Άρθρο
Εργατική εναλλακτική στον «πράσινο» καπιταλισμό

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η υπερθέρμανση σπάει κάθε ρεκόρ

Ο Γιώργος Ράγκος δείχνει πόσο πιεστικά επίκαρο είναι το σύνθημα "Αλλάξτε το σύστημα - όχι το κλίμα" και προτείνει να το κάνουμε πράξη.

 

Η καταστροφή του περιβάλλοντος και η κλιματική αλλαγή αποτελούν το κεντρικότερο, με παγκόσμια διάσταση, ζήτημα των τελευταίων δεκαετιών. Η εξελισσόμενη πανδημία, με σχεδόν 4 εκατ. νεκρούς, είναι η άμεση συνέπεια.1

Εάν η υπερθέρμανση του πλανήτη συνεχιστεί με τους σημερινούς ρυθμούς είναι ασαφές για το πώς η ανθρώπινη κοινωνία θα μπορέσει να προσαρμοστεί. H ειδική έκθεση (του 2019) της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC)2 προειδοποιεί ότι αν η άνοδος της θερμοκρασίας εξακολουθήσει με τους σημερινούς ρυθμούς, θα φθάσουμε στο όριο των 1,5 βαθμών Κελσίου (βΚ) περίπου στο 2040 με την άνοδο να φθάνει, κατά μέσο όρο, τους 4,3 βΚ έως το 2100. Μία υπέρβαση των 2 βΚ θα ενεργοποιήσει και μηχανισμούς «ανατροφοδότησης» όπως η απελευθέρωση μεθανίου (CH4) από τον Αρκτικό ωκεανό ή το μόνιμα παγωμένο έδαφος (που περιέχουν εγκλωβισμένους περίπου 1.600 Gt3 οργανικού άνθρακα, σχεδόν διπλάσιους από εκείνους της ατμόσφαιρας). Άνοδος μεταξύ 2.7- 3 βΚ θα διαταράξει τον κύκλο του άνθρακα και θα μετατρέψει τα χερσαία οικοσυστήματα σε μια καθαρή πηγή έκλυσης διοξειδίου του άνθρακα (CO2).4

Έτσι, η επερχόμενη Σύνοδος του ΟΗΕ για το Κλίμα (COP26), που θα γίνει αρχές Νοέμβρη στη Γλασκώβη, θεωρείται κομβική μετά από αυτή του 2015 και την Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα (COP21). Ο πρόεδρος της Διάσκεψης, 'Αλοκ Σάρμα, δηλώνει ότι «η φετινή Διάσκεψη πρέπει να αφήσει πίσω της τον άνθρακα και να αποτελέσει καταληκτική ημερομηνία για τις κυβερνήσεις ώστε να δεσμευθούν σε πιο αυστηρούς όρους για τον περιορισμό των αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου ώστε να καταφέρουν να περιορίσουν την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας στον 1,5 βΚ σε σχέση με την προβιομηχανική περίοδο».5 

Στα τέλη Απριλίου, ο Μπάιντεν φιλοξενούσε μια διήμερη διαδικτυακή Σύνοδο 40 ηγετών (και προσκεκλημένων επιχειρηματιών) για να συζητήσουν πριν την COP26. Από τα ΜΜΕ θεωρήθηκε ως η «θεαματική επιστροφή των ΗΠΑ στην παγκόσμια πολιτική για το κλίμα και ένα μεγάλο τεστ της αμερικανικής δύναμης».6

Ο Μπάιντεν υποσχέθηκε ότι οι ΗΠΑ στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 50% έως το 2030, με βάση τα επίπεδα του 2005, με στόχο την επίτευξη «καθαρών μηδενικών εκπομπών» έως το 2050 και κάλεσε και τις άλλες χώρες να κάνουν το ίδιο. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Τζόνσον ήταν πιο γενναιόδωρος. Υποσχέθηκε ότι θα μειώσει τις εκπομπές κατά 68% έως το 2030 και 78% έως το 2035.7

Ήρθε η ώρα ώστε οι κυβερνήσεις της Δύσης και οι επιχειρήσεις να αναλάβουν ουσιαστική δράση για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής; Η απάντηση είναι όχι, για τρεις λόγους, όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω. 

Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μία καταστροφική πραγματικότητα. Σε απάντηση των «αρνητών της κλιματικής αλλαγής από ανθρωπογενή αίτια», η συμφωνία της επιστημονικής κοινότητας, ως προς την έκταση και τα ανθρωπογενή αίτια της κλιματικής αλλαγής, είναι καθολική.8

Σύμφωνα με το Πρόγραμμα Γεωσκόπησης της ΕΕ (Κοπέρνικος),9 η Ευρώπη έζησε το 2020 την πιο ζεστή της χρονιά. Ο χειμώνας του 2020 είχε θερμοκρασία μεγαλύτερη κατά 3,4 βΚ σε σχέση με τη μέση θερμοκρασία που καταγράφηκε τους χειμώνες την περίοδο 1981-2020. Στην Αθήνα, οι υψηλές θερμοκρασίες που επικράτησαν κατά το μήνα Δεκέμβριο 2020 αποτελούν ρεκόρ και ήταν μεγαλύτερες κατά 5 βΚ από τις αντίστοιχες μέσες κλιματικές τιμές της περιόδου 1981-2010.10 Κατά την περίοδο 1952-2011, η διάρκεια του καλοκαιριού αυξήθηκε από 78 σε 95 ημέρες, ενώ η άνοιξη, το φθινόπωρο και ο χειμώνας μειώθηκαν από 124 σε 115, από 87 σε 82 και από 76 σε 73 ημέρες, αντίστοιχα.11

Η έκθεση της IPCC, το 2014,12 αναφέρει ότι: «Η IPCC είναι 95% βέβαιη ότι ο άνθρωπος είναι η κύρια αιτία της παρούσας υπερθέρμανσης του πλανήτη...κάθε μια από τις τρεις προηγούμενες δεκαετίες ήταν διαδοχικά η θερμότερη από το 1850...στο βόρειο ημισφαίριο το προηγούμενα 30 έτη ήταν τα θερμότερα των τελευταίων 1.400 ετών...τα παγκόσμια θερμοκρασιακά δεδομένα δείχνουν μια μέση άνοδο της θερμοκρασίας 0,85 βΚ (1880-2012) με τη συμβολή των φυσικών παραγόντων αμελητέα (μεταξύ -0,1 βΚ και +0,1 βΚ)...οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις τριών εκ των αερίων του θερμοκηπίου, CO2, CH4 και υποξειδίου του αζώτου (N2O), έχουν αυξηθεί σχετικά με τα προβιομηχανικά επίπεδα, 40%, 150% και 20% αντίστοιχα...οι συνολικές ανθρωπογενείς εκπομπές CO2 από την προβιομηχανική περίοδο έως το 2011 ανέρχονται στους 545 GtC με το μεγαλύτερο ποσοστό να προέρχεται από την καύση των ορυκτών καυσίμων (365 GtC), ενώ η αποδάσωση και άλλες αλλαγές στις χρήσεις γης ευθύνονται για έκλυση 180 GtC».13

Η έκθεση της IPCC, το 2019, αναφέρει ότι οι ωκεανοί θερμαίνονται με αμείωτο ρυθμό από το 1970, έχοντας απορροφήσει περισσότερο από το 90% της επιπρόσθετης ενέργειας του κλιματικού συστήματος, απειλώντας άμεσα τη θαλάσσια έμβια ζωή και μειώνοντας την περαιτέρω ικανότητα απορρόφησης CO2. Επιπλέον, οι επιστήμονες προειδοποιούν για το «Σύμπτωμα δύσπνοιας των τροπικών δασών». Μελέτες,14 που επικεντρώνονται στον Αμαζόνιο της Βραζιλίας, είναι αποκαλυπτικές: «ανάμεσα στο 2010 και το 2019, το δάσος αυτό έχασε μέρος της βιομάζας του και η εκπομπή άνθρακα είναι 18% μεγαλύτερη από την απορρόφηση... είναι η πρώτη φορά που έχουμε αριθμούς που δείχνουν ότι η κατάσταση έχει ανατραπεί και ότι η Αμαζονία εκπέμπει άνθρακα... μέχρι σήμερα, τα δάση, ιδιαίτερα τα τροπικά δάση, μας προστάτευαν επιτρέποντας την επιβράδυνση της υπερθέρμανσης (απορροφούν το 30% των αερίων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου), αλλά στο τελευταίο μας καταφύγιο συντελείται ανατροπή». 

Με εξουδετερωμένους τους φυσικούς απορροφητήρες CO2, τον φετινό Απρίλιο, η συγκέντρωση του CO2 στην ατμόσφαιρα έφτασε στο επίπεδο ρεκόρ των 421,21 μερών ανά εκατομμύριο (ppm) και τα μέσα ετήσια επίπεδα για το 2021 αναμένεται να ξεπεράσουν τα 416 ppm.15 Ο πλανήτης οδεύει προς διπλάσια επίπεδα CO2 σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή (278 ppm) κάτι που θα συμβεί στη δεκαετία του 2060.16

Oι μελέτες δείχνουν ότι οι «ανθρωπογενείς» δραστηριότητες που παράγουν αυτές τις ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου (και ιδιαίτερα CO2) προέρχονται κατά, μέσο όρο, 35% από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, 22% από τις μεταφορές, 29% από την χρήση ορυκτών καυσίμων για θέρμανση και άλλες ανάγκες των κατοίκων και των επιχειρήσεων στις πόλεις και 9% από αγροτικές δραστηριότητες. Ιστορικά, στην κορυφή των ρυπαντών βρίσκονται οι ΗΠΑ. Από το 1751 μέχρι το 2016 η συμβολή των ΗΠΑ στη συσσώρευση CO2 στην ατμόσφαιρα ήταν 29%, της Κίνας 13%, της Βρετανίας 5%, με την Κίνα, όμως, να παράγει από το 2007 περισσότερες εκπομπές CO2 από κάθε άλλη χώρα. Πάνω από το 70% των παγκόσμιων εκπομπών CO2, από το 1988 μέχρι το 2017, προέρχονται από τις 100 μεγαλύτερες εταιρείες, μόλις 25 από αυτές ευθύνονται για το 50%, με το Πεντάγωνο να είναι ο μεγαλύτερος ρυπαντής (παράγει περισσότερα επικίνδυνα απόβλητα από τις πέντε μεγαλύτερες χημικές βιομηχανίες των ΗΠΑ) και ο μεγαλύτερος παραγωγός εκπομπών CO2.17

Η κλιματική αλλαγή πηγάζει αποκλειστικά από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, και όχι γενικά από τις «ανθρώπινες δραστηριότητες», και προκαλεί ήδη μια αλυσίδα καταστροφικών επιπτώσεων (ενδεικτικά) στην υγεία, στη γεωργία, στην κτηνοτροφία, στην τροφική αλυσίδα, στην επάρκεια τροφίμων και νερού. 

Στο Θιβέτ που τα χιόνια και οι παγετώνες λιώνουν πιο γρήγορα, η παροχή νερού στους τέσσερις ποταμούς (Ινδός, Γάγγης, Μεκόνγκ και Κίτρινος Ποταμός), που τροφοδοτούν τις καλλιέργειες για τρία δισεκατομμύρια ανθρώπους, μειώνεται κάθε χρόνο. Η λειψυδρία θα πλήξει το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού έως το 2050. 

Εάν η κλιματική κρίση συνεχίσει ανεμπόδιστα, τα νοσήματα του αναπνευστικού, όπως η γρίπη, θα αυξηθούν απότομα.18, 19 

Από το 2000 έως το 2019 ο αριθμός των καταστροφών που οφείλονται σε «ακραία καιρικά φαινόμενα» έφτασε τις 6.681 έναντι 3.656 που ήταν από το 1980 ως το 1999,20 οι οποίες κόστισαν τη ζωή σε 1,2 εκατ. ανθρώπους και επηρέασαν άλλα 4,2 δις. Αν και δεν υπάρχει καμία ουσιώδης διαφοροποίηση στη χωρική κατανομή των ακραίων καιρικών φαινομένων, το 95% των θυμάτων εντοπίζονται στις πιο φτωχές χώρες.21 Μόνο το 2018 υπολογίστηκε ότι 17,2 εκατ. περιβαλλοντικοί πρόσφυγες, από 144 χώρες, εκτοπίστηκαν από τις εστίες τους από τα «ακραία καιρικά φαινόμενα». Μια άνοδος της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη στους 3 βΚ θα έχει ως αποτέλεσμα τον εκτοπισμό 330 εκατ.22

Ανεπαρκείς υποσχέσεις χωρίς αντίκρισμα

Οι υποσχόμενοι στόχοι μείωσης των εκπομπών από ΗΠΑ, ΕΕ και Βρετανία είναι και ασαφείς23 και ανεπαρκείς. Οι ίδιες οι υποσχέσεις Μπάιντεν είναι πίσω ακόμα και από το στόχο και της COP21. Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι, για να επιτευχθεί ο στόχος της COP21, θα πρέπει να μειωθούν άμεσα και δραστικά οι εκπομπές ρύπων και να φτάσουμε στο «πραγματικό μηδέν» έως το 2025. Δηλαδή, 25 χρόνια νωρίτερα από τον στόχο που (θεωρητικά) έχουν δεσμευτεί Μπάιντεν, Τζόνσον και ΕΕ.24

Αν κοιτάξουμε τις προηγούμενες Συνόδους, από το 1992, θα δούμε ότι όλες ήταν αποτυχία. Η αιτία ήταν και είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών και οικονομιών που δεν επιτρέπει τη λήψη παγκόσμιων και δεσμευτικών μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής και περιβαλλοντικής καταστροφής. 

Το 2010, οι ηγέτες 196 χωρών συγκεντρώθηκαν στην Ιαπωνία και συμφώνησαν σε μια λίστα από στόχους (Στόχοι Βιοποικιλότητας AICHI) που θα δημιουργούσαν ένα δεκαετές πλάνο για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και την προστασία των οικοσυστημάτων. Η προθεσμία έφτασε στο τέλος της και δεν έχει εκπληρωθεί ούτε ένας από αυτούς τους στόχους.25 Η Σύνοδος των Αρκτικών χωρών στο Ροβανιέμι, τον Μάιο του 19, απέτυχε γιατί ΗΠΑ, Ρωσία και Κίνα βλέπουν το λιώσιμο των πάγων όχι ως απειλή αλλά σαν «νέες ευκαιρίες» οξύνοντας τον ανταγωνισμό ανάμεσά τους και λόγω των νέων εμπορικών δρόμων που ανοίγονται και λόγω των πλούσιων κοιτασμάτων στην περιοχή.26

Το ίδιο ισχύει και με την COP21, που υπογράφηκε από 196 χώρες, και αποτελεί, μέχρι σήμερα, σημείο αναφοράς. Έξι χρόνια μετά, η συγκέντρωση του CO2 στην ατμόσφαιρα συνεχίζει να αυξάνεται θεαματικά. Και δεν είναι παράδοξο. Κανένας μηχανισμός δεν υποχρέωσε καμία χώρα να ορίσει ένα συγκεκριμένο στόχο εκπομπών σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία. Ο άνθρακας, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, η ναυτιλία δεν αναφέρθηκαν ούτε μία φορά στο (32 σελίδων) κείμενο της Συμφωνίας, ενώ η αμερικάνικη κυβέρνηση είχε φροντίσει να εξασφαλίσει και την εξαίρεση του Πενταγώνου. Από το 2017 κανένα από τα κράτη δεν εφάρμοζε τις πολιτικές που είχε υποσχεθεί και κανένα δεν εκπλήρωσε τους στόχους μείωσης των εκπομπών.27

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Rainforest Action Network,28 «τα πρώτα 5 χρόνια, από την COP21, οι 60 μεγαλύτερες τράπεζες του πλανήτη, πραγματοποίησαν συμφωνίες ύψους 3,8 τρις. δολαρίων με τις βιομηχανίες εξόρυξης ορυκτών καυσίμων, χαρακτηρίζοντας τις ρυπογόνες επιχειρήσεις - πελάτες τους ως καθ’ όλα «πράσινες» και «βιώσιμες». Οι πέντε μεγαλύτερες εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον τομέα του φυσικού αερίου και της εξόρυξης πετρελαίου, ξοδεύουν πάνω από 400 εκατ. δολάρια κάθε χρόνο για να ασκήσουν πιέσεις σε πολιτικούς αλλά και σε διαφημίσεις (το περίφημο greenwashing) ώστε να παρουσιάζονται ως «πράσινες».29 

Λίγους μήνες πριν την Σύνοδο της Γλασκώβης, η κυρίαρχη πολιτική εξακολουθεί να είναι προς αυτή την κατεύθυνση. 

Στη Βρετανία, ο Τζόνσον έδωσε το «πράσινο φως» για ένα νέο ανθρακωρυχείο (το πρώτο νέο ανθρακωρυχείο μετά από τρεις δεκαετίες) και για νέες άδειες για την εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα. Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και η ΕΕ, ο Καναδάς κ.α.30 

Μπορεί ο Μπάιντεν να δηλώνει ότι το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας των ΗΠΑ θα λειτουργεί 100% με «καθαρές πηγές ενέργειας» έως το 2035 αλλά συνεχίζει (και αυτός) την εκμετάλλευση κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου με την (καταστροφική για το περιβάλλον) μέθοδο του fracking. Οι αμερικανικές μονάδες παραγωγής ενέργειας θα καταναλώνουν 16% περισσότερο άνθρακα το 2021 από ό,τι το 2020 και κατόπιν ένα επιπλέον 3% το 2022, σύμφωνα με την Υπηρεσία Πληροφοριών Ενέργειας. Μπορεί να δηλώνει ότι «η στροφή προς την καθαρή ενέργεια ανταγωνίζεται τη διαστημική εποχή ή τη Βιομηχανική Επανάσταση και είναι η μεγαλύτερη στιγμή του μετασχηματισμού της οικονομίας στη ζωή μας» αλλά η πραγματικότητα είναι ότι οι σχεδιαζόμενες επενδύσεις για «καθαρή ενέργεια» είναι μόλις 1 έως 1,3 τρις. δολάρια για 8 χρόνια, δηλαδή μόλις το 0,5% του τρέχοντος ΑΕΠ ετησίως, αξιολύπητα ανεπαρκές για την απαλλαγή των ΗΠΑ από τον άνθρακα.31 

Στη δεύτερη ημέρα της Συνόδου του Μπάιντεν, CEO και επιχειρηματίες, συμπεριλαμβανομένου και του Μπιλ Γκέιτς, «ενώθηκαν με τους ηγέτες των κρατών για να προσφέρουν το όραμά τους για μια φιλική προς το κλίμα μεταμόρφωση της οικονομίας». Όμως, για τον κάθε Γκέιτς η μοναδική προτεραιότητα είναι πώς θα συνεχίσει να αποκομίζει κέρδη και να πλουτίζει εκμεταλλευόμενος και την περιβαλλοντική κρίση. Ο ίδιος υποστηρίζει ότι «η κλιματική αλλαγή είναι μια τεράστια οικονομική ευκαιρία... οι χώρες που χτίζουν μεγάλες εταιρείες και βιομηχανίες μηδενικού άνθρακα θα είναι αυτές που θα οδηγήσουν την παγκόσμια οικονομία τις επόμενες δεκαετίες»32 γι' αυτό άλλωστε και υποστηρίζει την οικονομική παρέμβαση του Μπάιντεν ώστε «να ενθαρρύνει την εταιρική καινοτομία και να αναπτύξει τις τεχνολογίες που είναι απαραίτητες για να σώσει τον κόσμο».33 Η συνταγή για τους καπιταλιστές είναι απλή. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αναλάβουν τις επενδύσεις και στη συνέχεια να παραδώσουν την τεχνογνωσία και τις υποδομές στον ιδιωτικό τομέα για να βγάλουν κέρδος. 

Η κυβέρνηση της ΝΔ συνυπεύθυνη

Όλα τα παραπάνω ισχύουν και για την Ελλάδα. Ο κόσμος καίγεται, αλλά η κυβέρνηση της ΝΔ εξακολουθεί να προωθεί πολιτικές που καταστρέφουν το περιβάλλον ακόμα και αν έχει το θράσος να τις ονομάζει «πράσινη ανάπτυξη». Όπως γράφαμε στο τεύχος 138 του ΣΑΚ: «Είναι εξοργιστικό να μιλάει η κυβέρνηση για “περιβαλλοντική ευαισθησία” την ίδια στιγμή που κάνει εξορύξεις υδρογονανθράκων σε όλη την Ελλάδα, σε "θερμό ανταγωνισμό" με την Τουρκία και σε συμμαχία με το κράτος-τρομοκράτη της Μέσης Ανατολής, το Ισραήλ, για την εκμετάλλευση των ΑΟΖ σε Αιγαίο και Μεσόγειο προς όφελος ελληνικών και ξένων ενεργειακών κολοσσών, που πριμοδοτεί τους διάφορους Μυτιληναίους, Λάτσηδες και Κοπελούζους για το Φυσικό Αέριο και τις ανεμογεννήτριές τους, που κάνει νέες συμφωνίες με την Ελντοράντο για εξορύξεις χρυσού εκτός από τις Σκουριές και στη Θράκη, που μπαζώνει τα ρέματα, που επαναφέρει την εκτροπή του Αχελώου, που ξεπουλάει ελεύθερους χώρους όπως στο Ελληνικό, που καταστρέφει το πιο οικολογικό μέσο μεταφοράς, το τρένο, και ο κατάλογος δεν έχει τέλος».34

Η πρόσφατη φωτιά που ολοκλήρωσε την καταστροφή στα Γεράνεια Όρη έρχεται να επιβεβαιώσει γιατί το νομοσχέδιο Χατζηδάκη για το περιβάλλον, που ψηφίστηκε το 2020, είναι η εύφλεκτη ύλη που καταστρέφει και παραδίδει το φυσικό περιβάλλον στις ορέξεις των αρπακτικών της αγοράς. Ένα νομοσχέδιο που πάει χέρι-χέρι με την περαιτέρω ιδιωτικοποίηση της ενέργειας, την ιδιωτικοποίηση στη διαχείριση των απορριμμάτων με τη μετατροπή όλων των περιαστικών περιοχών σε απέραντες χωματερές καύσης και ταφής σκουπιδιών, με την ερημοποίηση μεγάλων δασικών εκτάσεων για την εξόρυξη χρυσού στις Σκουριές, με την παράδοση των παραλιών και των ελεύθερων χώρων, από το Ελληνικό μέχρι το Λόφο του Στρέφη, στη «βαριά βιομηχανία» των κατασκευών, του τουρισμού και της εστίασης.35

Ο καπιταλισμός γίνεται πράσινος;

Όμως, ο «πράσινος καπιταλισμός» δεν έχει πάρει το πάνω χέρι από τον «μαύρο καπιταλισμό» των εταιρειών ορυκτών καυσίμων. Οι τελευταίες, αν και πολλές δραστηριοποιούνται έντονα και στην «πράσινη ανάπτυξη», εξακολουθούν να καλύπτουν το 80% της παγκόσμιας ενεργειακής ζήτησης, υποστηριζόμενες από επιδοτήσεις οι οποίες ανήλθαν στα 523 δις δολάρια το 2011, αυξημένες κατά 30% σε σχέση με το 2010 και έξι φορές περισσότερες από τις αντίστοιχες επιδοτήσεις στην «πράσινη ενέργεια».36 Και φυσικά, εξακολουθούν να έχουν τεράστια δυνατότητα επιρροής στα εθνικά και διεθνή κέντρα αποφάσεων για τις εθνικές και παγκόσμιες ενεργειακές πηγές και τους δρόμους μεταφοράς των ορυκτών καυσίμων.

Ούτε το αμερικάνικο ή το ευρωπαϊκό «Green New Deal» (αναφορά στην πολιτική του New Deal του Ρούσβελτ στη δεκαετία του ’30) σημαίνει ότι ο καπιταλισμός αποφάσισε να κάνει στροφή στον κρατικό παρεμβατισμό και να προωθήσει πολιτικές ανάσχεσης της κλιματικής αλλαγής, ακόμα και με τους δικούς του όρους κερδοφορίας. Αν και ο καπιταλισμός δεν έχει την πολυτέλεια να αδιαφορεί για την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική καταστροφή, ακόμα και με τους δικούς του όρους κερδοφορίας, οι οργανισμοί του και οι διαδικασίες του όχι μόνο δεν έχουν φέρει κανένα αποτέλεσμα αλλά αντίθετα βυθίζουν όλο και πιο πολύ την ανθρωπότητα στην κλιματική κρίση. 

Η αιτία βρίσκεται στον ίδιο το χαρακτήρα του συστήματος, όπως τον ανέλυσε ο Μαρξ από τον 19ο αιώνα. Ο καπιταλισμός είναι από το ξεκίνημά του ένα σύστημα τυφλής ανταγωνιστικής συσσώρευσης με στόχο την αύξηση του ποσοστού κέρδους. Στηρίζεται στην εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και δημιουργεί συνθήκες ανταγωνιστικής σχέσης με τη φύση: αντλεί πόρους που αυξάνουν τον πλούτο αλλά ταυτόχρονα εξαντλεί τις δυνατότητες του φυσικού περιβάλλοντος να αναπαράγει τις συνθήκες του. Είναι μια κατάσταση που οδήγησε τον Μαρξ να μιλήσει για «ρήγμα στη σχέση του μεταβολισμού ανάμεσα στην ανθρώπινη κοινωνία και τη φύση».37 

Αυτή η αντίφαση του καπιταλισμού, απειλεί όχι μόνο τον πλανήτη αλλά το παρόν και το μέλλον της ανθρώπινης κοινωνίας και γι’ αυτό το σύνθημα «Αλλάξτε το σύστημα - όχι το κλίμα» είναι στο κέντρο της αντίστασης.

Αντίσταση 

Η μάχη ενάντια στην καταστροφή του περιβάλλοντος και την κλιματική αλλαγή είναι ξεκινημένη και στην Ελλάδα και παγκόσμια. Εκατομμύρια κόσμου, κινήματα, συλλογικότητες απεργούν, διαδηλώνουν, αντιστέκονται (και πετυχαίνουν νίκες) παγκόσμια και στην Ελλάδα. Είναι ένα μαζικό και πολύχρωμο κίνημα που η δύναμη του μεγαλώνει μέρα με την ημέρα. Στο site της «Πρωτοβουλία ενάντια στην περιβαλλοντική καταστροφή και την κλιματική αλλαγή»,38 στο site και στις στήλες της «Εργατική Αλληλεγγύη» και από αυτό το περιοδικό39 μπορείτε να βρείτε τέτοιες εικόνες να έρχονται συνέχεια και από παντού ακόμα και μέσα στη διάρκεια των απαγορεύσεων της καραντίνας. Ένα κίνημα που αντιστέκεται από τα «κεντρικά παγκόσμια ζητήματα» μέχρι τα «τοπικά». 

Το βλέπουμε στις παγκόσμιες διαδηλώσεις ενάντια στη κλιματική αλλαγή. Στις 15 Μάρτη του 2019 πάνω από 1,5 εκατομμύριο διαδηλωτές, μετά από διεθνές κάλεσμα της «μαθητικής απεργίας», έκαναν ταυτόχρονη αποχή από τα σχολεία και πλημμύρισαν τους δρόμους σε 125 χώρες, σε κάθε ήπειρο. Το ίδιο και τον Σεπτέμβριο του 2019. Ο επόμενος παγκόσμιος ξεσηκωμός είναι τον Νοέμβρη για τη Σύνοδο COP26. 

Αλλά, το βλέπουμε και ενάντια στις κατά τόπου εξορύξεις, στην εγκατάσταση ΒΑΠΕ, στη δημιουργία νέων ΧΥΤΑ, στη καύση σκουπιδιών, στην καταστροφή των ελεύθερων χώρων. Είναι εντυπωσιακό πόσοι νέοι, αλλά και μεγαλύτεροι σε ηλικία, μπαίνουν στη μάχη και δημιουργούν τοπικές πρωτοβουλίες, για να σωθεί ο Λόφος του Στρέφη και η Πλατεία στα Εξάρχεια, το Μητροπολιτικό Πάρκο στο Γουδή, η Ακαδημία Πλάτωνος, το Πεδίο του Άρεως, το θέατρο Εμπρός, από τη κυβέρνηση (αλλά και από τους Μπακογιάννη, Πατούλη) που τα παραδίδει στα επιχειρηματικά σχέδια του real estate και του τουρισμού. Κι αυτά μόνο στην Αθήνα. 

Η αντικαπιταλιστική αριστερά είναι αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του κινήματος και έχει να παίξει κεντρικό ρόλο. Και στις διεκδικήσεις και στην τακτική και στη στρατηγική. 

Η λύση στην υπερθέρμανση του πλανήτη δεν είναι ένα τεχνικό ζήτημα που μπορεί να αντιμετωπιστεί από τις αγορές και τις επιχειρήσεις. Δεν πρόκειται για το πόσες επενδύσεις υπάρχουν σε ΑΠΕ, ηλεκτρικά αυτοκίνητα και καθαρές τεχνολογίες. Πρέπει να αντισταθμίσουμε πλήρως και γρήγορα την ισχύ που παράγεται από τα ορυκτά καύσιμα και όχι απλώς να προσθέσουμε «καθαρή ενέργεια» στο γενικό ενεργειακό μείγμα. Γι’ αυτό και οι διεκδικήσεις που έχουμε να προβάλουμε είναι τεράστιες. 

Ας περιοριστούμε στην ενέργεια. Πρώτα και κύρια, τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων πρέπει να μείνουν εκεί που βρίσκονται, κάτω από το έδαφος, από σήμερα. Είναι μία τεράστια μάχη, όχι μόνο γιατί απαιτεί σύγκρουση με τα πολυεθνικά μεγαθήρια των ορυκτών καυσίμων, αλλά και με τις πολεμικές εξορμήσεις των κυβερνήσεων για τον έλεγχο των κοιτασμάτων. Δεν θέλουμε περισσότερους εξοπλισμούς, δεν θέλουμε συμμαχίες με το κράτος – σφαγέα των Παλαιστίνιων – του Ισραήλ, θέλουμε ειρήνη στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο και λευτεριά στους λαούς της Μέσης Ανατολής.

Πρέπει να αρχίσουμε να μειώνουμε άμεσα την κατανάλωση των ορυκτών καυσίμων. Υπάρχουν οι τεχνολογικές δυνατότητες για να προχωρήσουμε σε αντικατάσταση της χρήσης ορυκτών καυσίμων με προγραμματισμένη ανάπτυξη ΑΠΕ. Το θέμα είναι ποιος έχει τον έλεγχο και πόσο σέβεται τις ανάγκες των ανθρώπων και της φύσης. Για μας η ενέργεια είναι αγαθό, γι’ αυτούς είναι εμπόρευμα. Σήμερα, το πόση ενέργεια παράγεται, και με ποιο ενεργειακό μείγμα, είναι αποτέλεσμα της κερδοσκοπίας της ελεύθερης αγοράς. Η ενέργεια ως αγαθό θα πρέπει να είναι προσβάσιμη και να καλύπτει τις ανάγκες όλης της κοινωνίας για δωρεάν ρεύμα και θέρμανση στα νοικοκυριά, για δωρεάν συγκοινωνίες και ό,τι άλλο έχουμε ανάγκη για μία ποιοτική ζωή. Βασική προϋπόθεση είναι ο δημόσιος χαρακτήρας της ενέργειας, σε όλα τα στάδια, με εργατικό έλεγχο στο πώς παράγεται, πόση παράγεται, πώς διανέμεται και πώς καταναλώνεται. Γι' αυτό πρέπει να είμαστε ριζικά αντίθετοι στη διάλυση και ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ απαιτώντας όλοι οι κλάδοι της προμήθειας, της διανομής και της μεταφοράς να επανέλθουν στη δημόσια ΔΕΗ με εργατικό έλεγχο με προσλήψεις και επενδύσεις σε πραγματικά καθαρές μορφές ενέργειας και όχι στην σημερινή περιβαλλοκτόνα εγκατάσταση ΒΑΠΕ ή/και το φυσικό αέριο του κάθε Μπόμπολα και Κοπελούζου. 

Ακριβώς επειδή είναι τόσο τεράστιο το μέγεθος των αλλαγών που απαιτούνται, είναι απαραίτητο να αξιοποιήσουμε τη δύναμη της εργατικής τάξης. Χρειαζόμαστε το εργατικό κίνημα στην πρώτη γραμμή της πάλης για να σώσουμε τον πλανήτη. Χρειαζόμαστε τα συνδικάτα να υιοθετήσουν το ριζικό πρόγραμμα των αλλαγών που είναι απαραίτητες για να σταματήσουμε την κλιματική καταστροφή. Και μπορούμε να το πετύχουμε γιατί αυτό συμβαδίζει με τα συμφέροντα όλης της εργατικής τάξης που όχι μόνο ζει την εκμετάλλευση και την καταπίεση από αυτό το σύστημα, αλλά βιώνει τις απειλές της κλιματικής αλλαγής στην καθημερινή ζωή της.40

Έχοντας πίσω μας την πικρή εμπειρία της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ (με τη συμμετοχή ακόμα και Οικολόγων υπουργών), ξέρουμε ότι ο κοινοβουλευτικός δρόμος δεν μπορεί να οδηγήσει σ’ αυτούς τους στόχους. 

Αντίθετα, το συμπέρασμα που πρέπει να βγάλουμε είναι αυτές οι διεκδικήσεις, αυτό το «μεταβατικό πρόγραμμα» κόντρα στα μεγάλα συμφέροντα αυτού του συστήματος, είναι η γέφυρα για τον επαναστατικό δρόμο. Με τη δύναμη των αγώνων μας και με την εργατική τάξη μπροστά. Για να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό και να κλείσουμε οριστικά το «ρήγμα στη σχέση του μεταβολισμού ανάμεσα στην ανθρώπινη κοινωνία και τη φύση» που άνοιξε και διευρύνει καθημερινά και επικίνδυνα.

 

Σημειώσεις

1. Τζόζεφ Τσουνάρα, «Ο σοσιαλισμός στα χρόνια της πανδημίας», https://state2parastatescam.blogspot.com/2020/04/blog-post.html και Γιώργος Ράγκος, Πώς ξεκίνησε η COVID-19;, Εργατική Αλληλεγγύη, No 1477, https://ergatiki.gr/article.php?id=24417&issue=1477

2. Έκθεση που επιβεβαιώνει τον ανέφικτο στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα, του περιορισμού, δηλαδή, της παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 1,5 βΚ πάνω από την προβιομηχανική εποχή, https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/3/2019/11/03_SROCC_SPM_FINAL.pdf

3. GtC: γιγατόνος (1 δισ τόνοι) άνθρακα. 1 GtC = 3,67 Gt CΟ2.

4. http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/syr/ar4_syr.pdf

5. Η COP26 και το τέλος εποχής του άνθρακα, https://www.insider.gr/sustainability/172502/i-cop26-kai-telos-epohis-toy-anthraka

6. Biden’s Climate Summit Sets Up a Bigger Test of American Power, https://www.nytimes.com/2021/04/23/climate/biden-climate-summit.html

7. https://www.state.gov/leaders-summit-on-climate/

8. https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/11/4/048002/pdf

9. https://climate.copernicus.eu/esotc/2020/temperature

10. https://www.naftemporiki.gr/story/1679450/rekor-upsilon-thermokrasion-160-xronon-sto-stathmo-tou-asteroskopeiou-sto-thiseio

11. Geophysical Research Letters : Changing Lengths of the Four Seasons by Global Warming, https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1029/2020GL091753

12. Η πιο πρόσφατη για την κλιματική αλλαγή με αξιολόγηση πάνω από 30.000 επιστημονικών εργασιών.

13. https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/2018/02/SYR_AR5_FINAL_full.pdf

14. https://www.nature.com/articles/s41558-021-01026-5 και https://www.nature.com/articles/d41586-020-00508-4

15. https://energypress.gr/news/istoriko-rekor-gia-dioxeidio-toy-anthraka-stin-atmosfaira

16. Την τελευταία φορά που τα επίπεδα του CO2 ήταν τόσο υψηλά ήταν πριν από 3 εκατ. χρόνια. Δείτε και το άρθρο της Rebecca Lindsey για την συγκέντρωση του CO2 στην ατμόσφαιρα τα τελευταία 800.000 χρόνια, με την κατακόρυφη άνοδο στην εποχή του καπιταλισμού,  στο: https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide

17. Πάνος Γκαργκάνας: Kλιματική αλλαγή - η αντικαπιταλιστική απάντηση, ΣΑΚ, 136, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1182

18. Climate change and infectious diseases, World Health Organization 2020, https://www.who.int/globalchange/climate/en/chapter6.pdf

19. https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/ab70bc

20. https://www.sofokleousin.gr/oie-mi-katoikisimi-kolasi-i-klimatiki-allagi

21. https://www.oecd.org/env/indicators-modelling-outlooks/oecdenvironmentaloutlookto2050theconsequencesofinaction-keyfactsandfigures.htm

22. https://migrationdataportal.org/themes/environmental_migration

23. Για παράδειγμα, ο όρος «καθαρές μηδενικές εκπομπές» δεν θα σημαίνει πραγματικά μηδενικές εκπομπές CO2 αλλά θα επιτρέπει τη συνέχιση εκπομπών εφόσον αυτές θα τις «αντισταθμίζουν» από (ακόμα άγνωστα) «ισοδύναμα μέτρα ανάσχεσης». 

24. Amy Leather, Are those in power really going green?, https://swp.org.uk/are-those-in-power-really-going-green

25. https://www.tovima.gr/2020/09/16/world/oie-o-planitis-den-exei-petyxei-oute-enan-apo-tous-stoxous-gia-tin-klimatiki-allagi

26. https://www.kathimerini.gr/world/1022855/o-pompeo-torpilise-symfonia-gia-tin-arktiki

27. https://www.nature.com/articles/548025a και http://pure.iiasa.ac.at/id/eprint/13307/1/nature18307_proof1.pdf 

28. https://www.ran.org/bankingonclimatechaos2021

29. https://tvxs.gr/news/periballon/fake-green-pos-prasino-kseplyma-bromizei-kai-katastrefei-ton-planiti

30. Πάνος Γκαργκάνας: Kλιματική αλλαγή - η αντικαπιταλιστική απάντηση, ΣΑΚ, 136, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1182

31. Σωτήρης Κοντογιάννης: Τζο Μπάιντεν - ένας νέος Ρούζβελτ;, ΣΑΚ, 146, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1304

32. Από το νέο του βιβλίο με τίτλο: «Πώς θα αποφύγουμε την κλιματική καταστροφή: Οι λύσεις που έχουμε και οι ανακαλύψεις που χρειαζόμαστε». 

33. https://www.capital.gr/forbes/3525950/pos-tha-lusoume-to-problima-tis-klimatikis-allagis-oi-duo-arithmoi-pou-o-gkeits-thelei-na-mathoume

34. Γιώργος Ράγκος: Κάτω τα χέρια από τη ΔΕΗ - κάτω τα χέρια από το περιβάλλον, ΣΑΚ Νο 138, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1216

35. Γιώργος Ράγκος: «Πράσινη ανάπτυξη», Μαύρη καταστροφή, ΣΑΚ Νο 141, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1252

36. https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2012

37. Πάνος Γκαργκάνας: Kλιματική αλλαγή - η αντικαπιταλιστική απάντηση, ΣΑΚ, 136, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1182

38. https://www.facebook.com/protovouliaklima

39. Λένα Βερδέ: Κίνημα αντίστασης στην περιβαλλοντική καταστροφή, ΣΑΚ, 137, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1202, Ορέστης Ηλίας: Ξεσηκωμός για τον πλανήτη, ΣΑΚ, 134, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1162,  Εμμανουέλα Τερζοπούλου: Φυσικά ρέματα, ΣΑΚ 136, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=118,  Λουίζα Γκίκα: Το κίνημα ενάντια στις εξορύξεις, ΣΑΚ, 136, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1184 και Λέανδρος Μπόλαρης, Καπιταλισμός και περιβάλλον- σχέσεις καταστροφής, ΣΑΚ, 125, http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1021

40. Πάνος Γκαργκάνας: Kλιματική αλλαγή - η αντικαπιταλιστική απάντηση, ΣΑΚ, 136, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1182