Βιβλιοκριτική
Βιβλιοκριτική: "Ουκρανία: Σταυροδρόμι ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών" (2η έκδοση - συμπληρωμένη)

Ουκρανία:Σταυροδρόμι ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών
(2η έκδοση - συμπληρωμένη)
Λέανδρος Μπόλαρης

146 σελίδες, Τιμή 10€
Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο

 

Κλείνουμε δύο μήνες από τον πόλεμο που ξεκίνησε με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και έχει προκαλέσει μία ανθρώπινη τραγωδία. Σύμφωνα με το Γραφείο Δικαιωμάτων του ΟΗΕ περίπου 1.500 άμαχοι έχουν βρεί τον θάνατο . Στην πραγματικότητα οι αριθμοί είναι υψηλότεροι και όσον αφορά τους αμάχους αλλά και τους δεκάδες χιλιάδες νεκρούς φαντάρους και απο τα δύο στρατόπεδα. Η φρίκη του πολέμου αποτυπώνεται στους χιλιάδες ανθρώπους που βρίσκονται στα καταφύγια και στο κύμα των προσφύγων από την Ουκρανία. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι πάνω από 10 εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή το 1/4 του πληθυσμού έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους, εκ των οποίων περίπου 4.2 εκατομμύρια είναι “εξωτερικοί” πρόσφυγες που κατέφυγαν σε άλλες χώρες ενώ περίπου 6 εκατομμύρια είναι “εσωτερικοί” πρόσφυγες. Σε αυτό το γκρίζο φόντο γίνεται επιτακτική η ανάγκη για την παρέμβαση του εργατικού κινήματος και της αριστεράς.

Συμβολή σε αυτή τη συζήτηση είναι η επικαιροποιημένη 2η έκδοση του βιβλίου του Λέανδρου Μπόλαρη «Ουκρανία – Σταυροδρόμι ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών» από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο. Κυκλοφόρησε μαζί με ένα ολόκληρο νέο κεφάλαιο για τις πρόσφατες εξελίξεις και τη Διακήρυξη της Διεθνιστικής Σοσιαλιστικής Τάσης καθώς και την ανακοίνωση του ΣΕΚ για τον πόλεμο.

Η εισαγωγή της πρώτης έκδοσης αυτού του βιβλίου, που είχε κυκλοφορήσει τον Οκτώβρη του 2014, επεσήμαινε: «Η αφετηρία μας πρέπει να είναι ότι την ‘κάθαρση’ στην ουκρανική τραγωδία δεν μπορούν να τη φέρουν από μηχανής θεοί, δηλαδή οι παρεμβάσεις των ‘Μεγάλων Δυνάμεων’, της ΕΕ και των ΗΠΑ από τη μια μεριά και της Ρωσίας από την άλλη. Αντίθετα, αυτές οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις είναι άμεσα υπεύθυνες για το δράμα της Ουκρανίας». Όταν γράφονταν αυτές οι γραμμές, ο πόλεμος ρήμαζε την ανατολική Ουκρανία. Οχτώ χρόνια μετά διαλύει όλη τη χώρα. Γι’ αυτό χρειάζεται να σταθούμε στην ίδια την Ουκρανία και τον τρόπο που έχει (ξανα)γίνει «Σταυροδρόμι των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών».

O πόλεμος στην Ουκρανία πυροδοτήθηκε από την όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Κίνα έχει αναδειχθεί σε κύριο ανταγωνιστή των ΗΠΑ σε οικονομική βάση κάτι που της επιτρέπει να αναπτύξει με μεγάλη δυναμική της στρατιωτική της ισχύ. Κάτω από αυτό το πρίσμα οι ΗΠΑ προσπαθούν να οικοδομήσουν συμμαχίες που θα περιορίσουν την εξάπλωση και επιρροή του Κινέζικου Ιμπεριαλισμού. Η κρίση στην Ταιβάν είναι αντανάκλαση αυτού του ανταγωνισμού. Ο Μπάηντεν θέλησε να στείλει ένα μήνυμα στον Ζι Ζιπίνγκ, τον πρόεδρο της Κίνας ότι η Ουάσιγκτον δε πρόκειται να αποδεχτεί οποιαδήποτε απόπειρα του Πεκίνου να εντάξει βίαια τη Ταϊβάν στο κινέζικο κράτος. Ο Ζι απάντησε στηρίζοντας τον Πούτιν στην Ουκρανία. Το αποτέλεσμα είναι ένας κατακερματισμός των κρατών σε παγκόσμιο επίπεδο σε αντίπαλα ιμπεριαλιστικά στρατόπεδα. 

Στην Ουκρανία συγκρούονται στρατιωτικά οι ΗΠΑ επικεφαλής του ΝΑΤΟ, με την στήριξη της ΕΕ, με τη Ρωσία του Πούτιν. Είναι ένας άδικος και αντιδραστικός πόλεμος και από τις δυο μεριές. Εδώ είναι απαραίτητη μια ανάλυση για τη φύση του ιμπεριαλισμού. Όπως αναφέρει ο συγγραφέας: “Για να μπορέσουμε να αντιπαρατεθούμε αποτελεσματικά στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και πολέμους χρειάζεται να αξιοποιήσουμε δημιουργικά την “κλασική” θεωρία για τον ιμπεριαλισμό που διατύπωσαν ο Λένιν και ο Μπουχάριν στην διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Δηλαδή να τον αντιμετωπίσουμε όχι σαν μία “αυτοκρατορία” που απλώνεται σε όλον τον πλανήτη αλλά σαν ένα σύστημα αντιμαχόμενων κρατών και κεφαλαίων. Ο σημερινός ιμπεριαλισμός θυμίζει πολύ τον ιμπεριαλισμό της εποχής του Λένιν από αυτήν την άποψη. Ένας “πολυπολικός” ιμπεριαλισμός- ένα σύστημα ιμπεριαλιστών που τσακώνονται, συμφωνούν και τσακώνονται ξανά, με νέες δυνάμεις να αναδύονται, οι συσχετισμοί ανάμεσά τους να αλλάζουν”.

Γι’αυτό το σύνθημα “ούτε ΝΑΤΟ ούτε Πούτιν “ που πρόβαλε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα είναι οδηγός για την αριστερά όσον αφορά τον πόλεμο Δύσης και Ρωσίας στην Ουκρανία σήμερα . Η πτώση των καθεστώτων του ανατολικού μπλοκ σήμανε την γεωπολιτική επέκταση της ΕΕ και του ΝΑΤΟ προς την Ανατολή, προκειμένου η ΕΕ και οι ΗΠΑ να αξιοποιήσουν την υποχώρηση του βασικού μεταπολεμικού ανταγωνιστή τους, της Ρωσίας. Ήταν δεδομένο ότι μόλις αυτό το κύμα θα έφτανε στην αυλή της Ρωσίας (όπως έγινε με τη Γεωργία το 2008 ή με την Ουκρανία σήμερα), το ρωσικό κράτος θα αντιδρούσε, ειδικά σε μια περίοδο που ο Πούτιν επιχειρεί μια επιστροφή της ρωσικής ισχύος.

Όπως αναφέρει το εισαγωγικό κεφάλαιο του βιβλίου: “Η Ουκρανία με έκταση μεγαλύτερη από τη Γαλλία, είναι πλούσια σε μεταλλεύματα και άνθρακα και διαθέτει το 1/4 των πιο εύφορων εδαφών στον κόσμο, της λεγόμενης «μαύρης γης». Είναι σημαντική δίοδος των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου προς τη Δύση. Και το πιο σημαντικό, έχει κρίσιμη γεωστρατηγική σημασία. Ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι, ο «εγκέφαλος» της αμερικάνικης διπλωματίας για δεκαετίες, έγραφε σε ένα βιβλίο το 1997: «Η Ουκρανία, ένας νέος και σημαντικός χώρος στην ευρωασιατική σκακιέρα, είναι ένας γεωπολιτικός άξονας». Γι’ αυτό ήταν και παραμένει στόχος της επέκτασης στα ανατολικά του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, των νικητών του Ψυχρού Πολέμου. Και από την άλλη παραμένει το «εγγύς εξωτερικό», το «στρατηγικό βάθος» του ρωσικού ιμπεριαλισμού’’.

Ο Πούτιν επιστρατεύει τον μεγαλορώσικο εθνικισμό ως ιδεολογικό στήριγμα και κατηγορεί τον Λένιν και τους μπολσεβίκους ότι επινόησαν την ύπαρξη ενός ανύπαρκτου έθνους, της Ουκρανίας και του έδωσαν κρατική υπόσταση για να κρατηθούν στην εξουσία στην διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου μετά την Επανάσταση του Οκτώβρη του 1917. Όπως γράφει ο Μπόλαρης “Η Αυτοκρατορία των Τσάρων ήταν μία “φυλακή των Λαών”. Δεκάδες έθνη ζούσαν κάτω από την μπότα ενός απολυταρχικού καθεστώτος χωρίς κανένα δικαίωμα. Για την Τσαρική Αυτοκρατορία δεν υπήρχαν καν Ουκρανοί: ήταν “Μικροί Ρώσοι” (σε αντίθεση με τους “μεγάλους”). Όχι μόνο δεν υπήρχε ούτε ένα σχολείο που να διδάσκεται η ουκρανική γλώσσα, αλλά μέχρι και το 1905 η ίδια γλώσσα ήταν απαγορευμένη. Η λέξη “χαχόλος” ήταν ο περιφρονητικός όρος για τους Ουκρανούς “χωριάτες”. {...} Η πολιτική της “ουκρανοποίησης” ήταν έπίσημη πολιτική της ΕΣΣΔ και κομμάτι μίας γενικότερης προσπάθειας που ονομάστηκε “κορενιζάτσια” (“ρίζωμα” σε ελεύθερη απόδοση) και αφορούσε την ενίσχυση όλων των μη ρώσικων μειονοτήτων και εθνών που βρέθηκαν στα σύνορα της ΕΣΣΔ. Βασικός πυλώνας αυτής της πολιτικής ήταν η προαγωγή των γλωσσών των καταπιεσμένων εθνών. Η “ουκρανοποίηση” είχε τεράστια σημασία. Ήταν η έμπρακτη απόδειξη ότι οι μπολσεβίκοι δεν ήταν η συνέχεια της τσαρικής καταπίεσης με σοσιαλιστικά και “ταξικά” σύμβολα και φρασεολογία αλλά η άρνησή της. Το 1922 δεν κυκλοφορούσε καμία εφημερίδα στα ουκρανικά. Στις αρχές της δεκαετίας του 30 είχαν φτάσει τις 373. Υπήρχαν 86 ουκρανικά θέατρα, 12 Εβραϊκά και μόλις 3 ρώσικα. Το 1928, το 62,5 % της συνολικής κυκλοφορίας των εφημερίδων καλυπτόταν από εφημερίδες που γράφονταν στα ουκρανικά. “

Το βιβλίο εξετάζει την σημερινή σύγκρουση κάτω από την επίδραση τριών σημαντικών παραγόντων. Τους καυγάδες μεταξύ των ολιγαρχών στην Ουκρανία, το κίνημα του Μαιντάν όπως ονομάστηκε το αντικυβερνητικό κίνημα ενάντια στον Γιανουκόβιτς το 2014 και τις ενδοιμπεριαλιστικές συγκρούσεις για τον έλεγχο της χώρας που οδήγησαν μέχρι τον πόλεμο.

Ένα αιώνα πριν οι επαναστάτες, όπως ο Λένιν και η Λούξεμπουργκ, που αντιτάχτηκαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο χρειάστηκε να επιχειρηματολογήσουν ενάντια στα ψέματα και την προπαγάνδα των αρχουσών τάξεων που έριχναν εκατομμύρια νέους εργάτες και αγρότες στο σφαγείο. Χρειάστηκε, επίσης, να εξηγήσουν ότι το κριτήριο της Αριστεράς για να πάρει θέση σε έναν πόλεμο, δε μπορεί να είναι ποιος έριξε την πρώτη τουφεκιά, ποια πλευρά έκανε την πρώτη επιθετική κίνηση ή έστειλε πρώτη το στρατό της σε ξένα εδάφη. Ο Λένιν έγραφε “Όταν ο πόλεμος διεξάγεται ανάμεσα σε δύο ομάδες αρπακτικών και καταπιεστών, μόνο και μόνο για το μοίρασμα του πλιάτσικου, για το ποιός θα στραγγαλίζει περισσότερους λαούς, ποιος θα αρπάξει περισσότερα, τότε το ζήτημα ποιος ξεκίνησε αυτόν τον πόλεμο, ποιός τον κήρυξε πρώτος κλπ, δεν έχει καμία οικονομική ή πολιτική σημασία. Ο Καρλ Λήμπνεχκτ, ο σύντροφος της Ρόζας Λούξεμπουργκ στην Ένωση Σπάρτακος, έγραφε μετά το ξέσπασμα του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου: «Ο κύριος εχθρός κάθε λαού είναι στην ίδια του τη χώρα». Αυτό το σύνθημα είναι εντελώς επίκαιρο σήμερα σε Δύση και Ανατολή. Γι’ αυτό, η πάλη ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο σημαίνει και πάλη ενάντια στις κυρώσεις που επιβάλλει το «δικό μας» ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, η «δική μας» άρχουσα τάξη και η κυβέρνηση του Μητσοτάκη. Οι έλληνες εφοπλιστές κάνουν πάρτυ κερδών με την μεταφορά υγροποιημένου αερίου ενώ η πλειοψηφία του κόσμου ζεί σε παγωμένα διαμερίσματα και αδυνατεί να πληρώσει τους λογαριασμούς.

Η δεύτερη (συμπληρωμένη) έκδοση αυτού βιβλίου –που εντάσσει την ουκρανική κρίση σε μια συνολική μαρξιστική ανάλυση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και της ιστορικής πορείας της Ουκρανίας από τις αρχές του 20ου – είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για να κατανοήσουμε τις αιτίες του πολέμου, αλλά και για να οργανώσουμε ένα ισχυρό αντιπολεμικό κίνημα που να βάλει τέλος σε αυτήν την βαρβαρότητα.