Σαϊγκόν (αριστερά), Καμπούλ (δεξιά)
Το τέλος μιας εικoσαετίας κατοχής, γεμάτης φρίκη και φτώχεια, δεν είναι η στιγμή για νέες «ανθρωπιστικές» επεμβάσεις της Δύσης, υποστηρίζει ο Πάνος Γκαργκάνας.
Απέναντι στις υποκρισίες του ΝΑΤΟ, της ΕΕ και του Μητσοτάκη, η απάντηση της Αριστεράς πρέπει να είναι:
ΝΑΙ στους πρόσφυγες, ΟΧΙ στις βάσεις του θανάτου.
Η είσοδος των Ταλιμπάν στην Καμπούλ στις 15 Αυγούστου και οι εικόνες με τα αμερικάνικα ελικόπτερα να εκκενώνουν το προσωπικό της πρεσβείας έκαναν τις συγκρίσεις με την αποχώρηση από τη Σαϊγκόν πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο. Από την πρώτη στιγμή, άνοιξε αμέσως η συζήτηση για το πόσο βάσιμες είναι αυτές οι συγκρίσεις: Πρόκειται απλά για στιγμιαίες δημοσιογραφικές εντυπώσεις που παίζουν με τη δύναμη της εικόνας (εκκένωση με ελικόπτερα και στις δυο περιπτώσεις) ή υπάρχει ουσία;
Η ήττα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στο Βιετνάμ δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν, ούτε από τα δεξιά ούτε από τα αριστερά. Η Αριστερά παγκόσμια κατέγραψε με ικανοποίηση την τότε ταπείνωση των ΗΠΑ και η δεξιά αναγκάστηκε να αναφέρεται σε «σύνδρομο του Βιετνάμ» ως εξήγηση για την αμερικάνικη αναδίπλωση τα επόμενα χρόνια.
Αντίθετα, η φυγή από την Καμπούλ αντιμετωπίζεται διαφορετικά. Δεν είναι μόνο ο Μπάιντεν που προσπαθεί, για προφανείς λόγους, να ισχυριστεί ότι οι συγκρίσεις με το Βιετνάμ είναι αβάσιμες. Ανθούν και προς τα αριστερά οι ισχυρισμοί ότι πρόκειται για αμερικάνικο ελιγμό, αν όχι συνομωσία, για να φορτώσουν ένα «ισλαμοφασιστικό» καθεστώς στις πλάτες του αφγανικού λαού.
Είναι αναγκαίο, λοιπόν, να αναλύσουμε τις εξελίξεις προσεκτικά. Σε ένα πρώτο επίπεδο, για να μην υποτιμήσουμε τις διαστάσεις της ήττας της παγκόσμιας υπερδύναμης και το βάθος της κρίσης ολόκληρης της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας. Και ταυτόχρονα να αντισταθούμε στις φωνές που αναζητούν νέες «ανθρωπιστικές» επεμβάσεις της ΕΕ και του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν.
Η πτώση
Το πέρασμα από την ελεγχόμενη αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν με ορίζοντα την 11 Σεπτέμβρη 2021, στην κατάσταση πανικού που επικράτησε στις 15 Αυγούστου, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί «σκηνοθετημένο». Στις αρχές Ιούλη, ο Μπάιντεν είχε κάνει δηλώσεις ότι κανείς δεν πρέπει να ανησυχεί από την αποχώρηση του αμερικάνικου στρατού, διότι αφήνει πίσω του έναν εκπαιδευμένο αφγανικό στρατό 300 χιλιάδων αντρών που δεν θα ηττηθούν από τους Ταλιμπάν.1
Μέσα σε ένα μήνα, οι δηλώσεις είχαν διαψευστεί. Στις 6 Αυγούστου, τα κυβερνητικά στρατεύματα και οι αξιωματούχοι εγκατέλειψαν την Zaranj, πρωτεύουσα της νοτιοδυτικής επαρχίας Nimroz και κατέφυγαν στο γειτονικό Ιράν. Οι Ταλιμπάν πήραν την πόλη σχεδόν χωρίς αντίσταση. Στις 7 Αυγούστου, οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την Sheberghan, προπύργιο του πολέμαρχου των Μουτζαχεντίν Ντόστουμ κοντά στα σύνορα με το Τουρκμενιστάν. Στις 11 Αυγούστου, ο κατοχικός πρόεδρος του Αφγανιστάν Ασράφ Γάνι έτρεξε από την Καμπούλ στην Mazar-i-Sharif στο βορρά, κοντά στα σύνορα με το Ουζμπεκιστάν για κοινή σύσκεψη με τον Ντόστουμ και τον Μοχάμαντ Νουρ (τοπικό διοικητή της επαρχίας Balkh). Την ίδια μέρα, όμως, εκατοντάδες αφγανοί στρατιώτες παραδόθηκαν χωρίς μάχη στην Kunduz και η σημαντική αυτή πόλη κοντά στα σύνορα με το Τατζικιστάν πέρασε επίσης στα χέρια των Ταλιμπάν. Την Παρασκευή 13/8 άλλος ένας βετεράνος πολέμαρχος, ο Ισμαήλ Χαν παρέδωσε τη Χεράτ στα δυτικά και το Σάββατο οι Ταλιμπάν μπήκαν και στην Mazar-i-Sharif, ενώ ο Ντόστουμ και ο Νουρ κατέφευγαν στο Ουζμπεκιστάν.2
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες κατάρρευσης του αφγανικού στρατού και του κατοχικού καθεστώτος ήρθαν δυο ταυτόχρονες εξελίξεις να σφραγίσουν την ήττα. Ο στρατηγός Φρανκ Μακένζι, διοικητής των αμερικανικών στρατευμάτων κατοχής συναντήθηκε με αντιπροσωπεία των Ταλιμπάν στην Ντόχα του Κατάρ και συμφώνησαν ότι οι Ταλιμπάν θα μπουν στο προεδρικό μέγαρο στην Καμπούλ ενώ οι αμερικανοί θα διατηρήσουν τον έλεγχο του αεροδρόμιου. Ταυτόχρονα, ο κατοχικός πρόεδρος Ασράφ Γάνι εγκατέλειπε τη χώρα, καταφεύγοντας στο Ουζμπεκιστάν και μεταφέροντας, σύμφωνα με πληροφορίες, 150 εκατομμύρια δολάρια μαζί του!
Τι προκάλεσε αυτή την απότομη κατάρρευση που διέψευσε τις προσδοκίες του Μπάιντεν για επιβίωση του καθεστώτος μετά από μια ομαλή απόσυρση του στρατού των ΗΠΑ; Ένα στοιχείο είναι οι απώλειες του αφγανικού στρατού όλο το προηγούμενο διάστημα. Σύμφωνα με την Νάνσι Λίντισφαρν και τον Τζόναθαν Νηλ «επί δυο χρόνια τουλάχιστον, οι αφγανικές κυβερνητικές δυνάμεις –ο στρατός και η αστυνομία– είχαν συνεχώς μεγαλύτερες απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες από όσους στρατολογούσαν. Οι δυνάμεις τους συρρικνώνονταν».3
Οι απλοί φαντάροι του «στρατού των 300 χιλιάδων» άρχισαν να τον εγκαταλείπουν γιατί είχαν από πρώτο χέρι εικόνα της αλλαγής των συσχετισμών. Αλλά υπήρχε επιπλέον ένας ακόμη παράγοντας στην τελική ευθεία. Οι ίδιοι οι αμερικανοί διοικητές, παρά τις διακηρύξεις, δεν είχαν εμπιστοσύνη στον στρατό που άφηναν πίσω τους. Αποκαλυπτικός είναι ο τρόπος που έγινε η εκκένωση της μεγάλης αεροπορικής βάσης Μπαγκράμ.
«Αμερικανοί στρατιώτες ξεγλίστρησαν από το αεροδρόμιο Μπαγκράμ μέσα στα σκοτάδια της νύχτας την 1η Ιούλη. Καθώς έφευγαν, έκοψαν το ηλεκτρικό ρεύμα στην οχυρωμένη στρατιωτική βάση που ήταν η καρδιά του πολέμου των ΗΠΑ κατά των Ταλιμπάν και των συμμάχων τους επί δυο δεκαετίες. Δεν ήταν, όμως, μόνο τη βάση που άφησαν στο σκοτάδι, αλλά και τον αφγανικό στρατό. Μην έχοντας εμπιστοσύνη στους αφγανούς συνεργάτες τους, οι αμερικανοί διοικητές επέλεξαν να μην αποκαλύψουν την ακριβή ώρα της αποχώρησής τους. Ένας εκπρόσωπος του Πενταγώνου, ο Τζον Κίρμπι επιβεβαίωσε αργότερα ότι ‘δεν δηλώσαμε την ακριβή ώρα κατά την οποία οι δυνάμεις μας θα αποχωρούσαν από την Μπαγκράμ, για λόγους ασφαλείας της επιχείρησης’. Όταν ο αφγανός διοικητής ανακάλυψε ότι τα αμερικανικά στρατεύματα είχαν φύγει, η βάση είχε ήδη λεηλατηθεί».4
Ο βετεράνος ακτιβιστής Τάρικ Άλι συμπληρώνει την εικόνα της καχυποψίας ανάμεσα στις αμερικανικές δυνάμεις και τους κατοχικούς συνεργάτες τους:
«Στον στρατό, που οικοδόμησαν εδώ και δυο δεκαετίες, διείσδυσαν υποστηρικτές των Ταλιμπάν από πολύ νωρίς, οι οποίοι έτσι δέχθηκαν δωρεάν εκπαίδευση στη χρήση του σύγχρονου στρατιωτικού εξοπλισμού και λειτούργησαν σαν κατάσκοποι της αφγανικής αντίστασης».5
Μέχρι την τελευταία στιγμή ο αφγανός πρόεδρος Γάνι έλπιζε ότι ο Μπάιντεν θα ακυρώσει τα σχέδια αποχώρησης, ενώ ταυτόχρονα το Πεντάγωνο σχεδίαζε την επιχείρηση εκκένωσης της Καμπούλ παίρνοντας σαν δεδομένο ότι το καθεστώς θα διατηρούσε τον έλεγχο της πρωτεύουσας. Και οι μεν και οι δε έπεσαν έξω. Αλλά τα προβλήματά τους είχαν ρίζες που πήγαιναν πολύ πιο πίσω από τους τελευταίους μήνες
Η φρίκη της κατοχής
Εκ των υστέρων, χύνονται πολλά υποκριτικά δάκρυα για το «χάος» και την «ασυνεννοησία» της αποχώρησης που αφήνουν τις «κατακτήσεις» της δυτικής παρουσίας στο Αφγανιστάν στο έλεος των «μεσαιωνικών» Ταλιμπάν. Η πραγματικότητα της εικοσάχρονης κατοχής δεν αφήνει κανένα περιθώριο για εξωραϊσμούς. Οι φτωχοί αγρότες που αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού στο Αφγανιστάν έζησαν τις βαρβαρότητες στο πετσί τους και είχαν κάθε λόγο να μισούν και τις αμερικανο-νατοϊκές δυνάμεις και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Αυτό είναι το πραγματικό υπόβαθρο γιατί οι Ταλιμπάν έφτασαν να διαθέτουν μέχρι 100.000 μαχητές.
Πέρυσι είδε το φως της δημοσιότητας η Έκθεση Brereton, το πόρισμα μιας επίσημης έρευνας που έγινε στην Αυστραλία για εγκλήματα των ειδικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν. Τα ευρήματα είναι τρομακτικά. Περιγράφουν πως όταν κατοχικοί στρατιώτες έμπαιναν σε ένα χωριό «συγκέντρωναν τους άντρες και τα αγόρια σε ‘ξενώνες’ για ανάκριση, τους έδεναν και τους βασάνιζαν. Όταν οι στρατιώτες αποχωρούσαν, οι χωρικοί έβρισκαν νεκρούς άντρες και αγόρια, άλλοτε με σφαίρες στο κεφάλι, άλλοτε με τα μάτια δεμένα και τους λαιμούς σφαγμένους. Υπάρχουν μαρτυρίες που διασταυρώνουν τέτοιες περιγραφές. Δυο 14χρονα παιδιά που θεωρήθηκαν ύποπτα για συμπάθειες προς τους Ταλιμπάν βρέθηκαν σφαγμένα και τα πτώματά τους ανασύρθηκαν από γειτονικό ποτάμι μέσα σε σακούλες. (…) Στρατιώτες χρησιμοποιούσαν άμαχους για ασκήσεις σκοποβολής. Ύστερα τους φόρτωναν όπλα για να δώσουν την εντύπωση ότι επρόκειτο για μαχητές. Νέοι στρατιώτες υποχρεώνονταν από τους ανωτέρους τους να σκοτώνουν κρατούμενους για να αποκτήσουν την πρώτη τους εμπειρία στο ‘μάτωμα’. Μια βδομάδα μετά την Έκθεση, ήρθαν στο φως της δημοσιότητας φωτογραφίες με αυστραλό στρατιωτικό να πίνει αλκοόλ μέσα από το προσθετικό πόδι ενός νεκρού μαχητή των Ταλιμπάν που είχε ακρωτηριαστεί».6
Και βέβαια οι αυστραλοί δεν αποτελούσαν κάποια εξαίρεση. Απλά η βρετανική και η αμερικάνικη κυβέρνηση εμπόδισαν αντίστοιχες έρευνες να προχωρήσουν. Στις σφαγές των πεζοπόρων τμημάτων πρέπει να προστεθούν οι τραγωδίες που προκαλούσαν οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί. Υπήρξαν ξανά και ξανά καταγγελίες για επιθέσεις σε χωριά όπου συγκεντρώσεις για …γάμους θεωρήθηκαν συνάξεις των Ταλιμπάν και χτυπήθηκαν με βόμβες αφήνοντας άμαχους νεκρούς. Πολύ γνωστή είναι η περίπτωση στο Wech Baghtu στις 3 Νοέμβρη 2008, εφτά ολόκληρα χρόνια μετά την εισβολή του 2001.7
Την εικόνα συμπληρώνουν οι φρικαλεότητες στις κατοχικές φυλακές. Στο Αφγανιστάν εκπαιδεύτηκαν οι βασανιστές που οι μέθοδοί τους έγιναν αργότερα διάσημες με τις αποκαλύψεις για τις φυλακές Αμπού Γκράιμπ στο Ιράκ. Η αεροπορική βάση Μπαγκράμ ήταν μια φυλακή όπου υπήρχαν 5.000 κρατούμενοι μέχρι την ώρα που εκκενώθηκε. Η Τίνα Φόστερ, αμερικανίδα δικηγόρος που υπερασπίστηκε πολλούς άμαχους κρατούμενους στη Μπαγκράμ έχει δηλώσει ότι «η Μπαγκράμ ήταν χειρότερη από το Γκουαντάναμο, πάντα ήταν θάλαμος βασανιστηρίων».8
Και οι γυναίκες;
Οι απολογητές της αμερικανο-νατοϊκής επέμβασης και κατοχής στο Αφγανιστάν προσπαθούν να ξεφύγουν από αυτές τις πραγματικότητες προβάλλοντας τον «εκσυγχρονιστικό» ρόλο της Δύσης για τις γυναίκες. Αλλά και σε αυτό το πεδίο έχουν άδικο. Όπως τονίζει η Κίνηση για την Απεργιακή 8 Μάρτη στην ανακοίνωσή της στις 17 Αυγούστου:
«Είναι χυδαίο ψέμα ο ισχυρισμός ότι η αμερικανο-νατοϊκή κατοχή σήμαινε 'απελευθέρωση' των γυναικών.
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσιεύει το αμερικανικό περιοδικό ΤΙΜΕ για το έτος 2018, ύστερα από δεκαεφτά χρόνια κατοχής το 87 τοις εκατό των γυναικών στο Αφγανιστάν παρέμεναν αναλφάβητες, τα δυο τρίτα των νέων κοριτσιών δεν πάνε σχολείο, 70-80 τοις εκατό των γυναικών πάνω από την ηλικία των 16 εξαναγκάζονται σε υποχρεωτικό γάμο. Οι συνθήκες ενδοοικογενειακής βίας είναι εξουθενωτικές και ο ρυθμός αυτοκτονιών γυναικών είναι πολλαπλάσιος του μέσου όρου.
Αυτά δεν ήταν αποτελέσματα 'αργών ρυθμών των μεταρρυθμίσεων', αλλά καρποί της ίδιας της κατοχικής βίας σε βάρος ιδιαίτερα των αγροτικών πληθυσμών. Τον Φλεβάρη του 2018 η ίδια η κατοχική κυβέρνηση αφαίρεσε από την μεταρρύθμιση του Ποινικού Κώδικα την ενότητα που αφορούσε την άσκηση βίας σε βάρος των γυναικών. Το 'υπουργείο δικαιοσύνης' πρότεινε ακόμη και τον λιθοβολισμό ως ποινή για τη μοιχεία!».9
Αυτά τα στοιχεία επιβεβαιώνονται από δημοσιεύματα που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν.10 Ο Τάρικ Άλι προσθέτει:
«Όσο αφορά την κατάσταση των γυναικών, δεν έχουν αλλάξει πολλά. Έχει υπάρξει ελάχιστη κοινωνική πρόοδος έξω από την Πράσινη Ζώνη όπου δρουν οι ΜΚΟ. (…) Παρά τα συνεχή αιτήματα δημοσιογράφων και ακτιβιστών, δεν έχουν δοθεί ποτέ αξιόπιστα στοιχεία για τη βιομηχανία του σεξ που αναπτύχθηκε για να υπηρετεί τις δυνάμεις κατοχής. Ούτε υπάρχουν πειστικά στατιστικά στοιχεία για τους βιασμούς –παρόλο που οι αμερικανοί στρατιώτες έχουν χρησιμοποιήσει συχνά σεξουαλική βία σε βάρος ‘υπόπτων για τρομοκρατία’, έχουν βιάσει Αφγανές και έχουν ανάψει το πράσινο φως για τέτοιες πρακτικές σε βάρος παιδιών από συμμαχικές κατοχικές δυνάμεις. Στη διάρκεια του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία, η πορνεία εξαπλώθηκε και η περιοχή έγινε κέντρο ‘τράφικινγκ’ γυναικών για σωματεμπορία. Η εμπλοκή των δυνάμεων του ΟΗΕ σε αυτή την κερδοφόρα επιχείρηση έχει τεκμηριωθεί πολύ καλά. Οι εικόνες για το Αφγανιστάν δεν έχουν αποκαλυφθεί ακόμη».11
Είναι τραγικό φεμινίστριες που καταγγέλλουν τη σεξιστική καταπίεση των γυναικών να φαντάζονται ότι μια στρατιωτική κατοχή μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα.12 Πόσες γυναίκες στο Αφγανιστάν αναγκάστηκαν να θρηνήσουν νεκρούς ή ακρωτηριασμένους αδελφούς, γιους, πατέρες, συζύγους όλα αυτά τα χρόνια; Πόσες αναγκάστηκαν να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς, μέσα στο Αφγανιστάν ή στο γειτονικό Ιράν ή Πακιστάν; Δυστυχώς, είναι τραγικά πολλές.
Οι Ταλιμπάν και η ιστορία
Αυτές οι διαπιστώσεις δεν σημαίνουν ότι το αντιπολεμικό κίνημα και η Αριστερά πρέπει να πάρουν θέση υπέρ των Ταλιμπάν. Οι Ταλιμπάν είναι μια αντιδραστική πολιτική δύναμη, πολέμιοι της Αριστεράς. Είναι λάθος, ωστόσο, η προσπάθεια να εξηγηθούν ως «μεσαιωνικό» φαινόμενο.
Γίνεται κατά κόρον προπαγανδιστική χρήση μιας τέτοιας ερμηνείας, σε μια προσπάθεια να εξωραϊστεί η αμερικανο-νατοϊκή επέμβαση στο Αφγανιστάν ως «ανθρωπιστική-εκπολιτιστική». Η προπαγάνδα των αποικιοκρατικών δυνάμεων έχει μεγάλη παράδοση σε αυτόν τον τομέα. Σε όλο τον εικοστό αιώνα και ήδη από τον 19ο είχαν αναπτύξει το μοτίβο του «εκπολιτισμού των πρωτόγονων πληθυσμών», με πρωτοπόρους τους Βρετανούς και τους Γάλλους και στην Αφρική και στην Ασία. Οι λέξεις Ζουλού, Μάου-μάου είχαν ταυτιστεί με τον πρωτογονισμό εξαιτίας αυτής της ιμπεριαλιστικής προπαγάνδας. Η λέξη «κάφρος» ακόμα χρησιμοποιείται σαν συνώνυμο του «απολίτιστου», ενώ ο «πόλεμος των κάφρων» ήταν ο πόλεμος των αποικιοκρατών ενάντια στους ντόπιους στην ανατολική Νότια Αφρική στις ακτές του Ινδικού ωκεανού.13
Το βιβλίο του Σάμουελ Χάντινγκτον «Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της παγκόσμιας τάξης»14 ήταν μια αναβίωση τέτοιων θεωριών σε πιο σύγχρονη βάση, στην εποχή της «μιας και μοναδικής υπερδύναμης». Ο «ελεύθερος κόσμος» δεν πολεμούσε πλέον με την «κομμουνιστική απειλή», οι συγκρούσεις των ιδεολογιών είχαν ξεπεραστεί και ο δυτικός πολιτισμός ερχόταν σε σύγκρουση με τα σκοτάδια του Ισλάμ.
Είναι πραγματικά ανιστόρητη κάθε προσπάθεια που αγνοεί τη γέφυρα που αποτέλεσε η «ισλαμική Αναγέννηση» στην εξέλιξη των επιστημών από τους αρχαίους ελληνιστικούς χρόνους στις σύγχρονες επιστημονικές επαναστάσεις του Κοπέρνικου, του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Γράφει ο Ευτύχης Μπιτσάκης στο κλασικό του βιβλίο για την «Εξέλιξη των Θεωριών της Φυσικής»:
«Επικρατεί η αντίληψη ότι ο χριστιανικός Μεσαίωνας ήταν μια εποχή καθολικά σκοτεινή. Ειδικότερα, ότι Μεσαίωνας και επιστημονική πρόοδος είναι έννοιες ασυμβίβαστες. Ότι, όπως γράφει ο Rene Taton, πιστεύεται ότι το “ελληνικό θαύμα” λησμονήθηκε και ξεθαύτηκε από τους Ουμανιστές της Αναγέννησης. Η άποψη αυτή, κατά τον γάλλο ιστορικό της επιστήμης, αντιφάσκει με την πραγματική ιστορία. Είναι γεγονός ότι μετά την κατάρρευση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας υπήρξε μια συνολική οπισθοδρόμηση και ειδικότερα στα γράμματα, στις επιστήμες και στη φιλοσοφία. Όπως σημειώνει ο Th. Kuhn, μέχρι τον 7ο αιώνα οι Ευρωπαίοι δεν είχαν πρόσβαση στην αρχαία ελληνική επιστήμη. Ο Ευκλείδης ήταν γνωστός μόνο σε μια μη πλήρη λατινική μετάφραση από τον Βοήθιο. Ο Πτολεμαίος ήταν εντελώς άγνωστος. Από το έργο του Αριστοτέλη ήταν γνωστά μόνο λίγα έργα λογικής. Η επιστήμη είχε παραμεληθεί. Η εκκλησία ήταν αρχικά εχθρική προς τις επιστήμες. Αλλά όταν στην Ευρώπη η επιστήμη βρισκόταν στο ναδίρ, στο Ισλάμ πραγματοποιόταν μια μεγάλη Αναγέννηση. Οι Άραβες ανασυγκρότησαν την αρχαία επιστήμη, μεταφράζοντας αρχικά κείμενα ελλήνων από τα συριακά στα αραβικά. Οι ίδιοι προώθησαν τα μαθηματικά, την αστρονομία, την οπτική, τη χημεία κλπ. Η χριστιανική Ευρώπη γνώρισε την αρχαία επιστήμη από τους Άραβες, συνήθως από αραβικές μεταφράσεις (το Αλμαγέστη [το κλασικό έργο του Πτολεμαίου] είναι σύντμηση αραβικού τίτλου του 9ου αιώνα)». (σελ.178-9).15
Ο Κρις Χάρμαν, στο κλασικό του κείμενο «Ο Προφήτης και το Προλεταριάτο» είναι κατεδαφιστικός για τις απόπειρες να σχηματοποιηθεί μια διάκριση των πολιτισμών έξω από τις κοινωνικές εξελίξεις:
«Οι περισσότερες από τις λεγόμενες δυτικές αξίες δεν έχουν τις ρίζες τους σε κάποια κατά φαντασία ευρωπαϊκή κουλτούρα, αλλά προκύπτουν από την ανάπτυξη του καπιταλισμού τους τελευταίους δυο αιώνες. Πριν από ενάμισι αιώνα η κυρίαρχη αντιμετώπιση της σεξουαλικότητας από τη μεσαία τάξη της Αγγλίας ήταν εξαιρετικά όμοια με αυτήν που κηρύττουν οι ισλαμιστές αναβιωτές του Ισλάμ σήμερα (απαγόρευση του σεξ εκτός γάμου, οι γυναίκες δεν πρέπει να αποκαλύπτουν ούτε τους αστραγάλους τους, το να είναι κανείς γεννημένος εκτός γάμου ήταν σπίλωση από την οποία δεν μπορούσε να απαλλαγεί), ενώ οι γυναίκες είχαν ακόμη λιγότερα δικαιώματα ακόμη και από αυτά που τους έδιναν κάποιες εκδοχές του Ισλάμ (η κληρονομιά πήγαινε μόνο στον πρωτότοκο γιο, ενώ το Ισλάμ δίνει στην κόρη το μισό μερίδιο του γιου, δεν υπήρχε δικαίωμα στο διαζύγιο). Αυτό που άλλαξε την αντιμετώπιση των Άγγλων δεν ήταν κάτι έμφυτο στη δυτική ψυχοσύνθεση ούτε κάποιες υποτιθέμενες «ιουδαιο-χριστιανικές αξίες», αλλά ο αντίκτυπος της ανάπτυξης του καπιταλισμού. Η ανάγκη του καπιταλισμού για την εργατική δύναμη των γυναικών τον ανάγκασε να αλλάξει αντιμετωπίσεις και (το πιο σημαντικό) να βάλει τις γυναίκες σε θέση όπου μπορούσαν να απαιτήσουν ακόμη μεγαλύτερες αλλαγές».16
Είναι απαραίτητο να απορρίψουμε τις πολιτιστικές ερμηνείες που συσκοτίζουν την πραγματική ιστορία. Η ανάδυσή των Ταλιμπάν είναι εξέλιξη της σύγχρονης εποχής και απαιτεί μια σοβαρή ανάλυση για το πώς αντιδραστικοί μουλάδες έφτασαν να κερδίσουν με το μέρος τους φτωχούς νέους άνδρες από τα χωριά του Αφγανιστάν.
Η τραγωδία του Αφγανιστάν
Το Αφγανιστάν έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1919 ύστερα από αλλεπάλληλες εξεγέρσεις κατά των Βρετανών που πραγματοποίησαν εισβολές τo 1839, τo 1878 και το 1919.17
Ο Τσώρτσιλ, αυτός που είχε δώσει εντολή στον Σκόμπι να αντιμετωπίσει την Αθήνα σαν κατεχόμενη πόλη, υπηρετούσε στον Ινδικό-βρετανικό στρατό κατοχής στο Αφγανιστάν το 1897 και είχε δηλώσει: «Ύστερα από τα σημερινά, ξεκινάμε να καίμε χωριά. Όλα, ένα-ένα. Και όσοι αντιστέκονται θα εκτελούνται χωρίς καμιά παραχώρηση. Οι Μομάντ [φυλή των Παστούν] χρειάζεται να πάρουν ένα μάθημα και χωρίς αμφιβολία εμείς είμαστε πολύ σκληρός λαός».
Η ανεξαρτησία το 1919 υποστηρίχτηκε από τη νικηφόρα εργατική επανάσταση στη Ρωσία. Οι Μπολσεβίκοι έστειλαν αποστολή με επικεφαλής τη Λαρίσα Ράισνερ και τον Φιοντόρ Ρασκόλνικοφ. Η μακρόχρονη παράδοση αντίστασης των Αφγανών ενάντια στους εισβολείς απέκτησε δυο ρεύματα: ένα επηρεασμένο από το Ισλάμ και ένα από την Αριστερά.
Όπως γράφει ο Τζόναθαν Νηλ:
«Σε κάθε μια από τις εισβολές, οι φεουδάρχες συνεργάζονταν με τους Βρετανούς και ο απλός κόσμος αντιστεκόταν και τους έδιωχνε κάτω από τη σημαία του Ισλάμ. Το Ισλάμ ήταν για αυτόν τον κόσμο μια πολιτική αντίστασης στον ιμπεριαλισμό. (…) Όμως, στα δυο χρόνια [αρχές της δεκαετίας του 1970] που πέρασα στα χωριά των Παστούν, κοντά στο Τζαλαμπάντ και στην Κανταχάρ, μόνο στα τέσσερα πλουσιότερα νοικοκυριά από τα διακόσια οι γυναίκες φορούσαν τη μπούργκα. Σε όλα τα υπόλοιπα σπίτια οι γυναίκες φορούσαν απλώς ένα μαντήλι για να τις προστατεύει από τον ήλιο, αφού δούλευαν στα χωράφια. (…) Τη δεκαετία του 1970, οι κομμουνιστές ήταν πολύ πιο δυνατοί από τους ισλαμιστές στα πανεπιστήμια και στα σχολεία».18
Ωστόσο, το κόμμα των κομμουνιστών του Αφγανιστάν, το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα Αφγανιστάν (ΛΔΚΑ) είχε απομακρυνθεί από την επαναστατική στρατηγική των Μπολσεβίκων. Ο ηγέτης του κόμματος, ο Ταράκι, είχε διατυπώσει τη θεωρία ότι ο στρατός μπορούσε να πάρει τη θέση της εργατικής τάξης, που δεν είχε ακόμα αναπτυχθεί, στην πάλη για την ανατροπή της καταπιεστικής φεουδαρχικής κυβέρνησης.19
Δεν ήταν κάποια πρωτότυπη θεωρία. Είχαν προηγηθεί τα κινήματα των Νασερικών αξιωματικών στην Αίγυπτο και των αξιωματικών του Μπάαθ στο Ιράκ και στη Συρία. Η προοπτική ότι «προοδευτικοί» αξιωματικοί θα βγάλουν τη χώρα από την υπανάπτυξη και θα ενισχυθεί η εργατική τάξη έμοιαζε πιο ρεαλιστική από το δρόμο μιας επανάστασης με επικεφαλής την εργατική τάξη.
Ήταν ένας ψεύτικος «ρεαλισμός», μια αυταπάτη όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια. Και η διάψευση των προσδοκιών έγινε ακόμη πιο σκληρή μέσα από τον συνδυασμό με μια άλλη αυταπάτη των κομμουνιστών του Αφγανιστάν: η χώρα τους συνόρευε με την ΕΣΣΔ και υπολόγιζαν ότι θα έχουν την άμεση βοήθειά της. Πράγματι ο σοβιετικός στρατός μπήκε στο Αφγανιστάν, αλλά η παρουσία του σήμανε την καταστροφή της Αριστεράς ως πολιτικής δύναμης στο Αφγανιστάν.
Ο Τζόναθαν Νηλ περιγράφει τι έγινε:
«Το 1972 ένας καταστροφικός λιμός σάρωσε το βόρειο και το κεντρικό τμήμα της χώρας. Η κυβέρνηση του βασιλιά δεν έκανε τίποτα και ανώτεροι αξιωματούχοι έκλεψαν την επισιτιστική βοήθεια. Έτσι, όταν ο ξάδελφος του βασιλιά Μοχάμμεντ Νταούντ έκανε πραξικόπημα το 1974 για να δημιουργήσει μια ισλαμική σοσιαλιστική δημοκρατία, κανείς δεν αγωνίστηκε για την παλιά τάξη πραγμάτων. Στην αρχή η δικτατορία του Νταούντ έκλινε προς τη Σοβιετική Ένωση στην εξωτερική πολιτική και οι κομμουνιστές τον υποστήριξαν. Στις αρχές του 1978, όμως, ο Νταούντ στράφηκε προς τις ΗΠΑ και συνέλαβε τους κυριότερους κομμουνιστές ηγέτες.
Οι κομμουνιστές πραγματοποίησαν αμέσως πραξικόπημα βασιζόμενοι σε αξιωματικούς του στρατού και της αεροπορίας, πολλοί από τους οποίους είχαν εκπαιδευτεί στη Σοβιετική Ένωση. Όπως και οι υπόλοιποι κομμουνιστές, οι περισσότεροι αξιωματικοί ήταν μορφωμένοι άνδρες από ταπεινό κοινωνικό περιβάλλον. Σχεδόν κανείς δεν ήταν πρόθυμος να πεθάνει για τον Νταούντ, τη βασιλική οικογένεια ή την παλιά τάξη πραγμάτων. Αλλά αυτή η απουσία αντίστασης δεν ήταν το ίδιο με την υποστήριξη του πραξικοπήματος. Η νέα κομμουνιστική κυβέρνηση είχε υποστήριξη στις πόλεις, αλλά πολύ λίγη στην ύπαιθρο, όπου ζούσε το 90% των Αφγανών».20
Η προσπάθεια επιβολής μεταρρυθμίσεων από τα πάνω, από την κεντρική κυβέρνηση χωρίς να διαθέτει στήριξη από τους χωρικούς, γρήγορα άρχισε να σκοντάφτει: «Στα χωριά πήγαν αξιωματούχοι για να μοιράσουν τη γη των Χαν στους χωρικούς και για να απαγορεύσουν το δανεισμό από τους τοκογλύφους. Αλλά δεν υπήρχε καμιά πρόβλεψη για τη διάθεση των σπόρων που μέχρι τότε έδιναν στους χωρικούς οι Χαν, ούτε για πηγές που θα αντικαθιστούσαν τα ποσά που δάνειζαν οι κερδοσκόποι. Η παροχή αυτών απαιτούσε πόρους τους οποίους δεν διέθετε το κράτος. Αντίθετα, προσπάθησαν να εφαρμόσουν αυτές τις μεταρρυθμίσεις με το ένα δέκατο της απαιτούμενης δαπάνης και το αποτέλεσμα ήταν η ζωή για τους φτωχούς αγρότες να γίνει χειρότερη μετά τη μεταρρύθμιση απ’ ό,τι ήταν πριν. (…) Καθώς η κυβέρνηση που απομονωνόταν όλο και περισσότερο έβλεπε τα μεταρρυθμιστικά της σχέδια να καταρρέουν, έστειλε το στρατό και την αστυνομία να συντρίψουν την αγροτική αντίσταση και εξαπέλυσε ένα κύμα καταστολής στις πόλεις. (…) Το Σεπτέμβρη του 1978 ήρθε η σειρά της πτέρυγας Παρτσάμ [Σημαία] του ΛΔΚΑ να υποστεί την καταστολή. Και μετά από ένα χρόνο η ηγεσία αλληλοφαγώθηκε. Ο Αμίν, ο πρωθυπουργός, δολοφόνησε τον πρόεδρο Ταράκι. Επίσημες ανακοινώσεις αργότερα μιλούσαν για ένα θλιβερό απολογισμό 12.000 εκτελέσεων μέσα σε μόλις 20 μήνες».21
Ωστόσο, αυτό δεν ήταν το τέλος της τραγωδίας. Ο εξόριστος ηγέτης της πτέρυγας Παρτσάμ, ο Καρμάλ, κάλεσε την ΕΣΣΔ να επέμβει. Ο σοβιετικός στρατός μπήκε στην Καμπούλ το Δεκέμβρη του 1979, ο Αμίν δολοφονήθηκε και ο Καρμάλ ανέλαβε την κυβέρνηση. Αλλά στα χωριά του Αφγανιστάν η κατάσταση δεν βελτιώθηκε, αντίθετα χειροτέρεψε. Τώρα ήταν πιο εύκολο για τις ομάδες των Μουτζαχεντίν να παρουσιάζουν τις ενέργειές τους σαν αντίσταση σε ξένη κατοχή. Μετά από ένα μεγάλο διάστημα, οι σοβιετικοί εγκατέλειψαν τον Καρμάλ και ανέθεσαν την κυβέρνηση στον Νατζιμπουλάχ ο οποίος επιχείρησε μάταια να συμβιβαστεί με τους ισλαμιστές. Η σοβιετική παρουσία κράτησε εφτά χρόνια, μέχρι το 1986 που οι ηγέτες του Κρεμλίνου αποφάσισαν να αποσυρθούν. Ο απολογισμός ήταν τρομακτικός:
«Οι σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις κρατούσαν τις πόλεις και περιπολούσαν στους αυτοκινητόδρομους με τανκς. Αλλά στην ύπαιθρο δέχονταν συνεχείς επιθέσεις. Εδώ η κύρια τακτική τους ήταν οι νάρκες, τα ελικόπτερα, τα βομβαρδιστικά και οι ζώνες ελεύθερων πυρών. Δεν υπάρχουν αξιόπιστοι αριθμοί για τους Αφγανούς νεκρούς. Ο συνήθης αριθμός του ενός εκατομμυρίου είναι μάλλον πολύ υψηλός. Μπορεί να ήταν μόνο μισό εκατομμύριο από έναν πληθυσμό 15 εκατομμυρίων. Περίπου άλλο ένα εκατομμύριο τραυματίστηκαν και έμειναν ανάπηροι για όλη τους τη ζωή. Τέσσερα εκατομμύρια έγιναν πρόσφυγες στο Πακιστάν, άλλα δύο εκατομμύρια στο Ιράν και τουλάχιστον άλλα δύο εκατομμύρια κατέφυγαν στη σχετική ασφάλεια των αφγανικών πόλεων. Με άλλα λόγια, περίπου τα δύο τρίτα του πληθυσμού σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αναγκάστηκαν να φύγουν».22
Αντί για ενίσχυση της εργατικής τάξης και των κομμουνιστών, η στρατηγική του ΛΔΚΑ και η σοβιετική «βοήθεια» είχαν καταλήξει να αφήσουν το Αφγανιστάν στο έλεος αντιμαχόμενων ισλαμιστικών ομάδων Μουτζαχεντίν και των αμερικανών συμμάχων τους. Δεν χωράει κανένας εξωραϊσμός εκείνης της περιόδου, όπως εξακολουθεί να επιχειρεί ο Ριζοσπάστης ακόμη και σήμερα.23 Εκείνη η καταστροφή της Αριστεράς άφησε το πεδίο ανοιχτό για την ανάδυση των Ταλιμπάν ως της αντιδραστικής δύναμης που πήρε τον έλεγχο της χώρας. Η μόνη δύναμη που προσπάθησε να ανοίξει ξανά αριστερή προοπτική για το λαό του Αφγανιστάν ήταν το αντιπολεμικό κίνημα που αναδείχθηκε το 2001 και φούντωσε το 2003 ενάντια στον πόλεμο του Μπους.
Αντίσταση στην «παγκοσμιοποίηση» και τους πολέμους της
Όταν στις 11 Σεπτέμβρη του 2001 έγινε η επίθεση της Αλ Κάιντα στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης αφήνοντας πίσω χιλιάδες νεκρούς στον πληθυσμό της πόλης, η Αριστερά παγκόσμια βρέθηκε αντιμέτωπη με σκληρές επιλογές. Έπρεπε να αποδεχθεί ότι οι ΗΠΑ ξεκινούσαν «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» για να εντοπίσουν και να τιμωρήσουν μια τρομοκρατική οργάνωση; Μήπως έπρεπε να τηρήσει ίσες αποστάσεις ανάμεσα στους Ταλιμπάν και στο ΝΑΤΟ; Και ποια ήταν τα πραγματικά κίνητρα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού για την επίθεση σε μια τόσο φτωχή χώρα σαν το Αφγανιστάν;
Οι απαντήσεις δεν ήταν εύκολες. Αυτό φάνηκε ακόμη και στην Ελλάδα όπου έχουμε τη μεγάλη παράδοση της Αντίστασης και του Εμφύλιου, και παρά το γεγονός ότι μαζικές αντιπολεμικές κινητοποιήσεις είχαν γίνει το 1999 ενάντια στη Νατοϊκή επέμβαση στη Γιουγκοσλαβία. Η πίεση από τα θύματα της Νέας Υόρκης ήταν τόσο μεγάλη ώστε ακόμη και το ΚΚΕ αρνήθηκε να βαδίσει μέχρι την αμερικανική πρεσβεία στην πρώτη διαδήλωση κατά της επίθεσης στο Αφγανιστάν. Ο Συνασπισμός, από τον οποίο προέρχεται ο ΣΥΡΙΖΑ, απείχε από εκείνη τη διαδήλωση και η τότε πρόεδρός του, η Μαρία Δαμανάκη, πήγε να υπογράψει στο βιβλίο των συλλυπητηρίων που είχε ανοίξει στην αμερικάνικη πρεσβεία μετά την 11η Σεπτέμβρη.
Και όμως, το αντιπολεμικό κίνημα προχώρησε και πήρε τέτοιες διαστάσεις σε διεθνή κλίμακα ώστε να φτάσουν οι Τάιμς της Νέας Υόρκης να το βαφτίσουν ως «νέα υπερδύναμη» μετά τη θρυλική 15 Φλεβάρη 2003 όπου τα συλλαλητήρια σε όλο τον κόσμο ενάντια στην επέκταση του πολέμου στο Ιράκ έσπασαν κάθε ρεκόρ συμμετοχής. Οι σελίδες του «Σοσιαλισμός από τα κάτω» έχουν φιλοξενήσει τα βήματα προς τη συγκρότηση εκείνου του κινήματος.24, 25
Παντού οι αντιπολεμικές κινητοποιήσεις ήταν ώθηση για την Αριστερά και την πάλη ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Όπως έγραφε η Μαρία Στύλλου ήδη μετά τις πρώτες βόμβες στο Αφγανιστάν: «Κάθε αντιπολεμική διαδήλωση στην Αμερική και την Ευρώπη λειτουργεί σαν φάρος για εκατομμύρια ανθρώπους από το Κάιρο μέχρι το Ισλαμαμπάντ. Έχουμε πολλή δουλειά να κάνουμε και έναν ολόκληρο κόσμο να κερδίσουμε. Τη μάχη που έχει ανοίξει ενάντια στον πόλεμο χρειάζεται να τη συνεχίσουμε. Για να ζήσουμε σε έναν κόσμο όπου η προοπτική είναι η εναλλακτική του αντικαπιταλισμού».26
Στη Μέση Ανατολή, η ώθηση από εκείνο το αντιπολεμικό κίνημα ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες για το ξέσπασμα της «Αραβικής Άνοιξης». Αλλά οι επιπτώσεις αφορούσαν και την ίδια την Αμερική και την Ευρώπη. Ο Μπους μπορεί να υποστήριζε ότι ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας είχε πετύχει τους στόχους του (“Mission accomplished”), αλλά ο Ομπάμα που κέρδισε τις εκλογές το 2008 πρόβαλε ως πρόγραμμά του τη στροφή από τις στρατιωτικές επεμβάσεις στη διπλωματία (from ‘hard power’ to ‘soft power’). Στην πορεία πρόδωσε τις υποσχέσεις του και επιχείρησε ενίσχυση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στο Αφγανιστάν, χωρίς να καταφέρει να σταθεροποιήσει την κατοχή. Το αίτημα «να γυρίσουν πίσω οι φαντάροι» (bring the boys home) έγινε πλειοψηφικό μέσα στις ΗΠΑ. Ο κλήρος έπεσε στον Τραμπ να προχωρήσει τον Φλεβάρη του 2020 σε συμφωνία με τους Ταλιμπάν για αποχώρηση και στον Μπάιντεν να προχωρήσει στην υλοποίηση.
Αφετηρία για την αντιπολεμική προσπάθεια ήταν το ξεκαθάρισμα ότι οι θεωρίες που μιλούσαν για «ξεπέρασμα» του ιμπεριαλισμού από την «παγκοσμιοποίηση» ήταν αβάσιμες. Σήμερα, ακόμη και απολογητές του καπιταλισμού έχουν αναγκαστεί να ομολογήσουν ότι τα παραμύθια περί «τέλους της ιστορίας» ήταν προπαγανδιστικές ανοησίες. Πριν είκοσι χρόνια, όμως, ανθούσαν ακόμη οι αντιλήψεις ότι μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου όλες οι χώρες είχαν ενταχθεί σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία με εξαίρεση κάποια «καθεστώτα-παρίες». Αντανάκλαση αυτών των θεωριών προς τα αριστερά ήταν η θέση ότι πλέον ο ιμπεριαλισμός όπως τον είχε αναλύσει ο Λένιν με πολλές και αντίπαλες Μεγάλες Δυνάμεις είχε ξεπεραστεί και έχει απομείνει μόνο μια υπερδύναμη χωρίς αντίπαλο.
Στην πραγματικότητα, οι «πόλεμοι κατά της τρομοκρατίας» έβαζαν στο στόχαστρο τους ανταγωνιστές των ΗΠΑ. Ήταν μια επίδειξη πυγμής όχι μόνο απέναντι σε καθεστώτα όπως των Ταλιμπάν και του Σαντάμ Χουσεΐν που είχαν συνεργαστεί με τους αμερικανούς στο παρελθόν, αλλά και απέναντι σε φιλοδοξίες ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, παλιών και νέων. Η γεωπολιτική σημασία της κάθε χώρας για τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Κίνα, αλλά και τους Ευρωπαίους συμμάχους ήταν το επίδικο. Ακόμη και τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός δεν τα είχε ανάγκη για τη δική του οικονομία, καθώς με νέες γεωτρήσεις (fracking) οι ΗΠΑ έφτασαν να κάνουν εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αέριου, αλλά ήθελε και θέλει να έχει τον έλεγχο πάνω στις ενεργειακές ανάγκες της Κίνας αλλά και της Γερμανίας.27
Οι επιπτώσεις από την ήττα των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν προκαλούν αστάθεια σε όλη την ιμπεριαλιστική αλυσίδα, για αντιπάλους και συμμάχους.
Και τώρα;
Το 2010 οι μυστικές υπηρεσίες του Πακιστάν συνέλαβαν στο Καράτσι, με αμερικανική προτροπή, τον Αμπντούλ Γανί Μπαραντάρ, ηγετικό στέλεχος των Ταλιμπάν, και τον οδήγησαν στις φυλακές όπου έμεινε μέχρι το 2018. Ο Μπαραντάρ ήταν από τους ιδρυτές των Ταλιμπάν, αλλά δεν ήταν αυτός ο λόγος για τη φυλάκισή του. Τότε ακόμα οι ΗΠΑ υπολόγιζαν ότι θα σταθεροποιήσουν την παρουσία τους στο Αφγανιστάν με αύξηση των στρατευμάτων κατοχής, ενώ ο Μπαραντάρ προσπαθούσε να αρχίσει συνομιλίες με τον κατοχικό πρόεδρο Καρζάι. Ήταν ένας «γεφυροποιός» που γνώριζε τα αδέρφια του Καρζάι και είχε προσπαθήσει και το 2001 να διαπραγματευτεί ένα συμβιβασμό με τις ΗΠΑ, χωρίς επιτυχία.28
Όταν, όμως, το 2018 ο Τραμπ ξεκίνησε την πολιτική της αποχώρησης, ο Μπαραντάρ αφέθηκε ελεύθερος και πήγε στη Ντόχα του Κατάρ όπου αναδείχθηκε σε βασικό συνομιλητή των ΗΠΑ. Στις 17 Αυγούστου 2021 ένα αεροπλάνο του Κατάρ τον μετέφερε στην Κανταχάρ, σε ένα Αφγανιστάν που είχε περάσει στον έλεγχο των Ταλιμπάν. Ο Τραμπ (και ο Μπάιντεν) υπολόγιζαν ότι μετά από μια ομαλή αποχώρηση του αμερικάνικου στρατού, ο Μπαραντάρ θα ήταν ένας χρήσιμος συνομιλητής της κατοχικής κυβέρνησης. Στην πραγματικότητα, η ταπεινωμένη υπερδύναμη βρέθηκε να παζαρεύει για μερίδιο στην κυβέρνηση των Ταλιμπάν.
Αυτό δεν σημαίνει ότι οι ΗΠΑ έχουν χάσει όλα τα μέσα πίεσης και εκβιασμών. Ένα προφανές παράδειγμα είναι τα συναλλαγματικά αποθέματα της Kεντρικής Tράπεζας του Αφγανιστάν που βρίσκονται στα χέρια …αμερικανικών τραπεζών. Τα γεράκια στην Ουάσινγκτον απειλούν να κόψουν ακόμη και τα 500 εκατομμύρια δολάρια που έχει δεσμευτεί το ΔΝΤ ότι θα στείλει στην Καμπούλ στα πλαίσια της καταπολέμησης της πανδημίας.29
Το όπλο της πείνας παραμένει ένα αισχρό εργαλείο στα χέρια των υποκριτών που τάχα νοιάζονται για την ανθρωπιστική κρίση σε ένα Αφγανιστάν κάτω από τον έλεγχο των Ταλιμπάν. Φοβούνται, όμως, ότι δυνατότητες οικονομικής συνεργασίας ανοίγονται από τη μεριά της Κίνας που θα ήθελε να βάλει το Αφγανιστάν μέσα στο πρόγραμμα για το νέο «δρόμο του μεταξιού». Ωστόσο, η αμερικάνικη διπλωματία ελπίζει ότι η κινεζική διείσδυση θα είναι δύσκολη λόγω της καταστολής των μουσουλμάνων Ουιγούρων από την Κίνα. Η Ρωσία του Πούτιν που πολεμάει τους τρομοκράτες του ISIS στη Συρία ελπίζει σε μια συνεργασία με τους Ταλιμπάν τώρα που δηλώνουν ότι βρίσκονται σε σύγκρουση με τους «προβοκάτορες» που οργανώνουν βομβιστικές επιθέσεις στην Καμπούλ. Το τρομακτικό γαϊτανάκι των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών στροβιλίζεται γύρω από το Αφγανιστάν. Όπως τονίζει ο Νίκος Λούντος στην Εργατική Αλληλεγγύη: «Οι Δυτικοί προβάλλουν για λόγους προπαγανδιστικούς “όρους” όπως δικαιώματα γυναικών, μη-φιλοξενία τρομοκρατών κλπ, αλλά ξέρουν ότι αν δεν θέλουν να χάσουν οποιαδήποτε σχέση με τις εξελίξεις στην Κεντρική Ασία, θα έρθουν σε συνεννόηση με το νέο καθεστώς. Ο “Υπ. Εξωτερικών” της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Τζοζέπ Μπορέλ, το λέει καθαρά: "Αυτό που δεν μπορούμε να κάνουμε είναι να αφήσουμε τους Κινέζους και τους Ρώσους να πάρουν τον έλεγχο της κατάστασης”».30
Οι συνέπειες αυτής της ήττας των ΗΠΑ αφήνουν όλους τους συμμάχους τους σε κατάσταση αβεβαιότητας. Η Καθημερινή αναγκάστηκε να έχει πηχυαίο πρωτοσέλιδο τίτλο στις 22 Αυγούστου «Ντόμινο αστάθειας μετά την Καμπούλ». Οι κυβερνήσεις της ΕΕ που διαφωνούν με την αμερικανική αποχώρηση και είχαν συμμετάσχει στον πόλεμο του Μπους, δεν είναι σε θέση να αντικαταστήσουν στρατιωτικά τις ΗΠΑ στο Αφγανιστάν. Το άμεσο υποκατάστατο που προωθούν είναι η έξαρση της ισλαμοφοβίας. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της ρατσιστικής απάτης:
«Την ίδια στιγμή που θρηνούν για την επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία και τις επιπτώσεις που θα έχει για τα δημοκρατικά δικαιώματα, ολόκληρη η ΕΕ, πίσω από τα δάκρυα, στάζει δηλητήριο για τις Αφγανές και τους Αφγανούς πρόσφυγες, ακόμα και τους ίδιους τους συνεργάτες τους που περιμένουν ακόμα στο αεροδρόμιο της Καμπούλ.
Ο Αυστριακός υπουργός Εσωτερικών, Καρλ Νεχάμερ, επιμένει πως η Αυστρία θα συνεχίσει να απελαύνει πρόσφυγες/ισσες από το Αφγανιστάν, παρά την πρόσφατη αντίθετη απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της χώρας του και ζητά να φτιαχτούν “κέντρα απελάσεων” στις όμορες με το Αφγανιστάν χώρες για να κρατούνται όσοι απελαύνονται από την Ευρώπη.
Οι τρεις από τις 6 χώρες που προχωρούσαν σε απελάσεις στο Αφγανιστάν θεωρώντας το “ασφαλή χώρα” –Γερμανία, Ολλανδία και Δανία– αποφάσισαν να αναστείλουν προσωρινά αυτή τους την απόφαση. Οι άλλες τρείς, –Ελλάδα, Βέλγιο και Αυστρία– επιμένουν στην απόφαση τους, την ίδια στιγμή που μοιρολογούν για τις γυναίκες στο Αφγανιστάν. Οι δηλώσεις Μηταράκη πως “είναι ξεκάθαρο ότι η χώρα μας δεν θα είναι πύλη εισόδου για ένα νέο κύμα προσφύγων” και του ακροδεξιού Μπογδάνου που είπε πως “δεν χωράει στην Ελλάδα ούτε ένας παραπάνω Αφγανός” είναι η κυνική έκφραση αυτής της ρατσιστικής υποκρισίας».31
Ξαφνικά ο Μητσοτάκης μιλάει στο τηλέφωνο με τον Ερντογάν για να συμφωνήσουν κοινή στάση κατά των προσφύγων, καθώς η Τουρκία χτίζει φράχτη σε όλο το μήκος των συνόρων της με το Ιράν. Η κοινή χρήση που κάνουν με το χαρτί του ρατσισμού, όμως, δεν κρύβει τις ανησυχίες τους για αποσταθεροποίηση των διεθνών συμμαχιών τους. Για τον ελληνικό καπιταλισμό ιδιαίτερα, η αμερικανική αποτυχία είναι πλήγμα για την πολιτική του άξονα με το Ισραήλ που στηρίζεται στο ρόλο των ΗΠΑ στην περιοχή.
Αμετανόητος ο Μητσοτάκης τρέχει να ενισχύσει αυτή την επικίνδυνη συμμαχία. Το έδειξε η θερμή υποδοχή για τον γερουσιαστή Μπομπ Μενέντεζ32 και τα σχέδια για πενταετή «αμυντική» συμφωνία Ελλάδας-ΗΠΑ με παραχώρηση βάσης και στη Σκύρο.
Για την Αριστερά και το κίνημα στην Ελλάδα θα είναι τραγικό λάθος να κλείσει τα μάτια σε όλα αυτά και να συνταχθεί πίσω από τις δυτικές υποκρισίες για το Αφγανιστάν που «γυρίζει στον Μεσαίωνα». Ενάντια στην κυβέρνηση που παραπαίει σε έναν κυκεώνα εσωτερικών κρίσεων και διεθνούς αστάθειας, απαιτούμε με μεγαλύτερη ορμή να κλείσει τις αμερικανο-νατοίκές βάσεις και να ανοίξει τα σύνορα για τους πρόσφυγες. Να σταματήσει τις δαπάνες για Ραφάλ και φρεγάτες που θα περιπολούν μέχρι το Ισραήλ και να δώσει τα λεφτά για την Υγεία και την Παιδεία. Δεν είναι ώρα να αναζητήσουμε «ασφάλεια» στην αγκαλιά αυτών που ευθύνονται για την εγκληματική κατοχή του Αφγανιστάν, είναι ώρα για ανοιχτή ρήξη με τον ιμπεριαλισμό και τους ντόπιους συνεργάτες του.
Σημειώσεις
1. Νίκος Λούντος, Αφγανιστάν - ταπεινωτική ήττα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, Εργατική Αλληλεγγύη 1484, 18 Αυγούστου 2021, https://ergatiki.gr/article.php?id=24652&issue=1484. Δείτε επίσης το σχετικό βίντεο εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=X20mGH266r4
2. Mistrust and secrecy present gift to Taliban, Financial Τimes 19 August 2021, https://www.ft.com/content/6a901224-629f-4377-9e3a-0f909ee1937c
3. Nancy Lindisfarne and Jonathan Neal, Afghanistan the end of the occupation, https://bit.ly/38tlEGL
4. Financial Times, όπου και πιο πάνω.
5. Tariq Ali, Debacle in Afghanistan, New Left review, Sidecar, https://newleftreview.org/sidecar/posts/debacle-in-afghanistan
6. Isabel Ringrose, War crimes - the West’s hidden horrors in Afghanistan, Socialist Worker, https://socialistworker.co.uk/art/51023/War+crimes+the+Wests+hidden+horrors+in+Afghanistan
7. https://en.wikipedia.org/wiki/Wech_Baghtu_wedding_party_airstrike
8. Socialist Worker, όπου και πιο πάνω
9. Κίνηση για μια περγιακή 8 Μάρτη "Όχι άλλα ψέματα! Η ιμπεριαλιστική κατοχή του Αφγανιστάν δεν σήμανε απελευθέρωση των γυναικών", 17/8/21", bit.ly/k8mafgh
10. Afghanistan is still ranked the worst place in the world to be a woman. Despite Afghan government and international donor efforts since 2001 to educate girls, an estimated two-thirds of Afghan girls do not attend school. Eighty-seven percent of Afghan women are illiterate, while 70-80 percent face forced marriage, many before the age of 16. A September watchdog report called the USAID’s $280 million Promote program – billed the largest single investment that the U.S. government has ever made to advance women’s rights globally – a flop and a waste of taxpayer’s money. https://time.com/5472411/afghanistan-women-justice-war/
Last year a landmark law to prevent violence against women was pushed out of parliament, the quota of seats for women on provincial councils was cut, and a proposal to reintroduce stoning as a punishment for adultery – used more against women than men – put forward by the justice ministry. https://www.theguardian.com/world/2014/mar/07/hamid-karzai-afghanistan-women-eu-mellbin
11. Τάρικ Άλι, όπου και πιο πάνω
12. Φεμινίστριες που συναντήθηκαν με τον πρέσβη του Αφγανιστάν στην Αθήνα έστειλαν το παρακάτω δελτίο τύπου στις 24 Αυγούστου 2021
«Ενημερωτική Συνάντηση Γυναικών με τον Πρέσβη του Αφγανιστάν στην Ελλάδα»
Οι εξελίξεις στη χώρα του Αφγανιστάν δεν προοιωνίζουν κανένα καλό για τον πολύπαθο λαό της και ιδιαίτερα για τις γυναίκες και τα κορίτσια. Οι εικόνες συνωστισμού στο αεροδρόμιο της Καμπούλ και η προσπάθεια απόδρασης από το καθεστώς των Ταλιμπάν δημιούργησε τις εύλογες ανησυχίες σε ακτιβίστριες και φεμινίστριες από Ελλάδα και Κύπρο που μοιράζονται την αγωνία γι’ αυτό που συμβαίνει στους απλούς πολίτες - και ιδίως στις γυναίκες.
Οι φεμινίστριες ανταποκριθήκαμε σε κάλεσμα για ενημέρωση το απόγευμα της 23ης Αυγούστου από τον πρέσβη του Αφγανιστάν στη χώρα μας Μιρβάις Σαμάντι, σχετικά με την κατάσταση αυτή τη στιγμή στο Αφγανιστάν.
(…) Οι φεμινίστριες που συμμετείχαμε στην συνάντηση με τον Πρέσβη συμφωνήσαμε να συνεδριάσουμε τις επόμενες ημέρες για να διαμορφώσουμε πρόγραμμα δράσης. (…)
Οι γυναίκες και τα κορίτσια του Αφγανιστάν χρειάζονται την φωνή μας. Μαζί θα σπάσουμε την σιωπή του κόσμου και των κυβερνώντων ελίτ που ευθύνονται, μπροστά σ’ αυτήν την τεράστιας έκτασης ανθρωπιστική κρίση. Είμαστε δίπλα στους αγώνες τους για αξιοπρέπεια, ασφάλεια, ισότητα και για τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες - παιδεία, υγεία και εργασία.
Υπογράφουν οι φεμινίστριες που συμμετείχαν στη συνάντηση με τον Πρέσβη
Αναστασία Γκολιομύτη anastasiagoliomyti@yahoo.com
Oumaima Rawas oumaima.rawas@gmail.com
Ιλεάνα Σακκά sakkaileana@gmail.com
Φωτεινή Σιάνου fotini.sianou@gmail.com;
Ελένη Σταύρου elenist9@gmail.com
Όλγα Στεφανή olga13.stefani@gmail.com;
Ραλλία Χρηστίδου ralliachristidou@icloud.com
Μαρία Χατζηπαύλου mariat@ucy.ac.cy
13. https://bit.ly/3haGQWP
14. https://www.politeianet.gr/books/9789601668918-huntington-samuel-patakis-i-sugkrousi-ton-politismon-271721
15. Πάνος Γκαργκάνας, Επιστημονικά αντίδοτα στην ισλαμοφοβία, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο88, Σεπτέμβρης-Οκτώβρης 2011, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=472
16. Κρις Χάρμαν, Ο Προφήτης και το Προλεταριάτο, στο συλλογικό Η πάλη ενάντια στην Ισλαμοφοβία, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο, Αθήνα 2015, σελ. 113-14
17. https://www.britannica.com/event/Anglo-Afghan-Wars
18. Τζόναθαν Νηλ, Αφγανιστάν, σταυροδρόμι ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, Σοσιαλισμός από τα κάτω, Νο41, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2001, σελ. 15-19, https://socialismfrombelow.gr/pdf/41.pdf
19. Κρις Χάρμαν, όπου πιο πάνω, σελ. 121
20. Jonathan Neale, Afghanistan, the case against the ‘good war’, International Socialism Journal 120, Autumn 2008 και στα ελληνικά στο https://bit.ly/38w1Sug
21. Κρις Χάρμαν, όπου πιο πάνω, σελ.122-3
22. Jonathan Neale, όπου πιο πάνω.
23. Τι δε λένε οι «φίλοι» του Αφγανικού λαού, Ριζοσπάστης 28-29 Αυγούστου 2021, https://bit.ly/3t2voBc
24. Λέανδρος Μπόλαρης, Το αντιπολεμικό κίνημα στους δρόμους, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο41, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2001, σελ.11-14 https://socialismfrombelow.gr/pdf/41.pdf
25. 15 Φλεβάρη-αντιπολεμικός συναγερμός και Αφιέρωμα στη Φλωρεντία, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο45, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2002, σελ. 3-5 και 14-30 https://socialismfrombelow.gr/pdf/45.pdf
26. Μαρία Στύλλου, Το πολεμικό πρόσωπο της παγκοσμιοποίησης, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο41, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2001, σελ. 5-8 https://socialismfrombelow.gr/pdf/41.pdf
27. Πάνος Γκαργκάνας, Ελλάδα-Τουρκία στη δίνη των μεγάλων ανταγωνισμών, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 143, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1268
28. A founding father of the Taliban returns home, Financial Times 21-22 August 2021 https://www.ft.com/content/a895adc1-3268-4387-8a11-5022768c6b47
29. Afghan people face dire financial outlook warns ex-central bank chief, Financial Times 19 August 2021, https://www.ft.com/content/65f61fb1-9462-4e25-990a-702812860b76
30. Νίκος Λούντος, Αφγανιστάν: G7, Ρωσία, Κίνα, “Πολέμαρχοι”: Όλοι θέλουν μερίδιο στην κυβέρνηση Ταλιμπάν, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1485, 25 Αυγούστου 2021, https://ergatiki.gr/article.php?id=24676&issue=1485
31. Δημήτρης Δασκαλάκης, Σύνορα ανοιχτά για τους πρόσφυγες, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1485, 25 Αυγούστου 2021, https://ergatiki.gr/article.php?id=24662&issue=1485
32. Ο Μενέντεζ είναι πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της αμερικανικής Γερουσίας, υποστηρικτής του Ισραήλ και επικριτής της Τουρκίας. Έχει ταχθεί κατά της αποχώρησης του αμερικανικού στρατού από το Αφγανιστάν. Το 2017 προώθησε το Νόμο με τον οποίο η στήριξη σε καμπάνιες μποϋκοτάζ του Ισραήλ θεωρείται έγκλημα και τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι 20 χρόνια! Το 2009 είχε στείλει επιστολή στον Δήμητρη Χριστόφια που τότε ήταν πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας και τον κατηγορούσε για την επίσκεψή του στην Κούβα. «Δεν μπορείτε να μιλάτε για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Τουρκία στη χώρα σας και να αγνοείτε τέτοιες παραβιάσεις στην Κούβα, δεν μπορείτε να μιλάτε για στρατιωτικοποίηση στη Βόρεια Κύπρο και να αγνοείτε τους μηχανισμούς που καταπιέζουν το λαό της Κούβας». Η ίδια η Γερουσία των ΗΠΑ αναγκάστηκε να επιπλήξει δημόσια τον Μενέντεζ για σχέσεις δωροδοκίας με τον επιχειρηματία Σάλομον Μέλγκεν του Μαϊάμι. Βλέπε https://en.wikipedia.org/wiki/Bob_Menendez