. Οι προσπάθειες του Τζορτζ Μπους του νεότερου να ανασυγκροτήσει εκείνη την ηγεμονία του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού μέσα από τους πολέμους «κατά της τρομοκρατίας» απέτυχαν.
Οι φιλοδοξίες των αμερικάνων «νεοσυντηρητικών» για έναν «νέο αμερικάνικο αιώνα» θάφτηκαν κάτω από την αποτυχία της αμερικάνικης κατοχής στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ. Αυτός που προσπάθησε να αναπροσαρμόσει την αμερικάνικη στρατηγική ήταν ο Ομπάμα. Όπως έγραφε ο Άλεξ Καλλίνικος:
«Ο Ομπάμα προσπαθεί να επανακαθορίσει την ιμπεριαλιστική κυριαρχία των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή μετά την ήττα τους στο Ιράκ. Η στρατηγική του συνίσταται στην ενθάρρυνση τοπικών δυνάμεων όπως η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία, το Ισραήλ και το Ιράν να αναλάβουν ρόλο πρώτης γραμμής στην αντιμετώπιση τοπικών κρίσεων. Αλλά βέβαια αυτές οι δυνάμεις έχουν αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα. Αυτό μπορεί να είναι βολικό για τις ΗΠΑ στο βαθμό που τους επιτρέπει να εφαρμόζουν τακτικές “διαίρει και βασίλευε” και να αποτρέπουν οποιονδήποτε να αποκτήσει ηγεμονικό ρόλο στην περιοχή. Μπορεί, όμως, να δημιουργεί επιπλοκές».5
Στην πράξη οι επιπλοκές αποδείχθηκαν περισσότερες από όσο περίμεναν τα ιμπεριαλιστικά επιτελεία. Από τις σελίδες αυτού του περιοδικού, ο Νίκος Λούντος είχε επισημάνει αυτή την πλευρά από νωρίς:
«Ποια είναι η εξήγηση για αυτή τη στροφή; Προφανώς δεν είναι ότι ο Ομπάμα είναι “περιστέρι” ενώ ο Μπους ήταν “γεράκι”. Ο Ομπάμα είναι ο πρόεδρος που έχει εξαπολύσει το πιο θανατηφόρο κύμα επιθέσεων με μη-επανδρωμένα αεροσκάφη στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν, δολοφονώντας αθώους καθημερινά. Η απάντηση είναι ότι αντίθετα με την εικόνα της “σταθεροποίησης”, αυτό που επικρατεί είναι ο φόβος των ιμπεριαλιστών και όλων των αρχουσών τάξεων για τις εξελίξεις. Αυτό είναι που τους αναγκάζει να δημιουργήσουν νέες συμμαχίες, ώστε να μπορέσουν να ελέγξουν κάποια από όλα τα θερμά σημεία που έχουν ανοίξει».6
Το υπόβαθρο αυτού του αμερικάνικου αναθεωρητισμού στη Μέση Ανατολή ήταν οι ευρύτερες ανακατατάξεις σε παγκόσμιο επίπεδο:
«[υπήρξε] απόφαση του αμερικάνικου κατεστημένου ότι δεν έχει τις δυνατότητες να εμπλακεί σε έναν ακόμη πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Ο Ομπάμα έχει αναλάβει να υλοποιήσει τη λεγόμενη “στροφή προς τον Ειρηνικό”. Η πρόσφατη “ζώνη εναέριου ελέγχου” που κήρυξε η Κίνα έδειξε με εκρηκτικό τρόπο τι σημαίνει αυτός ο εξελισσόμενος ανταγωνισμός. Το Πεκίνο προσπαθεί να αξιοποιήσει την οικονομική του δύναμη για να κάνει βήματα στο στρατηγικό έλεγχο του “ζωτικού του χώρου”, αυξάνοντας τις στρατιωτικές δαπάνες και προχωρώντας σε εξοπλιστικές καινοτομίες. Διεκδικεί να ελέγξει τους δρόμους του εμπορίου που του εξασφαλίζουν πρώτες ύλες και αγορές. Βρίσκεται όμως περικυκλωμένο από αμερικάνικες βάσεις και το δίκτυο των αεροπλανοφόρων. Έτσι οδηγείται σε τριβές σχεδόν με όλους τους γείτονες. Οι ΗΠΑ ενθαρρύνουν αυτές τις κόντρες ώστε να μην μπορέσει η Κίνα να κάνει τα βήματα που της αναλογούν. Αυτή η τακτική όμως απαιτεί ότι το 60% των αμερικάνικων στρατιωτικών δυνατοτήτων πρέπει να κατευθυνθούν προς αυτή την περιοχή του πλανήτη. Για τις ΗΠΑ δεν είναι δυνατόν να επιδιώκουν ταυτόχρονα αυτή τη στροφή αλλά και να βρίσκονται παγιδευμένες στη Μέση Ανατολή».7
Τα όρια, τις αντιφάσεις και τους περιορισμούς αυτών των επιλογών του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού επιχειρεί να αντιμετωπίσει η πολιτική του Τραμπ που ταλαντεύεται διαρκώς ανάμεσα στη συνέχιση και στην αναθεώρηση της πολιτικής Ομπάμα, παρά τα φραστικά πυροτεχνήματα με τα οποία επιχειρεί να καλύπτει τις ταλαντεύσεις. Ο Τραμπ απείλησε τη Βόρεια Κορέα με πυρηνική επίθεση αλλά στη συνέχεια συναντήθηκε με τον Κιμ Γιονγκ Ουν για να κλείσουν συμφωνία, την οποία τώρα αμφισβητεί.8 Ακύρωσε τη συμφωνία του Ομπάμα με το Ιράν, αλλά σταμάτησε την τελευταία στιγμή τα σχέδια για στρατιωτική επέμβαση στο Ιράν. Και στη Συρία ξεκίνησε κλιμάκωση της αμερικάνικης επέμβασης με επιθέσεις πυραύλων, αλλά στην πορεία προχώρησε σε αποχώρηση εγκαταλείποντας τους Κούρδους στο έλεος μιας συμφωνίας με Άσαντ, Πούτιν και Ερντογάν.9
Το καλοκαίρι του 2019 ο Άλεξ Καλλίνικος βρισκόταν στην Αθήνα για τις εκδηλώσεις «Μαρξισμός 2019». Εκεί είχε την ευκαιρία να ανακεφαλαιώσει ως εξής τις εξελίξεις:
«Οι ΗΠΑ δεν σταμάτησαν να παρεμβαίνουν στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Επενέβησαν για παράδειγμα στη Λιβύη το 2011. Τόσο ο Ομπάμα όσο κι ο Τραμπ, χρησιμοποίησαν σε μεγάλη κλίμακα την αμερικάνικη πολεμική αεροπορία για να εξοντώσουν το ISIS στη Συρία και το Ιράκ. Παρόλα αυτά οι ΗΠΑ απέφυγαν να ξεκινήσουν έναν νέο μεγάλο πόλεμο στη Μέση Ανατολή. Ο Ομπάμα απέφυγε να πάει σε πόλεμο με τη Συρία. Πριν λίγες βδομάδες ο Τραμπ αρνήθηκε κι αυτός να ξεκινήσει μια στρατιωτική σύρραξη με το Ιράν.
Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ κάθονται στο πίσω μέρος της σκηνής σημαίνει ότι δίνεται η ευκαιρία σε άλλες δυνάμεις να προσπαθήσουν να προωθήσουν τις δικές τους ιμπεριαλιστικές βλέψεις. Το Ιράν έχει καταφέρει να έχει μια ισχυρή θέση στο Ιράκ και τη Συρία. Ο Πούτιν αξιοποίησε την “αυτοσυγκράτηση” του Ομπάμα για να προωθηθεί στρατιωτικά στην περιοχή παρεμβαίνοντας στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας και στηρίζοντας το καθεστώς του Άσαντ. Έχουμε και τη Σαουδική Αραβία που αντιμετωπίζει το Ιράν ως έναν ανταγωνιστή στην προσπάθειά της να εμφανίζεται σαν η κυρίαρχη ισλαμική δύναμη στην περιοχή και παρεμβαίνει σε όλη τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Έχουμε επίσης την Τουρκία του Ερντογάν, ενός ακόμα διεκδικητή του τίτλου της κυρίαρχης ισλαμικής δύναμης στην περιοχή ο οποίος παρεμβαίνει για τα συμφέροντα του τουρκικού κεφαλαίου στη Συρία και σε ολόκληρη την περιοχή της Μέσης Ανατολής. Και το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι απόλυτα τρομακτικό».10
Το αποτέλεσμα είναι όντως τρομακτικό με την αστάθεια και την όξυνση των ανταγωνισμών να απειλούν αναφλέξεις σε παγκόσμιο και σε τοπικό επίπεδο. Στις 28 Δεκέμβρη οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς πρόβαλαν πρωτοσέλιδα ότι Κίνα, Ρωσία και Ιράν προχωρούν για πρώτη φορά σε κοινές ναυτικές ασκήσεις στον κόλπο του Ομάν.11 Η «στροφή» των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή στις θάλασσες της Κίνας δεν έλυσε τα προβλήματά τους ούτε στη μια ούτε στην άλλη άκρη της Ασίας. Αντίθετα, κλιμακώνει τις απειλές συγκρούσεων και στις δυο περιοχές.
Οι βλέψεις του ελληνικού καπιταλισμού
Ο ελληνικός καπιταλισμός έχει μια μακρόχρονη παράδοση εμπλοκής στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στη Μέση Ανατολή και δεν θα μπορούσε να είναι απών σε μια φάση ανακατατάξεων σαν τη σημερινή. Ιστορικά ήταν παρών στο διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έστω κι αν δεν μπόρεσε να κρατήσει όλες τις εδαφικές κατακτήσεις του μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
Μετά τον Β’΄Παγκόσμιο Πόλεμο βρίσκεται σε έναν διαρκή ανταγωνισμό με την Τουρκία, έστω κι αν τα όρια της αντιπαράθεσης καθορίζονταν από την κοινή ένταξη στην «νοτιοανατολική πτέρυγα» του ΝΑΤΟ υπό την αμερικανική ηγεμονία.12 Και οι δυο καπιταλισμοί βρίσκονταν σε περίοδο ανάπτυξης και αναζήτησης επιρροής τόσο στα Βαλκάνια όσο και στη Μέση Ανατολή. Ούτε ο αμερικάνικος έλεγχος ούτε ο αυξανόμενος ρόλος της τότε ΕΟΚ δεν καταφέρνουν να αποτρέψουν θερμά επεισόδια το 1955 στην Ισταμπούλ και το 1964, 1967 στην Κύπρο με αποκορύφωση τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1974 στο νησί.13
Μετά την κατάρρευση της δικτατορίας και τη Μεταπολίτευση, η διαμάχη μεταφέρεται στο Αιγαίο, την υφαλοκρηπίδα και τον έλεγχο του εναέριου χώρου του, αλλά παραμένει κάτω από έλεγχο παρά τις όποιες κορυφώσεις των εντάσεων το 1976 («Βυθίσατε το Χόρα») και το 1996 (Ίμια). Η Κύπρος εντάσσεται λίγο αργότερα στην ΕΕ και η Τουρκία ξεκινάει ενταξιακές διαπραγματεύσεις, με αποτέλεσμα οι ανταγωνισμοί να παραμένουν σε διπλωματικό επίπεδο όλο το επόμενο διάστημα. Οι ελληνικές κυβερνήσεις του Σημίτη, του Καραμανλή και του Γ.Παπανδρέου στηρίζουν την προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ και επιδιώκουν ανταλλάγματα μέσα από τις διαπραγματεύσεις. Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ είναι το μεγάλο κέρδος της ελληνικής διπλωματίας εκείνο το διάστημα καθώς ενισχύει τον ισχυρισμό ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά ασκεί τα κυριαρχικά δικαιώματα μιας κυβέρνησης όλου του νησιού. Με βάση αυτή την κατάκτηση ξεδιπλώνονται τα σχέδια για μια κυπριακή ΑΟΖ που συνορεύει με την ελληνική.
Τα όρια αυτής της τακτικής, όμως, εξαντλούνται καθώς μπαίνουμε στη σημερινή περίοδο των ανακατατάξεων στη Μέση Ανατολή. Στα ελληνικά ΜΜΕ μπορούμε όλο και περισσότερο να διαβάζουμε ή να ακούμε αναλύσεις που υπογραμμίζουν ότι η Τουρκία του Ερντογάν εκμεταλλεύτηκε τις νέες συνθήκες, πήρε αποστάσεις από τις ΗΠΑ, έκανε ανοίγματα στη Ρωσία, αδιαφορεί για την ενταξιακή προοπτική στην ΕΕ και με αυτούς τους ελιγμούς αναβαθμίστηκε και πέτυχε να επιβάλει τα σχέδιά της στη Συρία και τώρα απειλεί να επιβάλει τις διεκδικήσεις της στις ΑΟΖ σε βάρος της Ελλάδας. Αυτό που δεν λέγεται είναι τι έχει κάνει ο ελληνικός καπιταλισμός στο αντίστοιχο διάστημα.
Ο έλεγχος των φυσικών πόρων και της γεωστρατηγικής σημασίας της Ανατολικής Μεσογείου σε συνεργασία με το Ισραήλ και την Αίγυπτο είναι μια νέα «Μεγάλη Ιδέα» που αναπτύχθηκε μέσα στον 21ο αιώνα. Όσο αντιδραστικές είναι οι βλέψεις του «Σουλτάνου» Ερντογάν που φτάνουν μέχρι τη Λιβύη, άλλο τόσο τυχοδιωκτικά ιμπεριαλιστικός είναι ο «άξονας» Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ και οι απαιτήσεις ότι η χάραξη των ΑΟΖ των τριών χωρών αποκλείει την Τουρκία από την Ανατολική Μεσόγειο.
Οι ισχυρισμοί ότι οι απαιτήσεις στηρίζονται στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας δεν νομιμοποιούν τέτοιες εξορμήσεις. Άλλωστε και η Τουρκία επικαλείται αυτό το Δίκαιο. Στην πραγματικότητα αυτό το «Δίκαιο» είναι καρπός ρυθμίσεων ανάμεσα στα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κέντρα για τον έλεγχο των θαλασσών. Όπως έγραφε ο Σωτήρης Κοντογιάννης το καλοκαίρι του 2013:
«Η έννοια της “Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης” καθιερώθηκε στην Διεθνή Διπλωματία το 1982, με την ολοκλήρωση της Συνδιάσκεψης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το “Δίκαιο της Θάλασσας”. Περιττό να το πει κανείς, η Συμφωνία δεν είχε καμιά σχέση με το δίκαιο. Όπως συμβαίνει με όλες τις αντίστοιχες διεθνείς συνθήκες, ο βασικός της στόχος ήταν να ελέγξει τους ανταγωνισμούς ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις, “παγώνοντας” τις ισορροπίες τους – σε βάρος, φυσικά, των πιο αδύναμων και πιο φτωχών χωρών. (…)
“Εάν όλα τα παράκτια κράτη κάνουν χρήση των δικαιωμάτων τους... τότε η περιοχή των ωκεανών που θα ανήκει σ' αυτά τα κράτη υπολογίζεται να καλύπτει γύρω στα 37,7 εκατομμύρια τετραγωνικά ναυτικά μίλια (122 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα) ή το 35,8% της παγκόσμιας θαλάσσιας επιφάνειας. Μέσα στις ζώνες αυτές περιλαμβάνονται πάνω από το 90% της παγκόσμιας αλιείας, πάνω από το 87% των υπολογιζόμενων αποθεμάτων πετρελαίου και γύρω στο 10% των πολυμεταλλικών κονδύλων...” (…)
Από τα 122 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα (τα 37.7 τετραγωνικά ναυτικά μίλια) που εκχωρεί η Συμφωνία του 1982, τα μισά τα μοιράζονται μεταξύ τους 8 κράτη – οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Αυστραλία, η Ρωσία, η Βρετανία, η Νέα Ζηλανδία, η Ινδονησία και ο Καναδάς».14
Είναι σαφές ότι η καθιέρωση αυτού του «Δικαίου» δεν ήταν το τέλος αλλά η αφετηρία ενός αγώνα δρόμου για τον έλεγχο αυτού του πλούτου.
Η ανακάλυψη μεγάλων εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων φυσικού αερίου στα ανοιχτά του Ισραήλ και της Αιγύπτου έδωσε ώθηση στις φιλοδοξίες των καπιταλιστών σε Ελλάδα και Κύπρο να μπουν και αυτοί σε αυτό το παιχνίδι. Παράλληλα με τις διπλωματικές κινήσεις για οριοθέτηση των ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου με Αίγυπτο και Ισραήλ, προχώρησαν οι παραχωρήσεις αδειών έρευνας και εξόρυξης σε πολυεθνικές εταιρείες και τα σχέδια για την κατασκευή ενός υποθαλάσσιου αγωγού που να μεταφέρει φυσικό αέριο από το Ισραήλ και την Κύπρο μέχρι την Ελλάδα και την Ιταλία, του περιβόητου EastMed.
Είναι συζητήσιμο αν αυτός ο αγωγός είναι βιώσιμος οικονομικά. Ακόμη και το in.gr (που δεν μπορεί να κατηγορηθεί για …αντιμπεριαλισμό) αναφέρει ότι:
«Σύμφωνα με μελέτες, η σχεδιαζόμενη δυναμικότητα του αγωγού είναι 10 δισ. κυβ. μέτρα φυσικού αερίου (φ.α.) ετησίως, με δυνατότητα να ανέλθει στα 16 δισ. κυβ. μέτρα φ.α. Ομως, για να είναι συμφέρουσα η κατασκευή ενός τέτοιου υποθαλάσσιου αγωγού απαιτούνται αθροιστικά ποσότητες πάνω από 10 τρισ. κυβικά πόδια. Αυτή τη στιγμή αυτές δεν υπάρχουν, ούτε στην ισραηλινή, ούτε στην κυπριακή ΑΟΖ, παρά μόνο στην αιγυπτιακή, όπου υπάρχει το κοίτασμα Zhor με πάνω από 30 τρισ. κυβικά πόδια».15
Άλλωστε οι έλληνες εφοπλιστές είναι πρωταγωνιστές και στον εναλλακτικό τρόπο μεταφοράς του φυσικού αερίου που είναι η υγροποίησή του και η φόρτωση σε κατάλληλα τάνκερ.16 Αυτό, όμως, που στέκεται πάνω από όποιες τέτοιες τεχνικές επιλογές είναι η φιλοδοξία για γεωστρατηγικό έλεγχο σε συμμαχία με το Ισραήλ. Γι’ αυτό, ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα των όποιων εξορύξεων, έχουμε δει κοινές στρατιωτικές ασκήσεις με το Ισραήλ και βέβαια την αναβάθμιση των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων στην Ελλάδα.
Έτσι, μέσα στην κορύφωση της νέας κρίσης με την Τουρκία, έχουμε τις τελευταίες μέρες του 2019 να μπαίνει στη Βουλή για κύρωση η νέα συμφωνία «αμυντικής συνεργασίας» Ελλάδας-ΗΠΑ που υπέγραψε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ με τον Πομπέο, να υπογράφεται στις 2 Ιανουαρίου στην Αθήνα συμφωνία για τον αγωγό EastMed, να γίνεται συνάντηση υπουργών εξωτερικών Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου-Γαλλίας στο Κάιρο στις 5 Ιανουαρίου και να ακολουθούν τα ταξίδια του Μητσοτάκη για συναντήσεις με Τραμπ στις 7 του μήνα και με Μακρόν λίγο αργότερα.17
Και τώρα;
Δεν είναι καθόλου δοσμένο ότι η κλιμάκωση διπλωματικών ενεργειών που επιχειρούν να κατοχυρώσουν τις ελληνικές διεκδικήσεις θα πετύχει τους στόχους της. Άλλωστε, υπάρχει το προηγούμενο όπου οι εκκλήσεις στην ΕΕ δεν κατάφεραν να αποτρέψουν την παρουσία τουρκικών ερευνητικών σκαφών μέσα στα «θαλάσσια οικόπεδα» της Κύπρου. Οι κραυγές για στρατιωτική κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με την Τουρκία ακούγονται όλο και πιο δυνατά στο εσωτερικό της άρχουσας τάξης και της Νέας Δημοκρατίας.
Η Καθημερινή την Κυριακή 22 Δεκέμβρη φιλοξενούσε στη σελίδα 6 άρθρο της Ντόρας Μπακογιάννη με τίτλο «Η ειδική σχέση Τουρκίας-ΕΕ και ο δρόμος προς τη Χάγη» και δυο σελίδες παρακάτω άρθρο του βουλευτή της ΝΔ Άγγελου Συρίγου που αναρωτιόταν «Τι θα πάμε στη Χάγη;».18 Η διαφωνία για το μέχρι πού τραβάνε το σκοινί ήταν εξόφθαλμη.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η πλευρά της Ντόρας Μπακογιάννη είναι «ενδοτική». Ο δρόμος της μεγάλης αδερφής του πρωθυπουργού περιλαμβάνει τη συνεργασία με τον Σίσι και τον Μακρόν για ενίσχυση του Χαφτάρ στον πόλεμο της Λιβύης. Με άλλα λόγια είναι δρόμος ανοιχτά πολεμοκάπηλος πίσω από το διπλωματικό προσωπείο. Η πρώην Υπ.Εξ. έχει στο ενεργητικό της το περιβόητο βέτο του 2008 που μπλοκάρησε την ένταξη της Δημοκρατίας της Μακεδονίας στο ΝΑΤΟ μέχρι που αποδέχθηκε τη μετονομασία της σε Βόρεια Μακεδονία με τη Συμφωνία των Πρεσπών, δηλαδή μέχρι που αποδέχθηκε ότι στον εναέριο χώρο της πετάει η ελληνική πολεμική αεροπορία. Επίσης, δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι διπλωματικός συνεργάτης της Μπακογιάννη ήταν ο πρέσβης Γ. Σαββαΐδης που ξεκίνησε την καριέρα του στο υπουργείο εξωτερικών το 1972 και ο ίδιος περηφανεύεται ότι συμμετείχε στο άνοιγμα των διαπραγματεύσεων για τα 12 μίλια στο Αιγαίο ήδη από τότε, στα χρόνια της χούντας.
Αν αυτή είναι η «ενδοτική πτέρυγα», η Αριστερά δεν θα έπρεπε να έχει καμιά δυσκολία να αποκηρύξει συνολικά την πολιτική της ΝΔ και τους επικίνδυνους σχεδιασμούς της. Κι όμως, ο Ριζοσπάστης του Σαββατοκύριακου 14-15 Δεκέμβρη κατακεραυνώνει «έναν νέο γύρο προσπαθειών εφησυχασμού του λαού, ότι τάχα τα κυριαρχικά του δικαιώματα μπορεί να διασφαλιστούν από τις ιμπεριαλιστικές συμμαχίες ΝΑΤΟ και ΕΕ».19 Η ηγεσία του ΚΚΕ θεωρεί ότι «το πρόβλημα είναι ότι η Τουρκία, μέρα με τη μέρα, κατοχυρώνει απαράδεκτες διεκδικήσεις σε βάρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας στο Αιγαίο, στην Ανατ. Μεσόγειο». Ενάμιση χρόνο πριν, σε εκδήλωση της ΚΕ του κόμματος ο Δ. Κουτσούμπας παρουσίαζε τις θέσεις του για τις ΑΟΖ: «Το ΚΚΕ τάσσεται ενάντια στην πολιτική της εγκατάλειψης και εκχώρησης κυριαρχικών δικαιωμάτων, όπως καθορίζονται από τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο στη Θάλασσα του 1982».20
Ακόμα χειρότερα, ο Τσίπρας φτάνει στο σημείο να κατηγορεί την κυβέρνηση της ΝΔ ότι δεν αξιοποιεί τις υποσχέσεις της ΕΕ για επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία και να προειδοποιεί ότι αν δεν φέρει αποτελέσματα η διπλωματία θα έρθει η ώρα των ελληνικών φρεγατών!21 Ζήλεψε τη δόξα του Ανδρέα Παπανδρέου που σε συνεννόηση με τον Καραμανλή είχε υπερακοντίσει την κυβέρνηση σε πατριωτικό τσαμπουκά με την περιβόητη φράση «Βυθίσατε το Χόρα». Την πρώτη φορά μπλόφα, τη δεύτερη τραγωδία.
Η Αριστερά πρέπει να κάνει κτήμα της τα διεθνιστικά αιτήματα της κοινής διακήρυξης της τριμερούς επαναστατικής συμμαχίας DSiP-ΣΕΚ-Εργατική Δημοκρατία. Να τα αγκαλιάσει και να τα απλώσει σε κάθε χώρο δουλειάς, σε κάθε σχολή και σωματείο και σε όλα τα κινήματα.
Στις 8 του Μάρτη οι γυναίκες θα βρίσκονται στους δρόμους ταυτόχρονα σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία. Το ίδιο θα κάνει το αντιρατσιστικό κίνημα στις 21 Μάρτη. Και το αίτημα για να σταματήσουν οι επεμβάσεις στη Λιβύη θα έχει μαζί του και το κίνημα στην Ιταλία που γεμίζει τις πλατείες σαν «Σαρδέλες». Όταν λέμε στοπ στις εξορύξεις, τα ορυκτά καύσιμα να μείνουν στο βυθό της θάλασσας, το αντιπολεμικό κίνημα συναντιέται με τη μαζική έκρηξη ενάντια στην κλιματική αλλαγή που ξεσήκωσε εφτά εκατομμύρια κόσμο σε όλο τον πλανήτη.
Η νέα ελληνοτουρκική κρίση είναι ταυτόχρονα καρπός και τροφοδότης της αναστάτωσης σε όλη τη Μέση Ανατολή. Όπως η κρίση έτσι και το κίνημα ενάντια στην πολεμική απειλή μπορεί να απλωθεί σε όλη την περιοχή. Σύμμαχοί μας σε αυτόν τον αγώνα είναι οι εξεγερμένοι στη Βηρυτό, στη Βαγδάτη, στο Χαρτούμ, είναι οι Παλαιστίνιοι και οι Κούρδοι, είναι το «αραβικό πεζοδρόμιο» που αρνείται να αφήσει το μέλλον των χωρών του στα χέρια του κάθε Σίσι και του κάθε Άσαντ, του Τραμπ και του Πούτιν. Χτίζοντας τη διεθνιστική ενότητά μας θα νικήσουμε.
Σημειώσεις
1. Πώς η Λιβύη μετατρέπεται σε Συρία της Βόρειας Αφρικής, https://www.in.gr/2019/12/25/world/pos-livyi-metatrepetai-se-syria-tis-voreias-afrikis/
2. https://www.kathimerini.gr/1057423/article/epikairothta/politikh/synanthsh-n-dendia-me-ton-xalifa-xaftar-sth-livyh---akyra-kai-epivlavh-ta-toyrkolivyka-mnhmonia
3. International solidarity against the threat of war, http://internationalsocialists.org/wordpress/2019/12/international-solidarity-against-the-threat-of-war/
4. http://ergatiki.gr/article.php?id=21503&issue=1403. Το κείμενο στα τουρκικά εδώ: https://www.dsip.org.tr/index.php/haberler/73-aciklamalar/1207-savas-tehdidine-karsi-uluslararasi-dayanisma
5. http://isj.org.uk/alex-callinicos-on-the-situation-in-the-middle-east-today/
6. Νίκος Λούντος, Μέση Ανατολή: αναζητώντας την ανέφικτη σταθεροποίηση, περιοδικό Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 102, Γενάρης-Φλεβάρης 2014, http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=46
7. Νίκος Λούντος, στο ίδιο.
8. Πάνος Γκαργκάνας, Η κρίση στην κορεατική χερσόνησο, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 125, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2017. http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1017
9. Νίκος Λούντος, Αλληλεγγύη στους Κούρδους, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1395, 23 Οκτώβρη 2019, http://ergatiki.gr/article.php?id=21188
10. Μαρξισμός 2019: Άλεξ Καλλίνικος- ο ιμπεριαλισμός σήμερα, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1382, 17 Ιούλη 2019, http://ergatiki.gr/article.php?id=20716&issue=1382
11. https://www.ft.com/content/3d5a4cf0-288f-11ea-9a4f-963f0ec7e134
12. Ο ιμπεριαλισμός σήμερα και οι ελληνοτουρκικοί ανταγωνισμοί, περιοδικό Η Μαμή, Νο2, Γενάρης-Φλεβάρης 1984, σελ. 14-22, https://issuu.com/ergatiki/docs/mami2
13. Κυπριακό- πρόβλημα εθνικό, διεθνές ή ταξικό, Η Μαμή Νο 2, σελ.4-10. https://issuu.com/ergatiki/docs/mami2
14. Σωτήρης Κοντογιάννης, Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 98, Μάης-Ιούνης 2013, http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=192
15. Eastmed, ο αγωγός με την τεράστια γεωπολιτική και ενεργειακή σημασία, https://www.in.gr/2019/12/23/politics/diplomatia/east-med-o-agogos-tin-terastia-geopolitiki-kai-energeiaki-simasia/
16. Πάνος Γκαργκάνας, Υγροποιημένες αερ(ι)ολογίες του Σαμαρά, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1136, 27 Αυγούστου 2014, http://ergatiki.gr/article.php?id=10354
17. Νικόλας Ζηργάνος, Ποδαρικό με εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, Eφημερίδα των Συντακτών, 28-29 Δεκεμβρίου. https://www.efsyn.gr/politiki/exoteriki-politiki/224781_podariko-me-exelixeis-stin-anatoliki-mesogeio
18. https://www.kathimerini.gr/1057408/article/epikairothta/politikh/ntora-mpakogiannh-h-eidikh-sxesh-toyrkias---ee-kai-o-dromos-pros-th-xagh και https://www.kathimerini.gr/1057410/article/epikairothta/politikh/ti-8a-pame-sth-xagh αντίστοιχα.
19. https://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=14%2F12%2F2019
20. Λέανδρος Μπόλαρης, Διεθνιστική και όχι εθνικιστική Αριστερά, εργατική Αλληλεγγύη Νο 1403, 18 Δεκέμβρη 2019, http://ergatiki.gr/article.php?id=21528&issue=1403
21. https://www.efsyn.gr/politiki/exoteriki-politiki/222798_tsipras-eyropaikes-kyroseis-tora-i-fregates-argotera