Το πραξικόπημα στη Βολιβία συναντάει μαζική αντίσταση. Ο Σωτήρης Κοντογιάννης θυμίζει τις παραδόσεις του κινήματος των ιθαγενών αλλά και τα όρια της πολιτικής του Μοράλες.
Η Βολιβία δεν βρίσκεται σήμερα στα χέρια μιας “υπηρεσιακής κυβέρνησης”. Βρίσκεται στα χέρια μιας χούντας. Ο Έβο Μοράλες δεν παραιτήθηκε. Εξαναγκάστηκε σε παραίτηση από το “βαθύ κράτος” –τον στρατό, την αστυνομία, τη δικαστική εξουσία. Στα μέσα του Δεκέμβρη η εισαγγελία εξέδωσε ένταλμα σύλληψης σε βάρος του με τις κατηγορίες της “τρομοκρατίας” και της “χρηματοδότησης της τρομοκρατίας”. Αν δεν είχε καταφύγει στην Αργεντινή θα ήταν τώρα –στην καλύτερη περίπτωση– κλεισμένος στις διαβόητες φυλακές του Σαν Πέδρο ή σε κάποιο άλλο κολαστήριο της χώρας.
Πραξικόπημα
Μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, λέει η παροιμία: μόλις έφυγε ο Μοράλες από την Λα Παζ, ο Λουί Φερνάντο Καμάτσο, ένα από τα προβεβλημένα στελέχη της αντιπολίτευσης, εισέβαλε στο παλιό προεδρικό μέγαρο, ακούμπησε τη Βίβλο πάνω σε μια διπλωμένη Βολιβιανή σημαία και αναφώνησε, γονατιστός μπροστά της: “ο θεός επιστρέφει στο προεδρικό μέγαρο”. Στη συνέχεια ένας όχλος χιλίων περίπου οπαδών του, κατέβασε την Wiphala, τη σημαία των Ιθαγενών, από την πρόσοψη του κτιρίου και την έκαψε. Ο Καμάτσο είναι ένας από τους πλουσιότερους επιχειρηματίες της Βολιβίας, πρώην αρχηγός της ένωσης των εργοδοτών της Σάντα Κρουζ και φασίστας. Στα νιάτα του ήταν αντιπρόεδρος της “Ένωσης Νεολαίας της Σάντα Κρουζ” (UJC), μιας νεοναζιστικής συμμορίας διαβόητης για τις επιθέσεις της σε βάρος ιθαγενών μικροπωλητών. Τώρα είναι στέλεχος του νεοφιλελεύθερου (πλέον) “Εθνικού Επαναστατικού Κινήματος” (MNR), ενός παλιού ιστορικού κόμματος της Βολιβίας που δεν εκπροσωπείται πλέον στο κοινοβούλιο.
Η Τζανίνε Άνιες, η νέα υπηρεσιακή πρόεδρος δεν εκλέχτηκε από κανέναν. Αυτοανακηρύχθηκε πρόεδρος. Η Γερουσία επικύρωσε στη συνέχεια τον ιδιότυπο διορισμό της σε μια συνεδρίαση χωρίς απαρτία, με τους γερουσιαστές του “Κινήματος για τον Σοσιαλισμό” (MAS), του κόμματος του Μοράλες, ουσιαστικά αποκλεισμένους. Η Άνιες ανήκει στο μικροσκοπικό “Κοινωνικό Δημοκρατικό Κίνημα” (MDS) της Βολιβίας, ένα κεντροδεξιό κόμμα που πήρε μόλις 4% στις τελευταίας προεδρικές εκλογές. Ο υποψήφιος του, ο Όσκαρ Ορτίζ Αντέλο προέρχεται, όπως και ο Καμάτσο, από την πλούσια ανατολική επαρχία της Σάντα Κρουζ. Μια από τις πρώτες πράξεις της στην εξουσία ήταν να δώσει προκαταβολικά αμνηστία στις δυνάμεις ασφαλείας για τις ενέργειες που θα κάνουν για την “αποκατάσταση της τάξης στη χώρα”. Μέχρι την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο 36 άνθρωποι έχουν δολοφονηθεί από το όργιο της αστυνομικής και στρατιωτικής τρομοκρατίας που έχει απλωθεί πάνω από τη Βολιβία.
Τώρα η Άνιες δηλώνει σεβασμό για τα δικαιώματα των ιθαγενών και την Wiphala. Αλλά σε ένα από τα διαγραμμένα πλέον tweet της χαρακτήριζε τον Μοράλες υποτιμητικά “φτωχο-ινδιάνο” που έχει “αγκιστρωθεί στην εξουσία”. Στο αρχικό υπηρεσιακό υπουργικό συμβούλιο που ορκίστηκε το βράδυ της Τετάρτης 13 Νοέμβρη δεν υπήρχε ούτε ένας ιθαγενής υπουργός –και αυτό σε μια χώρα όπου το 41% τουλάχιστον1 του πληθυσμού είναι Ινδιάνοι. Ύστερα από την κατακραυγή η σύνθεση “διορθώθηκε” με τη δημιουργία ενός υπουργείου Τουρισμού και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, το οποίο δόθηκε στην Μάρτα Γιούγρα Απάζα –μια Ινδιάνα που εμφανίστηκε στην ορκωμοσία με την παραδοσιακή της στολή.
Ο Έβο Μοράλες ήταν ο πρώτος και ο μοναδικός μέχρι σήμερα ιθαγενής πρόεδρος της σύγχρονης Βολιβίας. Η “ιθαγένεια” είναι στενά δεμένη με την κοινωνική τάξη σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Η άρχουσα τάξη είναι, για να το πούμε σχηματικά, πολύ πιο λευκή από την εργατική τάξη και τους αγρότες.
Οι περιοχές που αποτελούν την σημερινή Βολιβία ανήκαν πριν την “ανακάλυψη” της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο στην Αυτοκρατορία των Ίνκα. Το 1533 είχαν πλέον όλες καταληφθεί από τους Ισπανούς κονκισταδόρες. Το Ποτοσί, μια πόλη που ιδρύθηκε από τους κατακτητές στις Άνδεις σε υψόμετρο 4000 μέτρων για την εκμετάλλευση των μεγάλων κοιτασμάτων αργύρου της περιοχής, ήταν για πολλά χρόνια η μεγαλύτερη πόλη του “Νέου Κόσμου”. Μια έκθεση των αποικιοκρατών προς τον Φίλιππο τον 3ο της Ισπανίας κάνει λόγο για 58 χιλιάδες ιθαγενείς εργαζόμενους (πολλοί σε συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας) την εποχή εκείνη στα ορυχεία του Ποτοσί. Από τις αρχές του 17ου αιώνα οι Ισπανοί άρχισαν να εισάγουν σκλάβους από την Αφρική, μιας και οι φριχτές συνθήκες εργασίας στις στοές, ο υδράργυρος και το μεγάλο υψόμετρο αποδεκάτιζαν κυριολεκτικά τους ιθαγενείς.2 Ανάμεσα στις δουλειές που έκαναν οι σκλάβοι ήταν να ανελκύουν τα βαριά φορεία με το μετάλλευμα από τα έγκατα της γης –μια βαριά δουλειά που έκαναν συνήθως τα μουλάρια στα ορυχεία της εποχής εκείνης. Είκοσι acémilas humanas (ανθρώπινα μουλάρια) αντικαθιστούσαν τέσσερα φυσικά μουλάρια –που δεν άντεχαν πάνω από μερικούς μήνες στο υψόμετρο αυτό. Φυσικά ούτε οι άνθρωποι μπορούσαν να αντέξουν στις φριχτές αυτές συνθήκες. Αλλά η αναπλήρωσή τους ήταν μάλλον πιο εύκολη και πιο φτηνή από την αναπλήρωση των ζώων. Το παρελθόν αυτό είναι ακόμα “ζωντανό” στη Βολιβία: την κορυφή πάνω από το Ποτοσί εξακολουθούν να την αποκαλούν “το βουνό που τρώει τους ανθρώπους”.3
Πολίτες δεύτερης κατηγορίας
Η πρώτη μεγάλη καταγεγραμμένη λατινοαμερικανική εξέγερση ενάντια στους Ισπανούς κατακτητές ξέσπασε στην Σούκρε, τη “συνταγματική” (τυπική), πρωτεύουσα της Βολιβίας το 1809. Η δεύτερη στην Λα Παζ (την έδρα της κυβέρνησης της Βολιβίας). Και οι δυο αυτές επαναστάσεις νίκησαν αρχικά –αλλά πνίγηκαν στη συνέχεια στο αίμα από τον Ισπανικό στρατό.
Η Βολιβία απελευθερώθηκε τελικά το 1825, στα πλαίσια του Ισπανο-Αερικανικού πολέμου που πυροδότησαν αυτές οι επαναστάσεις. Οι Ισπανοί έφυγαν, ο έλεγχος της χώρας όμως πέρασε στα χέρια της πλούσιας, τοπικής λευκής ελίτ και των φίλων της στις ΗΠΑ. Οι ιθαγενείς παρέμειναν στο περιθώριο. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία ζούσαν μέχρι τη δεκαετία του 1950 στην ύπαιθρο σε μεσαιωνικές συνθήκες, δουλεύοντας κατά κανόνα, όπως και οι μακρινοί τους πρόγονοι, για ένα κομμάτι ψωμί στα “τσιφλίκια” των μεγάλων γαιοκτημόνων. Δικαίωμα ψήφου απέκτησαν μόλις το 1952, με την επικράτηση της επανάστασης του “Εθνικού Επαναστατικού Κινήματος”4 του Βίκτορ Εστενσόρο. Αλλά και αυτές οι κατακτήσεις ήταν στην ουσία τυπικές: η δημοκρατία ήταν κατ' αρχήν τυπική αφού για μεγάλα διαστήματα η χώρα κυβερνιόταν από στηριζόμενες από την CIA χούντες. Μέχρι την εκλογή του Μοράλες οι ιθαγενείς παρέμεναν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, αποκλεισμένοι από τα πάντα –τη γη, τον πλούτο, την παιδεία, την πολιτική.
Ο Εστενσόρο, είναι αλήθεια, επέβαλε με ένα διάταγμα για την αγροτική μεταρρύθμιση μια αναδιανομή της γης στα δυτικά υψίπεδα που ευνόησε τους ιθαγενείς. Το ίδιο διάταγμα, όμως, λειτούργησε ουσιαστικά αντίστροφα στις πεδινές, αραιοκατοικημένες ανατολικές εκτάσεις γύρω από την Σάντα Κρουζ, εκτάσεις που καλλιεργούνταν εν μέρει συλλογικά, με βάση τα πανάρχαια έθιμά τους, από τις τοπικές κοινότητες των ιθαγενών. Οι κοινότητες δεν διεκδίκησαν τίτλους ιδιοκτησίας και η γη παρέμεινε έτσι τυπικά στην ιδιοκτησία του κράτους. Τη δεκαετία του 1970 η δικτατορία του Χούγκο Μπάντζερ δώρισε το μεγαλύτερο και καλύτερο τμήμα αυτής της γης σε “ημετέρους”, σε επιφανείς επιχειρηματίες της Σάντα Κρουζ σαν τον πατέρα του Καμάτσο δηλαδή.
Την περίοδο εκείνη πολλές κυβερνήσεις του “τρίτου κόσμου” (σήμερα τις ονομάζουμε αναπτυσσόμενες οικονομίες) είχαν βάλει σαν στόχο την ανάπτυξη ενός ισχυρού αγροτοβιομηχανικού τομέα που θα εξασφάλιζε, υποτίθεται, την επάρκεια σε τρόφιμα του έθνους. Η “πράσινη επανάσταση”, όπως ονομάστηκε αυτό το κύμα, είχε παντού τα ίδια αποτελέσματα: οι παραδοσιακοί τρόποι καλλιέργειας καταστράφηκαν και η γη μοιράστηκε σε μεγάλες επιχειρήσεις που στόχευαν, όχι στην τροφική επάρκεια, αλλά στο κέρδος. Η πολιτική αυτή ήταν υπεύθυνη για το λιμό που ξέσπασε εκείνη την περίοδο σε πολλές χώρες της Αφρικής και της Ασίας.
Το ίδιο ακριβώς έγινε και στη Βολιβία. Η ίδια η αναδιανομή της γης στα δυτικά υψίπεδα εξάντλησε πολύ γρήγορα τη δυναμική της. Τα μικρά κτήματα που απέκτησαν οι αγρότες έγιναν με τις διαδοχικές κληρονομιές ακόμα μικρότερα, ανίκανα πλέον να εξασφαλίσουν ένα βιώσιμο εισόδημα στους καλλιεργητές τους. Στην ανατολή, οι επιχειρήσεις κατάφεραν με τη βοήθεια των κυβερνήσεων που ακολούθησαν να πάρουν τον έλεγχο του μεγαλύτερου τμήματος της γης.5 Η αρπαγή αυτή της γης πυροδοτούσε συνεχώς εξεγέρσεις –οι οποίες πνίγονταν κατά κανόνα στο αίμα. Το 1996 η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση του Γκονζάλο Σάνσεζ ντε Λοζάντα6 έφερε στη βουλή ένα νόμο ο οποίος υποτίθεται ότι θα προστάτευε τις “κοινοτικές γαίες” των ιθαγενών από την αρπακτικότητα των μεγάλων επιχειρήσεων. Ο νόμος ψηφίστηκε αλλά δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
“Στις απαρχές του 21ου αιώνα”, γράφει ο Jeffery Webber,7 “η ταξική δομή στην ύπαιθρο της Βολιβίας χαρακτηριζόταν από μια δραματική συγκέντρωση της γης στα χέρια λίγων, από τη μια, και μια θάλασσα από φτωχούς –συχνά άκληρους–αγρότες από την άλλη. Τα hacientas (τσιφλίκια) κυριαρχούν πάνω στο 90% της καλλιεργήσιμης γης της Βολιβίας, αφήνοντας μόνο 10% για να μοιραστεί κύρια ανάμεσα στις κοινότητες των ιθαγενών και τους μικρούς αγρότες. Το 70% της καλλιεργήσιμης γης ανήκει σε 400 περίπου γαιοκτήμονες ενώ την ίδια στιγμή υπάρχουν 2,5 εκατομμύρια άκληροι αγρότες, σε μια χώρα με συνολικό πληθυσμό 9 εκατομμυρίων. Οι περισσότεροι αγρότες είναι ιθαγενείς, με το 77% των κατοίκων της υπαίθρου να αυτοκαθορίζεται σαν «ιθαγενής» στην απογραφή του 2001”.
Η περίοδος του Έβο Μοράλες
Ο Έβο Μοράλες κέρδισε για πρώτη φορά τις προεδρικές εκλογές τον Δεκέμβρη του 2005 με ένα πρωτοφανές για τα ιστορικά της χώρας 54%. Η επιτυχία, όμως, δεν ήταν δική του. Τη νίκη του τη χρώσταγε στην πραγματικότητα στο δυναμικό, μαζικό κίνημα που είχε συνταράξει τη χώρα τα προηγούμενα χρόνια: στον “πόλεμο για το νερό”, όπως ονομάστηκε από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές του η μάχη ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της εταιρείας ύδρευσης στην επαρχία της Κοκατσάμπα και το κίνημα ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του φυσικού αερίου που ακολούθησε. Εκατοντάδες διαδηλωτές έχασαν τη ζωή τους στις κινητοποιήσεις αυτές από τη βία του στρατού και της αστυνομίας –αλλά στο τέλος νίκησαν. Δυο πρόεδροι, ο Γκονζάλο Σάνσεζ ντε Λοζάντα και ο Κάρλος Μέσα, ο αντιπρόεδρος και διάδοχός του, αναγκάστηκαν να παραιτηθούν μέσα σε διάστημα δυο ετών από την πίεση του κινήματος. Το MAS, στήριζε ενεργά και συμμετείχε σε όλες αυτές τις κινητοποιήσεις. Αλλά δεν ήταν το MAS αυτό που τις είχε οργανώσει.
Η ανάδειξη στην εξουσία στην πλάτες ενός μαζικού κινήματος είναι σε όλα τα γεωγραφικά μήκη και πλάτη της γης κόκκινο πανί για τις άρχουσες τάξεις και τις συμμαχικές τους Μεγάλες Δυνάμεις. Ο πρόεδρος Τραμπ ήταν ένας από τους πρώτους που έσπευσαν να δηλώσουν την υποστήριξή τους προς τη νέα “πρόεδρο” της Βολιβίας: “Στηρίζουμε την Τζανίνε Άνιες στη Βολιβία”, έγραψε σε ένα από τα διαβόητα tweets του, “στην προσπάθειά της να εξασφαλίσει μια ειρηνική, δημοκρατική μετάβαση μέσα από ελεύθερες εκλογές. Καταδικάζουμε τη συνεχιζόμενη βία και αυτούς που την προκαλούν μέσα και έξω από την Βολιβία”.
Η ζωή των ιθαγενών και των φτωχών βελτιώθηκε θεματικά μέσα στα 15 χρόνια που έμεινε στην εξουσία ο Μοράλες. Το 2003 η επίσημη έκθεση της UNICEF έγραφε για τη Βολιβία:
“Το 59% του πληθυσμού... ζει σε συνθήκες φτώχειας ενώ το 24.4% σε συνθήκες εξαιρετικής φτώχειας. Όμως πολλοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι τα πραγματικά νούμερα πρέπει να είναι πολύ μεγαλύτερα καθώς το εισόδημα και η εργασία δεν έχουν συμπεριληφθεί σε αυτούς τους υπολογισμούς... Οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές δεν είναι ευνοϊκές. Από το 1998 έως το 2002 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ έπεσε από τα 1,071 δολάρια στα 883 δολάρια... Οι απαραίτητες συνθήκες για την επανενεργοποίηση της οικονομίας στο άμεσο μέλλον δεν υπάρχουν...”8
Το 2019 η Παγκόσμια Τράπεζα, το δίδυμο αδελφάκι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου –του πραγματικού συντάκτη της “θεραπείας σοκ” που οδήγησε τελικά στον πόλεμο του νερού και την εξέγερση για το φυσικό αέριο– ήταν αναγκασμένο να παραδεχτεί όχι μόνο ότι βελτιώθηκαν οι δείκτες της ανισότητας και της φτώχειας αλλά και ότι η ίδια η οικονομία έκανε “την έκπληξη” στα χρόνια του Μοράλες:
“Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 2004-2014 η οικονομία της Βολιβίας μεγεθύνθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 4,9% χάρη στις υψηλές τιμές των εμπορευμάτων, την επέκταση των εξαγωγών του φυσικού αερίου και την συνετή μακροοικονομική πολιτική. Ως εκ τούτου η φτώχεια μειώθηκε από το 59% στο 39% και ο συντελεστής ανισότητας Gini έπεσε από το 0,6 στο 0,47. Λόγω των λιγότερο ευνοϊκών συνθηκών και τη μείωση των εξαγωγών αερίου η άνοδος του ΑΕΠ έπεσε από το 6,8% το 2013 στο 4,2% το 2018. Η φτώχεια και η ανισότητα συνέχισαν να μειώνονται, αν και με αργότερους ρυθμούς. Το ποσοστό φτώχειας έπεσε από το 39% το 2014 στο 35% το 2018...”9
Μια από τις πρώτες πράξεις της κυβέρνησης του 2006 του Μοράλες ήταν η αναγνώριση του “πολυεθνικού χαρακτήρα” της χώρας. Για πρώτη φορά στην ιστορία τα παιδιά των ιθαγενών μπορούσαν να μιλάνε και να γράφουν στην γλώσσα των γονιών τους και των παππούδων τους στο σχολείο. Η χαρακτηριστική φορεσιά των χωρικών έπαψε να είναι αντικείμενο χλευασμού και οι ιθαγενείς μπορούσαν πλέον να πηγαίνουν στις δημόσιες υπηρεσίες, τις τράπεζες κλπ με τα καπέλα τους και τα πολύχρωμα φορέματά τους. Η Wiphala έγινε η δεύτερη επίσημη σημαία του κράτους.
Η πιο θεματική ίσως πράξη της πρώτης κυβέρνησης του Μοράλες ήταν η υπουργοποίηση της Κασιμίρα Ροντρίγκεζ που ανέλαβε το 2006 το υπουργείο Δικαιοσύνης. Η Ροντρίγκεζ δεν είχε καμιά νομική γνώση. Ούτε είχε πτυχίο πανεπιστημίου. Μπορεί να μην είχε τελειώσει καν το λύκειο. Τα χαρτιά της έγραφαν “επάγγελμα: οικιακή βοηθός”. Η Ροντρίγκεζ ήταν η ιδρύτρια και η ψυχή του σωματείου των οικιακών βοηθών. Ο διορισμός της όπως ήταν φυσικό προκάλεσε μια φρενίτιδα στην άρχουσα τάξη.
Στις εκλογές του 2009 το ποσοστό συμμετοχής ξεπέρασε όλα τα ρεκόρ –φτάνοντας στο πρωτοφανές για οποιαδήποτε χώρα 90%. Ο κόσμος πήγε μαζικά στις κάλπες για να ψηφίσει ξανά τον Μοράλες που αύξησε τα ποσοστά του στο 64%. Και κέρδισε ξανά τις εκλογές του 2014 με ένα ποσοστό 61%.
Ο Μοράλες κέρδισε κατά πάσα πιθανότητα και τις εκλογές που έγιναν τον περασμένο Οκτώβρη –αν και όχι με τη θεαματική διαφορά των προηγούμενων αναμετρήσεων. Οι πραξικοπηματίες ισχυρίζονται ότι υπήρξε μαζική καλπονοθεία. Οι ισχυρισμοί τους “επιβεβαιώνονται” από τον Οργανισμό των Αμερικανικών Κρατών –που όμως δεν είναι παρά ένα πιόνι της Ουάσιγκτον.
Η άρχουσα τάξη στην αντεπίθεση
Ο Μοράλες ανατράπηκε από ένα πραξικόπημα οργανωμένο από την άρχουσα τάξη και το “βαθύ κράτος” της Βολιβίας. Στην Χιλή του 1973 ήταν ο ίδιος ο αρχηγός του στρατού, ο στρατηγός Πινοσέτ αυτός που ηγήθηκε του πραξικοπήματος ενάντια στην αριστερή κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε. Στη Βολιβία ο αρχηγός του στρατού περιορίστηκε στο να “πείσει” τον Μοράλες να παραιτηθεί και να φύγει από τη χώρα.
Ο Αλιέντε δεν είχε κλείσει ούτε τρία χρόνια στην εξουσία όταν ξέσπασε το πραξικόπημα. Ο Μοράλες αντίθετα κυβερνούσε τη Βολιβία από το 2006. Τον Δεκέμβρη θα γιόρταζε τα 14 χρόνια από την πρώτη του εκλογική νίκη. Από που ξεφύτρωσε αυτό το “βαθύ κράτος”; Που βρήκε το σθένος η παλιά άρχουσα τάξη να αναμετρηθεί ύστερα από 14 χρόνια εξουσίας ενός κόμματος που αυτο-ονομάζεται “Κίνημα για τον Σοσιαλισμό” με μια κυβέρνηση που έχει τόσο μεγάλη λαϊκή υποστήριξη; Και η απάντηση είναι απλή: ο Μοράλες παρά τη θεαματική βελτίωση που έφερε για τους φτωχούς δεν συγκρούστηκε ποτέ με την άρχουσα τάξη.
Ο ίδιος ο αντιπρόεδρος του Μοράλες, ο Αλβάρο Γκαρσία Λινέρα δήλωνε ότι το όραμα της κυβέρνησης δεν ήταν ο σοσιαλισμός αλλά ο “καπιταλισμός των Άνδεων”.10 Τον Μάιο του 2006, στην εκατοστή μέρα της διακυβέρνησης του ο Μοράλες ανακοίνωσε την “εθνικοποίηση των κοιτασμάτων πετρελαίου και του φυσικού αερίου”.11 Την ίδια ημέρα έστειλε, με μια θεαματική κίνηση, τον στρατό να τα καταλάβει. Οι πολυεθνικές εταιρείες, όμως, που εκμεταλλεύονταν τα κοιτάσματα δεν έφυγαν: η εθνικοποίηση ήταν στην ουσία τυπική. Οι εταιρείες πήραν διορία 6 μηνών για να διαπραγματευτούν νέες συμφωνίες με την κυβέρνηση –πράγμα το οποίο και έκαναν. Η “εθνικοποίηση” περιορίστηκε τελικά σε μια μικρή αύξηση των φόρων.
Ο Μοράλες υποστήριξε τα δικαιώματα των αυτοχθόνων πληθυσμών των ανατολικών επαρχιών στην συλλογική κατοχή των παραδοσιακών τους γαιών. Αλλά στήριξε ταυτόχρονα και τις μεγάλες αγροτοβιομηχανικές επιχειρήσεις. Το μερίδιο των μεγάλων επιχειρήσεων στην αγροτική παραγωγή αυξήθηκε στα πρώτα χρόνια του Μοράλες (από το 79% το 2006 στο 81% το 2011) αντί να μειωθεί. Το 2011 η κυβέρνηση της Βολιβίας ανακοίνωσε τα σχέδιά της για τη δημιουργία ενός νέου αυτοκινητοδρόμου στις ανατολικές επαρχίες -που θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες των μεγάλων επιχειρήσεων της περιοχής- μέσα από τις προστατευόμενες περιοχές των ιθαγενών κοινοτήτων.
Η απόφαση προκάλεσε μια εξέγερση των ιθαγενών που ανάγκασε τελικά την κυβέρνηση σε αναδίπλωση.
Σήμερα οι απλοί άνθρωποι δίνουν μια ηρωική μάχη στη Βολιβία ενάντια στους πραξικοπηματίες. “Δεν φοβόμαστε τον θάνατο”, έλεγε μια ινδιάνα ντυμένη με την παραδοσιακή στολή στη Λα Παζ την ώρα που η αστυνομία χτυπούσε τους διαδηλωτές. “Κάποτε θα πεθάνουμε έτσι και αλλιώς. Ας πεθάνουμε για ένα σημαντικό σκοπό”. “Σκοτώστε με” φώναζε στους αστυνομικούς. “Θέλω να πεθάνω με την Wiphala στα χέρια. Εμείς εδώ στην Λα Παζ στεκόμαστε πάντα όρθιοι, δεν γονατίζουμε”.12 Την ίδια ώρα από το μπλοκ των διαδηλωτών ακουγόταν το φοβερό σύνθημα: “εμφύλιος πόλεμος, εμφύλιος πόλεμος”.
Ο κόσμος όμως είναι μόνος του. Στο κοινοβούλιο οι εκπρόσωποι του MAS συνεργάζονται με τους πραξικοπηματίες για την ομαλοποίηση της κατάστασης και τη διεξαγωγή των νέων εκλογών.
Το 2005 η κατάσταση ήταν επαναστατική στη Βολιβία. Ο Μοράλες όμως δεν πίστευε στην επανάσταση. Πίστευε (και πιστεύει) στις εκλογές, τη δημοκρατία, τους θεσμούς, την ομαλότητα. Στην εξουσία κυβέρνησε πράγματι με άξονα το “καλό των φτωχών”. Αλλά οι φτωχοί, οι εργάτες, οι αγρότες, οι κοινότητες των ιθαγενών δεν πήραν ποτέ οι ίδιοι την εξουσία. Η παρουσία της Κασιμίρα Ροντρίγκεζ στο υπουργείο δικαιοσύνης ήταν καθαρά συμβολική. Και προσωρινή (ξηλώθηκε ένα χρόνο μετά τον διορισμό της).
Ο Μοράλες προσπάθησε να “εξανθρωπίσει”τον βολιβιανό καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός όμως δεν διορθώνεται. Το τίμημα αυτής της αυταπάτης το πληρώνουν σήμερα για μια ακόμα φορά με το αίμα τους οι εργάτες και οι φτωχοί στην Βολιβία.
Σημειώσεις
1. Πολλοί υποστηρίζουν ότι το πραγματικό νούμερο είναι κοντά στο 60%.
2. The Guardian, Story of cities #6: how silver turned Potosi in the 'first city of capitalism'.
3. “Με το ασήμι που έβγαλαν οι Ισπανοί θα μπορούσες να χτίσεις μια γέφυρα από εδώ μέχρι τη Μαδρίτη”, λέει ο κόσμος. “Και με τα κόκκαλα των νεκρών εργατών άλλη μια που να γυρίζει πίσω”. Τα ορυχεία στέρεψαν τον 19ο αιώνα. Κάποια από τα ορυχεία του συνεχίζουν όμως να λειτουργούν μέχρι και σήμερα. Ο μέσος όρος ζωής των εργαζομένων είναι, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των κατοίκων, γύρω στα 40 χρόνια. (Πηγή: The Guardian, Story of cities #6).
4. Πρόκειται για το MNR, το κόμμα στο οποίο ανήκει σήμερα ο νεοναζί Καμάτσο. Μετά την πρώτη τετραετία του Εστενσόρο το MNR στράφηκε προς τα δεξιά. Μέσα στα επόμενα χρόνια έγινε η βασική φωνή της άρχουσας τάξης της Βολιβίας. O Κάρλος Μέσα, ο βασικός αντίπαλος του Μοράλες στις τελευταίες εκλογές υπήρξε, όπως και πολλοί άλλοι γνωστοί πολιτικοί της Βολιβίας, στέλεχος του MNR στο παρελθόν.
5. Carmen Soliz, Oxford University Press, Agrarian Reform in Bolivia in the 20th and 21st century.
6. Ο Λοζάντα (MNR) υπήρξε δυο φορές πρόεδρος της Βολιβίας: την πρώτη φορά από το 1993 ως το 1997 με αντιπρόεδρο τον Βίκτο Καρντένας και τη δεύτερη από το 2002 ως το 2003 με αντιπρόεδρο τον Κάρλος Μέσα.
7. Jeffery Webber, Revolution against “progress”: the TIPNIS struggle and class contradictions in Bolivia, International Socialism Journal (ISJ), Issue: 133.
8. https://www.unicef.org/bolivia/resources_2332.htm
9. https://www.worldbank.org/en/country/bolivia/overview
10. Joseph Choonara, A new cycle of revolt, ISJ Issue 165.
11. Η Βολιβία έχει μετά τη Βενεζουέλα τα πλουσιότερα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στη Λατινική Αμερική. Αυτό, όπως και τα άλλα πολύτιμα στοιχεία που έχει στο υπέδαφός της (με πιο σημαντικό σήμερα το λίθιο) δεν την έχουν “εμποδίσει” από το να είναι μια από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου.
12. Tathagatan Ravindran, Bolivia after Evo Morales, openDemocracy.