Τρίτη 28 Ιούνη έξω από την Αμερικάνικη πρεσβεία
«Αποβάλετε το σύστημα» το σύνθημα που κυριάρχησε σε όλα τα μεγάλα συλλαλητήρια ενάντια στην απαγόρευση των εκτρώσεων στις ΗΠΑ.
Μ’ αυτόν τον στόχο παλεύουν οι γυναίκες στους χώρους δουλειάς και στους δρόμους ενάντια στις διακρίσεις, την ανισότητα, τον σεξισμό, όπως περιγράφει η Μαρία Στύλλου.
Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστήριου των ΗΠΑ που καταργεί το νόμο του 1973 ο οποίος είχε νομιμοποιήσει τις εκτρώσεις, δείχνει με τον πιο σκληρό τρόπο ότι είμαστε αντιμέτωπες/οι με τις βαρβαρότητες του καπιταλισμού.
Η νομοθετική ρύθμιση του 1973 ήταν αποτέλεσμα ενός τεράστιου κινήματος των γυναικών που είχε δώσει μεγάλες και παρατεταμένες μάχες για ισότητα στους μισθούς, για ανατροπή όλων των περιορισμών και διακρίσεων σε βάρος των γυναικών, για το δικαίωμα στη σεξουαλικότητα, για δωρεάν αντισύλληψη, για ελεύθερες εκτρώσεις.
Εκείνο το κίνημα είχε βγει μέσα από το δυνάμωμα της εργατικής τάξης με την έξοδο των γυναικών από το σπίτι στην παραγωγή μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με το κύμα των εξεγέρσεων του Μάη 68, με την αυτοπεποίθηση και το θάρρος ότι μπορούμε να νικάμε απέναντι σε αυτό το σύστημα, να παλεύουμε και να προβάλλουμε την προοπτική της Απελευθέρωσης.
Αυτή η μάχη δεν τελείωσε. Ήταν και είναι μια συνεχής σύγκρουση και τώρα βρισκόμαστε ξανά σε μια φάση αναμέτρησης. Το metoo έδειξε ότι το γυναικείο κίνημα έχει δύναμη να παλεύει τους πλούσιους (εκ)βιαστές της κυρίαρχης τάξης. Ο Γουάινστάιν και η Μάξγουελ βρίσκονται στη φυλακή, ο Έπσταϊν στην κρεμάλα του κελιού του, δεν υπάρχει σεξουαλική επίθεση, φόνος ή κακοποίηση γυναίκας που να μένει χωρίς απάντηση με τη στήριξη και των συνδικάτων. Το ξέρει και ο Φιλιππίδης και ο Λιγνάδης.
Για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες, η 8 Μάρτη γίνεται ξανά μέρα-σύμβολο με απεργίες ενάντια στο σύστημα της καταπίεσης. Της καταπίεσης των γυναικών, των μεταναστών, των προσφύγων, των ομοφυλόφιλων, των τρανς.
Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστήριου της Αμερικής να ανοίξει μια κατά μέτωπο επίθεση με την απαγόρευση των εκτρώσεων και όλοι και όλες ξέρουμε ότι δεν περιορίζεται εκεί. Στην επίθεση πρωταγωνιστούν οι διορισμένοι από τον Τραμπ 3 από τους 6 δικαστές που ψήφισαν την απόφαση. Αλλά ολόκληρο το δικαστήριο είναι κομμάτι μιας κυρίαρχης τάξης που προσπαθεί να μην χάσει τον έλεγχο μέσα σε μια περίοδο κρίσης του συστήματος, πολέμου, πανδημίας, οικονομικής αποτυχίας αλλά και κοινωνικών εκρήξεων.
Οι πολύπλευρες αλληλοσυνδέσεις αναδεικνύονται με ευαισθησία σε ένα άρθρο μιας γυναικολόγου που δημοσίευσαν οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς:
«Σαν γυναικολόγος, είναι καθήκον μου να προσφέρω φροντίδα με ευαισθησία και εμπεριστατωμένη επιστημονική στήριξη σε όλη τη διάρκεια της ζωής των γυναικών και βέβαια σε περιόδους εγκυμοσύνης με υψηλό ρίσκο. Οι ασθενείς μου εμφανίζονται με πολύπλοκες ιστορίες, ανησυχίες ψυχικής υγείας, οικονομικές προκλήσεις, αντιμαχόμενες προσωπικές πεποιθήσεις και εμπειρίες ζωής. Αυτά τα συνήθως πολύ προσωπικά σενάρια απαιτούν ότι πρέπει να είναι σε θέση να εξασκήσουν το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του σώματός τους για να πάρουν τις αποφάσεις που αφορούν τις ίδιες και τους κοντινούς τους».1
Εικοσιέξι από τις 50 Πολιτείες των ΗΠΑ προχώρησαν είτε άμεσα στην απαγόρευση είτε σε νομικούς περιορισμούς, αφήνοντας εκατομμύρια γυναίκες χωρίς βασική κάλυψη για τις ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης. Οι πιο πολλές από αυτές ανήκουν σε ευάλωτους πληθυσμούς που ήδη δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα μέσα στην περίοδο της πανδημίας. Και τα πράγματα γίνονται χειρότερα καθώς οι συνέπειες της πανδημίας στα συστήματα υγείας και τις εργαζόμενες/ους σε αυτά βαραίνουν:
«Η Ντανιέλ Χέντερσον, μητέρα πέντε παιδιών στο βορειοδυτικό Αρκάνσας, παραιτήθηκε από τη δουλειά της σαν νοσηλεύτρια, λέγοντας ότι δεν υπήρχαν αρκετές μάσκες και είδη ατομικής προστασίας για να αποφύγει μια μόλυνση από κορονοϊό. ‘Ήμουν έγκυος και δεν ένιωθα προστατευμένη. Και ήμουνα πνευματικά εξαντλημένη ήδη’ δηλώνει».2
Το ίδιο άρθρο παρουσιάζει στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που δείχνουν ότι από τον Γενάρη του 2020 μέχρι τον Μάη του 2021 πέθαναν από Covid 180.000 εργαζόμενοι στα νοσοκομεία! Και δίνει το λόγο στον Χάουαρντ Κάττον, επικεφαλής του Διεθνούς Συμβουλίου Νοσηλευτριών που εκπροσωπεί οργανώσεις από 130 χώρες:
«Σωστά οι κυβερνήσεις μιλούσαν για τους νοσηλευτές και τις νοσηλεύτριες σαν ‘ήρωες’. Αλλά δεν κάνουν αρκετά για να αντιμετωπίσουν τα δομικά προβλήματα όπως οι χαμηλοί μισθοί και οι άσχημες συνθήκες. Περίπου τρία εκατομμύρια νοσηλευτές/ριες υπολογίζεται ότι θα εγκαταλείψουν τον κλάδο πρόωρα λόγω αυτής της κατάστασης».
Ήδη ο ΠΟΥ υπολογίζει ότι λείπουν σχεδόν έξι εκατομμύρια νοσοκόμες παγκόσμια, ένα τεράστιο ποσοστό στο συνολικό αριθμό των εργαζόμενων στα νοσοκομεία σε όλο τον κόσμο που φτάνουν τα 28 εκατομμύρια. Και οι ελλείψεις δεν είναι μοιρασμένες ομοιόμορφα. Στις ΗΠΑ αναλογούν 16 νοσηλευτές/ριες σε κάθε χίλια άτομα του πληθυσμού, ενώ η παγκόσμια αναλογία πέφτει στις 4 ανά 1.000.
Στις πλουσιότερες χώρες τα κενά καλύπτονται με τη μετανάστευση. Στη Βρετανία, περίπου οι μισές νέες προσλήψεις αφορούν γυναίκες κατά κύριο λόγο που προέρχονται από φτωχές χώρες, τα δυο τρίτα από τις Φιλιππίνες και την Ινδία. Η πίεση στον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο είναι τεράστια. Αλλά και μέσα στην πλούσια Αμερική, οι νοσηλεύτριες έχουν διπλάσια πιθανότητα από τον υπόλοιπο γυναικείο πληθυσμό να φτάσουν σε αυτοκτονία!
Οι επιθέσεις του καπιταλισμού μέσα στην κρίση του σε βάρος των γυναικών και της εργατικής τάξης συνολικά είναι τρομακτικές.
Οι αιτίες
Η επίθεση στις γυναίκες, στις εκτρώσεις και στην αντισύλληψη δεν περιορίζεται στις ΗΠΑ. Δεν ξεχνάμε τους αγώνες των γυναικών στην Ιρλανδία και στην Πολωνία για να κερδίσουν και να προστατέψουν κατακτήσεις. Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, οι προσπάθειες να ξεδιπλωθούν εκστρατείες υπέρ του «αγέννητου παιδιού» με τις πλάτες της Εκκλησίας και υπουργών της Νέας Δημοκρατίας ήταν αλλεπάλληλες.3
Η αντίληψη ότι ο προορισμός των γυναικών είναι να γίνουν μητέρες και να φροντίζουν τα παιδιά και την οικογένεια είναι βαθιά ριζωμένη στους θεσμούς, στην παράδοση και την κυρίαρχη ιδεολογία. Καθορίζει (και καθορίζεται από) όχι μόνο τις ιδέες και τις απόψεις που επικρατούν, αλλά τον ίδιο τον τρόπο που είναι οργανωμένη η κοινωνία.
Είναι μια συστηματική προσπάθεια να πείθουν και τις ίδιες τις γυναίκες ότι αυτός είναι ο ρόλος τους, αλλά και όλους, γυναίκες και άντρες ότι πρέπει να είναι αντίθετοι με τις εκτρώσεις, αντίθετοι με τις ελεύθερες σεξουαλικές επιλογές, εχθρικοί στα ΛΟΑΤΚΙ άτομα και στους τρανς. Εκεί στηρίχθηκε η δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, η αθώωση των αστυνομικών που συμμετείχαν στη δολοφονία, ο υπολογισμός ότι η πλειοψηφία θα δικαιολογήσει αυτή τη στάση. Αλλά πέφτουν έξω.
Ο θεσμός της οικογένειας έχει περάσει πολλές αλλαγές μέσα στους προηγούμενους αιώνες, αλλά αυτό που συνεχίζει να είναι κεντρικό είναι η σημασία του για την αναπαραγωγή της εργατικής τάξης. Οι γυναίκες μέσα στην οικογένεια έχουν το ρόλο να γεννήσουν παιδιά και να τα αναθρέψουν με τρόπο που εξασφαλίζει την κοινωνική λειτουργία και συνοχή. Μεγαλώνουν και εκπαιδεύουν τα παιδιά και αυτά με τη σειρά τους εξασφαλίζουν τη σταθερότητα της οικογένειας ανταποδίδοντας στους γονείς στην τρίτη ηλικία όλα όσα πήραν. Οι άντρες ποτέ δεν χαρακτηρίζονται «άγαμοι πατέρες», σε αντίθεση με τις «άγαμες μητέρες».
Στην Ελλάδα, οι «άγαμες μητέρες» πριν από τη δεκαετία του 1980 είχαν να αντιμετωπίσουν μια πολύ σκληρή ζωή. Χρειάστηκαν εξεγέρσεις και μεγάλοι αγώνες για να αλλάξουν τα πράγματα, αλλά τίποτα δεν είναι σταθερό μέσα σε αυτό το σύστημα που έχει κέντρο του την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και την καταπίεση των γυναικών.
Χωρίς την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπάρχει και αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται όλα τα εργατικά χέρια, άντρες και γυναίκες να βγουν στην παραγωγή. Όμως, για να υπάρχουν τα εργατικά χέρια, το σύστημα χρειάζεται την οικογένεια σαν θεσμό αναπαραγωγής με τις γυναίκες να εξασφαλίζουν ότι αυτό γίνεται στην ιδιωτική σφαίρα, στο σπίτι με όλα τα βάρη και τις διακρίσεις. Η εργατική τάξη είναι ενιαία, αλλά οι διακρίσεις είναι αναπόσπαστο κομμάτι του συστήματος. Αυτή η αντίφαση σημαδεύει τα μπρος πίσω σε όλη την πορεία των γυναικών μέσα στον καπιταλισμό.
Όπως λέγαμε στη συζήτηση που οργάνωσε το Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο στην Έκθεση βιβλίου στο Περιστέρι για την παρουσίαση της τρίτης έκδοσης του βιβλίου «Η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών»:
«Εκεί πατούν τα ιδεολογήματα ότι οι γυναίκες στη δουλειά είναι προσωρινές και έχουν έτσι χαμηλότερους μισθούς. Ο στόχος είναι η διαίρεση της εργατικής τάξης. Και δεν είναι ο μοναδικός τρόπος διαίρεσης. Όσο κακή είναι έκτρωση για το σύστημα, άλλο τόσο κακές είναι οι ελεύθερες σεξουαλικές προτιμήσεις. Δεν μπορείς να είσαι ΛΟΑΤΚΙ+ γιατί αυτό δεν πάει στην κατεύθυνση της αναπαραγωγής, αλλά της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Δεν μπορείς να είσαι μετανάστρια ή πρόσφυγας έγκυος, γιατί το παιδί πρέπει να είναι λευκό, να έχει αντίληψη του έθνους και της φυλής.
Το σύστημα στηρίζεται στην οργανωμένη καταπίεση. Και γι’ αυτό πάει συνέχεια μπρος πίσω. Οι μάχες το αναγκάζουν να φτιάχνει κράτος πρόνοιας που στην πρώτη ευκαιρία το παίρνει πίσω. Μπρος ήταν η κατοχύρωση της έκτρωσης το ’73. Πίσω είναι σήμερα που την καταργούν ή που ο Πλεύρης θέλει να διαλύσει τη γυναικολογική κλινική στο Γεννηματάς και τις υπηρεσίες υγείας των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ+ στο Έλενα».4
Και όπως τόνιζε στην ίδια εκδήλωση η Χριστίνα Καρακιουλάφη:
«Οι γυναίκες φέρουν την ευθύνη για τη μη-αμειβόμενη εργασία της συντήρησης και αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης, ενώ ταυτόχρονα και ως εργαζόμενες καθίστανται αντικείμενα εκμετάλλευσης. Αφενός, η πατριαρχική ιδεολογία που νομιμοποιεί την απλήρωτη εργασία των γυναικών στο πλαίσιο της οικογένειας βάσει βιολογικών υποτίθεται έμφυλων διαφορών. Αφετέρου, οι αυξημένες οικογενειακές υποχρεώσεις των γυναικών χρησιμοποιούνται από τους καπιταλιστές ως αφορμή και δικαιολογία για τις χαμηλότερες αμοιβές των εργαζόμενων γυναικών.
Γι’ αυτό, η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών θα πρέπει να συνδέεται με τους ευρύτερους αγώνες της εργατικής τάξης. Συνολικά λοιπόν, αυτό που εμείς αποκομίσαμε από αυτό το βιβλίο είναι η ανάγκη διαπλοκής της πάλης για την απελευθέρωση των γυναικών με τα αιτήματα, τις διεκδικήσεις και τους αγώνες του εργατικού κινήματος. Από τη σκοπιά των σχέσεων εξουσίας και εκμετάλλευσης που υπάρχουν και αναπαράγονται δομικά, συλλογικά και όχι ατομικά στους όρους εργασίας, αναμφισβήτητα υπάρχει κοινός τόπος».5
Το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό σήμανε τη διάλυση της πατριαρχικής οικογένειας και τη μετατροπή όλων (αντρών, γυναικών και παιδιών) σε «ελεύθερους εργάτες» που έπρεπε να δουλεύουν από το πρωί μέχρι το βράδι για να επιβιώσουν. Η πατριαρχική αγροτική οικογένεια με τον «πατέρα-αφέντη» και τους πρωτότοκους γιους να κληρονομούν τη γη κρατούσε όλα της τα μέλη δεμένα στο αγροτικό νοικοκυριό. Όμως, οι αγρότες ξεριζώθηκαν από τα χωράφια τους και πήραν το δρόμο για τις πόλεις σαν φτηνό εργατικό δυναμικό. Σε εκείνη τη φάση, η αναπαραγωγή του εργατικού δυναμικού έμεινε στο έλεος ιδρυμάτων όπως οι φιλανθρωπικές οργανώσεις και οι «φιλεύσπαχνες κυρίες». Γυναίκες άντρες και παιδιά ζούσαν σε ξενώνες όπου πήγαιναν να κοιμηθούν μετά από ατέλειωτες ώρες δουλειάς.
Μετά την αρχική συσσώρευση, όμως, οι καπιταλιστές άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι κινδύνευαν να χάσουν «τη χήνα που γεννάει τα χρυσά αυγά». Η αναπαραγωγή του εργατικού δυναμικού έμενε στο τυχαίο και η αγροτική μετανάστευση δεν μπορούσε να συνεχίζεται επ’ αόριστο. Αυτές οι ανάγκες της ανάπτυξης του καπιταλισμού εξυπηρετήθηκαν με τη στροφή προς την «πυρηνική» εργατική οικογένεια με τον άντρα στη δουλειά και τη γυναίκα στο σπίτι και στα παιδιά. Το «βασίλειο» της γυναίκας έγινε το σπίτι και η εξάρτησή της άμεση από το μεροκάματο του άντρα.
Αυτό το μοντέλο μαζί με όλα τα συνακόλουθα της «βικτοριανής ηθικής» έγιναν κολώνα της καπιταλιστικής ανάπτυξης σε όλες τις πλούσιες χώρες τον 19ο αιώνα και σε πολλές «αναπτυσσόμενες» στη συνέχεια. Αλλά όπως έλεγαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο, οι ανάγκες του καπιταλισμού εξελίσσονται και αλλάζουν, τίποτε δεν μένει σταθερό. Οι ανάγκες των καπιταλιστών τράβηξαν τις γυναίκες έξω από το σπίτι και ανάδειξαν την κοινωνική αναπαραγωγή της εργατικής τάξης σε πεδίο ταξικής πάλης. Το μόνο σταθερό ήταν και είναι το κυνήγι του κέρδους μέσα από την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης.
Η αντίσταση στην καταπίεση
Το αίτημα για ελεύθερες εκτρώσεις, τα συνθήματα πως «το σώμα μας μάς ανήκει» δεν ανακαλύφθηκαν από το γυναικείο κίνημα τώρα ξαφνικά. Έχει ρίζες σε μάχες που έδωσαν οι εργάτριες από τα πρώτα χρόνια. Οι γυναίκες στους χώρους δουλειάς αναγκάστηκαν να προχωρούν σε εκτρώσεις σαν αποτέλεσμα των δυσκολιών, των προβλημάτων και των βιασμών που αντιμετώπιζαν. Από τις εκτρώσεις που γίνονταν παράνομα, πολλές φορές δίπλα στα εργοστάσια, μόνο ένας μικρός αριθμός γυναικών έβγαιναν ζωντανές. Η μάχη για να βγουν οι εκτρώσεις από τα σκοτάδια της παρανομίας συνδέθηκε με το κίνημα για το δικαίωμα των γυναικών στην ψήφο και έγιναν κεντρικές διεκδικήσεις την περίοδο του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου.
Σε συνθήκες όπου οι άντρες βρίσκονταν στα χαρακώματα, οι γυναίκες σαν εργάτριες εξασφάλιζαν τα πολεμοφόδια, τις στολές και τη διατροφή σε περίοδο πολέμου. Βγήκαν ορμητικά από το σπίτι, οργανώθηκαν μαζικά στα συνδικάτα και μπήκαν στον αγώνα για να κερδίσουν ισότητα, ψήφο αλλά και τον έλεγχο στο σώμα τους σπάζοντας τις απαγορεύσεις των εκτρώσεων.
Στην Ελλάδα, «Το ΣΕΚΕ είχε ήδη από το ιδρυτικό του πρόγραμμα το 1919 ως αίτημα «Το δικαίωμα της ψηφοφορίας και της εκλογής εις άνδρας και γυναίκας για κάθε είδος εκλογής» και στις πρώτες εκλογές που πήρε μέρος, αυτές του 1920, ένα από τα προεκλογικά του συνθήματα ήταν το «Σφυρί - δρεπάνι και ψήφο στο φουστάνι», συνδέοντας την προοπτική της εργατικής εξουσίας με την πάλη για την κατάκτηση δικαιωμάτων μέσα στον καπιταλισμό. Οι ίδιες οι γυναίκες θεωρούσαν τις μάχες για τη νομοθέτηση θεσμικών αλλαγών (το ζήτημα της ψήφου, τις αλλαγές στο εργασιακό και οικογενειακό δίκαιο, το δικαίωμα πρόσβασης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, τη δημιουργία κοινωνικού κράτους που θα τις ελάφρυνε από τον φόρτο της οικιακής εργασίας) ως μάχες απόλυτα συνδεδεμένες μεταξύ τους, μάχες που πρωτίστως έπρεπε να δοθούν συλλογικά μέσα στους εργατικούς τους χώρους. Γι’ αυτό και στο φεμινιστικό κίνημα της περιόδου επήλθαν μεγάλες αλλαγές. Ο βασικός του κορμός δεν προέρχονταν πλέον από τα μεσοαστικά στρώματα, αλλά ήταν εργαζόμενες γυναίκες, που και οι ίδιες υφίσταντο αυτές τις εργασιακές ανισότητες. Όταν, μάλιστα, οι πολιτικές αυταπάτες τους για τις βενιζελικές κυβερνήσεις διαλύθηκαν, λόγω της εξαιρετικά φειδωλής έως και ανύπαρκτης για τα γυναικεία αιτήματα πολιτικής τους, οι περισσότερες στράφηκαν στις σοσιαλιστικές ιδέες, στις απόψεις που συνέδεαν την απελευθέρωση της γυναίκας με τη συνολική κοινωνική αλλαγή και στην περίοδο της Κατοχής έδρασαν μέσα στις ΕΑΜικές οργανώσεις».6
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε μεγαλύτερες αλλαγές. Ενώ μέχρι τότε αυτές που δούλευαν έξω από το σπίτι ήταν οι ανύπαντρες γυναίκες και οι παντρεμένες έπαιζαν μικρότερο ρόλο, αυτό άλλαξε. Όπως γράφει η Τασούλα Βερβενιώτη στο κλασικό της βιβλίο:
«Το κράτος της 4ης Αυγούστου του Μεταξά που μέχρι τότε υποστήριζε ότι η γυναίκα είναι ‘ιέρεια της οικογένειας’ και ο βασικός της ρόλος είναι να εξασφαλίζει και ιδεολογικά και συγκεκριμένα το ‘πατρίς-θρησκεία-οικογένεια’, αναγκάστηκε να αναγνωρίσει ότι σε ένα σύγχρονο κράτος είναι απαραίτητη η εργασία της γυναίκας όχι πια ως οικοδέσποινας και μητέρας αλλά ως δουλεύτρας σε βιομηχανίες, βιοτεχνίες και γενικά χειρωνακτικές εργασίες».7
Οι αλλαγές στη ζωή των γυναικών ήταν τεράστιες. Συμμετείχαν στους μεγάλους αγώνες που έγιναν ενάντια στην πείνα της Κατοχής, ενάντια στην επιστράτευση, στις απεργίες αλλά και στις πολιτικές μάχες και την Αριστερά. Ούτε το τέλος του πολέμου ούτε ο Εμφύλιος δεν έστειλαν τις γυναίκες πίσω στο σπίτι. Τα χρόνια της μεταπολεμικής οικονομικής ανάπτυξης σήμαιναν ότι η απασχόληση των γυναικών αυξήθηκε. Στις δεκαετίες του 1950 και ‘60, το φοιτητικό κίνημα σε μια σειρά σχολές γίνεται γένους θηλυκού και συγκρούεται με τις παλιές ιδέες για τη μητρότητα, την ηθική και τη θέση των γυναικών στην οικογένεια, στη δουλειά, στις σχέσεις.
Οι νέες γυναίκες, εργάτριες και φοιτήτριες ήρθαν αντιμέτωπες με τις αντιλήψεις και τη σκληρή πραγματικότητα της εποχής. Οι εκτρώσεις ήταν απαγορευμένες, Μπορούσαν να γίνουν μόνο σε ιδιωτικά ιατρεία που πολλαπλασιάζονταν στις μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα, και σε αυτά αναγκάζονταν να καταφύγουν ταξιδεύοντας και οι γυναίκες από την επαρχία. Μπορεί οι εκτρώσεις σε εκείνα τα ιατρεία να μην γίνονταν με το «γαντζάκι της κρεμάστρας», αλλά οι συνθήκες ήταν σκληρές μέχρι απάνθρωπες. Κοπέλες που μπορεί να μην έχαναν τη ζωή τους από τις αιμορραγίες, έχαναν πολλές φορές τη δυνατότητα να κάνουν παιδιά όταν το επιθυμούσαν.
Τέτοιες εμπειρίες και όλες οι συγκρούσεις με τις διακρίσεις και τις ανισότητες και στα πανεπιστήμια και στη δουλειά τροφοδοτούσαν την πολιτικοποίηση και τη ριζοσπαστικοποίηση που φανερώθηκε και στα Ιουλιανά του 1965 και στο Πολυτεχνείο του 1973. Η έκρηξη των γυναικών στις δεκαετίες του 1970 και ‘80 δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία.
Η πάλη για τη σεξουαλική απελευθέρωση αποτέλεσε βασικό στοιχείο του κινήματος για την απελευθέρωση των γυναικών. Οι γυναίκες πάλεψαν και παλεύουν για το δικαίωμα να εκφράζουν τη σεξουαλικότητά τους χωρίς να κρίνονται και χωρίς να τιμωρούνται. Οι εργαζόμενες ήταν αυτές που είχαν να αντιμετωπίσουν πιο συχνά τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες και βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή για τα ζητήματα της αντισύλληψης, πιάνοντας το νήμα από μια μεγάλη παράδοση.
Ο δρόμος για την απελευθέρωση
Βρισκόμαστε πια στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα και φυσιολογικά προκύπτει το ερώτημα: γιατί χρειάζεται ξανά να υπερασπιστούμε βασικές κατακτήσεις όπως το δικαίωμα σε ελεύθερες και ασφαλείς εκτρώσεις;
Το κίνημα των γυναικών ποτέ δεν ήταν μόνο του. Αντίθετα, πολύ συχνά στην ιστορία οι εξάρσεις των κινημάτων είναι ταυτόχρονες. Αυτό ισχύει για τα χρόνια της Ρώσικης Επανάστασης του 1917, τους αγώνες της δεκαετίας του 1930, τα κινήματα της Αντίστασης και βέβαια για τον Μάη του 1968. Το ζήτημα που άνοιγε και ξανανοίγει είναι πώς φτάνουμε στη νίκη.
Στα χρόνια που συμβολικά παίρνουν το όνομά τους από τον γαλλικό Μάη, είχαμε το φούντωμα του αντιπολεμικού κινήματος στην Αμερική και στη Βρετανία ενάντια στην επίθεση στο απελευθερωτικό κίνημα στο Βιετνάμ, την οργή για τον «Πόλεμο των έξι ημερών» του Ισραήλ σε βάρος των Παλαιστίνιων και των Αράβων, το κίνημα των Μαύρων ενάντια στις ρατσιστικές διακρίσεις και επιθέσεις που έφταναν ακόμα και σε δολοφονίες ηγετών όπως του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τις φοιτητικές καταλήψεις που πυροδοτούσαν τεράστια εργατικά κύματα στη Γαλλία και στο «Καυτό φθινόπωρο» της Ιταλίας, πλάι-πλάι με το κίνημα των γυναικών.
Εκείνος ο ανεμοστρόβιλος είχε ανοίξει τη συζήτηση για τη σύνδεση και την κοινή πορεία όλων των κινημάτων. Στο Λονδίνο, αυτό εκφράστηκε με το περιβόητο συνέδριο στο Roundhouse, όπου βρέθηκαν να κουβεντιάζουν μαζί για αυτά τα ζητήματα ο ηγέτης των Μαύρων Πανθήρων Stokely Carmichael, ο φιλόσοφος Herbert Marcuse, ο ποιητής Alan Ginsberg, ο μαρξιστής οικονομολόγος Paul Sweezy, οι ριζοσπάστες ψυχίατροι R D Laing και David Cooper και πολλοί άλλοι.8
Οι αναζητήσεις κοίταζαν προς τη μεριά της μαρξιστικής παράδοσης, έστω κι αν δεν έφταναν να ολοκληρωθούν επιτυχημένα. Οι αναζητήσεις απλώνονταν σε χιλιάδες και χιλιάδες ακτιβιστές και ακτιβίστριες και εκφράζονταν με την ανάπτυξη των οργανώσεων της επαναστατικής αριστεράς που προσπαθούσαν να συγκροτηθούν μετά από δεκαετίες κυριαρχίας του ρεφορμισμού μέσα στο εργατικό κίνημα.
Η ήττα και η υποχώρηση εκείνου του κύματος σήμανε μια στροφή προς «μεταμαρξιστικές» περιπλανήσεις. «Αποχαιρετισμός» της εργατικής τάξης, «μετασχηματισμός» του καπιταλισμού, «νέες μήτρες» της Αριστεράς, επιστροφή της «πατριαρχίας», νέα υποκείμενα στο «πλήθος» και στις πολλαπλές «ταυτότητες». Τα θεωρητικά εργαλεία που διαμορφώθηκαν μέσα στην περίοδο της οπισθοχώρησης φτάνουν μέχρι το σήμερα και επηρεάζουν τις αναζητήσεις των αγωνιστών και των αγωνιστριών της νέας ριζοσπαστικοποίησης.
Έχει σημασία να πιάσουμε το νήμα των αναζητήσεων από το κορυφαίο σημείο της επαναστατικής παράδοσης, από τον Μαρξ και τον Ένγκελς και τις κατακτήσεις της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία.
Η πάλη των γυναικών ενάντια στις σεξιστικές επιθέσεις, τις γυναικοκτονίες, το ξήλωμα των κατακτήσεων όπως η απόφαση του δικαστήριου των ΗΠΑ, και πάλι δεν είναι μόνη. Το κίνημα Black Lives Matter έχει μαζί του τα κινήματα αλληλεγγύης στους πρόσφυγες. Τα περιβαλλοντικά κινήματα εμπνέονται από το σύνθημα «Αλλάξτε το σύστημα, όχι το κλίμα». Υπάρχει ξανά ρεύμα για την ανατροπή του συστήματος και η στρατηγική της εργατικής επανάστασης δείχνει το πώς μπορούμε να φτάσουμε εκεί.
Η νίκη της εργατικής επανάστασης στη Ρωσία τον Οκτώβρη του 1917 σήμαινε άλματα για την απελευθέρωση των γυναικών, άλματα που έγιναν συνειδητά. Ο Λένιν είχε διακηρύξει ότι «κάθε μαγείρισα μπορεί να κυβερνάει». Ο Τρότσκι έλεγε ότι «η επανάσταση δεν αξίζει το όνομά της αν δεν βοηθήσει τη γυναίκα που είναι διπλά και τριπλά σκλαβωμένη στο παρελθόν να βγει στο δρόμο προς την ατομική και κοινωνική χειραφέτηση με όλη τη δύναμη της και όλα τα μέσα που διαθέτει». Η επαναστατική εργατική δημοκρατία ήταν εκείνη που έβαλε μπροστά να υλοποιήσει αυτή την προοπτική επιβεβαιώνοντας ποια είναι η δύναμη που αξιοποιεί και ολοκληρώνει τη διαλεκτική της απελευθέρωσης.9
Σημειώσεις
1. Kristin Lyerly, Abortion providers can only do so much, Financial Times 28 June 2022
2. Covid, burnout and low pay: the global crisis in nursing, Financial Times 2 June 2022
3. Κατερίνα Θωίδου, Εκτρώσεις ελεύθερες και δωρεάν, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 139 https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1229
4. Λένα Βερδέ, Η πιο επίκαιρη παρουσίαση ενός βιβλίου μάχης, Εργατική Αλληλεγγύη 1528, 29 Ιούνη 2022, https://ergatiki.gr/article.php?id=26147&issue=1528
5. Στο ίδιο
6. Σταυρούλα Πανίδου, Η γυναικεία εργατική τάξη στο Μεσοπόλεμο και την Αντίσταση, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 138, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1213
7. Τασούλα Βερβανιώτη, Η γυναίκα της Αντίστασης, εκδόσεις Οδυσσέας, σελ.88
8. Iain Ferguson, Μαρξισμός, πολιτική, και ψυχική δυσφορία, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο, Αθήνα 2022, σελ.125
9. Μαρία Στύλλου, Η πάλη για την Απελευθέρωση των Γυναικών, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο, 3η έκδοση, 2022