Μητσοτάκης και Ερντογάν συνεργάζονται με την εκστρατεία του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, αλλά δεν σταματούν να οξύνουν την ελληνοτουρκική διαμάχη.
Ο Πάνος Γκαργκάνας αναλύει τις αλλαγές μετά την ακύρωση του αγωγού.
«Μετά την τελετή υπογραφής της συμφωνίας ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ Benjamin Netanyahu και ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης προέβησαν σε δηλώσεις στον Τύπο:
Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στη δήλωση του τόνισε:
“Συγχαρητήρια. Με μεγάλη χαρά υποδέχομαι, σήμερα, στην Αθήνα δύο καλούς φίλους -τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας και τον Πρωθυπουργό του Ισραήλ- με τους οποίους και μόλις συνυπογράψαμε την Διακυβερνητική Συμφωνία κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου EastMed. Είναι το επιστέγασμα της νέας γεωπολιτικής, εταιρικής σχέσης της Ελλάδος, της Κύπρου και του Ισραήλ που οικοδομείται συστηματικά, τα τελευταία χρόνια, διαμορφώνοντας έναν νέο ενεργειακό κόμβο στην Ανατολική Μεσόγειο. Μία γέφυρα, η οποία θα οδηγεί τα αποθέματα φυσικού αερίου της περιοχής στην Ευρώπη -μέσω της Ελλάδος- και θα εμπλουτίσει το ενεργειακό μείγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ενέργειας -το γνωστό ως Energy Union- με φυσικό αέριο, που είναι πιο φιλικό προς το περιβάλλον, μέσα από μια νέα διέλευση.
Η συμφωνία του Ζαππείου για τον EastMed έχει οικονομική, αναπτυξιακή, διπλωματική, αλλά και γεωστρατηγική διάσταση. Ένας από τους μεγαλύτερους αγωγούς φυσικού αερίου στον κόσμο, θα έχει προφανείς θετικές συνέπειες για τις χώρες που συμμετέχουν στο πρόγραμμά του. Αποτελεί, όμως, και συμβολή στην ειρήνη και στην γεωπολιτική σταθερότητα. Γιατί αποδεικνύει την έμπρακτη πρόθεση των κρατών μας να αντιμετωπίσουν την ενέργεια ως κρίκο συνεργασίας των λαών, και όχι ως αφορμή διαφωνιών και συγκρούσεων.
Αναμφίβολα, ο νέος αγωγός θα αναβαθμίσει την γεωστρατηγική υπεραξία και τον περιφερειακό ρόλο Ελλάδας και Κύπρου στη Μεσόγειο, δίνοντας επίσης στρατηγικό βάθος και στην πολυεπίπεδη συνεργασία μας με το Ισραήλ, και απλώνοντας ένα τόξο ευημερίας που διασχίζει την Ανατολική Μεσόγειο φτάνοντας μέχρι την Ιταλία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ειδικά η εμβάθυνση συνεργασίας Ελλάδος, Κύπρου και Ισραήλ σε συνδυασμό με τις στενότατες παραδοσιακές μας σχέσεις με την Αίγυπτο και το μετριοπαθή αραβικό κόσμο αποτελεί μία εγγύηση ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή. Ένα χώρο που τα τελευταία χρόνια απειλείται από συγκρούσεις, ανακατατάξεις και αδιέξοδους αναθεωρητισμούς”.
Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Αναστασιάδης δήλωσε:
“Χαρακτήριζα ως ένα πραγματικά ιστορικό γεγονός τη σημερινή ημέρα, καθώς με την υπογραφή της διακρατικής συμφωνίας για τον αγωγό EastMed επιβεβαιώνουμε με τον πλέον απτό τρόπο πως η συνεργασία που τα τελευταία χρόνια έχουμε αναπτύξει δεν περιορίζεται σε θεωρητικές και κενού περιεχομένου διακηρύξεις. Αλλά έχει ωριμάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να είμαστε σε θέση με πρακτικό, αλλά και πειστικό τρόπο να προωθούμε στρατηγικά έργα με ιδιαίτερη γεωπολιτική αξία. Έργα, όπως ο EastMed, ενέχουν τεράστιο συλλογικό όφελος, τόσο για τις χώρες μας, όσο και για την ευρύτερη περιοχή, ενώ η υλοποίησή του θα συμβάλλει έμπρακτα στην ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ουδόλως τυχαία και η απόφαση της Ένωσης για χρηματοδότηση των τεχνικών μελετών κατασκευής του αγωγού, ενώ την ίδια στιγμή η όλη γεωστρατηγική σημασία του αγωγού αναγνωρίζεται και από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την υιοθέτηση του EastMed Act”.
Ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ Benjamin Netanyahu δήλωσε:
“Στην Αθήνα και στην Ιερουσαλήμ δημιουργήσαμε τα θεμέλια του Δυτικού Πολιτισμού. Η Ελλάδα και το Ισραήλ, από τη μία μεριά, η Κύπρος στη μέση, δημιουργήσαμε τις αξίες οι οποίες έχουν επικρατήσει στην ανθρωπότητα.
Όμως, στη σύγχρονη εποχή, υπήρχε μία έλλειψη σύνδεσης μεταξύ των χωρών μας. Αυτό όμως το διορθώσαμε, γιατί τώρα πλέον έχουμε ξεκινήσει αυτές τις διμερείς συναντήσεις μεταξύ μας. Αυτή είναι η έβδομη τριμερής συνάντηση. Είναι ιστορικής σημασίας, όμως, γιατί αυτό που κάνουμε αυτή τη στιγμή είναι ότι αναβαθμίζουμε τη συνεργασία μας σε ακόμα υψηλότερο επίπεδο για να προμηθεύσουμε με ενέργεια την Ευρώπη. Και θέλουμε να ενισχύσουμε, αυτά που είναι προς το κοινό μας συμφέρον”».1
Είναι απαραίτητο να θυμηθούμε (και να θυμίσουμε) τις δηλώσεις που έκαναν οι ηγέτες του Ισραήλ, της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Ελλάδας στις 2 Γενάρη του 2020 στο Ζάππειο μετά την υπογραφή της Συμφωνίας για τον αγωγό Eastmed. Μόνο έτσι μπορεί να γίνει κατανοητή σε όλη της την έκταση η πολιτική ήττα που αντιπροσωπεύει για τον Μητσοτάκη και τα συμφέροντα της τάξης που υπηρετεί, η απόσυρση της αμερικανικής στήριξης για τον αγωγό. Και να δούμε ότι αποτελεί ένα βήμα στην αλυσίδα των γεγονότων που αποσταθεροποιούν τα σχέδια του ελληνικού καπιταλισμού καθώς το ΝΑΤΟ συγκρούεται με τη Ρωσία στο έδαφος της Ουκρανίας.
Στις αρχές Γενάρη του 2022, σχεδόν πάνω στην επέτειο της υπογραφής της Συμφωνίας για τον αγωγό Eastmed, είδαν το φως της δημοσιότητας οι πληροφορίες ότι ένα «nonpaper» της αμερικανικής κυβέρνησης βάζει τέλος σε αυτό το σχέδιο.
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν υποστηρίζουν πλέον την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Eastmed από το Ισραήλ στην Ευρώπη, γράφει η εφημερίδα Jerusalem Post. Σύμφωνα με την ισραηλινή εφημερίδα, αξιωματούχοι του Στέιτ Ντιπάρτμεντ μετέφεραν τη νέα θέση στο ισραηλινό υπουργείο εξωτερικών όπως επιβεβαίωσε διπλωματική πηγή στην Ιερουσαλήμ. ‘Η αντιστροφή της θέσης της Ουάσιγκτον στο θέμα του Eastmed αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στις αρχές του μήνα’ τονίζει η ισραηλινή εφημερίδα. ‘Η αμερικανική πλευρά εξέφρασε στην ελληνική πλευρά επιφυλάξεις ως προς το σκεπτικό του αγωγού Eastmed και έθεσε ζητήματα οικονομικής βιωσιμότητάς του όπως επίσης και περιβαλλοντικά θέματα’ δήλωσε στο Reuters ελληνική κυβερνητική πηγή».2
Οι αμερικανικές ανησυχίες για «ζητήματα οικονομικής βιωσιμότητάς και περιβαλλοντικά θέματα» προβλήθηκαν από τον ίδιο τον Ερντογάν στη διάρκεια επίσκεψής του στην Αλβανία:
«ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, υποστήριξε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες απέσυραν την υποστήριξή τους για τον υποθαλάσσιο αγωγό που θα προμήθευε φυσικό αέριο από την Ανατολική Μεσόγειο στην Ευρώπη, επειδή δεν έχει καμία λογική από οικονομικής άποψης. ‘Αυτό το έργο δεν είναι υλοποιήσιμο. Αυτοί [οι Ηνωμένες Πολιτείες] έκαναν όλες τις αναλύσεις τους και είδαν ότι δεν είχε θετικές πλευρές. Με άλλα λόγια, οι υπολογισμοί δεν ‘βγαίνουν’’, δήλωσε ο Ταγίπ Ερντογάν στους δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια επίσκεψης στην Αλβανία, σύμφωνα με το τουρκικό τηλεοπτικό δίκτυο NTV. “Οι Ηνωμένες Πολιτείες κάνουν όλα τα βήματά τους με βάση το οικονομικό συμφέρον σε κάθε περίπτωση. Δεδομένου ότι οι υπολογισμοί κόστους για αυτό δεν ‘έβγαιναν’, απέσυραν την υποστήριξή τους” προσέθεσε. Ο ίδιος επανέλαβε την άποψή του ότι το έργο αυτό δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τη συμμετοχή της Τουρκίας».3
Πιο αναλυτικός για όλα αυτά ήταν ο Άμος Χόχσταϊν, ανώτερος σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την ενεργειακή ασφάλεια:
«Το τουρκικό κρατικό κανάλι TRT μετέδωσε την περασμένη εβδομάδα ένα ντοκιμαντέρ κατά του αγωγού EastMed με τίτλο “The Pipe Dream”, στο οποίο περιλαμβάνει δηλώσεις του Ανώτερου Συμβούλου για την Ενεργειακή Ασφάλεια του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Άμος Χόχσταϊν, πριν διοριστεί στη σημερινή του θέση. Ο Χόχσταϊν υποστηρίζει ότι θα ένιωθε “εξαιρετικά άβολα που οι ΗΠΑ υποστηρίζουν αυτό το έργο” λόγω των περιβαλλοντικών του επιπτώσεων.
‘Γιατί να κατασκευάσουμε έναν αγωγό ορυκτών καυσίμων μεταξύ του EastMed και της Ευρώπης, όταν ολόκληρη η πολιτική μας είναι να υποστηρίξουμε τη νέα τεχνολογία... και τις νέες επενδύσεις για πιο πράσινη και πιο καθαρή ενέργεια;’ ήταν το ερώτημα που έθετε τότε ο Χόχσταϊν, προσθέτοντας: ‘Μέχρι να κατασκευαστεί αυτός ο αγωγός, θα έχουμε ξοδέψει δισεκατομμύρια χρήματα των φορολογουμένων σε κάτι που είναι ξεπερασμένο – όχι μόνο απαρχαιωμένο αλλά και ενάντια στο συλλογικό μας συμφέρον μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης’. Ο Χόχσταϊν ισχυριζόταν μάλιστα ότι το έργο δεν ήταν οικονομικά εφικτό. Θα κόστιζε περισσότερα από 6 δισ. ευρώ, είπε, προσθέτοντας ότι τα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν δεσμεύονται πλέον να επενδύουν σε ορυκτά καύσιμα».4
Οικολογικές υποκρισίες
Παρά τις προσπάθειες, όμως, που γίνονται για να πιστέψουμε ότι στα αμερικανικά επιτελεία επικράτησαν οι οικολογικές ευαισθησίες, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Πρώτα απ’ όλα, μετά το φιάσκο της Συνδιάσκεψης του ΟΗΕ για το κλίμα στη Γλασκόβη (COP26),5 οι μεγάλες πολυεθνικές της ενέργειας κάνουν πάρτι κερδών και νέων επενδύσεων στα ορυκτά καύσιμα.
Οι δυο μεγαλύτερες αμερικανικές εταιρείες, η ExxonMobil και η Chevron, ανακοίνωσαν καθαρά κέρδη για τις δυο μαζί ύψους 38,6 δισ. δολαρίων για το 2021 σε αντίθεση με ζημιές 27,6 δισ. το 2020. Πρόκειται για τα μεγαλύτερα κέρδη από το 2014. Με βάση αυτή την επιτυχία τους, προγραμματίζουν επενδύσεις για το 2022 ύψους 21 ως 24 δισ. η Exxon και 15 δισ. η Chevron. Ο διευθύνων σύμβουλος της Exxon, ο Darren Woods δήλωσε ότι «Δεν διαθέτουμε βιώσιμες πρακτικές εναλλακτικές λύσεις και μέχρι να αποκτήσουμε θα εξακολουθήσει να υπάρχει ανάγκη για πετρέλαιο και αέριο».6
Με τέτοιους προσανατολισμούς και τόσο μεγάλα επενδυτικά προγράμματα (αρκετά για να κατασκευαστούν 5-6 αγωγοί σαν τον Eastmed), είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι αυτό που καθόρισε τη στάση της αμερικανικής κυβέρνησης ήταν η οικονομική βιωσιμότητα και η οικολογική ευαισθησία. Άλλωστε μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια (funds) εμπλέκονται άμεσα στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Το πιο κοντινό παράδειγμα είναι η περίπτωση της γνωστής μας Energean:
«Αληθινά εντυπωσιακές είναι οι φωτογραφίες της πλωτής μονάδας αποθήκευσης και εκφόρτωσης παραγωγής φυσικού αερίου και πετρελαίου (FPSO) “Energean Power”, της εταιρείας Energean Oil & Gas, που “χτίζεται” στα ναυπηγεία Admiralty της Σιγκαπούρης. Oπως μας πληροφορεί το δελτίο Τύπου της εταιρείας, το “Energean Power”, μέρος της ύψους 1,7 δισ. δολαρίων επένδυσης για την ανάπτυξη του κοιτάσματος Karish στη θάλασσα του Ισραήλ, θα είναι το πρώτο FPSO με βάση το φυσικό αέριο που θα λειτουργήσει στη Μεσόγειο, θα διαχειρίζεται έως 22 εκατ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου και έως 32 χιλ. βαρέλια πετρελαίου την ημέρα, ενώ θα έχει τη δυνατότητα αποθήκευσης έως 800.000 βαρελιών πετρελαίου. Θα αναχωρήσει για το Ισραήλ προς το τέλος Μαρτίου, για να εγκατασταθεί 90 χιλιόμετρα από τις ακτές, ώστε να ξεκινήσει η παραγωγή αερίου από το Karish στο τρίτο τρίμηνο του έτους».7
Η Energean, η εταιρεία που έστειλε τα ΜΑΤ ενάντια στους εργαζόμενους στον Πρίνο για να σπάσει τον αγώνα τους, είναι ένας κολοσσός που ανήκει στο δίδυμο Μαθιός Ρήγας και Στάθης Τοπούζογλου σε συνεργασία με μεγάλα κεφάλαια:
«Οι κύριοι Ρήγας και Τοπούζογλου, ελέγχουν 12%-13% έκαστος. Ο μεγαλύτερος μέτοχος (με 26%) είναι το πανίσχυρο επενδυτικό fund της Third Point, ενώ μεταξύ των νέων ισχυρών μετόχων είναι το Capital Research Global Investors, το οποίο διαχειρίζεται 1,7 τρισ. δολάρια και απέκτησε το 7,1%, το επενδυτικό fund Clal Industries, ένας από τους μεγαλύτερους θεσμικούς στο Ισραήλ, που ελέγχει το 10%, βάζοντας στην εταιρεία 100 εκατ. δολάρια, η Pelham Capital που διαχειρίζεται 380 δισ. δολάρια και έχει αγοράσει το 4,7% της Energean, και η Kerogen Capital που έχει αγοράσει το 3,6%».8
Η εικόνα συμπληρώνεται από τα συμφέροντα που εμπλέκονται στις εναλλακτικές λύσεις για τη μεταφορά του αέριου από τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου στις αγορές της Ευρώπης (και άλλων προορισμών). Σε συνέντευξη στην Εφημερίδα των Συντακτών, η Energean δηλώνει:
«Ερώτηση: Υπάρχουν εναλλακτικές στον Eastmed; Απάντηση: Κάθε υποδομή που μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο είναι ιδιαίτερα σημαντική και ευπρόσδεκτη (…) Σε κάθε περίπτωση οι αγορές είναι αυτές που αποφασίζουν ποιες λύσεις μπορεί να αποβούν συμφερότερες, είτε μιλάμε για αέριο αγωγών είτε για LNG».9
Οι εφοπλιστές βολεύονται…
Ήδη η κυβέρνηση Μητσοτάκη παριστάνει ότι δεν υπάρχει θέμα, αφού οι έλληνες εφοπλιστές έχουν μεγάλο μερίδιο στον στόλο πλοίων κατάλληλων για τη μεταφορά υγροποιημένου φυσικού αέριου (LNG) και η Αλεξανδρούπολη μετατρέπεται σε πύλη εισόδου έτοιμη να υποδεχθεί αυτά τα πλοία, να μετατρέψει το LNG ξανά σε αέριο και να το προωθήσει στους αγωγούς των Βαλκανίων.
«Ποιος μεταφέρει αυτές τις ποσότητες αερίου στην Ευρώπη για να αποθηκευτούν στους τερματικούς σταθμούς και να διοχετευτούν στη συνέχεια στα δίκτυα διανομής; Μέσα σε μια δεκαετία τα τεράστια πλοία μεταφοράς υγροποιημένου αερίου υπερδιπλασιάστηκαν και σήμερα υπερβαίνουν τα 800 σε όλο τον κόσμο, ενώ οι παραγγελίες για νέες ναυπηγήσεις αυξάνονται ιλιγγιωδώς. (...)
Εχει κανείς αμφιβολία ότι οι Ελληνες πλοιοκτήτες πρωταγωνιστούν στο παγκόσμιο παιχνίδι των υδρογονανθράκων; Προφανώς όχι. Σύμφωνα με τα στοιχεία της πλατφόρμας VesselsValue, οι Ελληνες εφοπλιστές διαθέτουν τον μεγαλύτερης αξίας στόλο πλοίων μεταφοράς LNG, που αποτιμάται πάνω από 19 δισ. δολάρια. Φυσικά μακράν πρώτοι -πάνω από την Κίνα, την Ιαπωνία, τις ΗΠΑ- παραμένουν και στο παραδοσιακό πεδίο δράσης τους, τα δεξαμενόπλοια αργού, με στόλο αξίας περίπου 42 δισ. δολαρίων, αλλά πιο εντυπωσιακή ως πολύ πρόσφατη είναι η επίδοσή τους στα πλοία LNG. Συνολικά, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ενωσης Ελλήνων Εφοπλιστών, κατέχουν σχεδόν το 16% του παγκόσμιου στόλου μεταφοράς αερίου (LNG και LPG), που αντιστοιχεί σε πάνω από 170 πλοία. Αλλά ο αριθμός αυτός είναι ραγδαία μεταβαλλόμενος, καθώς στη διάρκεια του 2020-2021 το 10% των παραγγελιών νέων πλοίων στα ναυπηγεία της Απω Ανατολής (κυρίως) αφορά πλοία LNG.
Στους Ελληνες κυρίαρχους των θαλασσών και στο υγροποιημένο αέριο συναντάμε μερικά πασίγνωστα και στο ευρύ κοινό ονόματα. Η Stealth Gas (του Χ. Βαθειά) διαθέτει 46 πλοία μεταφοράς LNG, ακολουθούμενη από τη Maran Gas του ομίλου Αγγελικούση με 28 πλοία LNG και ακόμη 9 υπό κατασκευή. Η Dynagas του Γ. Προκοπίου, που βρίσκεται κοντά στην τελική απόκτηση και των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά, διαθέτει 13 πλοία LNG αξίας σχεδόν 3 δισ. δολαρίων. Πάνω από 30 είναι τα πλοία LNG που διαθέτει μέσω διαφορετικών εταιρικών σχημάτων ο όμιλος Λιβανού, 16 πλοία διαθέτει η TMS Cardiff Gas (Οικονόμου), με 13 συν 2 παραγγελθέντα εμφανίζεται η Theramaris του Ν. Μαρτίνου, ενώ ανερχόμενη δύναμη στο πεδίο θεωρείται η Capital Gas του Β. Μαρινάκη με έξι πλοία LNG ενεργά και άλλα τρία στα σκαριά κορεατικών ναυπηγείων. Με τους ρυθμούς αυτούς, που αφορούν μόνο την πρώτη εξάδα των Ελλήνων πλοιοκτητών, είναι πολύ πιθανό εντός του 2022 το μερίδιό τους στον παγκόσμιο στόλο πλοίων LNG να φτάσει ακόμη και το 25%».10
Ο ίδιος ο Μητσοτάκης σε συνέντευξή του στο Νίκο Χατζηνικολάου στον ΑΝΤ1 προσπάθησε να υποβαθμίσει την ακύρωση του Eastmed υιοθετώντας τη γραμμή της Energean (‘η αγορά αποφασίζει’) και προβάλλοντας τη δύναμη των εφοπλιστών. Τίποτε από όλα αυτά, όμως, δεν μπορεί να υποβαθμίσει το κεντρικό πολιτικό ζήτημα, δηλαδή την ήττα στο πεδίο του ανταγωνισμού με την Τουρκία. Γιατί ο αγωγός ήταν επιλογή γεωπολιτικής σημασίας για την Ελλάδα. Να πώς το διατυπώνει ένα στέλεχος της αγοράς, ο Αλέξανδρος Λαγάκος, γενικός διευθυντής της Blue Grid:
«Ο υπεράκτιος αγωγός EastMed, που συστηματικά προωθεί η ελληνική πλευρά εδώ και περίπου 10 χρόνια, είναι απολύτως λογικό να αποτελεί διαχρονικά έναν κύριο στρατηγικό στόχο κάθε ελληνικής κυβέρνησης, ανεξαρτήτως πολιτικού προσανατολισμού.
Πρόκειται, άλλωστε, για έναν αγωγό ελληνικής έμπνευσης, με δυνατότητα να μεταφέρει έως και 20 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου (δηλαδή ποσότητα ίση περίπου με το τριπλάσιο της συνολικής εθνικής ζήτησης) από τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου απευθείας στη χώρα μας, με στόχο η τελευταία να αποτελέσει τον σημαντικότερο κόμβο ενέργειας για τη ΝΑ Ευρώπη.
Θα ήταν, συνεπώς, παράλογο η υλοποίηση ενός τέτοιου έργου να μην αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα της εκάστοτε ελληνικής ηγεσίας».11
…αλλά τα στρατηγικά σχέδια πισωγυρίζουν
Και ένας ισραηλινός αναλυτής υπερθεματίζει:
«Σε κάθε περίπτωση, οι ενεργειακές εξελίξεις δεν επηρεάζουν τις σχέσεις του Ισραήλ με τα ελληνικά κράτη (Ελλάδα-Κυπριακή Δημοκρατία). ‘Οι συζητήσεις που πραγματοποιούνται εδώ και αρκετά χρόνια έχουν στρατηγική φύση. Η ενέργεια είναι απλώς ένα μέρος τους. Και γενικά το χρήμα είναι λιγότερο σημαντικό όταν λαμβάνονται στρατηγικές αποφάσεις. Η τριμερής σχέση μας εδράζεται στο στρατηγικό συμφέρον’, αναφέρει ο κ. Ινμπαρ. Για τον έμπειρο αναλυτή, η στάση της Τουρκίας παραμένει πρόβλημα. ‘Βλέπουμε μια πολύ πιο επιθετική Τουρκία, η οποία τροφοδοτείται από οθωμανικές και ισλαμιστικές παρορμήσεις. Και η δίψα τους για ενέργεια είναι απλώς μέρος αυτής της γενικότερης κατάστασης. Επιθυμούν να είναι κόμβος ενέργειας. (...) Αν κοιτάξουμε το συστημικό περιβάλλον θα δούμε ένα μειωμένο αμερικανικό ενδιαφέρον για την περιοχή και είναι κάτι που σέβομαι. Αυτό δείχνει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων σε τοπικούς παράγοντες. Οπως η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Τουρκία αλλά επίσης και η Ρωσία. Η Τουρκία επιθυμεί ρόλο. Είναι ένα αναθεωρητικό κράτος που θέλει να αλλάξει την κατάσταση’.» Και συμπληρώνει κυνικά: «μια και οι ΗΠΑ δεν είναι εδώ (σ.σ. στην περιοχή), οι τοπικές δυνάμεις είναι εκείνες που επιφορτίζονται με τη διατήρηση του στάτους κβο».12
Έτσι μπορούμε να δούμε τις πραγματικές διαστάσεις των εξελίξεων. Ένα ολόκληρο σχέδιο πολλών χρόνων για την απομόνωση της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο καταρρέει. Όπως προσπαθεί να το διατυπώσει διπλωματικά ο Ευάγγελος Βενιζέλος:
«Αν αποδειχθεί, όπως είναι πολύ πιθανό, ότι αρκεί μια παρόμοια πολιτική τοποθέτηση της αμερικανικής διοίκησης για να εγκαταλειφθεί πρακτικά από τις χώρες που έχουν υπογράψει σχετική διακρατική συμφωνία ένα σχέδιο όπως ο αγωγός EastMed, που τελεί υπό μελέτη με επιλογή και χρηματοδότηση της Ε.Ε., τότε πρέπει επειγόντως να ξανασκεφτούμε ποιο ακριβώς είναι το στρατηγικό πλαίσιο στο οποίο τοποθετούνται οι κινήσεις μας στο πιο ευαίσθητο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής που είναι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, βασικό κεφάλαιο των οποίων είναι η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών».13
Το «στρατηγικό πλαίσιο» μέσα στο οποίο έχουν κινηθεί διαχρονικά οι κυβερνήσεις ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ τα τελευταία 30 χρόνια στηριζόταν στην υπόθεση ότι η Τουρκία θα αναγκάζεται να κάνει παραχωρήσεις προς την Ελλάδα για να διατηρεί καλές σχέσεις με τη Δύση, την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Προφανώς, η άλλη όψη αυτού του «στρατηγικού πλαισίου» είναι η ανάδειξη του ελληνικού καπιταλισμού σε πρόθυμο σύμμαχο της ΕΕ, των ΗΠΑ και του δυτικού ιμπεριαλιστικού στρατόπεδου συνολικά.
Αυτός ο προσανατολισμός εξασφάλισε χωρίς αμφιβολία οφέλη για την ελληνική διπλωματία και τα συμφέροντα των καπιταλιστών που υπηρετεί. Χειροπιαστό παράδειγμα είναι το τίμημα που αναγκάστηκε να πληρώσει η Δημοκρατία της Μακεδονίας για να προωθήσει την προοπτική της ένταξής της στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ.14 Βέβαια, ο τουρκικός καπιταλισμός δεν είναι μια μικρή δύναμη όπως η κυβέρνηση των Σκοπίων. Παρ’ όλα αυτά, η Άγκυρα αναγκάστηκε να κάνει πίσω, κάτω από δυτικές πιέσεις, στην κρίση των Ιμίων και αργότερα αναγκάστηκε να καταπιεί την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ. Από αυτό το σημείο, όμως, μέχρι το να αποδεχθεί η Τουρκία τον αποκλεισμό της από την Ανατολική Μεσόγειο, υπάρχει μεγάλη απόσταση.15
Ανταγωνισμοί «προθύμων»
Ο Μητσοτάκης και ο Δένδιας μπορεί να θριαμβολογούσαν ότι μέσα από τις συμφωνίες με το Ισραήλ, την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ η ελληνική εκστρατεία προχωράει από επιτυχία σε επιτυχία, η Τουρκία βρίσκεται απομονωμένη και θα αναγκαστεί να κάνει παραχωρήσεις για να μην αποκλειστεί, αλλά ταυτόχρονα ξεδιπλωνόταν μια αντίστοιχη τουρκική εκστρατεία. Μετά την ακύρωση του Eastmed, ακόμα και τα φιλικά προς τη ΝΔ ΜΜΕ έρχονται να το παραδεχθούν:
«Το “βάθος” και την πραγματική αξία της τουρκικής επιχείρησης εξομάλυνσης των σχέσεων με το σύνολο των κρατών της ευρύτερης περιοχής με τα οποία τα προηγούμενα χρόνια η Αγκυρα έφθασε ακόμα και σε πλήρη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων, αξιολογεί η Αθήνα. Τους τελευταίους μήνες ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανέλαβε προσωπικά την επιχείρηση αυτή, η οποία έως αυτή τη στιγμή έχει και απτά και συμβολικά αποτελέσματα.(…) Η συμφωνία για credit swap με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), οι συναντήσεις του κ. Ερντογάν με τον διάδοχο του θρόνου του Άμπου Ντάμπι, Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ αλ Ναχαγιάν (MBZ), αποτελούν –κατά την ανάγνωση της Αθήνας– περισσότερο μια προσπάθεια των Εμιρατινών να αποκτήσουν μια λειτουργική σχέση με την Τουρκία, παρά συμφιλίωση. Ανάλογη είναι η στάση και για τα εντεινόμενα ανοίγματα της Άγκυρας προς το Ισραήλ, διά της υπόσχεσης άρσης της κάλυψης των στελεχών της Χαμάς και των Αδελφών Μουσουλμάνων. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται και οι δύο μεγαλύτερες αραβικές χώρες της περιοχής, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία».16
Η Εφημερίδα των Συντακτών συμπληρώνει την εικόνα:
«Ο πρόεδρος της Τουρκίας επικοινώνησε τις τελευταίες ημέρες με τους ηγέτες σχεδόν όλων των χωρών που μέχρι πρότινος κατηγορούσε, τον επικεφαλής της περιφερειακής κυβέρνησης του Ιρακινού Κουρδιστάν Ν. Μπαρζανί, τον πρόεδρο του Λιβάνου Μ. Αούν και την προηγούμενη εβδομάδα με τον πρόεδρο του Ισραήλ Ι. Χέρτσογκ, τον οποίο περιμένει στην Αγκυρα τον Μάρτιο, ενώ θα έχει προηγηθεί επίσκεψη Ερντογάν στη Σ. Αραβία.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η Τουρκία επιχειρεί να εμφανιστεί ως “το πιο αξιόπιστο ενεργειακό λιμάνι για την Ε.Ε.”, όπως δήλωσε ο Φ. Ντονμέζ. Και το 2010 επιχείρησε τη μεταφορά φυσικού αερίου από το Ιράκ, αλλά το σχέδιο ναυάγησε, όπως επίσης το σχέδιο διασύνδεσης με το Ισραήλ για τη μεταφορά φυσικού αερίου από τα υποθαλάσσια κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου. Η ένταση της ουκρανικής κρίσης όμως και οι επιπτώσεις που έχει ήδη στην Ε.Ε. επαναφέρουν στο προσκήνιο αυτούς τους σχεδιασμούς».17
Είχαν προηγηθεί και άλλες κινήσεις της Άγκυρας που αναβάθμιζαν τη διαπραγματευτική θέση της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή. Ο Ερντογάν έπαιξε ρόλο στη στρατιωτική νίκη του Αζερμπαϊτζάν σε βάρος της Αρμενίας το φθινόπωρο του 2020. Η Τουρκία συνεργάζεται με τις ΗΠΑ στην Καμπούλ και στο αεροδρόμιό της μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων κατοχής από το Αφγανιστάν το καλοκαίρι του 2021. Και βέβαια στη Λιβύη, η ματαίωση των εκλογών, που ήταν προγραμματισμένες για τον Δεκέμβρη του 2021, ευνοεί τη συνέχιση της συνεργασίας ανάμεσα στην Άγκυρα και την κυβέρνηση της Τρίπολης που έχει υπογράψει το τουρκολιβυκό μνημόνιο συνεργασίας για την ΑΟΖ. Η απόφαση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού να εγκαταλείψει τον Eastmed και να βελτιώσει τις σχέσεις του με την Τουρκία δεν έπεσε από τον ουρανό.
Το στοιχείο, όμως, που καθόρισε αυτή την εξέλιξη ήταν η όξυνση της κρίσης στην Ουκρανία. Όπως εξηγεί ο Σωτήρης Κοντογιάννης σε άλλες σελίδες αυτού του τεύχους, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να κλιμακώσουν την εκστρατεία τους για τον έλεγχο της Ουκρανίας πιέζοντας όλους τους ΝΑΤΟϊκούς συμμάχους τους να συσπειρωθούν.
Στο πλαίσιο αυτής της εκστρατείας, η συνεργασία της Τουρκίας ήταν και είναι απαραίτητη για τις ΗΠΑ, ιδιαίτερα από τη στιγμή που η σύγκρουση πήρε στρατιωτική μορφή με την επέμβαση του Πούτιν στην Ουκρανία. Η Τουρκία έχει αεροπορική και ναυτική παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα, έχει τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου και συνεργάζεται με την κυβέρνηση του Κίεβου για την εξασφάλιση στρατιωτικού υλικού (drones και όχι μόνο). Χωρίς τη συμμετοχή της Τουρκίας, η ΝΑΤΟϊκή εξόρμηση του Μπάιντεν θα είχε μια τεράστια τρύπα στη νοτιοανατολική πτέρυγά της.
Αντί να δίνει ανταλλάγματα για να βελτιώσει τις σχέσεις του με ΕΕ και ΝΑΤΟ, ο Ερντογάν βρέθηκε σε θέση να παίρνει ανταλλάγματα. Έφτασε στο σημείο να λέει ότι η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας προς την ΕΕ πρέπει να πάψει να συναντάει εμπόδια, αφού η ΕΕ εξετάζει την κατεπείγουσα αποδοχή της αίτησης της Ουκρανίας να γίνει μέλος. Η ελληνική διπλωματία χάνει διαπραγματευτικά ατού και στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Ευρώπη.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Ερντογάν έχει ξεπεράσει τη δική του κρίση, ούτε ότι ο Μητσοτάκης παραιτείται από την προσπάθεια αναβάθμισης της ελληνικής εμπλοκής σε αυτά τα βρόμικα παιχνίδια. Κάθε άλλο.
Να μην πληρώσουμε
Την ώρα που Ελλάδα και Τουρκία συνεργάζονται στα πλαίσια του ΝΑΤΟ για τον πόλεμο στην Ουκρανία, η κυβερνητική προπαγάνδα υψώνει κραυγές ότι ο Ερντογάν είναι «αναθεωρητική δύναμη» όπως ο Πούτιν. Και οι δυο θέλουν να «αναθεωρήσουν» τα υπάρχοντα σύνορα και τις διεθνείς Συμφωνίες και Συνθήκες, λέει αυτή η υποκριτική καμπάνια που θέλει να ζωγραφίσει το ΝΑΤΟ και τον ελληνικό καπιταλισμό ως «αμυνόμενους» υπερασπιστές των συνόρων.
Έτσι προσπαθούν να δικαιολογήσουν την κλιμάκωση των εξοπλισμών με το πρόγραμμα που ψήφισαν στη Βουλή. Η κυβέρνηση αύξησε κατά 856 εκατομμύρια ευρώ τις δαπάνες για τους εξοπλισμούς στον προϋπολογισμό του 2022 και έκοψε κατά 280 εκατομμύρια τις δαπάνες για δημόσια νοσοκομεία. Η κυβέρνηση πέρασε από τη Βουλή τις συμβάσεις των εξοπλιστικών προγραμμάτων με ιλιγγιώδη ποσά (3,05 δις ευρώ για φρεγάτες και άλλα 1,1 δις για έξτρα Ραφάλ).
Ο αγώνας για να μην πληρώσει η εργατική τάξη τα βάρη από τις αγωνιώδεις προσπάθειες του Μητσοτάκη να ξεπεράσει την αποτυχία του Eastmed και να αναβαθμίσει την ελληνική εμπλοκή στη ΝΑΤΟϊκή εκστρατεία υπερακοντίζοντας τον Ερντογάν παίρνει νέες διαστάσεις.
Σημειώσεις
1. https://primeminister.gr/2020/01/02/22848
2. https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1822894/Jerusalem-post-oi-ipa-enimerosan-to-israil-oti-den-upostirizoun-pleon-ton-agogo-eastmed
3. https://www.cnn.gr/politiki/story/298039/agogo-aigyptoy-kritis-vlepoyn-oi-hpa-anti-toy-eastmed
4. Ναυτεμπορική, όπου και πιο πάνω
5. Βλέπε σχετικά το άρθρο του Γιώργου Ράγκου στο προηγούμενο τεύχος του Σοσιαλισμός από τα κάτω https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1341
6. ExxonMobil and Chevron regain their swagger, Financial Times 3 February 2022. Και Exxon bounces back with biggest profit since 2014 after oil and gas prices boost, FT 2 February 2022.
7. Γιάννης Κιμπουρόπουλος, Σιγκαπούρη-Καβάλα …24 απολύσεις δρόμος, Εφημερίδα των Συντακτών https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/329444_sigkapoyri-kabala-24-apolyseis-dromos
8. https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/business-stories/to-elliniko-thaima-tis-energean-oil-gas/
9. «Ευπρόσδεκτη κάθε υποδομή που συμβάλλει στην ανάπτυξη κοιτασμάτων αερίου», Εφημερίδα των Συντακτών 5-6 Φεβρουαρίου 2022
10. https://www.efsyn.gr/themata/thema-tis-efsyn/330880_poios-plironei-ton-barkari-toy-lng
11. https://www.kathimerini.gr/politics/561670024/i-ypervasi-poy-chreiazetai-o-agogos-eastmed/
12. https://www.kathimerini.gr/politics/foreign-policy/561670762/o-efrem-inmpar-stin-k-makari-oi-ipa-na-prosechan-tin-anatoliki-mesogeio/
13. https://www.kathimerini.gr/politics/561670750/o-agogos-eastmed-kai-ta-nea-diethni-symfrazomena/
14. Λέανδρος Μπόλαρης, Διεθνιστικό ΟΧΙ στη Συμφωνία των Πρεσπών, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 133, Μάρτης-Απρίλης 2019, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1126
15. Ελλάδα-Τουρκία, η σύγκρουση των υποϊμπεριαλισμών, συλλογικό, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο, Αθήνα 2020
16. Βασίλης Νέδος, Τουρκία-ρίχνει γέφυρες προς όλους πλην Αθήνας, αλλάζουν τα γεωπολιτική δεδομένα, Καθημερινή 30.01.2022 https://www.kathimerini.gr/politics/foreign-policy/561692827/toyrkia-richnei-gefyres-pros-oloys-plin-athinas/
17. Μπάμπη Αγρόλαμπου, Σανίδα σωτηρίας η Ενέργεια, Εφημερίδα των Συντακτών, 12-13 Φεβρουαρίου 2022, https://www.efsyn.gr/politiki/exoteriki-politiki/331779_sanida-sotirias-i-energeia