Μαρξισμός, Πολιτική και Ψυχική Δυσφορία
Iain Ferguson
240 σελίδες, Τιμή 15€
Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο
Κυκλοφόρησε από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο το βιβλίο “Μαρξισμός, Πολιτική και Ψυχική Δυσφορία” του Iain Ferguson. Ο συγγραφέας είναι Επίτιμος Καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής στο University of the West of Scotland, συνιδρητής του Social Work Action Network και μέλος του Socialist Workers Party στη Βρετανία. Τη μετάφραση έκανε η Μυρτώ Μαργέλη και την επιστημονική επιμέλεια η Δήμητρα-Δώρα Τελώνη επίκουρη καθηγήτρια στο ΠΑΔΑ, η οποία γράφει χαρακτηριστικά στον πρόλογό της: “Σε κάθε περίπτωση, την περίοδο της πανδημίας, αυτό που κυρίως με έσπρωξε στο να σκεφτώ τη μετάφραση του βιβλίου στα ελληνικά ήταν το γεγονός ότι παράλληλα με την εξέλιξη της πανδημίας παρατηρήθηκε μία επιπλέον αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας στον πληθυσμό σε παγκόσμια κλίμακα, χωρίς όμως αντίστοιχα να αυξάνονται οι δημόσιες δομές υγείας και χωρίς να μειώνεται η ανισότητα της πρόσβασης στην υγεία” Πραγματικά αυτό το βιβλίο κυκλοφορεί σε μια περίοδο που είμαστε μπροστά σε μια πανδημία της ψυχικής υγείας των ανθρώπων που επιταχύνθηκε και οξύνθηκε λόγω Covid-19, αλλά κρατάει περισσότερο από δέκα χρόνια, καθώς βιώνουμε συνεχείς και πολύπλευρες κρίσεις. “Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας περίπου 350 εκατομμύρια άνθρωποι σ’ όλον τον πλανήτη υποφέρουν σήμερα από κατάθλιψη καθιστώντας την πρώτη αιτία αναπηρίας παγκοσμίως” γράφει ο Iain Ferguson στον πρόλογό του για την Ελληνική Έκδοση.
Το κεντρικό επιχείρημα αυτού του βιβλίου είναι ότι το πολιτικοοικονιμκό σύστημα στο οποίο ζούμε, ο καπιταλισμός, είναι υπεύθυνο για την μεγάλη εξάπλωση των προβλημάτων ψυχικής υγείας σήμερα. O συγγραφέας καταρχάς τονίζει ότι το ποσοστό εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο μέσα στην κοινωνία. Εξαρτάται από τις ταξικές ανισότητες και διακρίσεις που γεννά ο ίδιος ο καπιταλισμός, ξεδιπλώνοντας ένα μαρξιστικό πλαίσιο για την κατανόηση της ψυχικής υγείας μέσω της υλιστικής, ιστορικής και διαλεκτικής προσέγγισης. Οι πιθανότητες να εμφανιστεί κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας είναι πολύ μεγαλύτερες σε φτωχούς ανθρώπους. “Η σύνδεση ανάμεσα στα οικονομικά προβλήματα και τις ψυχικές διαταραχές είναι γνωστή σε αυτούς και αυτές που εργάζονται στον τομέα της ψυχικής υγείας. Η ανεργία, μια μείωση του εισοδήματος, τα μη διαχειρίσιμα χρέη, τα προβλήματα στέγασης, ο κοινωνικός αποκλεισμός, μπορούν όλα να οδηγήσουν σε μειωμένη ευημερία και ανθεκτικότητα, στην κατάχρηση αλκοόλ, σε αυξημένα ποσοστά αυτοκτονιών, καθώς και σε κοινωνική απομόνωση και επιδείνωση της σωματικής υγείας.”
Στον αντίποδα της τρομερής ιατρικοποίησης της ανθρώπινης φύσης και τον ρόλο που διαδραματίζει προς αυτή την κατεύθυνση το βιολογικό μοντέλο της ψυχιατρικής, που υποστηρίζει πως η ψυχική δυσφορία είναι πρώτα και κύρια μία πάθηση του εγκεφάλου, απέναντι στην οποία η πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση είναι η φαρμακευτική αγωγή ή σωματικές θεραπείες, όπως η ηλεκτοσπασμοθεραπεία, ο Φεργκιουσον υποστηρίζει ότι η ψυχική δυσφορία έχει να κάνει κυρίαρχα με τις κοινωνικές συνθήκες, με το τι συμβαίνει στις ζωές μας. Στο κεφάλαιο με τίτλο “Ψυχιατρική υπό τον έλεγχο των ναζί” γράφει: “Σημαντική ήταν η άποψη που είχαν επαγγελματίες του κλάδου για την ψυχιατρική ως κάτι πέρα από την πολιτική, ως κάτι που κινείται και διαμορφώνεται από καθαρά επιστημονικό ενδιαφέρον. Αυτή η θεώρηση είχε ως επακόλουθο την άρνηση του επαγγέλματος της ψυχιατρικής να αναστοχαστεί τον πολιτικό της ρόλο ως όργανο κοινωνικού ελέγχου, ειδικά πάνω στους φτωχούς, στις εθνικές μειονότητες και τις γυναίκες”. Ο Φέργκιουσον αποκαλύπτει τους ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς των συγγραφέων του DSM-ΙV (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών) με τις φαρμακοβιομηχανίες. “Τίθεται ένα ερώτημα γιατί η φαρμακευτική παρέμβαση να είναι με διαφορά ο κύριος τρόπος αντιμετώπισης της ψυχικής δυσφορίας; Ενα μεγάλο μέρος της απάντησης βρίσκεται στη λακωνική παρατήρηση του Bentall: Υπάρχει χρυσός σε αυτά τα χάπια...”
Στη συνέχεια παραθέτει τα δυνατά σημεία, αλλά και τις αδυναμίες της ψυχαναλυτικής παράδοσης, καθώς επίσης και του αντιψυχιατρικού κινήματος των δεκαετιών του 1960 και του 1970. Χαρακτηριστικό της αίγλης και των συγκλονιστικών αλλαγών που έφερε η Ρώσικη Επανάσταση ήταν οτι ο ίδιος ο Φρόυντ δήλωσε: “Σε μα περίοδο που τα μεγάλα έθνη διαλαλούν ότι προσδοκούν τη σωτηρία μόνο μέσω τη συντήρησης της Χριστιανικής ευλάβειας, η επανάσταση στη Ρωσία – παρά τις δυσάρεστες πτυχές της– φαίνεται είναι αυτή που φέρνει το μήνυμα για ένα καλύτερο μέλλον”.
Στο τελευταίο κεφάλαιο ο Φέργκιουσον εξηγεί πώς η μαρξιστική ανάλυση για τον καπιταλισμό και ειδικά η έννοια της αλλοτρίωσης μπορεί να συμβάλλει από τη μία στην κατανόηση των αιτιών της ψυχικής δυσφορίας και από την άλλη στο πώς μπορούμε να παλέψουμε τα αίτια αυτά. Η εργατική τάξη στον καπιταλισμό δεν έχει έλεγχο πάνω στο τι παράγεται. Η απώλεια ελέγχου ξεκινά στο χώρο εργασίας, αλλά διαμορφώνει κάθε πτυχή της ζωής μας στον καπιταλισμό. Γράφει: “Η απώλεια του ελέγχου και η στέρηση του δικαιώματος των ανθρώπινων όντων να ορίζουν τις ζωές τους, καθώς και η απογοήτευση που απορρέει από αυτό εξηγεί μεγάλο μέρος της βίας και της επιθετικότητας που φθείρει τις ζωές και τις κοινωνίες μέσα στον καπιταλισμό.”
Παράλληλα υπάρχει ισχυρή σύνδεση ανάμεσα στο επίπεδο της ταξικής πάλης και την εμφάνιση ψυχικών προβλημάτων μέσα στην κοινωνία. Η συλλογική αντίσταση απέναντι στην καταπίεση, την εκμετάλλευση και αλλοτρίωση μπορεί να έχει θετικό αντίκτυπο και στην ψυχική μας υγεία. Όταν παλεύουμε συλλογικά αντιλαμβανόμαστε τη δύναμη που έχουμε κι αρχίσουμε κι αμφισβητούμε την απαισιοδοξία και την αίσθηση ότι είμαστε αβοήθητοι και αβοήθητες. “Αυτή η πρωτόγνωρη αίσθηση να είσαι κομμάτι ενός συλλογικού φορέα και της δυνατότητας να επηρεάσεις τα πράγματα γύρω σου με τρόπους που δεν είχες ιδέα ότι υπάρχουν –αυτή διαμόρφωσε τον ορισμό που έχω για την επανάσταση: δε πρόκειται για ένα χρονικά προσδιορισμένο συμβάν, ούτε για μια εναλλαγή κανόνων και προσώπων στην ιεραρχία, Πρόκειται για μια ψυχική κατάσταση. Το συναίσθημα ότι τίποτα δεν μπορεί να είναι το ίδιο απ΄εδώ και μπρός”.
Η αντίληψη για τις ρίζες της ψυχικής δυσφορίας μας δείχνει την κατεύθυνση για το τι είδους υπηρεσίες ψυχικής υγείας διεκδικούμε αλλά παράλληλα και σε ποιον κόσμο στοχεύουμε. Γράφει στο τέλος του βιβλίου: “Σε αυτή την κατάσταση, η προτεραιότητα για όλους και όλες εμάς που θέλουμε να βελτιωθεί τόσο η δική μας ψυχική υγεία όσο και των γύρω μας δεν μπορεί παρά να είναι διττή. Κατ΄αρχήν πρόκειται για τη συμμετοχή μας σε συλλογικούς αγώνες για περισσότερες και καλύτερες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, με άλλα λόγια στην προσπάθειά μας να στηρίξουμε την επιστροφή από τις γραμμές ανησυχίας στα πρόσωπα των ανθρώπων, στις γραμμές απεργιακής περιφρούρησης. Παράλληλα βέβαια, δεν μπορεί παρά να αγωνιζόμαστε και για έναν κόσμο στον οποίο αυτές οι υπηρεσίες δεν θα είναι πλέον αναγκαίες.” Είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από όλους και όλες.