Η σοσιαλδημοκρατία στο προσκήνιο, ξανά;
Συλλογικό
240 σελίδες, τιμή 14€
Εκδόσεις Πόλις
Κυκλοφορεί, µε πρωτοβουλία των εκδόσεων ΠΟΛΙΣ, το βιβλίο «Η σοσιαλδηµοκρατία στο προσκήνιο, ξανά;». Ένα συλλογικό έργο µε κείµενα από την ιστορικό και καθηγήτρια του Πανεπιστηµίου Πελοποννήσου Εφη Γαζή («Ιδέες και σκέψεις για το παρελθόν και το µέλλον της σοσιαλδηµοκρατίας»), τον αντιπρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου και της Ελληνικής Ένωσης για τα ∆ικαιώµατα του Ανθρώπου Γιάννη Φ. Ιωαννίδη («Σοσιαλδηµοκρατία: There Is No Alternative»), τον καθηγητή ∆ηµοσίου ∆ικαίου και Κοινωνικής ∆ιοίκησης του Παντείου Ξενοφών Κοντιάδη («Η επιστροφή της σοσιαλδηµοκρατίας»), τον πολιτικό επιστήµονα Γιάννη Μπαλαµπανίδη («Σοσιαλδηµοκρατία made in USA») και τον γιατρό του ΕΣΥ και µέλος της κεντρικής επιτροπής του ΠΑΣΟΚ Στέφανο Παραστατίδη («Η φαντασία στη σοσιαλδηµοκρατία»).
Στόχος του βιβλίου είναι «να καταγραφεί το νέο περιεχόµενο των σύγχρονων σοσιαλδηµοκρατικών πολιτικών στην Ελλάδα και διεθνώς, η διακυβερνητική δύναµη και η στρατηγική της σοσιαλδηµοκρατίας σήµερα». Όπως δήλωσε και ο Ξ. Κοντιάδης στη βιβλιοπαρουσίαση: «Ο Λένιν δήλωνε ότι σοσιαλισµός σηµαίνει εργατικά συµβούλια και εξηλεκτρισµός, σήµερα σοσιαλδηµοκρατία σηµαίνει κράτος δικαίου και αντιµετώπιση της ενεργειακής κρίσης».
Η κεντρική ιδέα, µέσα από τα κείµενα των συγγραφέων, είναι ότι: «το ενδιαφέρον για τη σοσιαλδηµοκρατία επανέρχεται γιατί οι επαναλαµβανόµενες και ολοένα πιο βίαιες κρίσεις του µοντέλου που υιοθετήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, δηλαδή η ξέφρενη πορεία της παγκοσµιοποίησης µιας ανέλεγκτης αγοράς, µε την ένταση των οικονοµικών ανισοτήτων και του κοινωνικού αποκλεισµού, σε συνδυασµό µε την ανάδυση της κλιµατικής κρίσης, απειλούν τη δηµοκρατία ακόµα και στις χώρες της ∆ύσης... µοιάζει σαν κάποιοι να κάνουν τα πάντα για να πάρει ο Μαρξ την εκδίκησή του, εκεί που όλοι, ακόµη και στις περισσότερες εκδοχές της Αριστεράς, τον είχαν ξεπεράσει. Η οικονοµική κρίση του 2008 ήταν ένα σοκ για τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα... πολλά σχεδόν κατέρρευσαν υπό το βάρος της διαχείρισής της και συνολικά η ευρωπαϊκή σοσιαλδηµοκρατία δεν µπόρεσε να προτείνει µια πειστική διέξοδο από το “χρυσό κλουβί” της λιτότητας. Οι σοσιαλδηµοκρατικές ιδέες και δυνάµεις συνέβαλαν καθοριστικά στην δηµιουργία θεσµών και προγραµµάτων που σφράγισαν τον 20ο αιώνα, προς όφελος των οικονοµικά ασθενέστερων, της κοινωνικής συνοχής και της δηµοκρατίας… αυτή η ιστορική παρακαταθήκη µπορεί να αποτελέσει σηµαντικό και πλούσιο κεφάλαιο αν επικεντρωθεί στον εντοπισµό των σύγχρονων “κοινωνικών ζητηµάτων”, στην κατανόηση νέων φαινοµένων όπως η επισφαλής εργασία, η ευαλωτότητα, η περιβαλλοντική κρίση, οι µεταναστευτικές/προσφυγικές ροές, οι “πολιτισµικοί” και γεωπολιτικοί πόλεµοι και συγκρούσεις, η κρίση των δηµοκρατιών. Σήµερα επανακάµπτει σε θέσεις εξουσίας, µόνη ή σε συµµαχία µε αριστερές ή οικολογικές δυνάµεις, στη Γερµανία, στις σκανδιναβικές χώρες, στην Ολλανδία, στην Ιβηρική... η θητεία του Τζο Μπάιντεν (η οποία εµπλουτίζει την κληρονοµιά του Οµπάµα και ενσωµατώνει τα διδάγµατα της τραυµατικής περιόδου Τραµπ) παρουσιάζει την πιο προωθηµένη σοσιαλδηµοκρατική ατζέντα διεθνώς. ∆εν πρόκειται για την ίδια σοσιαλδηµοκρατία που µεσουράνησε κατά το δεύτερο µισό του 20ου αιώνα, αλλά για µία σοσιαλδηµοκρατία που υπό συνθήκες παγκοσµιοποίησης, υποχώρησης του εθνικού κεϋνσιανισµού και µετάβασης στην 4η βιοµηχανική επανάσταση απευθύνεται σε νέα κοινωνική βάση, αναζητώντας νέες δηµόσιες πολιτικές και νέες µορφές οργάνωσης και συλλογικής δράσης. Η συγκυρία µοιάζει ευνοϊκή, κυρίως επειδή αναδύονται δοµικές συγκρούσεις, τόσο στο υλικό επίπεδο –λόγω των ανισοτήτων και της επισφάλειας– όσο και στο αξιακό –σε θέµατα δικαιωµάτων και ελευθεριών– που επιζητούν πολιτική εκπροσώπηση... η φυσιογνωµία της σοσιαλδηµοκρατίας τής επιτρέπει να το κάνει, εφόσον “θυµηθεί” ορισµένα συγκροτησιακά στοιχεία της: τη µέριµνα για τους “πολλούς” και τον χαρακτήρα της ως δύναµη απολύτως µοντέρνα, ικανή να ενσωµατώνει τα πιο προωθηµένα αξιακά αιτήµατα και να τα εκφράζει σε έναν ορίζοντα αποτελεσµατικής διακυβέρνησης... βασική προϋπόθεση είναι η πολιτική να έχει το πρωτείο και να δύναται να παρεµβαίνει υπέρ των πολλών, έναντι του ασύδοτου καπιταλισµού. Η ειρήνη και η ευηµερία των λαών προϋποθέτει την κοινωνική συνοχή και οι διαχρονικές αξίες της σοσιαλδηµοκρατίας λειτουργούν ως θεµατοφύλακες των κοινωνιών που στοχεύουν στην ισότητα των ευκαιριών, την εξάλειψη των διακρίσεων και τη διαφύλαξη της αξιοπρέπειας του πολίτη».
Σήµερα, σε µία περίοδο γενικευµένης και πολλαπλής κρίσης του καπιταλισµού αλλά και κοινωνικών συγκρούσεων και εξεγέρσεων, ο κόσµος ψάχνει απαντήσεις και µία, συνολικά, εναλλακτική προοπτική. Με αυτή τη συγκυρία και µε αυτό το ακροατήριο προσπαθεί να επικοινωνήσει το βιβλίο.
Έχει πολλές αδυναµίες (σκόπιµες ή µη). Ο χαρακτήρας, οι αντιφάσεις, η γέννηση και η εξέλιξη της σοσιαλδηµοκρατίας, του πιο ιστορικού ρεύµατος της αριστεράς, η σχέση της µε την εργατική τάξη και τον καπιταλισµό, απουσιάζουν µέσα από µία επιφανειακή, ιδεαλιστική και αταξική ανάλυση του παρελθόντος και του παρόντος.
Αυτό που ενώνει όλα τα κείµενα του βιβλίου, είναι η αποσύνδεση της «βάσης» από το «εποικοδόµηµα».
Έτσι, το πρόβληµα στην κοινωνία δεν είναι ταξικό αλλά «αξιακό». ∆εν είναι ο καπιταλισµός και η κρίση του που δηµιουργούν τα «φαινόµενα» της επισφαλούς εργασίας, της περιβαλλοντικής κρίσης, των µεταναστευτικών/προσφυγικών ροών, των γεωπολιτικών πολέµων και συγκρούσεων, της κρίσης των δηµοκρατιών αλλά οι, «χωρίς αξίες», πολιτικές που εφαρµόζονται. Αυτό που χρειάζεται είναι η σύγχρονη σοσιαλδηµοκρατία να «θυµηθεί» τις «διαχρονικές» αξίες της, όταν βρεθεί στην κυβέρνηση και έτσι θα προστατεύσει την κοινωνία από αυτά τα «φαινόµενα».
Την απάντηση την έδωσε ο ίδιος ο Νίκος Ανδρουλάκης όταν, µιλώντας στην βιβλιοπαρουσίαση, κατήγγειλε την κυβερνώσα γερµανική σοσιαλδηµοκρατία και τον Καγκελάριο Σολτς γιατί έβαλε πάνω από την «διαχρονική σοσιαλδηµοκρατική αξία» της αλληλεγγύης των λαών της Ευρώπης, στην αντιµετώπιση της ενεργειακής κρίσης, τα εθνικά συµφέροντα της Γερµανίας.
Από το βιβλίο απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στην ταξική σύνθεση των σοσιαλδηµοκρατικών κοµµάτων, στην ταξική πάλη και στην αλληλεπίδρασή τους. Τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα παρουσιάζονται ότι προέκυψαν µε έναν ανιστόρητο τρόπο για να «υπερασπιστούν τη δηµοκρατία και την ελευθερία» και όχι τα κοινωνικά-ταξικά συµφέροντα της εργατικής τάξης. Το «ένδοξο παρελθόν της σοσιαλδηµοκρατίας» (η τριακοπενταετία µετά τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο) παρουσιάζεται ως το αποτέλεσµα της ύπαρξης «σπουδαίων ηγετών» στην ηγεσία της και χωρίς καµία αναφορά στην «χρυσή περίοδο του καπιταλισµού» που µπορούσε να «ανέχεται» µεταρρυθµίσεις κάτω από την πίεση του εργατικού κινήµατος. Η οικονοµική κρίση, που κρατά από το 2008, παρουσιάζεται ως «κρίση του µοντέλου που υιοθετήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες» (του νεοφιλελευθερισµού), στο οποίο «υπέκυψε» και η σοσιαλδηµοκρατία χωρίς, φυσικά, να εξηγεί και γιατί ήρθε αυτή η «υποταγή» και γιατί αυτή η «υποταγή» σήµαινε και τη µεγαλύτερη κρίση της σοσιαλδηµοκρατίας σε αντίθεση µε τα κόµµατα της δεξιάς.
Η πραγµατικότητα είναι διαφορετική για τη σοσιαλδηµοκρατία από αυτή που παρουσιάζεται στο βιβλίο. Τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα ήταν κόµµατα της εργατικής τάξης και σφράγισαν µε την παρουσία και την πολιτική τους όλη την πορεία του εργατικού κινήµατος και της αριστεράς από το 19ο αι. Το Σοσιαλδηµοκρατικό Κόµµα της Γερµανίας (SPD) ιδρύθηκε το 1875.
Για να καταλάβουµε τον χαρακτήρα της σοσιαλδηµοκρατίας χρειάζεται να γυρίσουµε πίσω στον Λένιν και στις αρχές του 20ου αι. Ο Λένιν χαρακτήρισε τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα ως «αστικά-εργατικά κόµµατα».
Αν κοιτάξουµε την σύνθεσή τους, γράφει ο Λένιν, τότε θα τα πούµε «εργατικά» καθώς συσπειρώνουν στους κόλπους τους τα µεγαλύτερα και τα πιο συνδικαλισµένα κοµµάτια της εργατικής τάξης. Όµως αυτό δεν αρκεί. Χρειάζεται να κοιτάξουµε την ηγεσία τους και το πρόγραµµά τους, που συνδέονται και εξυπηρετούν αστικά συµφέροντα. Αυτός ο αντιφατικός χαρακτηρισµός («αστικά-εργατικά») είναι το «κλειδί» για να ερµηνεύσουµε τη δηµιουργία και την ανάπτυξη τους, τις παλιές και νέες «εκλογικές επιτυχίες» αλλά και τις πολλαπλές «κρίσεις» τους σε όλη αυτή την ιστορική διαδροµή. Κρίσεις που προκύπτουν από τις πιέσεις που βάζουν είτε οι καπιταλιστές, είτε η εργατική τάξη πάνω σ’ αυτά.
Οι «εκλογικές επιτυχίες» της σοσιαλδηµοκρατίας είχαν διαµορφώσει ένα µεγάλο στρώµα επαγγελµατιών πολιτικών, βουλευτών, δηµοσιογράφων, συνδικαλιστών. Αυτό το στρώµα είχε «θεσµικό ρόλο» στο αστικό κράτος και καταλάβαινε ότι έχει περισσότερα συµφέροντα στον καπιταλισµό παρά ενάντια στον καπιταλισµό. Η ηγεσία του SPD επιχειρηµατολογούσε ότι οι εργάτες µπορούσαν να δίνουν µόνο οικονοµικούς αγώνες, οι πολιτικοί αγώνες ήταν για τους βουλευτές. Έτσι, η εργατική τάξη από υποκείµενο της ιστορίας, κατά τον Μαρξ, µετατράπηκε, από την ηγεσία του SPD, σε απλό ψηφοφόρο. Ο καπιταλισµός δεν χρειάζεται να ανατραπεί γιατί µπορεί να «µεταρρυθµιστεί» αν η εργατική τάξη ψηφίζει για κυβέρνηση τους σοσιαλδηµοκράτες. Ο Α’ Παγκόσµιος Πόλεµος απέδειξε ότι το SPD είχε περάσει στο στρατόπεδο του ταξικού εχθρού, καλώντας τους γερµανούς εργάτες να συµµετάσχουν στη σφαγή, υποστηρίζοντας ότι η γερµανική άρχουσα τάξη «είχε δίκιο». Το ίδιο κάνανε όλα τα σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα σε όλες τις χώρες υποστηρίζοντας τις «δικές τους» άρχουσες τάξεις. Ήταν η εποχή που ξεκίνησε η ρήξη και η διάσπαση της σοσιαλδηµοκρατίας µε την αριστερά που είχε αναφορά στον επαναστατικό διεθνισµό του Λένιν και των µπολσεβίκων.
Αλλά ο Λένιν δεν έµεινε µόνο στον χαρακτήρα των σοσιαλδηµοκρατικών κοµµάτων. Είχε µία ολόκληρη τακτική για την αριστερά απέναντι στην σοσιαλδηµοκρατία. Καλούσε τα νεαρά (και µικρά) κοµµουνιστικά κόµµατα της ∆ύσης στην δηµιουργία «ενιαίου µετώπου» µε τα (µαζικά) σοσιαλδηµοκρατικά κόµµατα για να εξασφαλίσουν την κοινή δράση των εργατών, για να συνδεθούν και να κερδίσουν µε την επανάσταση την εργατική βάση της σοσιαλδηµοκρατίας «ξεσκεπάζοντας» τον αστικό χαρακτήρα της ηγεσίας της.
Σήµερα, και παρά τις όποιες εκλογικές επιτυχίες, η σοσιαλδηµοκρατία είναι σε µία διαρκή δεξιά µετατόπιση. Το ίδιο και στην Ελλάδα. Οι αναφορές στο «παλιό καλό ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα», σε αντίθεση µε το ΠΑΣΟΚ του Σηµίτη, των µνηµονίων και του Ανδρουλάκη, δίνουν και παίρνουν ακόµα και από τον Τσίπρα και στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά µόνο αν δούµε και το «ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα» σαν ένα «αστικό-εργατικό» κόµµα µπορούµε να εξηγήσουµε και την αριστερή ρητορική του και την εκλογική του άνοδο, ως αποτέλεσµα των αγώνων και της ριζοσπαστικοποίησης της Μεταπολίτευσης, αλλά και τις «κωλοτούµπες» και όσα ακολούθησαν. Η ρητορική του «παλιού ΠΑΣΟΚ» µπορεί να ήταν αριστερή αλλά η πολιτική του ήταν πάντα «εντός» της αστικής πολιτικής και των ορίων της οικονοµίας: το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο και έξω οι βάσεις» έγινε συµµετοχή στο ΝΑΤΟ, στην Ε.Ε. και νέα συµφωνία παραµονής των βάσεων, ο «Κεϋνσιανισµός» και η ενίσχυση του κρατικού τοµέα έγιναν πρόγραµµα λιτότητας το 1985 µε υπουργό τον Σηµίτη. Οι µεγάλες απεργίες και οι ανταρσίες στη βάση του ΠΑΣΟΚ ήταν που ανάγκασαν τον Παπανδρέου να «παραιτήσει» τον Σηµίτη και να βάλουν το ΠΑΣΟΚ σε κρίση. Το ίδιο και στην εποχή του Σηµίτη µε το ασφαλιστικό του Γιαννίτση, το ίδιο και στην εποχή των µνηµονίων µε τον ΓΑΠ και τον Βενιζέλο. ∆εν υπάρχει κάποιο ποιοτικό χάσµα ανάµεσα στον Ανδρέα, τον Σηµίτη, τον Γιωργάκη και τον Ανδρουλάκη σήµερα. Το «παλιό ΠΑΣΟΚ» άνοιξε το δρόµο για την δεξιά κατρακύλα. Και όχι µόνο στην Ελλάδα: στη Γαλλία, την Ισπανία, στην Σκανδιναβία…
Η σοσιαλδηµοκρατία οδήγησε σε ήττες την εργατική τάξη. Όσες κατακτήσεις και να επιτεύχθηκαν στην «ένδοξη εποχή της σοσιαλδηµοκρατίας» πάρθηκαν πίσω από το σύστηµα, πολλές φορές µε πρωτοβουλία ή βοήθεια και των ίδιων των σοσιαλδηµοκρατικών κοµµάτων είτε στην κυβέρνηση είτε στην αντιπολίτευση.
Η «µεταρρύθµιση» του καπιταλισµού δεν δούλεψε πουθενά και ούτε θα δουλέψει. Στη µεγαλύτερη κρίση του καπιταλισµού, η ελπίδα βρίσκεται στην ανατροπή του.