Η Σταυρούλα Πανίδου γράφει για τη μεγάλη συμβολή της Ρόζας στην πάλη για σοσιαλιστική διέξοδο από την καπιταλιστική βαρβαρότητα
«Σήμερα αντιμετωπίζουμε την επιλογή… Είτε ο θρίαμβος του ιμπεριαλισμού και η κατάρρευση όλου του πολιτισμού, όπως συνέβη στην αρχαία Ρώμη, αποδεκατισμός του πληθυσμού, ερήμωση, εκφυλισμός –ένα μεγάλο νεκροταφείο. Είτε νίκη του σοσιαλισμού, που σημαίνει τη συνειδητή ενεργητική πάλη του διεθνούς προλεταριάτου ενάντια στον ιμπεριαλισμό και στις πολεμικές μεθόδους του. Αυτό είναι το δίλημμα της παγκόσμιας ιστορίας, η ζυγαριά αμφιταλαντεύεται προς τα πού να κλείνει και περιμένει την απόφαση του ταξικά συνειδητού προλεταριάτου. Το μέλλον του πολιτισμού και της ανθρωπότητας εξαρτάται από το εάν το προλεταριάτο αποφασίσει με γενναιότητα να ρίξει το επαναστατικό του σπαθί στη ζυγαριά».
Μπροσούρα του Γιούνιους
Η Ρόζα Λούξεμπουργκ ανήκει στη γενιά των επαναστατών, του Λένιν και του Τρότσκι στη Ρωσία, του Γκράμσι στην Ιταλία, που βάσισαν τη θεωρία και τη δράση τους αταλάντευτα πάνω στις αρχές του Μαρξ και του Ένγκελς. Το έργο της κατέχει κεντρική θέση στο λαμπρό θεωρητικό οπλοστάσιο που μας παρέδωσε αυτή η γενιά των επαναστατών, μοναδικά ικανό να αναλύει και το δικό μας σήμερα και να μας καθοδηγεί στην επαναστατική προοπτική του.
Είτε με τη φυσική της παρουσία είτε με τα γραπτά της, η Ρόζα ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή των μαχών της εργατικής τάξης. Μάθαινε απ’ αυτές, μετέδιδε τα μηνύματά τους, δρούσε για την επαναστατική τους κορύφωση. Δίδασκε στους εργάτες και τις εργάτριες του κόμματος πολιτική οικονομία, έγραφε άρθρα στις εφημερίδες του κινήματος και στο Die Neue Zeit (Η Νέα Ώρα), το σημαντικότερο μαρξιστικό περιοδικό της εποχής, υπεράσπιζε παντού τις επαναστατικές ιδέες ενάντια στις δεξιές φωνές των ηγεσιών της σοσιαλδημοκρατίας.
Η Ρόζα1 γεννιέται στην υπό ρωσική κατοχή Πολωνία, τον Μάρτη του 1871, μαζί με την πρώτη εργατική επαναστατική κυβέρνηση, την Παρισινή Κομμούνα. Μαθήτρια ακόμη, οργανώνεται στο «Προλεταριάτο», μια επαναστατική οργάνωση με δύναμη στους χώρους δουλειάς. Η σύλληψη της ηγεσίας του «Προλεταριάτου», η εκτέλεση τεσσάρων ηγετών του και η καταδίωξη της ίδιας από την αστυνομία, οδηγούν τη νεαρή Ρόζα το 1889 στη Ζυρίχη, στο πιο σημαντικό κέντρο της εποχής για πολωνούς και ρώσους πολιτικούς εξόριστους.
Σπουδάζει φυσικές επιστήμες, μαθηματικά και οικονομία. Συμμετέχει στο εκεί εργατικό κίνημα και στην έντονη διανοητική ζωή των επαναστατών εξόριστων. Μετά τη διάλυση του «Προλεταριάτου», η Λούξεμπουργκ, ο Λέο Γιόγκισες και οι σύντροφοί τους ιδρύουν το «Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα του Βασιλείου της Πολωνίας και της Λιθουανίας» (SDKPL). Η Λούξεμπουργκ, βασική συντάκτρια της εφημερίδας του κόμματος Sprawa Rabotnicza (Εργατική Υπόθεση), που εκδιδόταν στο Παρίσι, θα παραμείνει η θεωρητική ηγέτιδα του SDKPL μέχρι το τέλος της ζωής της.
Το 1898 η Λούξεμπουργκ πηγαίνει στη Γερμανία, στο Βερολίνο, και οργανώνεται στο SPD, στο μεγαλύτερο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Ευρώπης.
Είναι η περίοδος της Belle Époque, η περίοδος μιας γενικευμένης ευωχίας. Η γερμανική οικονομία ήταν σε συνεχή άνοδο μετά την οικονομική κρίση του 1873. Το βιοτικό επίπεδο των εργατών βελτιωνόταν, η ισχυροποίηση των εργατικών συνδικάτων και της κοινοβουλευτικής δύναμης του SPD ήταν σε ραγδαία άνοδο. Η ίδια εικόνα, λίγο – πολύ, υπήρχε και στις υπόλοιπες μεγάλες καπιταλιστικές χώρες.
Στους κόλπους της Β’ Διεθνούς αρχίζει να κυριαρχεί η άποψη των «σοσιαλιστών φιλισταίων», όπως τους φώναζε ο Ένγκελς, ότι η εργατική επανάσταση είναι περιττή για την κοινωνική αλλαγή. Η Παρισινή Κομμούνα του 1871 είναι ξεπερασμένη.
Κύριος θεωρητικός εκπρόσωπος αυτής της τάσης ήταν ο Eduard Bernstein. Σε μια σειρά άρθρων του μεταξύ 1896 και 1898 στο Die Neue Zeit υποστήριζε ότι η θεωρία του Μαρξ για την επανάσταση έχει ξεπεραστεί από την ίδια την πραγματικότητα. Ο καπιταλισμός στη νέα του φάση έχει πλέον δυνατότητα να «αυτορυθμίζεται» και άρα να αποφεύγει κρίσεις και πολέμους. Συνεπώς, αυτός ο «εξημερωμένος» καπιταλισμός, προφήτευε ο Μπερνστάιν, θα γινόταν πιο δίκαιος και δημοκρατικός. Μέσα από κοινοβουλευτικές μεταρρυθμίσεις, η ζωή μπορεί να βελτιώνεται προς όφελος όλης της κοινωνίας. Σταδιακά, εξελικτικά, ο καπιταλισμός μπορεί να μετατραπεί σε … σοσιαλισμό.
Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση;
Δεν ήταν απλά μια θεωρητική συζήτηση. Ήταν η μεγαλύτερη σύγκρουση μέσα στο σοσιαλιστικό κίνημα. Οδήγησε στη διάσπασή του στις δύο κύριες τάσεις του, την επαναστατική, στο δρόμο του Μαρξ και του Ένγκελς, και τη μεταρρυθμιστική. Η δεξιά στροφή των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων είχε τεράστιες συνέπειες. Για την αριστερά, για το κίνημα, για την ίδια την ανθρωπότητα μπροστά στον πόλεμο. Τεράστια σημασία, όμως, είχε και η συνέχιση της επαναστατικής αριστεράς.
Η Λούξεμπουργκ πρωτοστατεί σ’ αυτή τη σύγκρουση. Μέσα στο SPD και μέσα στην Β’ Διεθνή. Το «Κοινωνική Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση»2 (1899) και η «Συσσώρευση του Κεφαλαίου»3 (1912-’13) αποτελούν εξαιρετικά εργαλεία και για μας σήμερα. Για την οικονομική ανάλυση του καπιταλισμού και για την πάλη για την ανατροπή του.
Για τον Μπερνστάιν και τους ομοίους του, η κοινοβουλευτική δημοκρατία μπορούσε να γίνει ολοένα και πιο «πραγματική και ουσιαστική». Τι σήμαινε αυτό σε επίπεδο πρακτικών; Ότι τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αρκεί να κερδίζουν τις απαραίτητες πλειοψηφίες μέσα στο κοινοβούλιο, ώστε να επιβάλλουν «βαθμιαία» τις μεταρρυθμίσεις που θα οδηγήσουν «σταδιακά» στον σοσιαλισμό.
Η Λούξεμπουργκ, δείχνοντας τον περιορισμένο ρόλο των νομοθετικών μεταρρυθμίσεων και του ίδιου του κοινοβουλίου, ξαναβάζει την αναγκαιότητα της επαναστατικής ανατροπής του καπιταλισμού.
Η Ρόζα πουθενά δεν υποστηρίζει ότι η πάλη για μεταρρυθμίσεις, εδώ και τώρα, δεν είναι αναγκαία. Υποστηρίζει, όμως, ότι ο κοινοβουλευτικός δρόμος δεν μπορεί ποτέ να οδηγήσει στο ίδιο μέρος με τον επαναστατικό δρόμο, δηλαδή στο σοσιαλισμό. Γιατί «(η) εκάστοτε νομοθεσία είναι προϊόν μιας επανάστασης. …Κινείται μέσα σε κάθε ιστορική περίοδο αποκλειστικά πάνω στη γραμμή της προηγηθείσας ανατροπής… Γι’ αυτό, αυτοί που υποστηρίζουν τη μέθοδο των νομοθετικών μεταρρυθμίσεων σε αντίθεση με την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας και τη σοσιαλιστική επανάσταση, δεν διαλέγουν στην πραγματικότητα έναν πιο ήρεμο και πιο αργό δρόμο που πηγαίνει στον ίδιο στόχο, αλλά έναν διαφορετικό στόχο. Αντί να υποστηρίζουν τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας, στηρίζουν επιφανειακές αλλαγές της παλιάς κοινωνίας».
Η εξουσία των καπιταλιστών δεν πηγάζει από τον έλεγχο του κοινοβουλίου, αλλά από τον έλεγχο της οικονομίας. «Το ίδιο το γεγονός της εκμετάλλευσης δεν στηρίζεται σε κάποιο νομικό διάταγμα αλλά στο καθαρό οικονομικό γεγονός της εμφάνισης της εργατικής δύναμης σαν εμπόρευμα». Και γι’ αυτό ακριβώς, το κράτος στον καπιταλισμό - και κάθε πολιτειακή μορφή, συμπεριλαμβανομένου του κοινοβουλευτισμού - δεν είναι ουδέτερο. Έχει έναν πολύ συγκεκριμένο ρόλο. Είναι ο μηχανισμός της τάξης που ηγείται στην κοινωνία, δηλαδή των καπιταλιστών, για τον «έλεγχο της ταξικής οργάνωσης του κεφαλαίου επί της παραγωγής του κεφαλαίου». Αυτός ο έλεγχος δεν μπορεί να σπάσει βαθμιαία. Η εργατική τάξη πρέπει να καταλάβει και την πολιτική εξουσία, τσακίζοντας το αστικό κράτος και την οικονομική εξουσία, αποκτώντας τον πλήρη έλεγχο της οικονομίας.
Ιμπεριαλισμός…
Η εικόνα του καπιταλισμού που ζωγράφιζε ο Μπερνστάιν – και λίγα χρόνια αργότερα, ο Κάουτσκυ με παρεμφερή επιχειρήματα στη θεωρία του περί “Υπεριμπεριαλισμού” - ως ένα σύστημα που, μέσω της επεκτατικής πολιτικής, απέκτησε πλέον την ικανότητα «να επηρεάσει τη σχέση της παραγωγικής δραστηριότητας με την κατάσταση της αγοράς, ως το σημείο να περιορίσει τον κίνδυνο των κρίσεων» ήταν μια ρηχή, στιγμιαία αποτίμηση της οικονομικοπολιτικής πραγματικότητας. Ήταν εξωπραγματική.
Όλοι οι επαναστάτες μαρξιστές της περιόδου -πρώτη η Λούξεμπουργκ στο «Κοινωνική Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση» και πιο ολοκληρωμένα στη «Συσσώρευση του Κεφαλαίου», ο Λένιν στο «Ιμπεριαλισμός, το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», ο Μπουχάριν στο «Ιμπεριαλισμός και Παγκόσμια Οικονομία», ο Τρότσκι με τη θεωρία της συνδυασμένης και ανισόμερης ανάπτυξης του καπιταλισμού στη «Διαρκή Επανάσταση»- παρά τις διαφωνίες στις αναλύσεις τους, καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: ο καπιταλισμός στη νέα του φάση, την ιμπεριαλιστική, όχι μόνο δεν απαλλάχθηκε από τις αντιφάσεις των ανταγωνισμών και των κρίσεων, αλλά αντίθετα τις έχει οξύνει σε ανώτερο, σε διεθνές επίπεδο.
Η αιγυπτιακή κυβέρνηση, φέρνει παραδείγματα η Λούξεμπουργκ, για να αποπληρώσει το εξωτερικό χρέος που σύναψε με τους τραπεζίτες του Λονδίνου και του Παρισιού, εξαναγκάζει τους αιγύπτιους φελάχους να δουλεύουν δωρεάν στην κατασκευή της διώρυγας του Σουέζ και τους φορολογεί ακόμη σκληρότερα. Με το σιδηρόδρομο της Ανατολίας και της Βαγδάτης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, το γερμανικό κεφάλαιο, με τη ρήτρα του δικαιώματος εκμετάλλευσης των εκατέρωθεν της σιδηροδρομικής γραμμής εδαφών, εισβάλει στις περιοχές του πετρελαίου σε σύγκρουση με τα αγγλικά και γαλλικά κεφάλαια.
Είναι η πρώτη που δείχνει ότι «η ανάπτυξη του καπιταλισμού, που εμφανίστηκε στην Ευρώπη μετά από μια περίοδο πολέμων του 1860 και του ’70, και που το ’90 έφτασε στο ζενίθ, άνοιξε μια περίοδο ‘καταιγίδων και εντάσεων’ για τα κράτη της Ευρώπης: μια περίοδο ανταγωνισμών στην προσπάθειά τους να επεκταθούν προς μη καπιταλιστικές χώρες και ζώνες επιρροής». Το κάθε εθνικό κράτος γίνεται το εργαλείο για την ιμπεριαλιστική διείσδυση στις χώρες της περιφέρειας των «δικών» του καπιταλιστών, σε αντιπαλότητα και σύγκρουση με τους άλλους διεκδικητές. Καθώς οι ανταγωνισμοί και η αναρχία της αγοράς περνούν από το εθνικό στο διεθνές επίπεδο, τα κράτη θα καταφεύγουν όλο και περισσότερο στους εξοπλισμούς και τον πόλεμο.
Η επεκτατική πολιτική δεν φέρνει καμιά ευημερία στο προλεταριάτο των αποικιοκρατικών χωρών, όπως δεν του έφερε η προηγούμενη φάση αποικιακής καταλήστευσης. Αντίθετα, ανοίγει διάπλατα την πόρτα στον πόλεμο, οδηγεί στο δρόμο για να γίνει «κρέας για κανόνια».
…και πόλεμος
Οικονομικές κρίσεις, πόλεμοι, καταστροφή πολιτισμών και φύσης, οι «καταχθόνιες δυνάμεις» του καπιταλισμού ήταν ακόμη εκεί και μάλιστα στο απόγειό τους. Οι μαθητευόμενοι μάγοι του ρεφορμισμού ούτε μπορούσαν ούτε ήθελαν να τις σταματήσουν.
Η πραγματικότητα επιβεβαίωσε τη Ρόζα και στα δύο επίπεδα. Tο 1914 ξέσπασε ο πιο αιματοβαμμένος πόλεμος που είχε ζήσει ως τότε η ανθρωπότητα.4
Η πραγματικότητα επιβεβαίωσε και τη σφοδρή κριτική της στο μέχρι πού μπορούν να οδηγήσουν οι ρεφορμιστικές απόψεις. Το συνέδριο της Β’ Διεθνούς στην Στουτγάρδη το 1907 έσπασε στη μέση και οι μισοί αντιπρόσωποι υποστήριξαν ανοιχτά τους αποικιοκράτες, αρνούμενοι να καταδικάσουν τις ιμπεριαλιστικές εξορμήσεις στην Αφρική και την Ασία. Το ψήφισμα που καταδίκαζε τις επεμβάσεις πέρασε με πολύ μικρή πλειοψηφία.
Ο κατήφορος της σοσιαλδημοκρατίας ήταν ατέρμονος. Στις 4 Αυγούστου του 1914 το SPD ψήφισε, μαζί με τον Κάιζερ, υπέρ των πολεμικών δαπανών.
Ο Καρλ Λήμπνεχτ5 ήταν ο μοναδικός βουλευτής του SPD που αρνήθηκε αυτή την προδοσία της εργατικής τάξης. Η Λούξεμπουργκ, ο Λήμπνεχτ, η Κλάρα Τσέτκιν και ο Φραντς Μέρινγκ αποτέλεσαν τον πυρήνα της διεθνιστικής φωνής μέσα στην καρδιά του γερμανικού μιλιταρισμού. Αρχικά γύρω από το περιοδικό Internationale το φθινόπωρο του 1914 και το 1916 με την ίδρυση του Σπάρτακου.
Η Ρόζα οργάνωνε και μιλούσε σε αντιπολεμικές συγκεντρώσεις μέχρι και λίγες ώρες πριν την κλείσουν φυλακή. Αλλά ούτε εκεί μπόρεσαν να τη φιμώσουν. Μέσα στη φυλακή, που την έκλεισαν σχεδόν σ’ όλο τον πόλεμο, θα γράψει και το πιο γνωστό αντιπολεμικό και διεθνιστικό μανιφέστο της, την «Κρίση της σοσιαλδημοκρατίας», πιο γνωστή ως «Μπροσούρα του Γιούνιους»6 (το ψευδώνυμο για να μπορέσει να εκδοθεί).
Όταν έγινε η επανάσταση στη Ρωσία το ‘17, η Ρόζα καλούσε από τη φυλακή ξανά και ξανά τους εργάτες και τους στρατιώτες της Γερμανίας να μιμηθούν τα ταξικά τους αδέλφια στη Ρωσία, να ανατρέψουν τους Junkers (στρατοκράτες) και τους καπιταλιστές. Ήταν ο καλύτερος τρόπος, έλεγε, να συνδράμουν τη Ρωσική Επανάσταση και ταυτόχρονα να σταματήσουν τον πόλεμο. Αυτή και οι σύντροφοί της δεν θα πάψουν ούτε στιγμή να διακηρύσσουν ότι η μοναδική απάντηση στο σφαγείο του πολέμου είναι ο προλεταριακός διεθνισμός και η σοσιαλιστική επανάσταση.
Εργατική τάξη και επανάσταση
Μπορούσε η εργατική τάξη να κάνει την Επανάσταση; Η απάντηση από τους περισσότερους τότε, όπως και τώρα, ήταν «όχι». Η αιτιολόγησή του; Ότι οι εργάτες παλεύουν μόνο για οικονομικά αιτήματα, ενδιαφέρονται μόνο στο να καλυτερέψουν τη ζωή τους. Δεν ενδιαφέρονται ή και δεν πιστεύουν ότι μπορούν ν’ αλλάξουν την κοινωνία. Για τη Λούξεμπουργκ, η εμπειρία της Ρώσικης Επανάστασης του 1905 κατέρριψε όλες αυτές τις απόψεις.
Η Ρωσική Επανάσταση του 1905 ήταν η ιστορική πραγμάτωση μιας ιδέας που η Λούξεμπουργκ είχε συλλάβει μερικά χρόνια νωρίτερα: ότι οι Γενικές Απεργίες αποτελούν κομβικό στοιχείο στην πάλη της εργατικής τάξης για ν’ αλλάξει συνολικά την κοινωνία.
Στο «Μαζική Απεργία, Κόμμα, Συνδικάτα»7 (1906) η Λούξεμπουργκ δείχνει ότι, καθώς οι εργάτες και οι εργάτριες βγαίνουν στη μάχη για οικονομικές διεκδικήσεις, αλλάζουν και οι ίδιοι/ες. Η αντιφατική συνείδηση των εργατών και των εργατριών μετατρέπεται σε ταξική συνείδηση και οδηγεί στην χειραφέτησή τους. Μέσα στη μάχη αποκτούν τη βούληση και την αυτοπεποίθηση ότι μπορούν ν’ αλλάξουν όλη την κοινωνία. Είναι αυτό που ο Μαρξ λέει ότι «η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας».
Το γεφύρωμα των οικονομικών διεκδικήσεων με τις πολιτικές μάχες, ως την επαναστατική τους κορύφωση, είναι άμεσα δεμένο με το άλμα που επέρχεται στις σκέψεις, στις ιδέες, στις συμπεριφορές της εργατικής τάξης: «Σε μια επαναστατική μαζική δράση ο πολιτικός και ο οικονομικός αγώνας γίνονται ένα». Κι έτσι ακριβώς «μέσα στην επαναστατική θύελλα, ο προλετάριος μεταμορφώνεται από έναν πάτερ-φαμίλια που το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι το πώς θα εξοφλήσει το δάνειο, σ’ έναν ‘ρομαντικό επαναστάτη’ για τον οποίο το υπέρτατο αγαθό, η ζωή του και φυσικά ακόμα περισσότερο τα υλικά αγαθά, έχουν μικρή αξία σε σχέση με το μεγάλο αγαθό του αγώνα».
Τον Γενάρη του 1905, στην Πετρούπολη, οι εργάτες κι οι εργάτριες διαδήλωναν με τις φωτογραφίες του τσάρου και έναν παπά επικεφαλής. Οι ίδιοι/ιες εργάτες και εργάτριες τον Οκτώβρη του 1905 εξέλεγαν τον Τρότσκι πρόεδρο του Σοβιέτ της Πετρούπολης και το Δεκέμβρη έστηναν οδοφράγματα με το σύνθημα «το 8ωρο και ένα όπλο».
Η Ρόζα καταρρίπτει και το επιχείρημα ότι ο κόσμος ξεσηκώνεται μόνον όταν είναι εξαθλιωμένος και καταπιεσμένος. Αυτό που έλεγαν και τότε οι ρεφορμιστές, ότι η επανάσταση στη Ρωσία έγινε λόγω των ιδιαίτερα καταπιεστικών συνθηκών. Η Ρόζα τους απαντά ότι «η μαζική απεργία εμφανίζεται όχι σαν ιδιόμορφο ρώσικο προϊόν του απολυταρχισμού, αλλά σαν γενική μορφή της προλεταριακής ταξικής πάλης, που ορίζεται από το σημερινό στάδιο της καπιταλιστικής ανάπτυξης και των ταξικών σχέσεων».
Η εμπειρία της Επανάστασης του 1905, ο ρόλος των εργατικών συμβουλίων, έδειξε πόσο κεντρικό ρόλο έχει στη σοσιαλιστική επανάσταση η σύγκρουση μέσα στους χώρους δουλειάς για να πάρουν οι εργάτες τα μέσα παραγωγής στα χέρια τους. Έδειξε πώς η πολιτική συντελείται μέσα στους χώρους δουλειάς. Κι αυτή, λέει η Ρόζα, είναι η μεγάλη διαφορά της αστικής με την εργατική επανάσταση: «Αυτό που άλλοτε ήταν η κυριότερη μορφή της αστικής επανάστασης, η μάχη στα οδοφράγματα, η ανοιχτή σύγκρουση με τις ένοπλες δυνάμεις του κράτους, στη σημερινή επανάσταση αποτελεί μόνο την κορύφωση, μόνο μια φάση στο σύνολο της διαδικασίας της προλεταριακής μαζικής πάλης».
Οι ιδέες της αυτές κατηγορήθηκαν από το σταλινισμό και ταυτόχρονα επικροτήθηκαν από τους αναρχικούς ως «αυθορμητίστικες». Η Ρόζα κάθε άλλο παρά αρνιέται το σημαντικό ρόλο της οργάνωσης. Ενώ όμως η πολεμική της είναι εξαιρετική στο να δείξει ότι τα ρεφορμιστικά κόμματα λειτουργούν ως εμπόδια στη δράση της τάξης, δεν καταλήγει τελικά στη διαμόρφωση μιας θεωρίας – και κυρίως μιας πρακτικής – για το επαναστατικό κόμμα. Κι αυτή η απουσία θα αποδειχτεί σύντομα καθοριστική.
Η Επανάσταση του 1905 στη Ρωσία ήταν η «πρόβα τζενεράλε» των επαναστάσεων που ακολούθησαν. Μια «πρόβα τζενεράλε» και για την εργατική τάξη αλλά και για τους επαναστάτες.
Κόμμα και επανάσταση
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος τέλειωσε με επαναστάσεις και εξεγέρσεις, με κορυφαίες τη Ρώσικη Επανάσταση του ’17 και τη Γερμανική Επανάσταση8 του ’18 που του έδωσε τη χαριστική βολή. Η Ρώσικη Επανάσταση ήταν νικηφόρα, στη Γερμανία όμως η επανάσταση ηττήθηκε. Γιατί;
Η εργατική επανάσταση δεν είναι ένα στιγμιαίο γεγονός. Είναι μια διαδικασία με διάρκεια και συχνά με πισωγυρίσματα. Η εργατική τάξη έχει να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις της αντεπανάστασης από την πλευρά της αστικής τάξης αλλά και μέσα στις γραμμές της την επαναστατική αδημονία ή τις λογικές της ηττοπάθειας και του «ρεαλισμού». Ο ρόλος των επαναστατών, όχι ως μονάδες αλλά ως μια οργανωμένη, συνεκτική δύναμη είναι κορυφαίος σε όλη αυτή τη διαδικασία.
Η Ρόζα, παρά τις κριτικές της προς το Μπολσεβίκικο κόμμα, έκφραζε από τη φυλακή την βαθιά της εκτίμηση για το ρόλο του στην επαναστατική διαδικασία: «Κάθε τι που ένα κόμμα θα μπορούσε να προσφέρει από άποψη θάρρους, επαναστατικής οξυδέρκειας και συνέπειας σε μια ιστορική στιγμή, ο Λένιν, ο Τρότσκι και οι άλλοι σύντροφοι το έδωσαν ικανοποιητικά. Όλη την επαναστατική τιμή και ικανότητα που έλειψε από τη σοσιαλδημοκρατία της Δύσης την εκπροσώπησαν οι μπολσεβίκοι. Η οκτωβριανή τους εξέγερση δεν έσωσε μόνο την ρωσική επανάσταση, έσωσε επίσης και την τιμή του διεθνούς σοσιαλισμού».
Η δημιουργία του Μπολσεβίκικου κόμματος9 ήδη από το 1903, θα αποδειχτεί καθοριστική για όλο το διάστημα, από την Επανάσταση του 1905 μέχρι την επόμενη κορύφωση, την Επανάσταση του 1917 και την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη στη Ρωσία.
Όχι μόνον κατά την επαναστατική περίοδο, αλλά και την περίοδο της ύφεσης των αγώνων, μετά το τέλος της Επανάστασης του 1905, το Μπολσεβίκικο κόμμα αποτέλεσε το συλλογικό φορέα που κρατούσε ζωντανές τις μνήμες, τις εμπειρίες και τα διδάγματά της. Μέσα στους πρωτοπόρους εργάτες και εργάτριες του κόμματος, αλλά και εκεί που κινιόταν όλη η εργατική τάξη. Στους χώρους δουλειάς. Ακόμη και την περίοδο που αυτές οι ιδέες, οι επαναστατικές, είχαν μικρή επιρροή και υποστήριξη, έκτιζε συνεχώς ένα δίκτυο πρωτοπόρων εργατών, με κέντρο την Πράβδα, την εφημερίδα του κόμματος. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το κόμμα είχε ρίζες μέσα στην τάξη, όταν αυτή ξαναβγήκε στον επαναστατικό δρόμο. Είχε εμπειρία και εκπαίδευση στο να χειρίζεται πολιτικά δύσκολες επιλογές. Είχε κατακτήσει την αναγνώριση και την εμπιστοσύνη της εργατικής τάξης ότι αυτό ήταν το κόμμα που μπορούσε να την οδηγήσει στη νίκη της επαναστατικής πορείας.
Η Ρόζα πέρασε όλη της τη ζωή οργανωμένη. Όμως, στο μεγαλύτερο μέρος, μέσα σ’ ένα ρεφορμιστικό κόμμα, στο SPD. Η σύγκρουση που έδινε με τις ρεφορμιστικές πολιτικές αλλά και με τον κεντρισμό του Κάουτσκυ και του USPD - νωρίτερα κι απ’ τον Λένιν – ήταν ασταμάτητη. Μια σπουδαία επαναστατική φωνή που, όμως, χανόταν μέσα στο πέλαγος της ρεφορμιστικής πολιτικής της σοσιαλδημοκρατίας.
Η Ρόζα έσπασε από το SPD για να ηγηθεί στο κτίσιμο ενός επαναστατικού κόμματος, όπως των μπολσεβίκων, πολύ αργά, ουσιαστικά μέσα στη φωτιά της επανάστασης. Ξεκινώντας από την ορθή θέση ότι, όταν η εργατική τάξη εξεγείρεται, στρέφεται μαζικά στις επαναστατικές ιδέες, κατέληξε στο λάθος συμπέρασμα. Ότι το επαναστατικό κόμμα μπορεί να δημιουργηθεί μέσα στην επανάσταση και αυτόματα η εργατική τάξη θα στραφεί προς αυτό. Το λάθος αυτό είχε μοιραίες συνέπειες για τους επαναστάτες στη Γερμανία αλλά και για την ίδια την επανάσταση.
Στις 8 Νοέμβρη του ‘18 η Γερμανική Επανάσταση απελευθερώνει τη Ρόζα. Ο Κάιζερ αναγκάζεται σε παραίτηση. Η άρχουσα τάξη, πανικόβλητη, παραδίδει την κυβέρνηση στο SPD, ως τη μόνη πολιτική δύναμη που, ίσως, θα μπορούσε να ελέγξει τα συμβούλια των στρατιωτών και εργατών, που απλώνονταν απ’ άκρη σ’ άκρη της χώρας και απειλούσαν την ίδια την ύπαρξη του γερμανικού καπιταλισμού.
Η Ρόζα ρίχνεται με ενθουσιασμό στην επανάσταση. Όμως, οι ρηχές ρίζες του Σπάρτακου στην εργατική τάξη του στερούσαν τη δυνατότητα να την επηρεάσει για να δράσει αποτελεσματικά. Αυτή του η αδυναμία, θα οδηγήσει στις «Μέρες του Σπάρτακου», στο Βερολίνο, το Γενάρη του ’19, όταν τα πιο ανυπόμονα τμήματα της επαναστατημένης εργατικής τάξης προχώρησαν σε μια πρόωρη, καταστροφική εξέγερση.
Στις 12 Γενάρη, η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση κάλεσε στο Βερολίνο τα Freikorps - παραστρατιωτικά σώματα, πρόδρομοι των ναζιστικών ταγμάτων εφόδου - για να πνίξουν στο αίμα την επαναστατημένη εργατική τάξη. Χιλιάδες δολοφονήθηκαν. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Καρλ Λήμπνεχτ συνελήφθηκαν και στις 15 Γενάρη του 1919 δολοφονήθηκαν.
Η τραγική αυτή ήττα δεν θα είναι το τέλος του επαναστατικού κύματος στη Γερμανία. Η εργατική τάξη θα δώσει μεγαλειώδεις μάχες τουλάχιστον μέχρι το 1923. Η δολοφονία, όμως, τόσων επαναστατών εργατών και των λαμπρών ηγετικών μελών της επαναστατικής αριστεράς, θα έχει τεράστια σημασία. Για τις μάχες ενάντια στην άρχουσα τάξη, που για να ξαναπάρει τον έλεγχο, θα στρώσει το δρόμο για την άνοδο του Χίτλερ. Για ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Ο Λένιν αποχαιρέτησε τον «αετό» της επανάστασης κι ο Τρότσκι βροντοφώναξε «Κάτω τα χέρια από τη Ρόζα Λούξεμπουργκ»10, ξεσκεπάζοντας τη σταλινική προπαγάνδα που προσπαθούσε να την αμαυρώσει σαν «εχθρό του λενινισμού». Ο καλύτερος τρόπος για να τιμήσουμε εμείς τα 150 χρόνια από τη γέννηση αυτής της μεγάλης επαναστάτριας είναι να είμαστε έτοιμες και έτοιμοι για τη δική μας φορά που το προλεταριάτο θα ρίξει το επαναστατικό του σπαθί στη ζυγαριά για τον σοσιαλισμό ενάντια στη βαρβαρότητα.
Σημειώσεις
1. Τόνι Κλιφ, Ρόζα Λούξεμπουργκ, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2016
2. Ρόζα Λούξεμπουργκ, Κοινωνική μεταρρύθμιση ή επανάσταση;, Σύγχρονη Εποχή, 2014
3. Ρόζα Λούξεμπουργκ, Η Συσσώρευση του Κεφαλαίου - Το πρόβλημα της αναπαραγωγής, Α’, τόμος, Διεθνής Βιβλιοθήκη, 2011, Η Συσσώρευση του Κεφαλαίου - Ιστορική έκθεση του προβλήματος, Β’ τόμος, Διεθνής Βιβλιοθήκη, 1975
4. περ. Σοσιαλισμός από τα κάτω, τ. 104, 2014, Σ. Κοντογιάννης, «1914: Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος
5. περ. Σοσιαλισμός από τα κάτω, τ. 132, 2019, Κ. Πίττας, «Ρόζα Λούξεμπουργκ και Καρλ Λίμπνεχτ - Η προλεταριακή απάντηση στον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο»
6. Ρόζα Λούξεμπουργκ, Μπροσούρα του Γιούνιους, Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2011
7. Ρόζα Λούξεμπουργκ, Μαζική Απεργία, Κόμμα, Συνδικάτα, Εργατική Δημοκρατία – Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 1997
8. Κρις Χάρμαν, Η χαμένη επανάσταση - Γερμανία 1918-1923, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο, 2008 και περ. Σοσιαλισμός από τα κάτω, τ. 131, 2018, Π. Γκαργκάνας, «Γερμανία 1918 - Η πιο κρίσιμη επανάσταση»
9. Π. Γκαργκάνας, Κόμμα, τάξη, κίνημα. Ο Λένιν στον 21ο αιώνα, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2005
10. Το κείμενο του Τρότσκι είναι στο Ρόζα Λούξεμπουργκ, Μπροσούρα του Γιούνιους, Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2011