Πράγα 26 Σεπτέμβρη 2000. Οι διαδηλωτές αντιμέτωποι με το φράγμα της αστυνομίας.
Ο Γιώργος Πίττας θυμίζει τις μάχες που δώσαμε για να αναπτυχθεί το αντικαπιταλιστικό κίνημα στον 21ο αιώνα
Το 2000 η ανθρωπότητα έμπαινε στη νέα χιλιετία και τον 21ο αιώνα μέσα σε ένα θριαμβευτικό κλίμα επικράτησης του καπιταλισμού και αισιοδοξίας ότι από εδώ και πέρα όλα θα πήγαιναν καλύτερα. Με τις χώρες του κρατικού καπιταλισμού να έχουν καταρρεύσει ήδη εδώ και μια δεκαετία σημαδεύοντας το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και τον πλανήτη να μπαίνει σε μια φάση κλιμάκωσης της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, πολλοί ήταν εκείνοι που μίλαγαν για το τέλος των πολέμων. Γεγονότα όπως ο βομδαρδισμός της Σερβίας από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους μέσα στην ίδια την Ευρώπη το 1999 θεωρούνταν «απομεινάρια του παρελθόντος».
Οργανισμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και η Παγκόσμια Τράπεζα ήταν οι ατμομηχανές της οικονομικής παγκοσμιοποίησης που θα έφερναν επενδύσεις ρίχνοντας τα σύνορα και φέρνοντας οικονομική ανάπτυξη. Οι κυβερνήσεις δεν είχαν πάρα να πηδήξουν σε αυτό το άρμα της ανάπτυξης που στην Ελλάδα πήρε το όνομα του «εκσυγχρονισμού» από την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ του Κώστα Σημίτη, που βάδιζε προς τα εμπρός με σύμβολο την ανάληψη της Ολυμπιάδας του 2004 στην Αθήνα. Η παγκοσμιοποίηση του καπιταλισμού θα έφερνε ευημερία καθώς η εργατική τάξη και τα φτωχότερα τμήματα της κοινωνίας θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν μια καλύτερη ζωή παίρνοντας το δικό τους, έστω μικρό, μερίδιο αυτής της ανάπτυξης. Τα κινήματα, τα συνδικάτα, τα οράματα για μια άλλη κοινωνία και ο σοσιαλισμός ανήκαν οριστικά στο παρελθόν.
Αυτό ήταν τότε το κεντρικό αφήγημα που πήρε την πρώτη απάντηση μέσα στην καρδιά των εξελίξεων στις ίδιες τις ΗΠΑ καθώς τελείωνε το 1999, όταν δεκάδες χιλιάδες διαδηλώτριες και διαδηλωτές πολιόρκησαν και ακύρωσαν τη σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) στο Σιάτλ. Ο αιώνας έκλεινε με ένα γεγονός που το γερμανικό περιοδικό Spiegel περιέγραφε σαν «εξέγερση ενάντια στον καπιταλισμό».
Η πλειοψηφία των ΜΜΕ έκανε λόγο για ένα συνοθύλευμα ανώριμων πιτσιρικάδων που αυτοβαυκαλίζονταν με το περιβάλλον (τις «χελώνες» όπως τους αποκαλούσαν ειρωνικά), των «παπούδων» της γενιάς του ’68 και των συνδικάτων, των απομειναριών μιας προηγούμενης περιόδου. Για τους από τα πάνω το Σιάτλ ήταν ένα πυροτέχνημα χωρίς προοπτική που δεν επρόκειτο να επαναληφθεί.
Για την αριστερά του εκσυγχρονισμού που έκφραζε η σοσιαλδημοκρατία και οι Πράσινοι –στην Ελλάδα το ΠΑΣΟΚ και δευτερευόντως ο Συνασπισμός– ήταν η ευκαιρία να μιλήσουν για μια «παγκοσμιοποίηση με ανθρώπινο πρόσωπο». Το ΚΚΕ αλλά και αρκετά κομμάτια της αντικαπιταλιστικής αριστεράς υποδέχτηκαν χλιαρά –αν όχι εχθρικά– το «θολό περιεχόμενο των κινητοποιήσεων στο Σιάτλ». Σε κάθε περίπτωση, η επόμενη Σύνοδος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, είχε οριστεί στην Πράγα, στην Τσεχία, στη χώρα της «βελούδινης επανάστασης», που είχε περάσει με την πλευρά της αγοράς και του νεοφιλελευθερισμού μετά την κατάρρευση του πρώην ανατολικού μπλοκ το 1989 και θεωρείτο ο πλέον «ασφαλής τόπος» για τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Ήταν;
Αφού κατάφεραν και το έκαναν στις ΗΠΑ κάτω από την χειρότερη καταστολή γιατί δεν μπορεί το ίδιο να γίνει στην Ευρώπη, όπου η αριστερά, το κίνημα και τα συνδικάτα ήταν πολύ πιο μεγάλα και οργανωμένα από τις ΗΠΑ; Αυτό ήταν το ερώτημα που έμπαινε για πολλούς αγωνιστές-τριες. Όχι μόνο στη δυτική Ευρώπη αλλά και στις χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ, που αλλού εκρηκτικά αλλού πιο αργά οι άνθρωποι ανακάλυπταν με λιγότερο ή περισσότερο επώδυνο τρόπο, ότι η αγορά σημαίνει τεράστιες ευκαιρίες για τους λίγους αλλά συνέχιση της φτώχειας για τους πολλούς.
Η ιδέα «να γίνει η Πράγα ένα νέο Σιάτλ», όπως ήταν και το σύνθημα της διεθνούς καμπάνιας, δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει αν μέσα στην ίδια την Τσεχία δεν υπήρχε ήδη ένα μικρό αλλά υπαρκτό κομμάτι μιας νέας, απαλλαγμένης από τα σταλινικά βαρίδια, ριζοσπαστικής αριστεράς, που εμπνευσμένη από το Σιάτλ, ήθελε να δώσει τη δική της μάχη –μέσα σε αυτή και η νεοϊδρυθείσα οργάνωση της Διεθνιστικής Σοσιαλιστικής Τάσης– αποδεικνύοντας ότι η παγκοσμιοποίηση μπορεί να δουλέψει και αντίστροφα, με την εξάπλωση του κινήματος.
Ούτως ή άλλως μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης, αντίστοιχη με τις ΗΠΑ, εκδηλωνόταν ήδη στην Δυτική Ευρώπη. Τον Δεκέμβρη του 1995 η γενική απεργία ενάντια στη «μεταρρύθμιση» του ασφαλιστικού παρέλυσε για δυο βδομάδες το δημόσιο τομέα της Γαλλίας και άρχισε να επεκτείνεται και στον ιδιωτικό τομέα. Η εργατική τάξη κινούνταν, μετά από καιρό, προς τ’ αριστερά. Η ανάδειξη μιας σειράς σοσιαλδημοκρατικών (ή της «πληθυντικής αριστεράς») κυβερνήσεων σε όλη την Ευρώπη ήταν ένα πρώτο αποτέλεσμα. Αλλά τα πράγματα δεν έμειναν εκεί. Τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα είχαν γίνει μεταρρυθμιστές χωρίς μεταρρυθμίσεις. Για χιλιάδες, νέους αλλά και εργάτες, οι αναζητήσεις πήγαιναν πιο βαθιά. Αυτό είναι το υπόβαθρο που εξασφάλισε ότι το «κίνημα του Σιάτλ» θα είχε και μέλλον.
Στις 24-25 Ιούνη του 2000, ογδόντα αγωνιστές-τριες από την Τσεχία, την Βρετανία, την Γερμανία, την Ισπανία, την Γαλλία, την Ιταλία και την Ελλάδα συναντιούνται στην Πράγα και αποφασίζουν να καλέσουν σε διαδήλωση ενάντια στη Σύνοδο του ΔΝΤ που θα πραγματοποιούνταν στην πόλη στις 26 Σεπτέμβρη. «Πιστεύουμε ότι η εναλλακτική λύση στην παγκοσμιοποίηση είναι μια κοινωνία που δεν θα στηρίζεται στο κέρδος για τους λίγους αλλά στις γνήσιες ανάγκες και τις επιθυμίες καθενός, στις αρχές της αλληλεγγύης, στην αλληλοβοήθεια, μια κοινωνία που απορρίπτει κάθε μορφή και σύστημα κυριαρχίας, διάκρισης και κάθε μορφής καταπίεσης. Καλούμε όσο δυνατόν πιο πολλές ομάδες να υποστηρίξουν αυτό το κάλεσμα και να διοργανωσουν την παγκόσμια δράση τον Σεπτέμβρη στην Πράγα».
Οι οργανώσεις και τα κόμματα της Διεθνιστικής Σοσιαλιστικής Τάσης σε μια σειρά χώρες –στην Ελλάδα το ΣΕΚ– μπήκαν με τα μπούνια στη μάχη για την οργάνωση της διαδήλωσης στην Πράγα. Δύο εβδομάδες μετά, στις 6 Ιούλη στην Ελλάδα συγκροτείται η «Πρωτοβουλία Πράγα» με τις υπογραφές πλήθους συνδικαλιστών, μεταναστών, περιβαλλοντικών ακτιβιστών, καλύπτοντας μια γκάμα αγωνιστών-τριων από ένα ευρύ φάσμα της Αριστεράς που αρχίζουν να βάζουν το ζήτημα στα συνδικάτα, τις οργανώσεις, τις συλλογικότητες. Όταν στις 18-19 Αυγούστου, γινεται νέα συνάντηση στην Πράγα, στην Ελλάδα ήδη έχει γίνει ένα πρώτο κύμα εξορμήσεων στις γειτονιές και κόσμος έχει αρχίσει να τηλεφωνάει από τις παραλίες για να δηλώσει συμμετοχή.
Εξορμήσεις
Ο Σεπτέμβρης μπαίνει με μαζικές εξορμήσεις και εκδηλώσεις στους εργατικούς χώρους όπου προβάλλονται βίντεο από το Σιατλ και με την πρώτη δημόσια εμφάνιση της Πρωτοβουλίας Πράγα στη ΔΕΘ. Στις 11 Σεπτέμβρη στην Αθήνα, στο λόφο του Κολωνού, πραγματοποιείται μαζική εκδήλωση όπου διαβάζεται η διακήρυξη της Πρωτοβουλίας: «Από την Ελλάδα, όλοι όσοι αντιστεκόμαστε στην κυβερνητική διαχείριση που στο όνομα της παγκοσμιοποίησης προωθεί τη λιτότητα, κλεισίματα εργοστασίων, ιδιωτικοποιήσεις, περικοπές στο Κράτος Πρόνοιας, την Παιδεία, την Υγεία, καταστροφές στο περιβάλλον εν όψει της Ολυμπιάδας του 2004, δεσμευόμαστε να στείλουμε το δικό μας καραβάνι στην Πράγα με πούλμαν γεμάτα από διαδηλωτές. Αντίσταση μέχρι τη νίκη!».
Οι εξορμήσεις στους χώρους εργασίας και εκπαίδευσης και στις γειτονιές είχαν σαν αποτέλεσμα, χιλιάδες άνθρωποι να ενεργοποιηθούν για την Πράγα, πολλοί περισσότεροι από τους εκατοντάδες που κατάφεραν τελικά να πάνε. Το ένα μετά το άλλο, πρωτοβάθμια σωματεία και φοιτητικοί σύλλογοι έπαιρναν αποφάσεις στήριξης ή και αποστολής αντιπροσωπείας στη διαδήλωση. Ανάμεσά τους η ΕΔΟΘ, η ΠΟΕΣΥ, η ΟΤΟΕ, η ΠΟΣΥΠΠΟ, η ΠΟΕ ΔΟΥ, η ΠΟΥΓΥ ΙΚΑ, η ΟΑΣΕ, η ΟΜΕ-ΟΤΕ, η ΟΣΠΑ, η ΠΟΥΕΝ, η Ένωση Εργαζομένων ΗΣΑΠ, η Ένωση Λιμενεργατών Πειραιά, ο Σύλλογος Βιβλιοϋπαλλήλων, ο Σύλλογος Εργαζομένων Εμπορικής Τράπεζας, ο Σύλλογος Εργαζομένων στον Ερυθρό κ.α ενώ δήλωση υποστήριξης έκανε και ο Μανώλης Γλέζος. Το ρεύμα που άρχισε να δημιουργείται, έφτασε από τα σωματεια, τις μεγάλες Ομοσπονδίες και τα Εργατικά Κέντρα στο τέλος και στην ίδια τη ΓΣΕΕ και την ΑΔΕΔΥ. Πολιτικά, επηρέασε σχεδόν όλο το φάσμα, από το κομμάτι της «αντι-εκσυγχρονιστικής» βάσης του ΠΑΣΟΚ και τον Συνασπισμό μέχρι το ΚΚΕ, οργανώσεις της αντικαπιταλιστικής αριστεράς και τους αναρχικούς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συμμετείχαν σε διάφορα μπλοκ της διαδήλωσης.
Αντίστοιχες πρωτοβουλίες πάρθηκαν σε μια σειρά από χώρες, δημιουργώντας ένα πλατύ ρεύμα συμμετοχής αλλά και στήριξης της κινητοποιήσης απο τα κάτω –που δεν είχε καμιά απολύτως σχέση με τις «ευρωπορείες» που στα τέλη της δεκαετίας του ’90 οργανώνονταν με τη συμμετοχή συνήθως υψηλόβαθμων συνδικαλιστικών στελεχών στις Βρυξέλλες ή στις Συνόδους της ΕΕ.
«Για πρώτη φορά μετά τον Ισπανικό Εμφύλιο, μιλήσαμε για μια μεγάλη διεθνιστική κινητοποίηση που το χαρακτηριστικό της ήταν αντικαπιταλιστικό και ξεπέρασε αποστάσεις και σύνορα αλλά συγχρόνως έβαλε τη δυναμική ενός κινήματος για μένα ποιοτικά καινούργιου» δήλωνε χαρακτηριστικά τότε στον Σοσιαλισμό από τα Κάτω, στο πλοίο της επιστροφής από την Πράγα, ο Νίκος Τσάμης, γιατρός.
Στα μέσα του Σεπτέμβρη, πλέον χιλιάδες άνθρωποι απ’ όλη την Ευρώπη ετοιμάζονταν για να μεταβούν στην Πράγα. Επτά πούλμαν ξεκίνησαν από την Ελλάδα με την Πρωτοβουλία Πράγα ενώ και άλλος αρκετός κόσμος πήγε με το αεροπλάνο και δικά του μέσα. Στις 26 Σεπτέμβρη του 2000 η διεθνής διαδήλωση ήταν πλέον γεγονός. Παρά την άνευ προηγουμένου προπαγάνδα για χούλιγκανς που θα ισοπέδωναν τα πάντα. Παρά την οργάνωση ολόκληρης επιχείρησης εκκένωσης των κατοίκων της πόλης από τις αρχές, με κλείσιμο καταστημάτων, κλείσιμο σχολείων και μαζική χορήγηση υποχρεωτικών αδειών. Παρά τη θηριώδη παρουσία έντεκα χιλιάδων πάνοπλων ρόμποκοπ που μετέτρεψαν το χώρο στον οποίο θα γίνονταν η Διάσκεψη σε ένα απέραντο φρούριο. Και παρά τις απειλές για κλείσιμο των συνόρων στους διαδηλωτές και την απόφαση απαγόρευσης των συγκεντρώσεων στην πόλη της Πράγας.
Η διαδήλωση στην Πράγα
Όταν στις δέκα το πρωί τα πούλμαν της Πρωτοβουλίας Πράγα έφτασαν στην πόλη, ήδη χιλιάδες διαδηλωτές βρίσκονταν στην πλατεία Ναμέστι Μίρου, την πλατεία Ειρήνης, σπάζοντας την απαγόρευση.
Από εκεί προς το συνεδριακό κέντρο ξεκίνησαν τρεις διαφορετικές πορείες με προοπτική να περικυκλώσουν τη Σύνοδο. Η πιο μαζική από τις τρεις, η λεγόμενη «κίτρινη», στην οποία συμμετείχαν τα συνδικάτα, αριστερές και αντικαπιταλιστικές οργανώσεις και πλήθος ανένταχτων, κατευθύνθηκε προς την κεντρική γέφυρα που οδηγούσε από την πόλη στο Συνεδριακό Κέντρο, ενώ η «μπλε» πορεία (αναρχικοί) και η «ρόζ» θα έκλειναν το συνεδριακό χώρο από δύο άλλες πλευρές. Ο ενθουσιασμός ήταν τεράστιος. Τα συνθήματα φωνάζονταν σε όλες τις γλώσσες: «Το ΔΝΤ σκοτώνει, σκοτώστε το ΔΝΤ», «Κλείστε το ΔΝΤ», «Ο κόσμος μας δεν είναι για πούλημα, κλείστε τους τραπεζίτες στην φυλακή», «Μια μόνο λύση επανάσταση», «ζήτω η διεθνιστική αλληλεγγύη», «το μέλλον μας δεν είναι ο καπιταλισμός, είναι η επανάσταση και ο σοσιαλισμός».
Οταν η πορεία έφτασε μπροστά στη γέφυρα που είχαν αποκλείσει οι πάνοπλοι ματατζήδες, συγκρούστηκε με την αστυνομία και στα δύο ρεύματα κυκλοφορίας με το δεξί να καταλαμβάνουν οι ακτιβιστές από την ιταλική οργάνωση Ya basta και το αριστερό –κάτω από τα πανό της «Πρωτοβουλίας Πράγα 2000» από την Ελλάδα– το μπλοκ των διαδηλωτών της Διεθνούς Σοσιαλιστικής Τάσης. Παρά την καταστολή, το ξύλο και τα δακρυγόνα, οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν με το κέντρο της πόλης να ανήκει αποκλειστικά στους διαδηλωτές και τους συνέδρους του ΔΝΤ και της ΠΤ να βρίσκονται εγκλωβισμένοι στο συνεδριακό κέντρο. Η διεθνής διαδήλωση της Πράγας δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει αν δεν είχε τη συμμετοχή και την υποστήριξη των κατοίκων της ίδιας της πόλης. Από τις συνολικά 850 συλλήψεις διαδηλωτών, οι 600 ήταν Τσέχοι.
Στη συνέχεια ένα μεγάλο μπλοκ διαδηλωτών κατευθύνθηκε στην ιστορική πλατεία Βέντσισλας, στο ιστορικό κέντρο των διαδηλώσεων την Ανοιξη της Πράγας το 1968, όπου και πραγματοποιήθηκε εκδήλωση. Το λόγο πήραν συνδικαλιστές από τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιρλανδία, το ΜΕΤΡΟ του Λονδίνου, την Ενωση Λιμενεργατών Πειραιά, ακτιβιστές από την ίδια την Τσεχία. Ο Αλεξ Καλίνικος, μιλώντας εκ μέρους του IST, της Διεθνούς Σοσιαλιστικής Τάσης υπερασπίστηκε την προοπτική της επανάστασης και της ανατροπής: «Φεύγουμε από την Πράγα αποφασισμένοι να παλέψουμε ενάντια στο σύστημά τους και να το αντικαταστήσουμε με ένα σοσιαλιστικό σύστημα όπου όλοι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν με αξιοπρέπεια για πρώτη φορά στην ιστορία».
Με το Συνεδριακό Κέντρο και όλη την πόλη αποκλεισμένη από τους διαδηλωτές, η επίσημη δεξίωση που θα ακολουθούσε στην «Όπερα» κατέληξε σε φιάσκο με ένα κομμάτι των συνέδρων να μην μπορεί να φτάσει σε αυτή και όσους το κατάφερναν να μη μπορούν να φύγουν! «Η ετήσια Διάσκεψη τελείωσε νωρίτερα και σε σύγχυση χθες το βράδυ, αφού οι διαδηλωτές ενάντια στην παγκοσμιοποίηση έχουν παραλύσει την πόλη της Πράγας. Πολλοί σύνεδροι ήταν πολύ φοβισμένοι για να αφήσουν τα δωμάτια των ξενοδοχείων τους δήλωνε ένας σύνεδρος από αμερικάνικη τράπεζα» έγραφε ο Γκάρντιαν την επόμενη μέρα, ενώ το Ασοσιέιτεντ Πρές έκανε λόγο για «σύνεδρους που αντί να κυκλοφορούν με λιμουζίνες και ταξί, προσπαθούσαν να επιστρέψουν στα ξενοδοχεία τους με το επιταγμένο από την αστυνομία μετρό». Οι Financial Times έβριθαν από ειρωνικά σχόλια, του τύπου «ευτυχώς το επόμενο συνέδριο θα γίνει στο Ντουμπάι»...
Σήμερα κανείς πλέον δεν θυμάται τις κοντόφθαλμες γκρίνιες («οι διαδηλωτές ήταν μόλις είκοσι χιλιάδες»,«οι κάτοικοι της Πράγας δεν συμμετείχαν») ή τον τίτλο της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας «Τελικά, δεν την έκαναν Σιατλ», λίγες μέρες μετά τα γεγονότα. Η Πράγα πέρασε στην ιστορία, σαν η διαδήλωση που έφερε το Σιατλ στην Ευρώπη και άνοιξε το δρόμο για τη Γένοβα λίγους μήνες αργότερα. Το αντικαπιταλιστικό κίνημα που γιγαντώθηκε στους δρόμους της Γένοβας, της Φλωρεντίας, του Πόρτο Αλέγκρε, το κίνημα που ξαναέβαλε, για πρώτη φορά μετά το ΄68, με μαζικούς όρους στο στόχαστρο τον παγκόσμιο καπιταλισμό και τους οργανισμούς του, περπάτησε τα πρώτα του βήματα στους δρόμους της Πράγας.
Ένα νέο αντικαπιταλιστικό κίνημα γεννιέται
Η γέννηση του νέου αντικαπιταλιστικού κινήματος στο Σιατλ και στην Πράγα ήταν καθοριστική για τις μάχες που άνοιξαν μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες και παραμένει και σήμερα. Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα έπαιξε σημαντικό ρόλο στη γέννηση αυτού του κινήματος το οποίο υποστήριξε από την πρώτη στιγμή –αντιμετωπίζοντας και αντιπολίτευση στο εσωτερικό του που διαφωνούσε με αυτήν την επιλογή και λίγο μετά την Πράγα αποχώρησε για να καταλήξει ουρά του Συνασπισμού και στη συνέχεια συνιστώσα του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά αυτό ήταν το λιγότερο όσον αφορά στις «ενστάσεις» που είχε να αντιμετωπίσει τότε το νέο κίνημα.
«Την Κυριακή η Ρόμα κατέκτησε το Καμπιονάτο και ένα εκατομμύριο οπαδοί της ξεχύθηκαν στους δρόμους της Ρώμης... Ακόμη και αν αθροίσουμε όλους μαζί τους «αντιπάλους της παγκοσμιοποίησης» που διαδήλωσαν στο Σιάτλ, στην Πράγα, στη Νίκαια και στο Γκέτεμποργκ, δεν υπερβαίνουν ούτε το ένα δέκατο των ευτυχισμένων οπαδών της Ρόμα... Είναι (κατά κάποιον τρόπο) η επιστροφή μιας άκρας Αριστεράς η οποία είχε περιπέσει σε απόλυτη ανυπαρξία την τελευταία δεκαπενταετία... Είναι οι σοσιαλιστές, η κυβερνητική Αριστερά που πέτυχε».
Αυτά έγραφε στις 24 Ιουνίου, το 2001 λίγο πριν τη διαδήλωση στη Γένοβα, στο Κυριακάτικο Βήμα, αναφερόμενος στο ΠΑΣΟΚ (που δεν υπάρχει πια) ο δημοσιογράφος Γιάννης Πρετεντέρης.
Κι όμως, το αντικαπιταλιστικό κίνημα γιγαντώθηκε. Στη σύνοδο των G8 στη Γένοβα, τον Ιούλη του 2001 περισσότεροι από 300.000 διαδηλωτές πλημμύρισαν την πόλη παρά την καταστολή που οδήγησε στην δολοφονία του Κάρλο Τζουλιάνι. Στα γκάλοπ της εποχής στην Ελλάδα ένα 54% όχι μόνο γνώριζε αλλά δήλωνε και υπέρ του νέου κινήματος. Ούτε ο «πόλεμος του Μπους ενάντια στην τρομοκρατία» μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτέμβρη 2001 στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον δεν μπόρεσε να παγώσει το κίνημα.
Τα αντικαπιταλιστικά δίκτυα που είχαν πρωταγωνιστήσει στη Γένοβα, πρωτοστάτησαν και στο ξεκίνημα του αντιπολεμικού κινήματος κλιμακώνοντας το συντονισμό τους. Τον Νοέμβρη του 2002 το πρώτο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ στη Φλωρεντία ήταν η αποθέωση αυτού του πνεύματος. Το 1ο ΕΚΦ ολοκληρώθηκε με μια αντιπολεμική πορεία 1.000.000 διαδηλωτών και με την έκκληση για μια διεθνή μέρα δράσης ενάντια στον επερχόμενο πόλεμο στο Ιράκ στις 15 Φλεβάρη 2003. Το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ υιοθέτησε αυτό το κάλεσμα τον Γενάρη. Οι διαδηλώσεις της 15 Φλεβάρη και το κύμα των αντιπολεμικών διαδηλώσεων που συνεχίστηκαν μέχρι τον Μάρτη του 2003, αποτέλεσαν ένα ορόσημο στην ιστορία των μαζικών κινημάτων. Σύμφωνα με μια ακαδημαϊκή μελέτη, 35,5 εκατομμύρια άνθρωποι συμμετείχαν σε 2.978 διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο στο Ιράκ ανάμεσα στις 3 Γενάρη και τις 12 Απρίλη 2003.
Το 2002 ήταν και η χρονιά της εξέγερσης στην Αργεντινή, σε μια χώρα που από σύμβολο της επιτυχίας της αγοράς πλέον βυθιζόταν κάτω από την σιδερένια φτέρνα του ΔΝΤ. Από την Φλωρεντία μέχρι το Πόρτο Αλέγκρε και από την Βομβάη μέχρι την Αθήνα, οι Σύνοδοι του Ευρωπαϊκού και του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, τα επόμενα χρόνια, θα γίνουν το κέντρο τεράστιων διαδηλώσων και ταυτόχρονα το κέντρο μιας βαθιάς αντιπαράθεσης για το ποια είναι η προοπτική του κινήματος –στην οποία και θα επανέλθουμε κλείνοντας το άρθρο.
Στην Ελλάδα το νέο κίνημα θα μπολιάσει από την πρώτη στιγμή τους μεγάλους αγώνες της εργατικής τάξης και της νεολαίας: Στη μεγάλη γενική απεργία του 2001 που γκρέμισε το ασφαλιστικό του Γιαννίτση. Στα τεράστια αντιπολεμικά συλλαλητήρια ενάντια στην επέμβαση στο Ιράκ αλλά και στη διεθνή κινητοποίηση και αντι-σύνοδο ενάντια στη Σύνοδο της ΕΕ στην Θεσσαλονίκη το 2003. Στη διαμόρφωση ενός κινήματος που κόντραρε την «εθνική επιτυχία» της Ολυμπιακής φούσκας το 2004. Στη διοργάνωση του ΕΚΦ το 2006 στην Αθήνα και στις φοιτητικές καταλήψεις 2006-07 που γκρέμισαν την Γιαννάκου. Στην εξέγερση που ακολούθησε την δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου το 2008. Σε όλες αυτές τις μεγάλες αλλά και σε μικρότερες μάχες –στους εργατικούς χώρους όπου δημιουργούνταν για πρώτη φορά πλατιά δίκτυα και σχήματα αντικαπιταλιστών– το νέο κίνημα ήταν παρών είτε αυτές ήταν οικονομικές είτε πολιτικές ενάντια στο ρατσισμό και τον φασισμό είτε ακόμη και σε εκλογικό επίπεδο με την δημιουργία και την ανασύνθεση νέων αντικαπιταλιστικών σχημάτων που το 2009 οδηγήσαν στη δημιουργία της ΑΝΤΑΡΣΥΑ.
Δικαίωση για το χθες, οδηγός για το σήμερα
Όταν τον Μάη του 2010 η Ελλάδα έμπαινε στον κύκλο των μνημονίων, το μαζικό κίνημα που άρχισε να αναπτύσσεται ενάντια στην λιτότητα και τις «μεταρρυθμίσεις» δεν άκουγε για πρώτη φορά για το ΔΝΤ και για τον σάπιο ρόλο που αυτό και όλοι οι αστικοί θεσμοί παίζουν. Ξεκινώντας από την Πράγα και για όλη την δεκαετία που ακολούθησε, η αντικαπιταλιστική αριστερά έβαζε από την αρχή καθαρά ότι ο καπιταλισμός δεν έχει κυριαρχήσει, ότι αυτό που έρχεται είναι κρίση και όχι ευημερία. Ότι η αλληλεγγύη στους λαούς της Αφρικής –και όχι μόνο– που βρίσκονταν στο στόχαστρο του ΔΝΤ, αφορά άμεσα εμάς τους ίδιους. Το βιβλίο για το ΔΝΤ που ήδη από το 2002 είχε εκδώσει το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο είχε γίνει κυριολεκτικά ανάρπαστο.
Δεν ήταν μόνο οι μαζικές διεθνείς διαδηλώσεις, που οι διάφοροι κακεντρεχείς έσπευδαν τότε να ονομάσουν «επαναστατικό τουρισμό», που χαρακτήριζαν αυτό το κίνημα αλλά η ανάδυση μιας νέας αντικαπιταλιστικής συνείδησης, η κατανόηση από χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες ότι όλα τα μεγάλα προβλήματα, από την καταστροφή του περιβάλλοντος μέχρι το χρέος που ταλάνιζε μια σειρά χώρες είχαν μια κοινή ρίζα, το σύστημα του κέρδους –που βρήκε την έκφρασή της στο σύνθημα «Οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη».
Αυτό ίσχυε για τις ΗΠΑ, ίσχυε για την Αφρική, ίσχυε για την Λατινική Αμερική, ίσχυε για όλο τον πλανήτη.
Ολό αυτό το τεράστιο κίνημα δεν θα μπορούσε να υπάρξει και να πάρει αυτές τις διαστάσεις χωρίς την ενότητα πάνω στην εναντίωση στις πολιτικές που έβαζαν τα κέρδη πάνω από τους ανθρώπους όπως εφαρμόζονταν από τους διεθνείς οργανισμούς, τους ιμπεριαλιστές και τις κυβερνήσεις. Ποια ήταν όμως η εναλλακτική; Επιδιώκουμε τη μεταρρύθμιση ή τη διάλυση των διεθνών οργανισμών; Παλεύουμε μόνο ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό και ενάντια στην «παγκοσμιοποίηση» ή συνολικότερα ενάντια στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό; Παλεύουμε για τη μεταρρύθμιση ή για την ανατροπή αυτού του συστήματος; Αυτή η συζήτηση-αντιπαράθεση άνοιξε –και καλά έκανε– από την πρώτη στιγμή φαρδιά πλατιά μέσα στα Φόρουμ και τις αντισυνόδους ξεκινώντας από την Αντι-Σύνοδο της Πράγας.
Δεν ήταν «θεωρητικές» ή απλά ιδεολογικές αυτές οι διαφωνίες, όπως φάνηκε στη συνέχεια. Κομβικό σημείο της αντιπαράθεσης ήταν αν το κίνημα πρέπει να είναι αντι-νεοφιλελεύθερο, να θέτει δηλαδή σαν στόχο την ανατροπή της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης του συστήματος ή αν θα πρέπει να είναι αντικαπιταλιστικό, να παλεύει δηλαδή ενάντια στο σύστημα και όχι για μια άλλη διαχείριση του καπιταλισμού. Αυτή η αντίθεση διαπέρασε το κίνημα σε όλες του τις φάσεις.
Από την αρχή κομμάτια της σοσιαλδημοκρατίας και γενικότερα της ρεφορμιστικής αριστεράς είχαν σπεύσει να συμμετάσχουν στο νέο κίνημα προσπαθώντας να καλύψουν κομμάτι της βάσης τους που, απογοητευμένο από τις διαχειρίσεις των Σρέντερ και των Σημίτηδων, αναζητούσε μια διέξοδο αλλά και βλέποντας ότι μέσα από αυτό το κίνημα ανοίγονται για αυτά νέες πολιτικές ευκαιρίες.
Ο Συνασπισμός που στην αρχή έβλεπε το νέο κίνημα σαν μια συνέχεια των –πλήρως ελεγχόμενων από τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία– «ευρω-πορειών» άρχισε να στρίβει αριστερά. Αντίστοιχα, στη Φλωρεντία το 2002, ο Μπερτινότι, ηγέτης της ιταλικής Κομμουνιστικής Επανίδρυσης που πρωτοστάτησε στη Γένοβα έβγαζε ο ίδιος πύρινες ομιλίες μνημονεύοντας ακόμα και τον Λένιν. Στην Ιταλία, πολύ γρήγορα η «άλλη» διαχείριση του συστήματος που υποσχόταν ο Μπερτινότι κατέληξε στην κεντροαριστερή κυβέρνηση του 2006-7 που επέβαλε λιτότητα και υποστήριξε τη συνέχιση της συμμετοχής της Ιταλίας στον πόλεμο στο Αφγανιστάν.
Στην Ελλάδα, ο ΣΥΝ μαζί με τις οργανώσεις που συγκολλήθηκαν μαζί του στην «Ελληνική Επιτροπή για τη Γένοβα», έδωσαν, το 2006 στο ΕΚΦ της Αθήνας, σκληρή μάχη για να υπερισχύσει ο αντι –νεοφιλελεύθερος του αντικαπιταλιστικού προσανατολισμού. Λίγους μήνες αργότερα, πάνω σε αυτήν την αντινεοφιλελεύθερη βάση, έφτιαξαν το ΣΥΡΙΖΑ με την υπόσχεση ότι μπορούν να μεταρρυθμίσουν όχι μόνο την Ελλάδα αλλά να συμπαρασύρουν και την ΕΕ σε μια διαφορετική κατεύθυνση.
Η εμπειρία, ιδιαίτερα από το 2015 όταν ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκε στην κυβέρνηση, ήταν η μεγαλύτερη απόδειξη της χρεοκοπίας του μοντέλου των «διορθώσεων» της καπιταλιστικής διαχείρισης. Κατέληξε πολύ σύντομα στην κωλοτούμπα του Ιουλίου του 2015 για να πειθαρχήσει και να συνεχίσει σε γενικές γραμμές την ατζέντα των προκατόχων του πάνω στα θέματα της λιτότητας, του πολέμου και του ρατσισμού.
Σχεδόν στο σύνολο των ζητημάτων που άνοιξε στην Πράγα και στη Γένοβα το νέο αντικαπιταλιστικό κίνημα και η επαναστατική του πτέρυγα δικαιώθηκε από την εξέλιξη της ιστορίας. Αλλά το ζήτημα που μας απασχολεί δεν είναι η δικαίωση αλλά η συνέχεια στην ιστορία. Σήμερα ακριβώς είκοσι χρόνια μετά από εκείνο το ομιχλώδες ξημέρωμα που τα λεωφορεία μας, έχοντας περιπλανηθεί για ώρες στην τσεχική ύπαιθρο, κατέφθαναν στην Πράγα –βρισκόμαστε σε μια στιγμή που τα μηνύματα της Πράγας παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρα.
Η νέα παγκόσμια οικονομική κρίση που σύμφωνα με όλους τους αστούς αναλυτές θα κάνει την προηγούμενη του 2009 να μοιάζει με παιδική χαρά, η κλιμάκωση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και η αποσταθεροποίηση μιας σειράς περιοχών του πλανήτη θα σημαδέψουν βαθιά τα επόμενα χρόνια τις ζωές μας, σε ένα τοπίο που δίπλα στις αδιάκοπες επιθέσεις λιτότητας, τους συνεχιζόμενους πολέμους, την αλλαγή του κλίματος και την καταστροφή του πλανήτη, έρχεται να προστεθεί και η απειλή της πανδημίας.
Οι αλλαγές είναι τόσο συντριπτικές που μια τριακονταετής και βάλε πορεία «παγκοσμιοποίησης» του συστήματος φρενάρει –αν δεν έχει ήδη ανασταλεί– σε μια πορεία όξυνσης ανταγωνισμών, εμπορικών δασμών και οχύρωσης πίσω από τα εθνικά κράτη που ποτέ φυσικά δεν έπαψαν να υπάρχουν και να ενισχύουν τα συμφέροντα των δικών τους αστικών τάξεων. Αποδεικνύεται σήμερα πόσο δίκιο είχαν αυτοί που έλεγαν ότι η εναλλακτική στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση δεν είναι η «εθνική ανασυγκρότηση» αλλά η διεθνιστική αλληλεγγύη των εργατών που μπορεί να ενώσει όλη την εργατική τάξη ενάντια στον κοινό εχθρό. Το ίδιο κοντόθωρα αποδείχτηκαν τα σχέδια του 2000 για μια Pax Americana. Θάφτηκαν στα ερείπια της Βασόρας, της Βαγδάτης, της Τρίπολης και του Ιντλίμπ, τα έθαψε το αντιπολεμικό κίνημα στη Δύση, και τη θέση τους έχει πάρει η σκλήρυνση των ανταγωνισμών ανάμεσα στις μεγάλες αλλά και τις μικρότερες δυνάμεις όπως βλέπουμε να συμβαίνει στην Ανατολική Μεσόγειο.
Η αποσταθεροποίηση του συστήματος είναι αποτέλεσμα της κρίσης των από τα πάνω αλλά και αποτέλεσμα της κλιμακούμενης αντίστασης των από τα κάτω. Η παγκοσμιοποίηση του κινήματος όχι μόνο συνεχίζεται αλλά ήδη κλιμακώνεται σε όλο τον κόσμο και την Ελλάδα –με την επαναστατική αριστερά πιο υπαρκτή απ’ ό,τι 20 χρόνια πριν.
Μέσα σε αυτήν τη συγκυρία, το κίνημα που γεννήθηκε στο Σιατλ, την Πράγα και τη Γένοβα εξακολουθεί να αποτελεί μια πολύτιμη εμπειρία. Αφενός γιατί δείχνει το δρόμο με τον οποίο μπορείς να χτίσεις ενώνοντας και σήμερα μαζικά κινήματα, μέτωπα και συντονισμούς που να αμφισβητούν το σύστημα και τις βασικές του πολιτικές και να πετυχαίνουν νίκες. Αφετέρου γιατί δείχνει πόσο αναγκαία είναι η ύπαρξη μιας ισχυρής επαναστατικής αριστεράς μέσα σε αυτά, βάζοντας στο κέντρο τους την εργατική τάξη και κερδίζοντας τις πολιτικές μάχες στην κατεύθυνση της ανατροπής αυτού του συστήματος.