Άρθρο
Αγώνας για ελεύθερες και ασφαλείς εκτρώσεις

Οι επιθέσεις στις κατακτήσεις των γυναικών κλιμακώνονται παντού. Αλλά και οι αγώνες των γυναικών απλώνονται από το Τέξας μέχρι την Αθήνα, γράφει η Αργυρή Ερωτοκρίτου.

 

Στις 2 Οκτώβρη δεκάδες χιλιάδες διαδήλωσαν απ’ άκρη σε άκρη στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής κατά της απαγόρευσης των εκτρώσεων. Ήταν διαδηλώσεις που έστειλαν δυνατό μήνυμα όχι μόνο απέναντι στην κυβέρνηση Μπάϊντεν, που θεωρητικά στηρίζει το δικαίωμα στην έκτρωση, αλλά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Αιτία στάθηκε η εφαρμογή στο Τέξας, ένα μήνα νωρίτερα, του νόμου του «καρδιακού παλμού», όπως παραπλανητικά ονομάστηκε. Ένας νόμος που απαγορεύει τις εκτρώσεις μετά την έκτη βδομάδα κύησης, ακόμα και αν πρόκειται για κύηση από βιασμό ή αιμομιξία. «Αγωνιζόμαστε ώστε η άμβλωση να μην είναι απλώς νόμιμη, αλλά προσβάσιμη και χωρίς στίγμα» έγραφαν σε ανακοινώσεις τους γυναικείες οργανώσεις που στήριζαν τις διαδηλώσεις.  

Πενήντα χρόνια μετά τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων στις ΗΠΑ γίνεται μία συστηματική προσπάθεια από τις πολιτειακές κυβερνήσεις να περιορίσουν το δικαίωμα αυτό. Στο Τέξας φτάνουν στο σημείο να επιστρατεύουν χαφιέδες, που για κάθε εμπλεκόμενο άτομο σε έκτρωση που θα καταγγέλλουν, θα λαμβάνουν αμοιβή δέκα χιλιάδων δολαρίων. Μία οπισθοδρόμηση δεκαετιών, που ξυπνά τις μνήμες της εποχής Ρήγκαν, όταν ακροδεξιοί τραμπούκοι εισέβαλαν σε κλινικές εκτρώσεων, έκαναν εμπρησμούς και έσπερναν την τρομοκρατία.

Σήμερα, δεκαεννιά εκατομμύρια γυναίκες στις ΗΠΑ ζουν σε περιοχές που δεν έχουν πρόσβαση σε δομές ή κλινικές που να προσφέρουν όλες τις επιλογές της αντισύλληψης. Το εβδομήντα τοις εκατό των εκτρώσεων που γίνονται στο Τέξας αφορούν Αφροαμερικανές γυναίκες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι έξι στις δέκα ανεπιθύμητες κυήσεις κάθε χρόνο καταλήγουν σε έκτρωση είτε αυτή είναι ασφαλής είτε όχι. Περίπου το δέκα τοις εκατό των μητρικών θανάτων κάθε χρόνο οφείλεται σε μη ασφαλείς εκτρώσεις.1 

Διεθνώς, κυβερνήσεις της συντηρητικής δεξιάς, της ακροδεξιάς, θρησκευτικοί κύκλοι αλλά και πλούσιοι υποστηρικτές τους2 επιτίθενται με άγριο τρόπο στο δικαίωμα της έκτρωσης. Είναι μία συνολική προσπάθεια πισωγυρίσματος των γυναικών και της εργατικής τάξης. Κάθε περίοδος επίθεσης των αφεντικών στην εργατική τάξη με χτύπημα στους μισθούς, τις θέσεις εργασίας, την ασφάλιση συνοδεύεται και από το χτύπημα στα δικαιώματα των γυναικών –οικονομικά και ιδεολογικά. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να περιορίσουμε το ζήτημα των εκτρώσεων στα πλαίσια του δικαιώματος της πρόσβασης στη δημόσια και δωρεάν υγεία, που είναι και αυτό, αλλά θα πρέπει να το εντάξουμε στις συνολικές επιθέσεις της κυρίαρχης τάξης. Έτσι μόνο μπορούμε να καταλάβουμε πώς συνδέονται από τη μία η προσπάθεια για απαγόρευση των εκτρώσεων σε μία σειρά από κράτη, οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις, οι βιασμοί και οι γυναικοκτονίες, με όλες τις οικονομικές ανισότητες μεταξύ γυναικών και ανδρών της εργατικής τάξης. 

Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας με το καλημέρα έδειξε τις προθέσεις της. Με πρόσχημα την υπογεννητικότητα ανακοίνωσε πρόσθετο επίδομα για τις γυναίκες που θα τεκνοποιούσαν πριν την ηλικία των τριάντα και «φυσικά» αν είναι ελληνίδες (εδώ βλέπουμε να υπερισχύει ο ρατσισμός έναντι της ανησυχίας της κυβέρνησης για τη γήρανση του πληθυσμού. Η μαζική χορήγηση ιθαγένειας σε όλα τα μεταναστόπουλα και προσφυγόπουλα δεν τίθεται καν ως ζήτημα). Συγκάλυπτε μέχρι τελευταία στιγμή τους βιαστές που αποκάλυψε το κίνημα MeToo. Ανάρτησαν γιγαντοαφίσες στους σταθμούς του μετρό για το «δικαίωμα» στη ζωή του εμβρύου, τις κατέβασαν μετά την κατακραυγή, παίρνοντας αποστάσεις από τους παραθρησκευτικούς κύκλους που πλήρωσαν για τη διαφήμιση. Ευρωβουλευτής της ΝΔ στήριξε ψήφισμα στο ευρωκοινοβούλιο που πρακτικά τασσόταν κατά των αμβλώσεων. Λίγες βδομάδες νωρίτερα το υπουργείο Υγείας αρνήθηκε μόνιμη θέση σε γυναίκα γιατρό με τη δικαιολογία ότι δεν μπορούσε να συνδυάσει επαγγελματική με οικογενειακή ζωή μιας και ήταν μητέρα δύο ανηλίκων. Το μήνυμα είναι σαφές: τα σώματά σας μας ανήκουν, εμείς θα καθορίσουμε το αν και το πότε θα γεννήσετε, το πόσα παιδιά θα κάνετε.

Εμπόδια

Στην Ελλάδα, παρά τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων τριάντα πέντε χρόνια πριν, η πρόσβαση σε αυτές κάθε άλλο από εύκολη και δωρεάν είναι. Οι πολιτικές των περικοπών, των κλεισιμάτων και των συγχωνεύσεων στο ΕΣΥ, που εφαρμόστηκαν τα τελευταία χρόνια, έχουν διαλύσει τη δημόσια υγεία. Τα χτυπήματα στη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία είναι ακόμα μεγαλύτερα. Τα ιατρεία οικογενειακού προγραμματισμού έγιναν πολυτέλεια, η σχεδιασμένη αντισύλληψη σχεδόν εξαφανίστηκε και οι εκτρώσεις, πρακτικά, σε ένα μεγάλο βαθμό διοχετεύονται στον ιδιωτικό τομέα –αφήνοντας απ’ έξω τις οικονομικά ασθενέστερες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ελλάδα μόλις το 4-5% των εφήβων κοριτσιών με ολοκληρωμένες σεξουαλικές σχέσεις χρησιμοποιεί το αντισυλληπτικό χάπι ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στις ΗΠΑ φτάνει το 45%3. Επιπλέον ενώ υπάρχουν πολλών ειδών αντισυλληπτικές μέθοδοι διεθνώς (τραχηλικό κάλυμμα, κολπικός δακτύλιος, σπιράλ, διαδερμικό αυτοκόλλητο, ενέσιμη αντισύλληψη κ.α.) στη χώρα μας χρησιμοποιούνται ελάχιστες από αυτές. Η έκτρωση είναι από τις ελάχιστες ιατρικές πράξεις που ρυθμίζονται από το νόμο. Ο ποινικός κώδικας καθορίζει τι είναι νόμιμο να αποφασίσει μία γυναίκα για το σώμα της. Νόμιμη η έκτρωση μέχρι τη δωδέκατη εβδομάδα και υπό προϋποθέσεις έως την εικοστή τέταρτη. Επιπλέον, ένα άρθρο στον κώδικα ιατρικής δεοντολογίας (αρ. 31 ν. 3418/2005) επιτρέπει στους εμπλεκόμενους γιατρούς (γυναικολόγοι, αναισθησιολόγοι) για «ηθικούς» λόγους να αρνηθούν την τεχνητή διακοπή κύησης. Αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό στα δημόσια νοσοκομεία, όπως αναφέρουν εργαζόμενοι σε μαιευτικά νοσοκομεία της Αθήνας. Έτσι, αν για παράδειγμα μία γυναίκα κλείσει ραντεβού με σκοπό τον τερματισμό της κύησής της, μπορεί να βρεθεί αντιμέτωπη με τη νόμιμη (!) άρνηση του γιατρού να την κάνει. Αυτόματα σημαίνει χάσιμο χρόνου, περαιτέρω ψυχολογική επιβάρυνση για τη γυναίκα και όρθωση ενός γραφειοκρατικού τείχους μπροστά στην προσπάθεια να καταφέρει να κάνει μία έκτρωση σε ένα δημόσιο νοσοκομείο. Υπάρχουν όμως και καταγγελίες γυναικών που δέχτηκαν λεκτικές επιθέσεις, όταν αποτάθηκαν σε δημόσιες δομές είτε από τους ίδιους τους εργαζόμενους που αρνήθηκαν να κάνουν την έκτρωση είτε από παραθρησκευτικές οργανώσεις που καραδοκούσαν στις αίθουσες αναμονής. 

Σε κάθε κορύφωση του κινήματος της γυναικείας απελευθέρωσης, το ζήτημα του ελέγχου της αναπαραγωγής, της αντισύλληψης και της σεξουαλικότητας έπαιζε βασικό ρόλο. Γράφει η Άντζελα Ντέιβις στο «Γυναίκες, Φυλή και Τάξη» (1981): «Ο αγώνας για τον έλεγχο των γεννήσεων ξεκίνησε όταν οι φεμινίστριες του 19ου αιώνα πρόβαλαν το αίτημα για “ηθελημένη μητρότητα”. Οι υποστηρίκτριες του κινήματος χαρακτηρίστηκαν ριζοσπάστριες και αντιμετωπίστηκαν με τον ίδιο χλευασμό που είχαν συναντήσει και οι πρώτες υπέρμαχοι της γυναικείας ψήφου. Η “ηθελημένη μητρότητα” θεωρήθηκε αυθάδης, προσβλητική και ανεδαφική από εκείνους που εννοούσαν να επιμένουν ότι οι γυναίκες δεν είχαν κανένα δικαίωμα να αρνηθούν τις σεξουαλικές απαιτήσεις των συζύγων τους. Σήμερα, βέβαια, το δικαίωμα στον έλεγχο των γεννήσεων, όπως και το δικαίωμα της γυναικείας ψήφου, θεωρείται λίγο πολύ δεδομένο από την αμερικανική κοινή γνώμη. Το 1970, ωστόσο, το αίτημα της νομιμοποίησης των εκτρώσεων δεν ήταν λιγότερο επίμαχο από το αίτημα για την ηθελημένη μητρότητα που είχε αναδυθεί έναν ολόκληρο αιώνα νωρίτερα». 

Πραγματικά τα χρόνια μετά το Μάη του ’68 σήμαιναν τη μαζική αμφισβήτηση των κυρίαρχων ιδεών για το ρόλο των γυναικών. Η μαζική είσοδος στα πανεπιστήμια και στους εργατικούς χώρους των γυναικών συνοδεύτηκαν από τις διεκδικήσεις για ισότητα στους μισθούς μεταξύ ανδρών και γυναικών, τη μάχη για την δωρεάν αντισύλληψη και την αποδέσμευση του σεξ από την αναπαραγωγή, την ελεύθερη πρόσβαση σε ασφαλείς και δωρεάν εκτρώσεις, τον συνολικό έλεγχο στον τρόπο οργάνωσης της προσωπικής ζωής, την αύξηση του ελεύθερου χρόνου, τη διεκδίκηση λειτουργίας βρεφονηπιακών σταθμών σε εικοσιτετράωρη βάση. Τη δεκαετία του ‘70 στη Βρετανία οργανώνονται μαζικές διαδηλώσεις υπέρ του δικαιώματος στην νόμιμη, δωρεάν και ασφαλή έκτρωση, όταν η τότε κυβέρνηση των Εργατικών σκόπευε να περιορίσει το δικαίωμα αυτό. Το εντυπωσιακό σ’ αυτή την καμπάνια ήταν η ανταπόκριση των εργατικών σωματείων. Ακόμα και σε χώρους δουλειάς όπου εργάζονταν αποκλειστικά άντρες η καμπάνια υπέρ του δικαιώματος στην άμβλωση βρήκε θερμή στήριξη. Στην Ιταλία η σύγκρουση με την Καθολική εκκλησία έφερε τη νομιμοποίηση του διαζυγίου και της έκτρωσης το 1976. Στην Ελλάδα η έκρηξη της Μεταπολίτευσης με την πτώση της Χούντας έβγαλε στο προσκήνιο τους αγώνες των γυναικών που ήταν οργανικό κομμάτι των θυελλωδών εργατικών μαχών που δίνονταν. Οι τηλεφωνήτριες του ΟΤΕ διεκδικούσαν εξάωρη εργασία, μισθολογική εξίσωση με τους άντρες εργαζόμενους του ΟΤΕ, δημιουργία παιδικών σταθμών στο χώρο δουλειάς.4 Ήταν διεκδικήσεις που απλώθηκαν σε μία σειρά από χώρους δουλειάς, έφεραν την άνθιση των γυναικείων οργανώσεων και έφτασαν τελικά να υποχρεώνουν την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ να ψηφίσει το νόμο για τη μισθολογική ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, το οικογενειακό δίκαιο που μεταξύ άλλων καταργούσε την προίκα και την υποχρέωση της γυναίκας να παίρνει το επίθετο του συζύγου της. «Τον Απρίλιο του 1983, με πρωτοβουλία της Αυτόνομης Κίνησης Γυναικών ξεκινά καμπάνια για τη νομιμοποίηση της έκτρωσης. Κυκλοφορεί κείμενο που υπογράφουν 500 γυναίκες και δηλώνουν δημόσια ότι έχουν κάνει εκτρώσεις, καταγγέλλουν το υπάρχον καθεστώς και απαιτούν άμεση αποποινικοποίηση. Τον Ιανουάριο του 1985, ο εισαγγελέας καλεί σε ανάκριση εφτά από τις 500 γυναίκες που έχουν υπογράψει το κείμενο. Αμέσως πολιορκείται το ανακριτικό γραφείο και ακολουθεί μία τεράστια συγκέντρωση αλληλεγγύης στα Προπύλαια με κεντρικό σύνθημα “είμαστε όλες παράνομες” που αναγκάζει την κυβέρνηση και τα δικαστήρια να βάλουν το φάκελο στο αρχείο. Ένα χρόνο μετά, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αναγκάστηκε να ψηφίσει το νόμο για τη νομιμοποίηση της έκτρωσης και τα επόμενα χρόνια να προωθήσει κοινωνικές υπηρεσίες όπως οι παιδικοί σταθμοί, τα ΚΑΠΗ, το ΕΣΥ, κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού για δωρεάν αντισύλληψη».5

Τα χρόνια που ακολούθησαν στο τέλος της δεκαετίας του ’80 και η δεκαετία του ΄90, με την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού και την προσπάθεια για ξήλωμα των εργατικών κατακτήσεων συνοδεύτηκαν από οικονομικές και ιδεολογικές επιθέσεις στο γυναικείο κίνημα. Επιστρατεύονται σεξιστικά επιχειρήματα ότι η υπογεννητικότητα ευθύνεται για το μαρασμό των ταμείων και ότι καθιστά τη χώρα «ευάλωτη απέναντι στην Τουρκία». Ήταν η περίοδος που βάφτιζαν τα πορνοπεριοδικά «απελευθέρωση» για να συνοδεύσουν λίγο αργότερα τις μεγαλύτερες επιθέσεις στο ασφαλιστικό. Την κατάργηση της δεκαπενταετίας για τις γυναίκες με παιδιά για να βγουν σε σύνταξη και την εξίσωση των ορίων ηλικίας στο συνταξιοδοτικό στο όνομα της «ισότητας». 

Μέσα στην περίοδο της οικονομικής κρίσης η ανάγκη του καπιταλισμού για μεγαλύτερη εκμετάλλευση της εργατικής τάξης για αύξηση των κερδών του σημαίνει και τη μεγαλύτερη καταπίεση των γυναικών. Οι σεξιστικές ιδέες που μιλάνε για την κατωτερότητα της γυναίκας, το «βιολογικό» προορισμό της να γίνει μάνα ή τη «μοναδική» ικανότητα να φροντίζει τους γύρω της, να είναι η βασική υπεύθυνη για το μεγάλωμα των παιδιών, έρχονται απευθείας από την κυρίαρχη τάξη και έχουν σκοπό ακριβώς την αύξηση των κερδών τους. Σ’ αυτή την προσπάθεια ο θεσμός της οικογένειας έχει κεντρική θέση. Ενώ η παραγωγή στον καπιταλισμό είναι κοινωνικοποιημένη, η αναπαραγωγή της εργατικής τάξης γίνεται εξατομικοποιημένα μέσα στην οικογένεια. Η εργατική οικογένεια γίνεται ο θεσμός εκείνος που απαλλάσσει σε μεγάλο βαθμό το κράτος από τη φροντίδα των εργατών. Ενώ ο καπιταλισμός παράγει την «ελεύθερη» εργάτρια, ταυτόχρονα αναπαράγει τη γυναικεία καταπίεση. Όταν το κράτος αποσύρεται από την πρόνοια η εργατική οικογένεια και πολύ περισσότερο οι γυναίκες μέσα σε αυτήν, καλούνται να σηκώσουν αυτό το βάρος. 

Νέα ορμή

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες με αφετηρία τη γέννηση του αντικαπιταλιστικού κινήματος οι εργατικοί αγώνες αποκτούν νέα ορμή. Οι γυναίκες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των αγώνων κερδίζοντας αυτοπεποίθηση για να συγκρουστούν σε όλα τα επίπεδα. Στην Ισπανία, το 2014, το συντηρητικό δεξιό Λαϊκό κόμμα προσπάθησε να επιβάλει περιορισμό στις εκτρώσεις και έλαβε μαζικές διαμαρτυρίες ως απάντηση, στέλνοντας τα σχέδιά τους στα σκουπίδια μαζί με τον υπουργό που τα στήριξε. Το 2018, σε μία συγκλονιστική διαδικασία δημοψηφίσματος, νομιμοποιήθηκαν οι εκτρώσεις στη Β. Ιρλανδία, μία χώρα όπου η εκκλησία θέλει να παίζει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις. Ήταν τα ποσοστά στις εργατογειτονιές που σάρωσαν υπέρ του δικαιώματος στην έκτρωση. Στην Πολωνία κόντρα σε μία ακροδεξιά κυβέρνηση,  χιλιάδες απέργησαν και διαδήλωσαν ενάντια στον περιορισμό του δικαιώματος στην έκτρωση και έφτασαν στη μεγαλύτερη ίσως κινητοποίηση των τελευταίων τριάντα χρόνων της ιστορίας της χώρας. Και εκεί η συμμετοχή των συνδικάτων έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Στο τέλος του 2020 οι εκτρώσεις νομιμοποιήθηκαν στην Αργεντινή, εν μέσω μαζικών διαδηλώσεων, ενός κινήματος που ονομάστηκε «πράσινο τσουνάμι». Μέχρι τότε απαγορευόταν η έκτρωση ακόμα και σε περιπτώσεις βιασμού.

Στην Ελλάδα επίσης το κίνημα για τη γυναικεία απελευθέρωση δυναμώνει, από τις απεργιακές κινητοποιήσεις στις 8 Μάρτη τα τελευταία χρόνια ως τις καταγγελίες των σεξουαλικών παρενοχλήσεων, των βιασμών και την οργή για τις γυναικοκτονίες. Η Κίνηση για την απεργιακή 8 Μάρτη έπαιξε καθοριστικό ρόλο σ’ αυτές τις εξελίξεις. Η διεκδίκηση για τον έλεγχο των σωμάτων μας, το δικαίωμα στην αντισύλληψη, την έκτρωση χρειάζεται να αποκτήσουν κεντρική θέση στις μάχες που δίνουμε. Υπάρχει μαζική αμφισβήτηση των κυρίαρχων ιδεών και προτύπων για το ρόλο της γυναίκας και χρειάζεται να μετατραπεί σε συγκεκριμένα αιτήματα και μάχες.

Τα ιατρεία οικογενειακού προγραμματισμού πρέπει να πολλαπλασιαστούν και να είναι πραγματικά προσβάσιμα σε όλες και όλους. Εκεί μπορεί να μάθει ο καθένας και η καθεμία για όλες τις μεθόδους αντισύλληψης, για τον προγραμματισμό προληπτικών εξετάσεων για την υγεία της γυναίκας κ.α. Να καταργηθούν οι νόμοι που περιορίζουν το δικαίωμα στην έκτρωση. Μόνο με τέτοια βήματα έχει νόημα η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία, αλλιώς είναι κενό γράμμα. Να δημιουργηθούν δημόσιοι βρεφονηπιακοί και παιδικοί σταθμοί με εικοσιτετράωρη λειτουργία και να ενισχυθεί το δημόσιο σύστημα υγείας.

Στις 25 Νοέμβρη, στην παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών θα είμαστε στο δρόμο για να διεκδικήσουμε όλα αυτά.

 

 

Σημειώσεις 

1. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/preventing-unsafe-abortion

2. Το woman’ s march δημοσίευσε τα ονόματα εφτά μεγάλων επιχειρήσεων που χορήγησαν πάνω από εκατό χιλιάδες δολάρια στην καμπάνια για τον περιορισμό του δικαιώματος στην έκτρωση στο Τέξας https://www.sacurrent.com/sanantonio/atandt-and-other-corporations-funneled-millions-to-lawmakers-behind-texas-abortion-ban/Content?oid=27081538

3. https://www.prosexo.gr/

4. «H πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών» M.Στύλλου, μαρξιστικό βιβλιοπωλείο σελ. 49

5. https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1069