Άρθρο
Μπροστά σε μια νέα «Βρυχώμενη δεκαετία»;

Η καθιέρωση της "γραμμής παραγωγής" σήμανε εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης

Τα καπιταλιστικά επιτελεία φαντασιώνονται ότι ξαναέρχονται τα «Roaring 20's».
Ο Σωτήρης Κοντογιάννης θυμίζει την πραγματική ιστορία της δεκαετίας του 1920 και διαπιστώνει ότι το σύστημα σήμερα βρίσκεται πιο κοντά στο κραχ του 1929.

 

Στην ιστορία έχει ονομαστεί η «βρυχώμενη δεκαετία του 1920». Στη λογοτεχνία έχει αποτυπωθεί κύρια μέσα από τις σελίδες του «Μεγάλου Γκάτσμπι» του Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ. Η ανθρωπότητα είχε μόλις αφήσει πίσω της τις καταστροφές της δεκαετίας του 1910, τον Μεγάλο Πόλεμο και την Ισπανική Γρίπη και τώρα γιόρταζε την «επιστροφή στην κανονικότητα» με ένα ξέφρενο πάρτι, πλούτου, κατανάλωσης, χορού, έρωτα και ελευθερίας. 

Η ιστορία επαναλαμβάνεται μας έλεγαν στο σχολείο. Μπροστά μας δεν βρίσκεται σήμερα απλά και μόνο η επανασύνδεσή μας με τη ζωή μας αλλά μια νέα «βρυχώμενη δεκαετία» λένε τώρα οι αυτοανακηρυγμένοι μελλοντολόγοι των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Ο κόσμος αφήνει επιτέλους πίσω του την εποχή της οικονομικής κρίσης, των μνημονίων, της πανδημίας και των λοκντάουν. Ετοιμαστείτε. Το πάρτι αρχίζει.

Η πραγματικότητα πίσω από τους μύθους

Περιττό να το πει κανείς τίποτα από όλα αυτά δεν έχει την παραμικρή σχέση με την πραγματικότητα. Η ιστορία, κατ’ αρχάς δεν επαναλαμβάνεται. Η ιστορία δεν κινείται πάνω σε σιδερένιες ράγες, όπως τα τρένα. Οι πρωταγωνιστές της δεν είναι κάποιες φανερές ή κρυφές επιστημονικές νομοτέλειες. «Την ιστορία τους την κάνουν οι ίδιοι οι άνθρωποι», έγραφε στα μέσα του 19ου αιώνα ο Καρλ Μαρξ, έστω και αν «δεν την κάνουν μέσα σε συνθήκες που έχουν επιλέξει οι ίδιοι…»1 Η μελέτη της ιστορίας είναι απαραίτητη και η σύγκριση εποχών και γεγονότων χρήσιμη για όποιον θέλει να επηρεάσει ή έστω να προβλέψει την πορεία της. Αλλά η μηχανιστική αναλογία είναι απλά παιδαριώδης.

Για την πλειοψηφία του κόσμου η «βρυχώμενη δεκαετία» δεν έμοιαζε καθόλου με πάρτι. Η αμερικανική οικονομία, είναι αλήθεια, γνώρισε μια εκρηκτική και μακρόσυρτη ανάπτυξη που κράτησε σχεδόν οκτώ χρόνια -μέχρι να διακοπεί με πάταγο από το Κραχ του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης τη Μαύρη Πέμπτη, στις 24 Οκτώβρη του 1929. Και από τις ΗΠΑ η ανάκαμψη άρχισε από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 να ξεχειλίζει, κύρια μέσα από τα δάνεια του Σχεδίου Ντόους, προς τη Γερμανία και τις άλλες βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης.2

Τα στοιχεία μοιάζουν συγκλονιστικά. Όπως γράφει ο Κρις Χάρμαν, «η βιομηχανική παραγωγή στις ΗΠΑ γνώρισε μέχρι το 1929 μια, όπως φαινόταν τότε, φαντασμαγορική άνθηση. Το 1929 ήταν δυο φορές μεγαλύτερη από ότι ήταν το 1914. Ξεπήδησε μια ολόκληρη σειρά από νέες βιομηχανίες -ραδιόφωνο, ρεϊγιόν,3 χημικά, αεροπλοΐα, ψύξη. Το κύμα της παραγωγής αυτοκινήτων που είχε αρχίσει το 1915 απογειώθηκε ενώ την ίδια στιγμή ολόκληρη η βιομηχανία επανεξοπλιζόταν με νέες μηχανές με βάση την ηλεκτροκίνηση…

Η άνθηση στις ΗΠΑ αντικατοπτρίστηκε και στην Ευρώπη. Στη Γερμανία η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε (έως το 1929) 40% σε σχέση με τα επίπεδα του 1922. Στη Γαλλία διπλασιάστηκε. Μόνο στη Βρετανία, με τις παρακμάζουσες απαρχαιωμένες της βιομηχανίες… παρέμεινε η οικονομία πρακτικά καθηλωμένη…»4

Ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού στις ΗΠΑ είδε πράγματι το βιοτικό του επίπεδο να ανεβαίνει. Το 1920 κυκλοφορούσαν στους δρόμους των ΗΠΑ επτά περίπου εκατομμύρια αυτοκίνητα. Το 1929 είχαν τετραπλασιαστεί. Το 1922 τα αμερικανικά νοικοκυριά ξόδεψαν 60 περίπου εκατομμύρια δολάρια για ραδιόφωνα. Το 1929 -και μάλιστα κύρια το πρώτο δεκάμηνο πριν το κραχ- 850 εκατομμύρια δολάρια.5 

Αλλά αυτή η ευημερία είχε τρεις κρυφές πλευρές. Πρώτον η μεγάλη πλειοψηφία απλά εξαιρέθηκε: 

«Το 1929 μια μέση οικογένεια χρειαζόταν εισόδημα 2.000 δολαρίων το χρόνο για να ικανοποιήσει τις βασικές της μόνο ανάγκες. Όμως εκείνο το χρόνο, τον πλουσιότερο χρόνο στη μέχρι τότε αμερικανική ιστορία, 16.354.000 αμερικανικές οικογένειες, το 59,6% του πληθυσμού των ΗΠΑ, κέρδιζαν λιγότερα από 2.000 δολάρια το χρόνο. Περίπου 6.000.000 οικογένειες κέρδιζαν λιγότερα από 1.000 δολάρια το χρόνο… Δυο εκατομμύρια κάτοικοι της Νέας Υόρκης ζούσαν σε διαμερίσματα που είχαν κριθεί ήδη από το 1901 (από την πυροσβεστική) ακατάλληλα... Περισσότεροι από 100 χιλιάδες Νεοϋορκέζοι ζούσαν σε υγρά, σκοτεινά υπόγεια χωρίς παράθυρα. Στις πόλεις των εταιριών, σ’ όλη τη χώρα, οι εργάτες έμεναν σε άβαφες, ξύλινες καλύβες χωρίς τρεχούμενο νερό ή υδραυλικές εγκαταστάσεις».6

Δεύτερον, το τίμημα που πλήρωσε η εργατική τάξη για αυτή τη μικρή βελτίωση ήταν τρομαχτικό. Η ανεργία έπεσε κοντά στο 4% και οι πραγματικοί μισθοί ανέβαιναν με ετήσιο ρυθμό περίπου 1,4%. Αλλά η εντατικοποίηση της εργασίας και τα ωράρια αυξάνονταν ακόμα πιο γρήγορα. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία μιας Επιτροπής της ίδιας της κυβέρνησης του Χούβερ7 η παραγωγικότητα της εργασίας στη βιομηχανία αυξήθηκε την επταετία 1920-1927 κατά 53,5%. Στα τέλη της δεκαετίας του 1910 ένα αυτοκίνητο χρειαζόταν περίπου τέσσερεις ώρες για να συναρμολογηθεί στις γραμμές παραγωγής του Φορντ. Το 1929 ο χρόνος είχε πέσει στα 93 λεπτά.8 Στην υφαντουργία η εργάσιμη εβδομάδα ήταν 53,4 ώρες, στη χαλυβουργία 54,6 ώρες και στις κατασκευές δρόμων 60 ώρες. Τα ποσοστά εκμετάλλευσης, με άλλα λόγια, αυξήθηκαν πολύ περισσότερο από τις πενιχρές αυξήσεις των μισθών. Και μαζί με την εντατικοποίηση, τα ωράρια και την παραγωγικότητα απογειώθηκαν και τα εργατικά ατυχήματα: 

«Σύμφωνα με το Γραφείο Στατιστικών Εργασίας των Ηνωμένων Πολιτειών, κάθε χρόνο σκοτώνονταν περίπου 25 χιλιάδες εργάτες στην Αμερική σε όλη τη δεκαετία του ’20. Εκατό χιλιάδες έμεναν (κάθε χρόνο) ανάπηροι…»9

Οι μεγάλοι κερδισμένοι από την οικονομική άνθηση της «βρυχώμενης δεκαετίας» ήταν οι πολύ πλούσιοι -και αυτό ήταν η τρίτη, όχι και τόσο κρυφή πλευρά της ευημερίας. Την ίδια περίοδο που οι μισθοί αυξάνονταν κατά 1,4% το χρόνο οι «κάτοχοι κοινών μετοχών» είδαν τα εισοδήματά τους να αυξάνονται κατά μέσο όρο κατά 16,4% το χρόνο.

Η πολιτική των κυβερνήσεων του Χάρτινγκ,10 του Κούλιτζ και του Χούβερ έκανε ότι πέρναγε από το χέρι της για να βοηθήσει τους πλούσιους να γίνουν ακόμα πλουσιότεροι. Το 1923 ο υπουργός Οικονομικών Άντριου Μέλον, ένας μεγιστάνας του χάλυβα και των τραπεζών, έφερε ένα νομοσχέδιο στο Κογκρέσο που προέβλεπε μια γενική μείωση του φόρου εισοδήματος -από το 4% στο 3% για τους φτωχούς και από 50% στο 25% για τους πλούσιους. Για τον ίδιο τον Μέλον και την οικογένειά του το νομοσχέδιο ισοδυναμούσε με φοροαπαλλαγή σχεδόν 1,5 εκατομμυρίου το χρόνο, όπως αποκάλυψε ο γερουσιαστής της Μασαχουσέτης Γ. Κόνερι μιλώντας στο Κογκρέσο.11 Το 1929, «το πλουσιότερο ένα τοις χιλίοις των οικογενειών στην κορυφή της κοινωνίας είχαν αθροιστικά ίσα εισοδήματα με το φτωχότερο 42%, σύμφωνα με μια μελέτη του Ινστιτούτου Μπρούκινγκς».12

Τζαζ, τσάρλεστον και γυναικεία χειραφέτηση

Η δεκαετία του 1920 ήταν μια δεκαετία ραγδαίων και εντυπωσιακών κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών -όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη και σε πολλές ακόμα περιοχές του πλανήτη. Η πιο εντυπωσιακή ίσως από όλες τις αλλαγές ήταν η επέκταση, τον Αύγουστο του 1920, του δικαιώματος της ψήφου στις (λευκές) γυναίκες. Οκτώ εκατομμύρια περίπου γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά στις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου του 1920.13 

Η δεύτερη, ίσως, πιο εντυπωσιακή εξέλιξη ήταν η έκρηξη της τζαζ -ενός μουσικού στυλ που είχε γεννηθεί στις Αφροαμερικανικές κοινότητες της Νέας Ορλεάνης. Μέχρι το 1917 που έκλεισε, πολλοί από τους «πατέρες» της Τζαζ ζούσαν παίζοντας μουσική στους «οίκους ανοχής» και τα μπαρ της Στόριβιλ,14 της κακόφημης συνοικίας των «κόκκινων φαναριών» της Νέας Ορλεάνης. Ο Λούις Άρμστρονγκ, μικρό παιδί τότε, πουλούσε λιθάνθρακα στα «κορίτσια» για να ζεσταίνονται το χειμώνα. «Ανυπομονούσα κάθε βράδυ… να ακούσω αυτούς τους υπέροχους μουσικούς της τζαζ να παίζουν μουσική με τον τρόπο που έπρεπε» έλεγε πολύ αργότερα, όταν είχε γίνει πια διάσημος αναπολώντας εκείνες τις ημέρες. Τη δεκαετία του 1920 αυτή η «μαύρη» περιθωριακή μουσική κατέκλυσε την αμερικανική νεολαία.

Η «βρυχώμενη δεκαετία» ήταν πράγματι μια δεκαετία κοινωνικής απελευθέρωσης. Η παλιά βικτωριανή ηθική της σεμνοτυφίας, του κορσέ και της γυναικείας υποταγής έγινε παρελθόν. «Το πιο διαδεδομένο σύμβολο της βρυχώμενης δεκαετίας… είναι κατά πάσα πιθανότητα η φλάπερ: νεαρή γυναίκα, με κοντό καρέ κούρεμα, κοντή φούστα και τσιγάρο στο στόμα, που λέει πράγματα που δεν ταιριάζουν σε μια κυρία…»15

Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότερες γυναίκες της εποχής δεν έμοιαζαν με αυτό το σύμβολο. Μόνο οι πλουσιότερες γυναίκες της μέσης και της ανώτερης τάξης είχαν τη δυνατότητα να ακολουθήσουν τις νέες μόδες -το μακιγιάζ, τις κάλτσες από ρεϊγιόν, τις τραγιάσκες. Αλλά θα ήταν λάθος να οδηγηθεί κανείς στο συμπέρασμα ότι οι αλλαγές αυτές ήταν απλά ένα καπρίτσιο της καλής κοινωνίας ή ότι ήταν ασήμαντες. Ο κόσμος άλλαζε.

Και θα ήταν ακόμα μεγαλύτερο λάθος να πιστέψει κανείς ότι οι αλλαγές αυτές οφείλονταν στην οικονομική άνθηση της δεκαετίας του 1920. Ίσα – ίσα, οι άρχουσες τάξεις και οι κάθε λογής συνοδοιπόροι τους -η αστυνομία, τα δικαστήρια, η εκκλησία, οι ρατσιστικές συμμορίες- έκαναν ό,τι μπορούσαν για να σταματήσουν αυτό το κύμα της φιλελευθεροποίησης. 

Η δεκαετία του 1920 ήταν η δεκαετία της ποτοαπαγόρευσης, της εκτέλεσης των αναρχικών Σάκο και Βαντσέτι, της μεγάλης απεργίας στην Γκαστόνια της Βόρειας Καρολίνας που κατεστάλη με τη βοήθεια «της αστυνομίας, των σερίφηδων, της πολιτοφυλακής και της Αμερικανικής Λεγεώνας… Στις του 7 Ιούνη (1929) οργάνωσαν νέα επίθεση με επικεφαλής τον αρχηγό της αστυνομίας Άντερχολτ, ο οποίος σκοτώθηκε στη μάχη. Σκοτώθηκε επίσης η (απεργός) Έλα Μέι Γουίγκιν… Εφτά ηγέτες της απεργίας καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης έως και 20 χρόνων…»16

Η ρατσιστική βία πήρε τρομαχτικές διαστάσεις: «Η Κου Κλουξ Κλαν αναγεννήθηκε τη δεκαετία του 1920 και εξαπλώθηκε και στο βορά. Το 1920 είχε 4,5 εκατομμύρια μέλη. Η NAACP (Εθνική Ένωση για την Προαγωγή των Εγχρώμων Ανθρώπων) έμοιαζε απελπιστικά αδύναμη αντιμέτωπη με τόσο μίσος και τόση βία…»17

Οι ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές -το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, η φιλελευθεροποίηση, η τζαζ, οι φλάπερς- ήταν αποτελέσματα των βαθιών αλλαγών που είχε φέρει ο Μεγάλος Πόλεμος και το κύμα των επαναστάσεων που τον διαδέχτηκε στην Ευρώπη. 

Ο Μεγάλος Πόλεμος είχε δείξει ανάγλυφα τη χρεοκοπία του συστήματος. Εκατομμύρια νέοι πέθαναν στα χαρακώματα σε μάχες που δεν είχαν όχι μόνο κανένα αποτέλεσμα αλλά και κανένα νόημα: για τέσσερα σχεδόν χρόνια το μόνο που συνέβαινε ήταν να μετατοπίζονται οι γραμμές ανάμεσα στους αντιπάλους κατά μερικές εκατοντάδες μέτρα – για να ξαναγυρίσουν πίσω εκεί που ήταν ύστερα από λίγες μέρες. 

Εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες δούλευαν στα χρόνια του πολέμου στη βιομηχανία, σε δουλειές που θεωρούντο «ανδρικές» παλαιότερα, είτε για να καλύψουν τις ελλείψεις που δημιουργούσε η επιστράτευση των ανδρών, είτε για να καλύψουν τις νέες ανάγκες που δημιουργούσε ο πόλεμος (παραγωγή όπλων, ανταλλακτικών, εφοδίων κλπ).

Οι άρχουσες τάξεις ζούσαν διαρκώς με τον φόβο της επανάστασης. Και όχι άδικα. Ο Μεγάλος Πόλεμος είχε «κλείσει» με την επικράτηση των Μπολσεβίκων στη Ρωσία, την επανάσταση στη Γερμανία και την Ουγγαρία, την Κόκκινη Διετία στην Ιταλία. Η Ρωσική Επανάσταση, άλλωστε, είχε ξεκινήσει από τις διαδηλώσεις στην Πετρούπολη για την Παγκόσμια Ημέρα της Εργαζόμενης Γυναίκας (8 Μάρτη σήμερα). 

Ο πρόεδρος Γουίλσον18 ήταν παραδοσιακά αντίθετος στην παραχώρηση δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες. Στο τέλος της δεκαετίας του 1910 άλλαξε γνώμη…

Μια νέα βρυχώμενη δεκαετία;

«Στο καλό φορτωμένο με ιούς 2020, καλώς να τη δεχτούμε τη βρυχώμενη δεκαετία του ‘20». Με αυτά τα λόγια είχε υποδεχτεί τον περασμένο Γενάρη o Μάρτιν Σάντμπου, ο οικονομικός αρχισυντάκτης της εφημερίδας Financial Times τη νέα χρονιά. «Καθώς η χρονιά αλλάζει, μπορούμε να περιμένουμε ότι και ο αιώνας μας θα φέρει μια βρυχώμενη δεκαετία; Και, έχοντας κατά νου ότι την προηγούμενη φορά έκλεισε με μια κατάρρευση, υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε για να εξασφαλίσουμε ότι θα απολαύσουμε το πάρτι χωρίς να ζήσουμε την ίδια καταστροφή;». Η απάντηση που έδινε ήταν καταφατική: «Υπάρχουν καλοί λόγοι να πιστεύουμε ότι μια δεκαετία ισχυρής ανάπτυξης και κοινωνικής άνθησης βρίσκεται μπροστά μας».19

Υπάρχουν, πέρα από τις επιφανειακές, κάποιες πραγματικές ομοιότητες ανάμεσα στη «βρυχώμενη δεκαετία του 1920» και το σήμερα. Η πιο σημαντική είναι η αίσθηση της χρεοκοπίας του συστήματος. Και η πλατιά διαδεδομένη οργή απέναντι στην άρχουσα τάξη και ό,τι αυτή αντιπροσωπεύει:

«Στα τέλη της περασμένης χρονιάς μια δημοσκόπηση του Κέντρου Ερευνών Pew ρώτησε 4.100 ενήλικες τη γνώμη τους για τη δομή της οικονομίας. Θα περίμενε κάποιος ότι η ανάπτυξη των εμβολίων και συνεπώς η προοπτική μιας εξόδου από τα πρόσφατα λοκντάουν θα πυροδοτούσε μια θετική προδιάθεση... Αλλά δεν είναι έτσι. Σχεδόν δυο τρίτα των ερωτώμενων στην Γαλλία και ακριβώς οι μισοί στις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία απάντησαν ότι θα ήθελαν είτε μια "μεγάλη αναθεώρηση" είτε μια "ολοκληρωτική μεταρρύθμιση" των οικονομικών δομών. Μόνο μια μηδαμινή μειοψηφία -που έφτανε μόλις στο 3% στη Γαλλία- δήλωσε ότι υποστηρίζει το σημερινό στάτους κβο».20

Η οικονομική ανισότητα έχει ξεπεράσει ήδη εδώ και δυο χρόνια περίπου τα επίπεδα της δεκαετίας του 1920. Τον Φλεβάρη του 2019, πολύ πριν την πανδημία και τις ονειρώξεις για μια νέα «βρυχώμενη δεκαετία» η οικονομική ιστοσελίδα MarketWatch δημοσίευσε ένα κείμενο με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Το 1% της Αμερικής είχε τόσο πλούτο μόνο στις παραμονές της Μεγάλης Ύφεσης»:

«Δεν είναι πια της μόδας να φοράει κανείς φορέματα φλάπερς ή να χορεύει τσάρλεστον αλλά η ανισότητα της εποχής έχει σίγουρα επιστρέψει. Μια νέα έρευνα δείχνει ότι Αμερικάνοι δισεκατομμυριούχοι κατείχαν τόσο μεγάλο μερίδιο του πλούτου της χώρας μόνο την δεκαετία της Τζαζ…»21

Η πανδημία απλά απογείωσε αυτή την ανισότητα. Όπως έγραφε η Καθημερινή στα τέλη του περασμένου Δεκέμβρη, «Το 2020 ήταν μία χρονιά που σημαδεύτηκε από την πανδημία και την πολιτική αναταραχή. Ήταν όμως και μία χρονιά απίστευτων κερδών για τους πλουσιότερους του πλανήτη, καθώς το Forbes υπολογίζει ότι οι 2.200 δισεκατομμυριούχοι έγιναν φέτος κατά 1,9 τρισ. δολάρια πλουσιότεροι. Οι δισεκατομμυριούχοι του κόσμου ελέγχουν αυτή τη στιγμή συνολικό πλούτο 11,4 τρισ. δολαρίων, δηλαδή 20% μεγαλύτερο σε σχέση με την 31η Δεκεμβρίου του 2019».22 

Οι νέες τεχνολογίες, το ραδιόφωνο, ο εξηλεκτρισμός των εργοστασίων, η γενίκευση της αλυσίδας παραγωγής έπαιξαν ρόλο στην οικονομική άνθηση της δεκαετίας του 1920. Το κυριότερο χαρακτηριστικό, όμως, της εποχής ήταν η ξέφρενη κερδοσκοπία. Πολλοί οικονομολόγοι αποδίδουν το Κραχ του 1929 στη χρηματιστηριακή φούσκα της «βρυχώμενης δεκαετίας». Στη πραγματικότητα τα αίτια του κραχ και της Μεγάλης Ύφεσης που το διαδέχτηκε ήταν πολύ πιο βαθιά -ήταν μια κλασσική κρίση υπερσυσσώρευσης όπως την είχε αναλύσει λίγα χρόνια πρωτύτερα ο Μαρξ. Όπως και να το δει κανείς όμως, σήμερα βρισκόμαστε πολύ πιο κοντά, οικονομικά, στο 1929 παρά στο 1921.

Ο καπιταλισμός παγκόσμια δεν έχει ξεπεράσει την κρίση του 2008-9. Οι οικονομίες των ΗΠΑ και της Ευρώπης εξακολουθούν να είναι «διασωληνωμένες» με τα πειστήρια των κεντρικών τραπεζών. Όλες οι απόπειρες που έκαναν τα προηγούμενα χρόνια να επαναφέρουν τα επιτόκια σε «φυσιολογικά» επίπεδα και να σταματήσουν τα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης απέτυχαν: η οικονομία επέστρεψε στην ύφεση αναγκάζοντας τους κεντρικούς τραπεζίτες σε μια απότομη στροφή 180 μοιρών. Σήμερα τα επιτόκια τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πρακτικά μηδενικά.

Το 1929 η άμεση αντίδραση της κυβέρνησης του Χούβερ στις ΗΠΑ στο Κραχ και τα πρώτα σημάδια της ύφεσης ήταν να μην κάνει τίποτα. Οι υφέσεις ήταν ένα «φυσικό» φαινόμενο της σύγχρονης οικονομίας έλεγαν οι οικονομολόγοι της εποχής. Είναι μπόρες – ο ήλιος θα λάμψει ξανά πολύ σύντομα δυνατός πάνω από την Αμερική. Η δεκαετία του 1920 είχε ανοίξει μάλιστα με μια βαθιά ύφεση, που εξαφανίστηκε από μόνη της λίγους μήνες μετά.

Αλλά αυτή τη φορά δεν ήταν μπόρα. Η συγκέντρωση του κεφάλαιου -η άλλη όψη της ανισότητας- σε λίγες τεράστιες επιχειρήσεις μετέτρεψε τις χρεοκοπίες σε χιονοστιβάδα. Το 1930 η ανεργία στις ΗΠΑ έκλεισε στο 8,7%. Το 1931 στο 15,9%. Το 1932 στο 23,6%. Το 1933 άρχισε να μειώνεται -με αργούς ρυθμούς. Το 1940, τη χρονιά που ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος η ανεργία στις ΗΠΑ ήταν, παρά το New Deal του προέδρου Ρούσβελτ, ακόμα στο 14,6%.23

Το «εύκολο και φτηνό» χρήμα (για τους πλούσιους και μόνο) απέτρεψε το 2008-9 μια επανάληψη της δεκαετίας του 1930. Αλλά το τίμημα αυτής της διάσωσης ήταν η μονιμοποίηση της ύφεσης. Και η μονιμοποίηση της απειλής μιας νέας ανεξέλεγκτης καταστροφής σαν το Κραχ του ’29, τη Μεγάλη Ύφεση και τα δεινά που κληροδότησε η δεκαετία του 1930 στην ανθρωπότητα.

Όχι, δεν βρισκόμαστε στη χαραυγή μιας νέας χρυσής εποχής. Η δεκαετία του 2020 δεν θα είναι «βρυχώμενη». Καμιά και κανένας δεν πρέπει να τρέφει την αυταπάτη ότι ο καπιταλισμός φέρνει καλύτερες μέρες. 

Οι καλύτερες μέρες κατακτιούνται μόνο με τους αγώνες. Με τους αγώνες ενάντια στην εκμετάλλευση, ενάντια στην ανισότητα, ενάντια στο σύστημα. Και θα τις κατακτήσουμε.

 

Σημειώσεις

1. Καρλ Μαρξ, Η 18η Μπρυμαίρ τoυ Λουδοβίκου Βοναπάρτη

2. Η ηττημένη στον Α’ΠΠ Γερμανία καταδικάστηκε το 1921 από τους συμμάχους στην καταβολή ενός ιλιγγιώδους ποσού (132 δισεκατομμύρια χρυσά μάρκα) για πολεμικές αποζημιώσεις. Η Γερμανία, όπως ήταν αναμενόμενο, απέτυχε αμέσως να πληρώσει τις «δόσεις». To 1923 χρεοκόπησε. Για να την αναγκάσουν (υποτίθεται) να πληρώσει η Γαλλία και το Βέλγιο κατέλαβαν τον Ιανουάριο του 1923 την κοιλάδα του Ρουρ, την καρδιά της γερμανικής βιομηχανίας. Τον Απρίλη του 1924 η Επιτροπή Επανορθώσεων υπό την ηγεσία του Τσαρς Ντόους, ενός Αμερικάνου τραπεζίτη, κατέληξε σε ένα Σχέδιο που προέβλεπε όχι μόνο μια άμεση μείωση των δόσεων που θα έπρεπε να πληρώνει η Γερμανία (που θα αυξάνονταν όταν θα ανέκαμπτε η οικονομία της) αλλά και τη δανειοδότησή της, για την πληρωμή αυτών των δόσεων, από τις ΗΠΑ. Ο Ντόους τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για το σχέδιο αυτό. Στην πραγματικότητα οι ΗΠΑ δεν ήταν βέβαια και τόσο γενναιόδωρες: το μεγαλύτερο κομμάτι των χρημάτων επέστρεφε σχεδόν αυτόματα στις ΗΠΑ μέσα από τις δόσεις των πολεμικών δανείων που είχε δώσει η Αμερική στη διάρκεια του πολέμου στους συμμάχους. Παρόλα αυτά το σχέδιο Ντόους έκλεισε την περίοδο του υπερπληθωρισμού της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και πυροδότησε μια αναγέννηση της γερμανικής οικονομίας. https://history.state.gov/milestones/1921-1936/dawes

3. Ημι-συνθετικό ύφασμα που κατασκευάζεται από πολτοποιημένα ξύλα.

4. Chris Harman, Explaining the crisis, Bookmarks 1987, σελ 55.

5. Ρ.Μπόγιερ, Χ.Μορέ, Η άγνωστη ιστορία του εργατικού κινήματος των ΗΠΑ, Σύγχρονη Εποχή 1993, σελ 384.

6. Στο ίδιο, σελ 395 - 396

7. Ο Χέρμπερτ Χούβερ ήταν ο 31ος πρόεδρος των ΗΠΑ. Κυβέρνησε από το 1929 ως το 1933. Το όνομά του έχει συνδεθεί στην ιστορία με το Κραχ και τις διαβόητες «Xούβερβιλ» - τις άθλιες παραγκουπόλεις των φτωχών που ξεφύτρωσαν μετά το Κραχ σε όλη την Αμερική.

8. What caused the roaring twenties – Smithsonian Magazine, https://www.smithsonianmag.com/history/are-we-headed-roaring-2020s-historians-say-its-complicated-180977638/

9. Ρ.Μπόγερ, Χ.Μορέ, σελ 395-396.

10. Γουόρεν Χάρτινγκ, 1921-1923 (πέθανε το 1923 και τον διαδέχτηκε ο τότε αντιπρόεδρός του Κάλβιν Κούλιτζ που κυβέρνησε από το 1923 ως το 1929).

11. Howard Zinn, A people’s history of the United States, σελ 375

12. Στο ίδιο, σελ 373.

13. https://www.history.com/topics/womens-history/19th-amendment

14. https://neworleanshistorical.org/items/show/1307

15. https://www.history.com/topics/roaring-twenties/roaring-twenties-history

16. Ρ.Μπόγιερ, Χ.Μορέ, σελ 410

17. Howard Zinn, σελ 373

18. Γούντροου Γουίλσον, ο 28ος πρόεδρος των ΗΠΑ (1913-1921)

19. Goodbye virus-ridden 2020, hello Roaring Twenties, Financial Times 1/1/2021

20. A rebounding economy won’t mean a return to the status quo, Gillian Tett, Financial Times 26.5.2021

21. https://www.marketwatch.com/story/its-been-almost-a-100-years-since-the-americas-1-had-so-much-wealth-2019-02-11

22. Καθημερινή, 16.12.2020

23. https://www.thebalance.com/unemployment-rate-by-year-3305506