Άρθρο
Το μαύρο τοπίο της “πράσινης” ανάπτυξης

Ο Σεραφείμ Ρίζος αναλύει τις καταστροφικές επιλογές πριν και μετά τις πυρκαγιές και προβάλλει τον αγώνα των πυρόπληκτων.

 

Οι πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού αποτέλεσαν μια τεράστια οικολογική και οικονομική καταστροφή που φέρει ακέραια την υπογραφή της κυβέρνησης Μητσοτάκη και της ΝΔ, σε κάθε πτυχή της. Μέχρι το πρώτο 20μερο του Αυγούστου 1.55 εκατομμύρια στρέμματα δασικών και αγροτικών εκτάσεων έγιναν στάχτη. Ιδιαίτερα η πυρκαγιά στη Β. Εύβοια έκαψε 508 χιλιάδες στρέμματα. Αποτελεί τη μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή στην ιστορία του ελληνικού κράτους. Ξεπέρασε σε μέγεθος ακόμη και την πυρκαγιά στην Ηλεία, του 2007, στην οποία κάηκαν 450 χιλιάδες στρέμματα και έχασαν τη ζωή τους 49 άνθρωποι. 

Σε όλα τα μέτωπα ήταν έκδηλη η ανικανότητα του κρατικού μηχανισμού και των αρμόδιων φορέων να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Το ότι αυτή τη φορά οι πυρκαγιές δεν εξελίχθηκαν σε πολύνεκρες τραγωδίες ήταν μάλλον αποτέλεσμα συγκυρίας και όχι γιατί η ΝΔ μετέτρεψε την πολιτική προστασία σε «ισχυρή κρατική οντότητα» όπως ισχυρίζονται. Ειδικά για τις επιδόσεις της στην πολιτική προστασία, η κυβέρνηση εισέπραξε ένα τεράστιο κύμα οργής και το όνομα του Μητσοτάκη συνδέθηκε με τα όχι και πιο κόσμια ρήματα και επίθετα της νέας ελληνικής. Οι πυρκαγιές εκδηλώθηκαν σε μέρες που επικρατούσε άπνοια και γι’ αυτό εξαπλώνονταν με αργό ρυθμό. Περιοχές όπως η Β. Εύβοια δεν έχουν πυκνή δόμηση και οι προσβάσεις προς τη θάλασσα είναι πολλές και ελεύθερες. 

Η πρωτοφανής κυβερνητική αθλιότητα να συγκρίνουν «τα φέρετρα με τα καμένα στρέμματα», τους νεκρούς στο Μάτι με τα καμένες εκτάσεις του 2021 συμπύκνωσε αυτό που κατά τη διάρκεια της κρίσης όλοι διαπίστωναν: ότι η κυβέρνηση βρίσκονταν σε κατάσταση πανικού και λειτουργούσε μην έχοντας κανένα απολύτως πολιτικό σχέδιο αντιμετώπισης της κατάστασης, πέρα από αυτό της δικής της πολιτικής σωτηρίας. 

Ανίκανοι από επιλογή

«Είχαμε να αντιμετωπίσουμε μέγα - πυρκαγιές» λέει ο Μητσοτάκης χρησιμοποιώντας την κλιματική αλλαγή ως δικαιολογία. «Θεομηνίες» τις οποίες «τα ανθρώπινα μέσα δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση τους» συμπληρώνει ο καθηγητής Α. Δημητρακόπουλος του ΑΠΘ, στην «Καθημερινή» της 23/8.1 

Το φαινόμενο των μεγάλων πυρκαγιών δεν είναι ελληνικό. Σχετίζεται άμεσα με την κλιματική κρίση σε ολόκληρο τον πλανήτη. Στις χώρες της ΕΕ και στις αφρικανικές και ασιατικές χώρες της Μεσογείου εκδηλώθηκαν φέτος 2.643 πυρκαγιές. Ο αριθμός τους είναι αυξημένος κατά 139% σε σχέση με τον μέσο όρο των ετών 2008-20. Αντίστοιχα φαινόμενα είχαμε σε τεράστια έκταση στις ΗΠΑ και τον Καναδά όπου στις 8 Αυγούστου, μόνο, καταγράφηκαν 39.267 πυρκαγιές που έκαψαν 3,5 εκατ. στρέμματα. Ανυπολόγιστες ήταν και οι καταστροφές για μια ακόμη χρονιά στη Σιβηρία.

Όμως, αυτό δεν φτάνει για να εξηγήσει την έκταση της καταστροφής στην Ελλάδα. Με βάση τα στοιχεία του EFFIS2 η Ελλάδα, το 2021, είχε τη μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση σε καμένα στρέμματα (+632%) σε σχέση με το μέσο όρο των ετών 2008- 2020. Αν και είχε χαμηλότερο αριθμό μεγάλων δασικών πυρκαγιών (69) σε σχέση με άλλες χώρες όπως η Ιταλία (668), η Ισπανία (251) ή η Τουρκία (178), είχε τη χειρότερη αναλογία μέσης καμένης έκτασης ανά δασική πυρκαγιά. Στην Ελλάδα ο μέσος όρος καμένων στρεμμάτων ανά δασική πυρκαγιά είναι 18.500 περίπου στρέμματα. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης δεύτερη στον κατάλογο είναι η Τουρκία με σχεδόν τα μισά, 10.000 Μ.Ο. καμένα στρέμματα ανά πυρκαγιά και στην τρίτη θέση η Αλγερία με 7.900 στρ.3 Οι διαφορές είναι μεγάλες και δεν αρκεί η επίκληση της κλιματικής αλλαγής, για να τις εξηγήσει. Η Λακωνία και τα Βίλια δεν έχουν επηρεαστεί περισσότερο από την κλιματική αλλαγή απ’ ότι τα Μούγκλα και η Αττάλεια στη Τουρκία. 

Δεν χρειάζεται κανείς να είναι καθηγητής δασολογίας, όπως ο κ. Δημητρακόπουλος, για να καταλάβει ότι μια πυρκαγιά δεν εκδηλώνεται ως «μέγα» πυρκαγιά από τη στιγμή της πρώτης εκδήλωσής της. Είναι ένα δυναμικό φαινόμενο που εξελίσσεται βάσει μιας σειράς αντικειμενικών και υποκειμενικών παραγόντων. Οι δασικές πυρκαγιές αυτού του είδους δεν είναι πρωτόγνωρες. O τρόπος εκδήλωσης και εξέλιξής τους έχει μελετηθεί. Το βασικότερο στοιχείο είναι η συσσώρευση μεγάλης ποσότητας καύσιμης ύλης μέσα στα δάση εξαιτίας των κλιματολογικών συνθηκών. Διαβάζουμε στο Meteo: «Η πυκνή και εξαιρετικά ξηρή διαθέσιμη καύσιμη ύλη, σε συνδυασμό με την απουσία ισχυρού ανέμου, επέτρεψε στην πυρκαγιά να αναπτύξει ισχυρή επαγωγική στήλη…» Μία τέτοιου είδους πυρκαγιά «…επηρεάζεται ελάχιστα από τον συνοπτικό άνεμο. Αντίθετα, δημιουργεί τη δική της τοπική κυκλοφορία ανέμου (το δικό της καιρό), η οποία ανατροφοδοτείται όσο η πυρκαγιά συνεχίζει να συναντά πλούσια και ξηρή καύσιμη ύλη». «…Η πυρκαγιά της Βαρυμπόμπης ανέπτυξε ακραία συμπεριφορά πυρός, εξαιτίας της πυκνής και εξαιρετικά ξηρής διαθέσιμης καύσιμης ύλης (αποτέλεσμα της παρατεταμένης ανομβρίας, του καύσωνα των τελευταίων ημερών, και των κακοκαιριών του χειμώνα - Ιανός, Μήδεια)».4

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι παρατεταμένοι καύσωνες, ο προηγούμενος θερμός χειμώνας και η ξηρασία θα έπρεπε να είχαν σημάνει την αύξηση των επιπέδων προληπτικής προστασίας των δασών, ιδιαίτερα αυτών που είναι πιο επιρρεπή στην εκδήλωση μεγάλων, καταστρεπτικών πυρκαγιών. Στην κυβέρνηση έπραξαν συνειδητά το αντίθετο. Περιόρισαν την χρηματοδότηση των δασικών υπηρεσιών σε μόλις 1,7 εκ. από τα 17 εκ. που είχαν αιτηθεί για την αντιπυρική θωράκιση και ταυτόχρονα δεν προχώρησαν στην ανανέωση των συμβάσεων 5000 εποχικών δασοπυροσβεστών. 

Ούτε, όμως, η κοινωνική αποκτήνωση της παρούσας κυβέρνησης είναι επαρκής εξήγηση. Το πρόβλημα είναι συνολικότερο και έχει να κάνει με τον ελληνικό καπιταλισμό και τη νεοφιλελεύθερη τύφλωση, που επικρατεί στην πολιτική σκηνή, ανελλιπώς, τις τελευταίες δεκαετίες. Το 1998, επί κυβέρνησης Σημίτη, με την ψήφιση του νόμου 2612/98 αφαιρέθηκε η ευθύνη και ο επιχειρησιακός σχεδιασμός της καταστολής των πυρκαγιών από τη Δασική Υπηρεσία και ανατέθηκε στο Πυροσβεστικό Σώμα (ΠΣ), για λόγους περικοπών στη χρηματοδότηση και στο προσωπικό. Όλοι οι απολογισμοί που πηγαίνουν σε βάθος εικοσαετίας καταδεικνύουν τη διαρκή αδυναμία να προστατευτεί το δάσος και οι ανθρώπινες ζωές. Μετά το ’98 μετράμε τις μεγαλύτερες, τις πλέον καταστροφικές και πολύνεκρες πυρκαγιές.

Στη Δασική Υπηρεσία το ’98 δούλευαν συνολικά 11.300 εργαζόμενες/οι (δασάρχες, δασοπόνοι, δασοφύλακες, πυροφύλακες και δασοπυροσβέστες), σήμερα δουλεύουν 3.607 εργαζόμενοι. Στο ΠΣ από 6.750 εργαζόμενους δουλεύουν 12.541, όμως το άθροισμα του προσωπικού των δύο υπηρεσιών του είναι κατά 950 άτομα λιγότερο.5

Το δόγμα που επικρατεί στη δασοπροστασία δίνει δυσανάλογα μεγαλύτερο βάρος στην καταστολή παρά στην πρόληψη. Για τα έτη 2010-14 δόθηκαν από τον κρατικό προϋπολογισμό 230 εκ. ευρώ στην καταστολή πυρκαγιών και 127 εκ. ευρώ για την πρόληψή τους.6 Επιπλέον οι εργαζόμενοι στο Πυροσβεστικό Σώμα είναι γενικών καθηκόντων. Δεν υπάρχουν εξειδικευμένες/οι στη δασοπυρόσβεση με κατάλληλο εξοπλισμό και γνώση των περιοχών που προστατεύουν. Η στρατιωτική δομή με την ανάλογη γραφειοκρατία, η από τα πάνω στεγανοποιημένη πειθαρχία και αδιαφάνεια που συνεπάγεται αυτό δυσχεραίνουν τις δυνατότητες του Πυροσβεστικού Σώματος.

Το ΠΣ δεν έχει προσανατολισμό να εκτελεί κατάσβεση φωτιάς μέσα στο δάσος με ό,τι συνεπάγεται αυτό για την εκπαίδευση, τον εξοπλισμό και τη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία. Το κύριο βάρος της δασοπυρόσβεσης έχει μετατεθεί στα εναέρια μέσα - αεροπλάνα και ελικόπτερα. Αυτό έχει οδηγήσει στην έμμεση ιδιωτικοποίηση της δασοπυρόσβεσης. Περίπου 50 εκ. ευρώ7 από τον κρατικό προϋπολογισμό κατευθύνονται ετησίως στις εταιρίες ενοικίασης εναέριων μέσων. Σε χρονιές όπως η φετινή το κόστος αυτό αναμένεται να έχει πολλαπλασιαστεί. Όσοι έχουν εμπλακεί ενεργά στην δασοπυρόσβεση τονίζουν ότι τα εναέρια μέσα στοχεύουν στην καθυστέρηση της εξάπλωσης της πυρκαγιάς και δεν είναι αυτά που τη σβήνουν. Το 81% των πυρκαγιών σβήνεται με επίγεια μέσα και μόνο το 15% με εναέρια. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι το 2021 είχαμε τον μεγαλύτερο αριθμό εναέριων μέσων από ποτέ αλλά δεν κατόρθωσαν να αποτρέψουν και τη μεγαλύτερη καταστροφή. 

Λευκή σελίδα;

Ο σχεδιασμός της επόμενης μέρας από την κυβέρνηση είναι εξίσου επικίνδυνος. Επιχειρούν να μετατρέψουν την καταστροφή σε πηγή κερδοφορίας για το κεφάλαιο. Αντιμετωπίζουν τις κατεστραμμένες περιοχές ως «λευκές σελίδες» τις οποίες φιλοδοξούν να «ξαναγράψουν» σύμφωνα με τα συμφέροντα συγκεκριμένων επιχειρηματικών κύκλων, επανασχεδιάζοντας την ανθρωπογεωγραφία τους από την αρχή. 

Είναι μια πολιτική που έχει εφαρμοστεί σε διάφορα μέρη του κόσμου. Περιοχές όπως η Νέα Ορλεάνη μετά τον τυφώνα «Κατρίνα», οι ανατολικές ακτές στη Σρι Λάνκα μετά το τσουνάμι του 2004, το Πουέρτο Ρίκο κ.α. «ανασυγκροτήθηκαν» με βάση τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις επιχειρηματικών κεφαλαίων με αποτέλεσμα την απόλυτη αλλαγή του χαρακτήρα των περιοχών αυτών και την εκδίωξη των κατοίκων τους.8

Η ανάθεση της ανασυγκρότησης της Β. Εύβοιας στον Στ. Μπένο, έναν πρώην υπουργό του Σημίτη και σήμερα επικεφαλής του ιδιωτικού σωματείου «Διάζωμα», το οποίο δραστηριοποιείται στον χώρο της αρχαιολογίας και του πολιτισμού, δεν προμηνύει τίποτε καλό. Το «Διάζωμα», αν και ιδιωτικός φορέας, έχει καθιερωθεί ως de facto συνεργάτης του ΥΠΠΟ, από την προηγούμενη κυβέρνηση και έχει φτάσει ν’ αποφασίζει για το ποιοι αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία θα χρηματοδοτηθούν και ποια θα μένουν εκτός χρηματοδότησης, όπως καταγγέλλει ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων.9 Ως σωματείο χρηματοδοτείται από χορηγίες τραπεζών και μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων και λειτουργεί ως εκπρόσωπος των συμφερόντων τους, αποβλέποντας στην άμεση ή έμμεση ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς.10 

Μέσω της επιτροπής Μπένου, ενός ιδιωτικού φορέα, θα επιχειρήσουν να διαμορφώσουν τον χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό μιας περιοχής, τις υποδομές, την παιδεία, τον τουρισμό, τον πολιτισμό. Με διαδικασίες που είναι αμφίβολο αν θα υπόκεινται στον οποιονδήποτε δημόσιο έλεγχο, θα επιχειρήσουν να μετατρέψουν τις περιοχές σε ευκαιρίες για αξιοποίηση από το ενεργειακό ή το τουριστικό κεφάλαιο, προσπερνώντας τις ανάγκες των κατοίκων της περιοχής. 

Ο θεσμός του ανάδοχου αναδάσωσης, που η κυβέρνηση έσπευσε να εισάγει, πριν ακόμη σβήσουν οι φωτιές, αποτελεί ένα ακόμη όχημα ιδιωτικοποίησης. Οι ανάδοχοι έρχονται να αντικαταστήσουν τις δασικές υπηρεσίες και τους Δασικούς Συνεταιρισμούς Εργασίας (ΔΑΣΕ) των επαγγελματιών δασεργατών-υλοτόμων, οι οποίοι έως τώρα είχαν την ευθύνη διαχείρισης και αποκατάστασης των δασών, της εκπόνησης και υλοποίησης διαχειριστικών σχεδίων. Με πρόσχημα τη γρήγορη εκτέλεση των έργων, η κυβέρνηση, με πρόσφατη τροπολογία της, παρέκαμψε όλο το έως τώρα θεσμικό πλαίσιο για τα δημόσια έργα και έδωσε τη δυνατότητα ανάληψης έργων, με απευθείας αναθέσεις και μάλιστα με διαδικασίες fast track ως προς τις διαδικασίες υποβολής μελετών, εγγράφων και ελέγχων. Σε περιοχές που ο ανάδοχος δεν εξασφαλίζει κάλυψη από ΔΑΣΕ, για να υλοποιήσει το αντίστοιχο έργο του δίνεται η δυνατότητα να το αναθέσει σε εργολάβο-συνεργάτη του ή ακόμη και στον ίδιο του τον εαυτό. Σε απλά ελληνικά αυτό σημαίνει ότι σε όλες τις καμένες περιοχές στήνεται ένα πανηγύρι όπου ζεστό κρατικό χρήμα καταλήγει στις τσέπες ανάδοχων και εργολάβων. 

Ανάδοχοι και κέρδη σημαίνουν εγκατάλειψη και νέες καταστροφές. Σημαίνει ότι δεν υπάρχει ένα συνολικό σχέδιο προστασίας και ανασύστασης των καμένων δασών. Έργα γίνονται όπου βρίσκεται «ανάδοχος». Οι εργολάβοι δεν θ’ αναλάβουν έργα που δεν θα τους αποφέρουν επαρκή κέρδη, ιδιαίτερα τα δύσκολα αλλά αναγκαία αντιδιαβρωτικά έργα στα ορεινά. Αντί να εμπλέξουν τις τοπικές κοινωνίες, τους ανθρώπους που ζουν από το δάσος και το γνωρίζουν, αντί να στελεχώσουν με κατάλληλο, μόνιμο επιστημονικό και εργατικό προσωπικό τις δασικές υπηρεσίες, ώστε να προβούν στην υλοποίηση στοχευμένων αντιδιαβρωτικών έργων, δίνουν τα έργα σε ιδιώτες με αμφίβολης ποιότητας αποτελέσματα. Ήδη οι πλημμύρες που εκδηλώθηκαν με τις πρώτες βροχές του Οκτωβρίου κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το τι μπορεί ν’ ακολουθήσει.11

Μια όχι και τόσο… πράσινη ανάπτυξη

Οι πρώτες εταιρίες που έσπευσαν να γίνουν «ανάδοχες» και ν’ αναλάβουν αντιπλημμυρικά-αντιδιαβρωτικά έργα ήταν οι εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ενέργειας: η ΔΕΗ, η ΜΕΤΚΑ-Μυτιλιναίος, η ΕΡΕΝ και η ΤΕΡΝΑ. Οι συνδέσεις με την πρόσφατη έγκριση από τη ΡΑΕ της εγκατάστασης 13 αιολικών πάρκων στην Εύβοια με 13 ανεμογεννήτριες στο όρος Τελέθριο (το μοναδικό βουνό που δεν κάηκε), έστω και αν αποσύρθηκε, προσωρινά, λόγω των διαμαρτυριών, είναι εξόφθαλμες. 

Οι βιομηχανικού μεγέθους εγκαταστάσεις αιολικών πάρκων δεν έχουν καμία σχέση με την «εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος» ούτε με την προστασία μας από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Αντίθετα είναι ένα παράδειγμα για το πώς οι πολιτικές που προκρίνουν ως «λύση», απέναντι στην κλιματική κρίση, τη στήριξη των ιδιωτικών επενδύσεων σε «πράσινες» τεχνολογίες και στην επέκταση της ελεύθερης αγοράς, είναι αδιέξοδες και επικίνδυνες. 

Οι εγκαταστάσεις των αιολικών πάρκων αποτελούν μια επικερδέστατη επένδυση. Για την τοποθέτησή τους δεν υπάρχει στην ουσία κανένας σχεδιασμός, πέρα από αυτόν της αλόγιστης επέκτασής τους, με μοναδικό κριτήριο την παραγωγή κέρδους. Το ρεύμα που παράγεται από τις ΑΠΕ εισάγεται κατά προτεραιότητα στο σύστημα με τριπλάσια τιμή από αυτό που παράγεται από λιγνίτη. Αν κανείς συνυπολογίσει και την είσπραξη των γενναίων κοινοτικών και κρατικών επιδοτήσεων, τα κέρδη πολλαπλασιάζονται.12

 Γι’ αυτό οι καπιταλιστές έχουν πέσει με τα μούτρα. Η Ελλάδα έχει θέσει ως «εθνικό στόχο» εγκατεστημένης ισχύος αιολικών 7,05 GW έως το 2030. Το επενδυτικό ενδιαφέρον για εγκατάσταση αιολικών είναι εννέα φορές μεγαλύτερο. Υπολογίζεται ότι αν στα ήδη υπάρχοντα αιολικά πάρκα που λειτουργούν στη χώρα προστεθούν και οι σταθμοί, για τους οποίους έχουν ήδη εκδοθεί άδειες εγκατάστασης ή βρίσκονται στο τελικό στάδιο της άδειας παραγωγής, η Ελλάδα, μέχρι το 2030, θα ξεπεράσει τον «εθνικό στόχο» κατά 125%. Υπάρχουν 1.838 αιτήσεις για νέα αιολικά που βρίσκονται σε διάφορα στάδια αδειοδότησης (σε αξιολόγηση, άδεια παραγωγής, άδεια εγκατάστασης, άδεια λειτουργίας). Αν τεθούν σε λειτουργία σημαίνει την εγκατάσταση περίπου 16.000 νέων ανεμογεννητριών. Ο «εθνικός στόχος», σε βάθος χρόνου, θα ξεπεραστεί κατά 5 φορές.13

Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων πραγματοποίησε έρευνα χρηματοδοτούμενη από τον ΟΦΥΠΕΚΑ (Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής), φορέα του υπουργείου Περιβάλλοντος. Με βάση τα αποτελέσματα υπήρξε διεθνής επιστημονική δημοσίευση. Τα συμπεράσματα της έρευνας είναι σαφή: «Η κυριότερη επίπτωση των ΑΣΠΗΕ (αιολικών πάρκων) που επηρεάζει οριζόντια τη βιοποικιλότητα και τις οικοσυστημικές της υπηρεσίες είναι η απώλεια και ο κατακερματισμός των φυσικών οικοσυστημάτων, μέσω της διάνοιξης νέων δρόμων και της μετατροπής της γης σε τεχνητές επιφάνειες για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών».14 Η διάνοιξη δρόμων, η αλλαγή χρήσης γης, για την εγκατάσταση των ανεμογεννητριών, απειλεί τη βιοποικιλότητα, τον πραγματικό σύμμαχό μας ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Μια ματιά στα μεγέθη αρκεί, για να γίνει κατανοητό το παραπάνω επιστημονικό πόρισμα: για να δημιουργηθούν 51 νέα αιολικά πάρκα στα βουνά της Κρήτης με 646 ανεμογεννήτριες, από τις εταιρίες ΤΕΡΝΑ και ΕΛΙΚΑ ΑΕ θα διανοιχθούν συνολικά 346 χιλιόμετρα νέων δρόμων, απόσταση μεγαλύτερη της απόστασης Χανιά-Σητεία.15

Τα κινήματα κατά των ΒΑΠΕ έχουν διατυπώσει μια σειρά από επιχειρήματα κριτικής σε σχέση με το πόσο η τεχνολογία της αιολικής ενέργειας είναι σε θέση να αντικαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα πέρα από ένα μόνο πολύ μικρό ποσοστό. Οι δυνατότητες της έως τώρα διαθέσιμης τεχνολογίας είναι μια ανοιχτή συζήτηση. Ωστόσο το ζήτημα δεν είναι τεχνολογικό. Οι καπιταλιστές δεν επιχειρούν ν’ αντικαταστήσουν τα ορυκτά καύσιμα. Αντίθετα πολύ πρόσφατα προχώρησαν σε αύξηση της παραγωγής πετρελαίου, αποψιλώνουν δάση σε μαζική κλίμακα, επεκτείνουν τους ανταγωνισμούς στο φυσικό αέριο και διαρκώς αναζητούν νέα κοιτάσματα υδρογονανθράκων, καταφεύγοντας στις πλέον επικίνδυνες για το περιβάλλον μεθόδους εξόρυξης, τις γεωτρήσεις ανοιχτής θάλασσας, το φράκινγκ και τις εξορύξεις από ασφαλτούχα άμμο. Το ενδιαφέρον τους για τις ΑΠΕ και το λεγόμενο ενεργειακό μείγμα, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, την «πράσινη» ναυτιλία έχει να κάνει αποκλειστικά με τα κερδοσκοπικά τους παιχνίδια και τις ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων επιχειρήσεων, όπως αυτή της ΔΕΗ.16

Οι περιβαλλοντικές ευαισθησίες της ελληνικής άρχουσας τάξης είναι ένα πουκάμισο αδειανό. Οι διασυνδέσεις των Ελλήνων καπιταλιστών με τις ενεργειακές πολυεθνικές, τα διεθνή κυκλώματα του πετρελαίου και του άνθρακα είναι τεράστιες. Οι γεωπολιτικές βλέψεις της ελληνικής διπλωματίας, για να εξασφαλιστούν, σε συνεργασία με μεγάλες πολυεθνικές πετρελαίου οι πιθανές μελλοντικές εξορύξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και οι αναβαθμισμένες, με αεροσκάφη τέταρτης γενιάς Rafale και φρεγάτες Belhara πολεμικές μηχανές, εκτός όλων των άλλων αποτελούν και περιβαλλοντικά εγκλήματα. Οι μεγάλες ιδιωτικοποιήσεις, όπως αυτή του λιμανιού του Πειραιά και της παράδοσής του στην Cosco με σκοπό να καταστεί η χώρα σταθμός του διεθνούς ελεύθερου διαμετακομιστικού εμπορίου, η παράδοση των παραλιών στους ξενοδόχους, η διάνοιξη μεγάλων εθνικών οδών μέσα σε σπάνια οικοσυστήματα, η προώθηση της καύσης σκουπιδιών, η καταπάτηση των τελευταίων ελεύθερων χώρων στις πόλεις, ο πρόσφατος νόμος Χατζηδάκη που δίνει δυνατότητα για επιχειρηματικές δραστηριότητες ακόμη και στις περιοχές Natura κλπ διαμορφώνουν το μαύρο περιβαλλοντικό αποτύπωμα του ελληνικού καπιταλισμού και αφαιρούν από την άρχουσα τάξη και τις κυβερνήσεις τη νομιμοποίηση να μιλούν στο όνομα του περιβάλλοντος.17

Από τη Στροφυλιά στη Γλασκώβη 

Το στοιχείο που έκανε τη διαφορά στις φετινές πυρκαγιές δεν ήταν μόνο η έκταση της καταστροφής αλλά και η αυτενέργεια χιλιάδων ανθρώπων, που διαπιστώνοντας την κυβερνητική ανικανότητα, αψήφησαν με μαζικό τρόπο τις εντολές της πολιτικής προστασίας και της αστυνομίας και ανέλαβαν, μόνοι τους, να σώσουν τα χωριά και τον τόπο τους. Κάτοικοι των χωριών, φτωχοί αγρότες, ρητινοκαλλιεργητές, υπάλληλοι, ψαράδες με κλάρες και κουβάδες στα χέρια και στην καλύτερη των περιπτώσεων με ποτιστικές υδροφόρες και αλυσοπρίονα σταματούσαν τη φωτιά. Δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο από τους τρεις νεκρούς ήταν εθελοντές στην Αττική και την Φωκίδα.

Ακόμη και μέσα στις φωτιές δύο κόσμοι συγκρούονταν. Από τη μια βρίσκονταν οι ειδικές μονάδες του λιμενικού που έστηναν επικοινωνιακά σόου στο λιμάνι της Αιδηψού, ψάχνοντας δήθεν για εμπρηστές και τα ΜΑΤ που συνελάμβαναν κατοίκους της Βαρυμπόμπης που προσπαθούσαν να σώσουν τα σπίτια τους. Μαζί τους οι πλοιοκτήτες και οι ιδιοκτήτες των εθνικών οδών που ζητούσαν εισιτήρια από τον κόσμο που έτρεχε να σωθεί. Από την άλλη μεριά ήταν οι Πακιστανοί εργάτες που έσωζαν τα άλογα του ιππικού ομίλου στη Βαρυμπόμπη και οι κάτοικοι των χωριών. «Ζητούσαμε αεροπλάνα και ερχόντουσαν περιπολικά και τζιπ παραγόντων» όπως δήλωνε χαρακτηριστικά ο πρόεδρος των ρετσινάδων Β. Γεωργατζής.18

 Η δράση των γυναικών και των ανδρών που κινητοποιήθηκαν ήταν κατά βάση πολιτική και αντανακλούσε τα προχωρήματα που έχουν γίνει στη συνείδηση χιλιάδων ανθρώπων. Πρώτα απ’ όλα, με τη στάση τους, ανάγκασαν την κυβέρνηση να εγκαταλείψει την τακτική που βασίζονταν αποκλειστικά στις εκκενώσεις χωρίς να κάνει τίποτε άλλο και ν’ ασχοληθεί στα σοβαρά με την κατάσβεση των πυρκαγιών, έπειτα από δέκα μέρες αδράνειας. Η αυτοπεποίθηση που απέκτησαν, γρήγορα άρχισε να μετατρέπεται σε διεκδίκηση. Ο ίδιος κόσμος άρχισε να οργανώνεται με τρόπο που δεν το είχε κάνει ποτέ στο παρελθόν. Οι πρωτοβουλίες αντίστασης άρχισαν να σχηματίζονται όσο ακόμα οι κορμοί των δέντρων κάπνιζαν. Τα λόγια του  Ευριπίδη από την Συνέλευση Αγώνα Βόρειας Εύβοιας στην Εργατική Αλληλεγγύη είναι χαρακτηριστικά του κλίματος που επικρατεί: «Στη συνέλευση συμμετέχουν άνθρωποι απ’ όλα τα χωριά της Βόρειας Εύβοιας, είτε καμένα, είτε όχι. Κόσμος που έδωσε μαζί τη μάχη με την πυρκαγιά, για να σώσει τα σπίτια του, γιατί αν είχαμε ακούσει τις συμβουλές της κυβέρνησης θα ήμασταν τώρα όλοι πρόσφυγες. Κόσμος που όλο λέγαμε ότι πρέπει να βρούμε ένα τρόπο να συντονιστούμε, να βρεθούμε όλοι μαζί. Βρισκόμαστε κάθε Τετάρτη στην Αγία Άννα απ’ όλα τα χωριά. Δεν μας ενδιαφέρει τι χρώμα είναι ο καθένας ούτε τα σύμβολά του εκτός βέβαια από τα “στοχάδια”, που εκεί είμαστε κάθετοι».19

Η διαδήλωση που έγινε στις 10/8 στην Αθήνα και οργανώθηκε από την αντικαπιταλιστική αριστερά ήταν μαζικότατη και έπαιξε ρόλο στο να πάρει η οργή διαστάσεις κινήματος τοπικά και πανελλαδικά. Το συλλαλητήριο που έγινε στη Στροφυλιά στις 21/8 ήταν συγκλονιστικό από άποψη συμμετοχής και πολιτικοποίησης. Τα συνδικάτα και οι οργανώσεις των εργαζομένων ήταν στο κέντρο της οργάνωσης και της συμπαράστασης.

Η κινηματική δράση του κόσμου, που χθες έσβηνε φωτιές και σήμερα οχυρώνει, μόνος του, τα σπίτια του και τα χωριά του γεμίζοντας σακιά με άμμο και φτιάχνοντας αυτοσχέδιους φράχτες για να προστατευτεί από τις πλημμύρες, είναι η μόνη ελπίδα. Η αντίστασή τους είναι τμήμα ενός συνολικότερου κινήματος τόσο ενάντια στη φτώχεια και τη λιτότητα όσο και ενάντια στη λεηλασία της φύσης. Δεν μπορεί να ειδωθεί αποκομμένα από τους αγώνες των εργαζομένων στα νοσοκομεία, τον επισιτισμό κλπ, αλλά και ούτε από τα περιβαλλοντικά κινήματα που αναπτύσσονται στις Κυκλάδες, την Κρήτη, τα Άγραφα και σε πολλά άλλα μέρη ενάντια στα αιολικά. Αυτό είναι το μείγμα που έχει διαμορφώσει ένα αντίπαλο δέος στην προσπάθεια της κυβέρνησης και του κεφαλαίου να πλιατσικολογήσουν πάνω στα καμένα, στο όνομα μιας αγοραίας αντίληψης για το περιβάλλον. 

Δεν μπορεί να υπάρξει καμία φιλική προς το περιβάλλον ανασυγκρότηση των καμένων περιοχών χωρίς να έχει στο κέντρο της τους ανθρώπους των περιοχών. Αν κάποιος αναζητά προτάσεις πράσινης ανάπτυξης θα πρέπει να τις αναζητήσει στις προτάσεις των ρετσινάδων, των αγροτών, των συκοπαραγωγών, των εργαζομένων στις δασικές υπηρεσίες κλπ. Μέσα στις κινητοποιήσεις των πυρόπληκτων διαμορφώνεται ένα πρόγραμμα ανασυγκρότησης που συνενώνει τα αιτήματα ενάντια στη φτώχεια, την έλλειψη κρατικής πρόνοιας και την προστασία του περιβάλλοντος. Όταν οι ρετσινάδες ζητούν μόνιμες συμβάσεις 15ετίας με το υπουργείο Περιβάλλοντος στις δασικές υπηρεσίες και όχι απασχόληση σε κοινωφελή προγράμματα, υπερασπίζουν ταυτόχρονα και το εισόδημα της οικογένειάς τους και το δάσος. Το κεντρικό σύνθημα των επιτροπών των πυρόπληκτων «να μπορέσουμε να ζήσουμε στον τόπο μας» όπως και τα αιτήματα για προστασία από τις πλημμύρες έρχονται σε απόλυτη συμφωνία με τα αιτήματα των εκπαιδευτικών για να μην υπάρξουν συγχωνεύσεις και κλεισίματα σχολείων όπως και με παλιότερα αιτήματα να ιδρυθεί νοσοκομείο στην Β. Εύβοια. 

Το ζήτημα των αποζημιώσεων είναι επίσης κεντρικό. Δεν έχουν ακόμη δοθεί και ούτε πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι θα δοθούν. Η τύχη του περίφημου Ταμείου Μολυβιάτη, με τα 215 εκατ. ευρώ που είχαν συγκεντρωθεί για την ανακούφιση των πληγέντων από την πυρκαγιά στην Ηλεία το 2007, ακόμη αγνοείται.20 Οι δε πυρόπληκτοι από το Μάτι απειλούνται με εξώσεις από τις κατασκηνώσεις της ΠΑ.21 Σήμερα αποκλείουν από τις αποζημιώσεις ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού που έχει χάσει τη δουλειά του και την περιουσία του. Ακόμη, όμως, και σε όσους τις δικαιούνται, δίνουν ψίχουλα. Μπορεί οι εθνικοί εργολάβοι, τα ΜΜΕ και η Aegean να δικαιούνται εκατομμύρια ως αποζημιώσεις, για διαφυγόντα κέρδη, στην περίοδο της πανδημίας, όμως οι πυρόπληκτοι πρέπει να αρκεστούν σε 7.000 ευρώ σε περίπτωση πλήρους καταστροφής σπιτιού και περιουσίας. 

Το ζήτημα του αν οι εργαζόμενοι ελέγχουν την ροή των αποζημιώσεων, το είδος και τις συνθήκες της δουλειάς τους, το τι επενδύσεις χρειαζόμαστε για δασοπροστασία, το πόση ενέργεια χρειαζόμαστε και με το τι τρόπο θα την παράξουμε αναδεικνύεται ως κεντρικό ζήτημα μέσα από τους αγώνες της περιόδου. Η τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει έναν πολύτιμο σύμμαχο στη μάχη για τη σωτηρία του πλανήτη, όμως αυτό δεν μπορεί να συμβεί με όρους κερδοσκοπίας και ελεύθερης αγοράς. Απαιτείται δημόσιος, κεντρικός σχεδιασμός με βάση τις τοπικές ανάγκες για δασοπροστασία, προστασία της βιοποικιλότητας και ενέργεια και με απόλυτο σεβασμό του περιβάλλοντος και των δικαιωμάτων των ανθρώπων. Ένα τέτοιο καθήκον μόνο η εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα είναι σε θέση να το φέρουν σε πέρας, για λογαριασμό όλης της κοινωνίας. 

Οι τελευταίες κινητοποιήσεις των πυρόπληκτων περιοχών τοποθετούν τον αγώνα για τη σωτηρία του περιβάλλοντος και την αναστροφή των συνεπειών της κλιματικής κρίσης στη σωστή πλευρά της ταξικής πάλης και πλουτίζουν τα αιτήματα των εργαζομένων. Γι’ αυτό πρέπει να στηριχθούν. Είναι ζωτικής σημασίας οι επιτροπές αγώνα των πυρόπληκτων να συνδέσουν τον αγώνα τους με τους αγώνες και τα κινήματα για μια συνολικότερη λύση σε όλο τον κόσμο. Μπροστά μας βρίσκεται μια πρώτη ευκαιρία να διαδηλώσουμε όλοι μαζί. Το Σάββατο 6 Νοέμβρη, τις μέρες που θα διεξάγεται στη Γλασκώβη της Σκωτίας, η Σύνοδος του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή και οι ηγέτες των χωρών θα δίνουν για άλλη μια φορά κούφιες υποσχέσεις για τη σωτηρία του πλανήτη, θα γίνουν διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο, το ίδιο και στην Ελλάδα. Όλοι πρέπει να είμαστε παρόντες.         

 

Σημειώσεις

1. https://www.kathimerini.gr/politics/561472219/oi-pente-paragontes-ton-megalon-pyrkagion/

2. European Forest Fire Information System Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών για τις Δασικές Πυρκαγιές 

3. Για περισσότερα στοιχεία: https://bit.ly/3mooyV0

4. https://www.meteo.gr/article_view.cfm?entryID=1856 https://www.eglimata-emprismou.gr/wp-content/uploads/2021/07/kostos-dasopurosvesis-stin-ellada_gkourmpatsis.pdf

5. Σε αυτή την αρίθμηση δεν υπολογίζουμε 1744 εθελοντές πυροσβέστες

6. Σύμφωνα με μελέτη του Ιούνη του 2015 του αντιστράτηγου Ανδριανού Γκουρμπάτση υπαρχηγού ε.α. του ΠΣ. Στο www.eglimata-emprismou.gr και https://www.eglimata-emprismou.gr/wp-content/uploads/2021/07/kostos-dasopurosvesis-stin-ellada_gkourmpatsis.pdf

7. Δεν υπολογίζεται το κόστος των καυσίμων λειτουργίας αυτών των μέσων που διπλασιάζει το συνολικό κόστος λειτουργίας τους. 

8. Στα βιβλία της Ναόμι Κλάιν «Δόγμα του σοκ» και «Στις φλόγες» μπορεί να βρει κανείς της αντίστοιχες περιγραφές.

9. https://www.sea.org.gr/details.php?id=789

10. Για περισσότερα για τα έργα και τις ημέρες του Στ. Μπένου και του «Διαζώματος» στον πολιτισμό δες και στο: https://bit.ly/3GymjGz 

11. Για τα ρέματα και τα αντιπλημμυρικά δες Εμμανουέλα Τερζοπούλου, Περιοδικό «Σοσιαλισμός από τα Κάτω» Νο 136: Φυσικά ρέματα: https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1183

12. Δες Εργατική Αλληλεγγύη: https://ergatiki.gr/article.php?id=24796&issue=1489

13. Έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων «ΑΣΠΗΕ και Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης: βέλτιστη προσέγγιση ως προς την κατάτμηση και την αλλαγή χρήσης γης» με επιστημονικά υπεύθυνη την αναπληρώτρια καθηγήτρια Βασιλική Κατή από το Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, που αξίζει να διαβαστεί: https://bit.ly/2XVi6Lx

14. ο.π.

15. Πλούσια αρθρογραφία για τις επιπτώσεις των ΒΑΠΕ μπορεί να βρει κανείς στο: https://oxivape.gr/

16. https://ergatiki.gr/article.php?id=24808&issue=1490

17. Γιώργος Ράγκος ΣΑΚ Νο 141 «Πράσινη» ανάπτυξη, μαύρη καταστροφή: https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1252

18. Απόσπασμα από την ομιλία του στο συλλαλητήριο στη Στροφυλιά 21/8. Από προσωπικές σημειώσεις μας.

19. https://ergatiki.gr/article.php?id=24874&issue=1491

20. https://www.efsyn.gr/ellada/120976_hroniko-tis-mayris-paraskeyis-toy-2007

21. https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/308147_epimenoyn-stin-exosi-pyroplikton