Λαοθάλασσα στη Θεσσαλονίκη ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού
Οι ιδιωτικοποιήσεις δολοφονούν, αυτό έδειξε η τραγωδία στα Τέμπη.
Ο Γιώργος Ράγκος εξηγεί γιατί το αίτημα για κρατικοποιήσεις πρέπει να συμβαδίζει με την επιβολή εργατικού ελέγχου.
Η απόρριψη των ιδιωτικοποιήσεων είναι μαζικά πλειοψηφική μέσα στη κοινωνία και συγκροτεί ένα "αντισυστημικό ρεύμα" γιατί συγκρούεται με μία από τις βασικές επιλογές αυτού του χρεοκοπημένου συστήματος.
Μετά το έγκλημα στα Τέμπη, η Public Issue δημοσίευσε μία δημοσκόπηση1 που αναφέρει ότι «η πανελλαδική κοινωνική κινητοποίηση, που προκάλεσαν τα Τέμπη, αποτελεί ρεκόρ 12ετίας, αντίστοιχη με 2011. Χωρίς τους μαθητές, υπολογίζεται ότι περίπου 2,5 εκατ πολίτες συμμετείχαν σε απεργίες/διαδηλώσεις/πορείες τον τελευταίο μήνα... Η πλειοψηφία εκτιμά ότι για το δυστύχημα στα Τέμπη ευθύνεται πολύ ή αρκετά το γεγονός ότι ο ΟΣΕ ιδιωτικοποιήθηκε... μόλις το 12,1% θεωρεί ότι οι ευθύνες βαρύνουν τον σταθμάρχη. Το 87% απαντά ότι υπάρχουν και αλλού ευθύνες, οι οποίες πρέπει να αναζητηθούν». Σε δημοσκόπηση της Palmos Analysis2 «το 83% θεωρεί ότι η διαχείριση του νερού πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από το δημόσιο, ενώ μόλις το 14% απάντησε ότι θα πρέπει να γίνεται και από ιδιώτες». Σε περσινή έρευνα της Public Issue,3 «τα 2/3 των πολιτών, ποσοστό 66%, πιστεύουν ότι η ιδιωτικοποίηση της ΔEΗ δεν ωφέλησε, αλλά αντιθέτως έβλαψε τους καταναλωτές. Το 42% των πολιτών πιστεύουν ότι μέχρι σήμερα η ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ έχει βλάψει τους καταναλωτές ενώ ένα ποσοστό 33% εκτιμά ότι έχει ωφελήσει». Σε ανάλογη δημοσκόπηση στη Βρετανία,4 σχεδόν το 70% των πολιτών δήλωσε ότι: «θέλει το νερό, η ενέργεια, οι σιδηρόδρομοι, τα λεωφορεία, τα ταχυδρομεία και «Εθνικό» Σύστημα Υγείας να λειτουργούν στο δημόσιο τομέα». Το ίδιο και στη Γερμανία και αλλού.
Η νεοφιλελεύθερη στροφή
Ο κρατικός τομέας της οικονομίας ήταν η καρδιά της αλματώδους ανάπτυξης του καπιταλισμού μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ήταν η περίοδος των «κρατικοποιήσεων» και του «κράτους πρόνοιας» γιατί χρειάζονταν τεράστιες επενδύσεις για να πάρει μπροστά ο καπιταλισμός αλλά και μία μορφωμένη, υγιή εργατική τάξη για να δουλεύει. Η "γιγάντωση" του δημόσιου τομέα ήταν το απαραίτητο εργαλείο για την "διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου". Αυτή η διαδικασία δημιούργησε μία νέα εργατική τάξη που η δικιά της εργασία δημιούργησε όλες αυτές τις υποδομές, αυτό τον πλούτο. Μία τάξη μαζική, μαχητική, με δυνατά συνδικάτα που διεκδίκησε και πέτυχε ώστε αυτά που αποκαλούμε "δημόσια αγαθά" να είναι φθηνά και προσβάσιμα σε όλη την κοινωνία.
Η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων αρχίζει να εμφανίζεται από τα μέσα της δεκαετίας του '70, ως μία από τις βασικές απαντήσεις των καπιταλιστών στη κρίση του συστήματός τους. Αρχίζει να παίρνει "σάρκα και οστά" από τη δεκαετία του 80 με κύριους πρωταγωνιστές, στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, τον Ρήγκαν και τη Θάτσερ.
Η "νεοφιλελεύθερη" συνταγή των ιδιωτικοποιήσεων υποσχόταν στους καπιταλιστές μία "αναθέρμανση" της οικονομίας και νέα πεδία γρήγορης κερδοφορίας και στην υπόλοιπη κοινωνία μείωση των δημόσιων ελλειμμάτων, λιγότερους φόρους, καλύτερες και πιο φθηνές, εξαιτίας του ανταγωνισμού, υπηρεσίες.
Από τα μέσα της δεκαετίας του '80, οι ιδιωτικοποιήσεις αρχίζουν να γίνονται κυρίαρχη επιλογή για τους καπιταλιστές και πιέζουν όλο και περισσότερο τις κυβερνήσεις να τις βάλουν μπρος. Είναι η εποχή που στην Ευρώπη όχι μόνο η δεξιά αλλά και η δυνατή, ακόμη, σοσιαλδημοκρατία αρχίζει να συναινεί και να βάζει τις ιδιωτικοποιήσεις στο πρόγραμμά της. Όμως, το προχώρημα των ιδιωτικοποιήσεων είχε (και έχει) να αντιμετωπίσει δύο μεγάλους σκοπέλους.
Ο πρώτος ήταν η αντίσταση της εργατικής τάξης. Τα δυνατά συνδικάτα των δημόσιων υπηρεσιών και την αλληλεγγύη όλης της τάξης σε αυτά. Καμία ιδιωτικοποίηση δεν πέρασε χωρίς την αντίσταση των εργαζόμενων, πολλά σχέδια ιδιωτικοποιήσεων είχαν και έχουν μείνει στα χαρτιά εξαιτίας αυτής της αντίστασης. Στην Ελλάδα, τα παραδείγματα είναι πολλά.5 Οι κυβερνήσεις για να "πείσουν" τον κόσμο ότι οι ιδιωτικοποιήσεις είναι προς το "κοινό καλό" έπρεπε πρώτα να απαξιώσουν τους δημόσιους οργανισμούς, να τους καταδικάσουν σε υποχρηματοδότηση για να φαίνονται ελλειμματικοί, να επιτεθούν με χυδαίο τρόπο στους δήθεν "βολεμένους" και "τεμπέληδες" εργαζόμενους με τους "παχυλούς μισθούς" και τα "επιδόματα", να τσακίσουν τον συνδικαλισμό. Και όταν αυτά δεν "λειτουργούσανε", υπήρχε η άπλετη καταστολή.
Ο δεύτερος σκόπελος ήταν ότι το μέγεθος των προς ιδιωτικοποίηση εταιριών εξακολουθούσε να είναι πολύ μεγάλο όχι μόνο για να αγοραστεί (ακόμα και σε εξευτελιστικές τιμές με σχέση με τη πραγματική αξία) αλλά κυρίως στο να συντηρηθεί και να είναι άμεσα κερδοφόρο για τους νέους ιδιοκτήτες. Η ιδιωτικοποίηση, π.χ., της ηλεκτρικής ενέργειας θα σήμαινε ότι ο ιδιώτης θα έπρεπε να "αγοράσει" όχι μόνο το δικαίωμα να πουλά ενέργεια στη λιανική αλλά και ολόκληρο το δίκτυο διανομής που για να λειτουργεί θα είναι υποχρεωμένος και να το συντηρεί. Αλλά για τους καπιταλιστές το δίκτυο ηλεκτροδότησης δεν αποφέρει άμεσο κέρδος. Η "λύση" ήρθε με το "σπάσιμο" των δημόσιων εταιριών σε πολλά κομμάτια που είτε ιδιωτικοποιήθηκαν πιο εύκολα είτε το κράτος "κράτησε" το κοστοβόρο κομμάτι των συντηρήσεων και "απελευθέρωσε" το κεδροφόρο κομμάτι της λιανικής.
Καταστροφικές ιδιωτικοποιήσεις
Σήμερα η ιστορία των ιδιωτικοποιήσεων, σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, επιβεβαιώνει ότι καμία ιδιωτικοποίηση δεν "αναθέρμανε την οικονομία", δεν μείωσε το δημόσιο έλλειμα, δεν μείωσε τους φόρους στην εργατική τάξη, δεν βελτίωσε τις υπηρεσίες και δεν μείωσε τις τιμές. Αντίθετα, δημιούργησε μεγαλύτερο χάος στις υποδομές, αντί να μηδενίσει το κρατικό κόστος λειτουργίας αυτών των επιχειρήσεων το αύξησε μέσω των υπέρογκων κρατικών επιδοτήσεων και ταυτόχρονα αφαίρεσε από το κράτος έσοδα που θα είχε αν αυτές παρέμειναν κρατικές, αύξησε κατακόρυφα τις τιμές των υπηρεσιών στερώντας από εκατομμύρια κόσμου πρόσβαση σε βασικά αγαθά επιβίωσης, χειροτέρευσε την ποιότητα των υπηρεσιών, μεγάλωσε την ανεργία μέσω μαζικών απολύσεων και κυρίως σμπαράλιασε κάθε λογική ασφάλειας καταδικάζοντας χιλιάδες κόσμου σε θάνατο, από τα Τέμπη μέχρι τα ΕΛΠΕ και από την Cosco μέχρι την EMFI.
Το παράδειγμα της ιδιωτικοποίησης των βρετανικών σιδηροδρόμων είναι ενδεικτικό των παραπάνω. Μία από τις βασικότερες υποδομές σε μία από τις μεγαλύτερες και προηγμένες οικονομίες του κόσμου. Οι βρετανικοί σιδηρόδρομοι κρατικοποιήθηκαν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1948, με τη δημιουργία της British Rail. Ο συνδυασμός οικονομικής μετακίνησης με ασφάλεια και με ακρίβεια στην ώρα ήταν παροιμιώδης για το βρετανικό σιδηρόδρομο (και το βρετανικό καπιταλισμό). Τα πρώτα σχέδια ιδιωτικοποίησης εμφανίστηκαν το 1976 και μετά την προσφυγή της Βρετανίας στο ΔΝΤ για τη χορήγηση δανείου 3,9 δισ. δολαρίων. Αυτά τα σχέδια "μείναν στα χαρτιά" μετά από ένα τεράστιο κύμα αντιδράσεων των σιδηροδρομικών που είχαν μαζί τους όλη την κοινωνία. Ακόμα και όσο ήταν στην εξουσία η Θάτσερ, η ιδιωτικοποίηση των σιδηροδρόμων «απορρίφθηκε ως εξαιρετικά δύσκολος στόχος» εξαιτίας αυτής της αντίστασης. Η ιδιωτικοποίησή τους ξεκίνησε το 1993, επί Τζον Μέιτζορ, μέσω της διάσπασης σε 100 (!) ανεξάρτητες εταιρείες (για το τροχαίο υλικό, την οργάνωση δρομολογίων που νοίκιαζαν το τροχαίο υλικό, τις γραμμές, τις αποθήκες, τους σταθμούς, τη συντήρηση των γραμμών και των υποδομών, τη διαχείριση των σταθμών και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς) που υπέγραφαν συμβόλαια με άλλες 2.000 (!) εταιρίες που λειτουργούσαν ως υπερεργολάβοι.
Ο Μέιτζορ ισχυριζόταν ότι: «πολλές ανοησίες έχουν ακουστεί για την ιδιωτικοποίηση των Βρετανικών Σιδηροδρόμων… Η ιδιωτικοποίηση δεν είναι ιδεολογία, αλλά απλή κοινή λογική και εθνικό συμφέρον. Είναι κοινή λογική ότι ο ιδιωτικός τομέας θα λειτουργήσει τους σιδηροδρόμους πιο αποτελεσματικά και είναι προς το εθνικό μας συμφέρον να το πράξουν».6 Το "πιο αποτελεσματικά" φάνηκε αμέσως. Απολύσεις ειδικευμένων εργαζομένων, διάλυση του συνδικαλισμού, αυξήσεις στην τιμή των εισιτηρίων που έγιναν τα ακριβότερα στον κόσμο, περικοπές και κατάργηση δρομολογίων, μεγαλύτερο κόστος για το δημόσιο μέσω των επιδοτήσεων (4,52 δισ. ευρώ ετησίως) που κατέληγαν, μεταξύ άλλων, σε υψηλόβαθμα στελέχη των εταιρειών που προσέφεραν στους εαυτούς τους ετήσια μπόνους εκατομμυρίων βρετανικών λιρών, ανύπαρκτη συντήρηση του δικτύου και του τροχαίου υλικού με αποτέλεσμα τέσσερα δυστυχήματα (από το 1997 - 2002) με 49 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Το 2002, οι υποδομές του σιδηροδρομικού δικτύου μεταβιβάστηκαν στη δημόσια εταιρεία «Network Rail», δηλαδή το κοστοβόρο μέρος, ενώ το υπόλοιπο, το κερδοφόρο, παρέμεινε σε ιδιώτες.
Ακριβώς το ίδιο μοντέλο ιδιωτικοποίησης εφαρμόστηκε και για τον ΟΣΕ.7 Κόπηκε σε κομμάτια (ΟΣΕ, ΕΡΓΟΣΕ, ΓΑΙΟΣΕ, ΤΡΑΙΝΟΣΕ), από 12.000 εργαζόμενους έπεσε στους 700, ξεπουλήθηκε με μυστική (!) σύμβαση το 2017 για 45 εκατομμύρια το κερδοφόρο κομμάτι της ΤΡΑΙΝΟΣΕ στην «Ferrovie dello Stato Italiane» που επιδοτείται με 50 εκατομμύρια το χρόνο, εκτοξεύτηκαν οι τιμές των εισιτηρίων σε ένα ιδιωτικό μονοπώλιο μετακίνησης με τρένο, καταργήθηκαν και μειώθηκαν δρομολόγια, γίνανε σκανδαλώδεις ΣΔΙΤ για να παίρνουν, αλλά να μην τα υλοποιούν, τα έργα συντήρησης ιδιώτες.7 Τα ίδια μοντέλα ιδιωτικοποίησης θα δούμε και για την ΔΕΗ, τον ΟΤΕ, την Ολυμπιακή.8
Να τις σταματήσουμε
Το ερώτημα είναι γιατί παρά αυτή την παταγώδη αποτυχία των ιδιωτικοποιήσεων, οι κυβερνήσεις επιμένουν σ' αυτές. Ο λόγος είναι η ίδια η "λογική" του καπιταλισμού. Οι καπιταλιστές συνεχίζουν να πιέζουν τις κυβερνήσεις για περισσότερες ιδιωτικοποιήσεις γιατί μέσα από αυτές θα έχουν άμεσο κέρδος αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Πολύ περισσότερο, αδιαφορούν αν οι ιδιωτικοποιήσεις καταστρέφουν τις ζωές μας και το περιβάλλον. Γι' αυτό και οι προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ για «μεγαλύτερο εποπτικό έλεγχο» και «ενίσχυση των Ανεξάρτητων Ρυθμιστικών Αρχών» είναι, πέρα από αποδοχή των ίδιων των ιδιωτικοποιήσεων που πρωτοστάτησε όταν ήταν στη κυβέρνηση, εκτός τόπου και χρόνου.
Αυτό τον φαύλο κύκλο της καταστροφής μπορεί να τον σπάσει μόνο η εργατική τάξη σταματώντας κάθε προσπάθεια ιδιωτικοποίησης που βρίσκεται στα σκαριά και διεκδικώντας την ακύρωση όλων των προηγούμενων ιδιωτικοποιήσεων. Ακόμα και μετά τα Τέμπη, η κυβέρνηση της ΝΔ έβαλε μπροστά την ιδιωτικοποίηση του νερού, τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων, των Μουσείων, των αρχαιολογικών χώρων, των νοσοκομείων, ακόμα και τη Μονάδα του παιδικού καρκίνου.
Η απάντηση σ’ αυτές τις θανατερές επιλογές του καπιταλισμού πρέπει να είναι Κρατικοποίηση χωρίς αποζημίωση και με εργατικό έλεγχο για όλες τις υπηρεσίες των "δημόσιων και κοινωνικών αγαθών" και για όλες τις επιχειρήσεις που είναι κρίσιμες για την οικονομία. Αυτό το, ενιαίο και αδιαίρετο αίτημα, είναι η δικαίωση των διεκδικήσεων του εργατικού κινήματος, της μόνης δύναμης που μπορεί να το υλοποιήσει με τη συμπαράσταση όλης της κοινωνίας.
Είναι ένα αίτημα «μεταβατικό» που ενώνει τους αγώνες του σήμερα με την προοπτική η εργατική τάξη να έχει τον έλεγχο συνολικά στην οικονομία και στη κοινωνία. Ένα αίτημα σύγκρουσης και ρήξης με τους καπιταλιστές και το σύστημά τους.
Κρατικοποίηση
Κρατικοποίηση για να φύγουν οι ιδιώτες καπιταλιστές από την εκμετάλλευση των "δημόσιων και κοινωνικών αγαθών" σε υγεία, ενέργεια, φάρμακο. Αυτοί θησαυρίζουν και εμείς πληρώνουμε. Είναι η ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ και των ΕΛΠΕ, είναι η απελευθέρωση της ενέργειας και των διυλιστηρίων που οδήγησαν στους υπέρογκους λογαριασμούς ρεύματος και καυσίμων αφήνοντας χιλιάδες νοικοκυριά με μειωμένη ή καθόλου πρόσβαση σε ηλεκτρικό και θέρμανση. Είναι η ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ και η απελευθέρωση της αγοράς των τηλεπικοινωνιών που έφερε τις πιο ακριβές τηλεπικοινωνίες και ίντερνετ σε όλη την Ευρώπη.
Στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλος ιδιωτικός τομέας Υγείας που διαθέτει σύγχρονα κτίρια και κλινικές με ειδικευμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Στη περίοδο της πανδημίας, με τις ευλογίες της κυβέρνησης, ανέβασε το τζίρο και τα κέρδη του από τους ασθενείς που δεν μπορούσαν να εξυπηρετηθούν από τα δημόσια νοσοκομεία γιατί είχαν μετατραπεί σε "νοσοκομεία μίας νόσου". Η κρατικοποίηση όλου του ιδιωτικού τομέα Υγείας και η ένταξη του στο ΕΣΥ θα έδινε τη δυνατότητα να βρεθούν άμεσα όλες οι Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) που έλειπαν και ο κόσμος πέθαινε έξω από αυτές.9 Η κρατικοποίηση των φαρμακευτικών εταιριών θα τσάκιζε τα κερδοσκοπικά παιχνίδια με τις τεχνητές ελλείψεις φαρμάκων για να ανεβάζουν τις τιμές.
Η κρατικοποίηση δεν αφορά μόνο τις υπηρεσίες των "δημόσιων και κοινωνικών αγαθών". Αφορά όλες τις επιχειρήσεις που είναι κρίσιμες για την οικονομία και πρώτα από όλα τις τράπεζες. Οι τράπεζες θα πρέπει να είναι μια δημόσια υπηρεσία και όχι ένα ανεξέλεγκτο κέντρο τζογαρίσματος των χρημάτων μας στο χρηματοπιστωτικό καζίνο.10 Κρατικοποίηση είναι η απάντηση και σε κάθε βιομήχανο που κλείνει την επιχείρηση του γιατί "δεν βγαίνει" πετώντας στο δρόμο τους εργαζόμενους ενώ ο ίδιος έχει στείλει τα λεφτά του σε κάποια offshore.
Χωρίς αποζημίωση
Έχουμε την εμπειρία όταν το κράτος ανέλαβε να διασώσει επιχειρήσεις με αποζημιώσεις προς τους βιομήχανους που τις ξεφορτώνονταν, πληρώνοντας και τα χρέη τους στις Τράπεζες. Το 1975, η ΝΔ αναγκάστηκε να κρατικοποιήσει την Ολυμπιακή Αεροπορία του Ωνάση, την Εμπορική Τράπεζα, τα Ναυπηγεία Ελευσίνας και μια σειρά άλλες επιχειρήσεις του Ομίλου Ανδρεάδη. Το ίδιο και οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, που ακολούθησαν μετά το 1981, με τον Οργανισμό Ανασυγκρότησης Επιχειρήσεων που ανέλαβε να «διασώσει» τις τότε «προβληματικές» επιχειρήσεις (όπως η Πειραϊκή Πατραϊκή). Στη πραγματικότητα, το κράτος έσωσε τους παλιούς ιδιοκτήτες και τις τράπεζες και φόρτωσε τα βάρη της "εξυγίανσης" στους εργαζόμενους . Γι' αυτό «ούτε μία δραχμή στο Νιάρχο τον ληστή», όπως έλεγε και ένα παλιό σύνθημα των εργαζόμενων στα Ναυπηγεία του όταν ο ίδιος τα έκλεινε και οι εργαζόμενοι απεργούσαν για να τα πάρει και να τα λειτουργήσει το κράτος. Το αίτημα για "κρατικοποίηση χωρίς αποζημίωση" σημαίνει ότι όχι μόνο δεν χρωστάμε τίποτα σ' αυτούς που λεηλάτησαν τις επιχειρήσεις και τσέπωναν δισεκατομμύρια κρατικό χρήμα αλλά και τα διεκδικούμε πίσω. Με δήμευση των τραπεζικών λογαριασμών και της περιουσίας του κάθε λαμόγιου.
Με εργατικό έλεγχο
Το επόμενο ερώτημα είναι αν το βήμα για τη κρατικοποίηση χωρίς αποζημίωση είναι αρκετό. Η απάντηση είναι όχι γιατί δεν έχουμε καμία εμπιστοσύνη στο κράτος και στις κυβερνήσεις. Τι θα μας εξασφαλίσει ότι δεν θα υπάρχει ένας επόμενος γύρος ιδιωτικοποιήσεων; Πως θα κόψουμε το "χέρι της αγοράς" αν επιχειρήσει να ξανακουμπήσει τις δημόσιες επιχειρήσεις; Πως θα είμαστε σίγουροι ότι ακόμα και κάτω από το κράτος, οι δημόσιες υπηρεσίες θα λειτουργούν "προς όφελος του κοινωνικού συνόλου" και όχι με κριτήριο το κέρδος; Γι’ αυτό το αίτημα "με εργατικό έλεγχο" είναι κρίσιμο και ανοίγει το ζήτημα για το ποια τάξη θα πρέπει να κάνει κουμάντο.
Χρειάζεται να ξεκινήσουμε από τη διαπίστωση ότι εργάτες είναι αυτοί που λειτουργούν κάθε επιχείρηση. Ότι υπάρχει και χρησιμοποιούμε γύρω μας είναι προϊόν της συλλογικής εργασίας της εργατικής τάξης. Αλλά η εργατική τάξη είναι αποκλεισμένη από τα "κέντρα λήψης αποφάσεων". Το τι θα παραχθεί και πως, τι ανάγκη θα εξυπηρετήσει, πόσο θα πουληθεί, αν θα τηρηθούν τα μέτρα ασφαλείας κλπ είναι αποφάσεις των καπιταλιστών με μοναδικό κριτήριο το κέρδος. Γι' αυτό είναι επικίνδυνοι και πρέπει να τους ξεφορτωθούμε. Με τον εργατικό έλεγχο, θα είναι η εργατική τάξη συλλογικά που θα αποφασίζει με μοναδικό κριτήριο την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών και την προστασία του περιβάλλοντος.
Η συμβολή του Λένιν
Το αίτημα για «εργατικό έλεγχο» γεννήθηκε μέσα από τους αγώνες της εργατικής τάξης στη Ρωσία πριν την επανάσταση του 1917. Γράφει ο Πάνος Γκαργκάνας: «Άρχισαν να εμφανίζονται εργοστάσια-κάστρα των εργατών όπου εκλεγμένες επιτροπές ήταν αναγκασμένες να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα λειτουργίας της επιχείρησης σε αντιπαράθεση με τις επιλογές των ιδιοκτητών. Αυτό το αναδυόμενο κίνημα υποχρέωσε όλη την Αριστερά της εποχής να δώσει απαντήσεις για τους τρόπους με τους οποίους μπορούσε να προχωρήσει. Η ίδια η Προσωρινή Κυβέρνηση στην οποία συμμετείχαν οι ρεφορμιστικές πτέρυγες της Αριστεράς έβγαλε διάταγμα που καθιέρωνε την ύπαρξη εργοστασιακών επιτροπών και προσπαθούσε να θεσμοθετήσει ένα ρόλο συνεργασίας με τη διεύθυνση του εργοστασίου ήδη από τον Απρίλη του 1917. Όμως οι Μπολσεβίκοι αντέταξαν τον προσανατολισμό του εργατικού ελέγχου διακηρύσσοντας ότι «οι εργάτες πρέπει να απαιτήσουν την άμεση εγκαθίδρυση πραγματικού ελέγχου που να ασκείται από τους ίδιους τους εργάτες»... Η αντίδραση του μενσεβίκου υπουργού Εργασίας ήταν να βγάζει εγκυκλίους που περιόριζαν τις δικαιοδοσίες των εργοστασιακών επιτροπών και ποινικοποιούσαν την «χρήση πιεστικών μέτρων από μέρους των εργατών» στο θέμα των απολύσεων. Η αντίδραση των Μπολσεβίκων ήταν να στηρίζουν τις δράσεις των εργατών και να τις γενικεύουν με τρεις τρόπους: με το πέρασμα από τα εργατικά βέτο στις απολύσεις στον έλεγχο των προμηθειών και των βιβλίων στην κάθε επιχείρηση, με τον συντονισμό ανάμεσα στα διάφορα εργοστάσια σε κάθε περιοχή και με τη σύνδεση του εργατικού ελέγχου με την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη... Ήδη στις 30 Μάη του 1917 έγινε η πρώτη Συνδιάσκεψη Εργοστασιακών Επιτροπών της Πετρούπολης και ο Ζινόβιεφ εκ μέρους των Μπολσεβίκων κατέθεσε ένα σχέδιο απόφασης που είχε γράψει ο Λένιν και το οποίο μιλούσε για μέτρα όπως το άνοιγμα των εμπορικών βιβλίων με προοπτική «τον πλήρη έλεγχο της παραγωγής και διανομής αγαθών από τους εργάτες». Το σχέδιο εγκρίθηκε με 297 ψήφους υπέρ, 21 κατά και 44 λευκά... Σε αυτά τα προχωρήματα μπόρεσε να δώσει ολοκληρωμένη μορφή ο Λένιν...«Το κράτος, καλοί μου άνθρωποι, είναι έννοια ταξική. Το κράτος είναι όργανο ή μηχανή βίας μιας τάξης πάνω σε άλλη. Όσον καιρό το κράτος είναι μηχανή βίας της αστικής τάξης πάνω στο προλεταριάτο, σύνθημα του προλεταριάτου δεν μπορεί να είναι παρά μόνο ένα: γκρέμισμα του κράτους αυτού... ειρωνευόμαστε αυτούς που δεν καταλαβαίνουν ότι αρνούμενοι τον εργατικό έλεγχο, αρνούμενοι τη δικτατορία του προλεταριάτου, υποστηρίζουν τη δικτατορία της αστικής τάξης. Μέση οδός δεν υπάρχει, η μέση οδός είναι κούφιο όνειρο του μικροαστού δημοκράτη»... Για την ακρίβεια, ο Λένιν κατακεραυνώνει τους διανοούμενους που σνομπάρουν τους «άξεστους» εργάτες της Ρωσίας και λένε ότι θα υποστήριζαν τον εργατικό έλεγχο αν είχε να κάνει με «καλλιεργημένους» εργάτες όπως της Γερμανίας... «(ένας τέτοιος διανοούμενος) είναι πρόθυμος να αναγνωρίσει την κοινωνική επανάσταση αν η ιστορία οδηγούσε σε αυτήν τόσο ειρηνικά, ήσυχα, ομαλά και κανονικά όπως φτάνει στον σταθμό η γερμανική ταχεία αμαξοστοιχία. Ένας εντυπωσιακός οδηγός ανοίγει την πόρτα του βαγονιού και αναγγέλλει: «Στάση κοινωνική επανάσταση». Alle aussteigen (όλοι να κατέβουν)».
Ο Λένιν συνοψίζει τα κυριότερα μέτρα που πρέπει να επιβληθούν με τον έλεγχο των εργατών ως εξής: 1) Εθνικοποίηση των τραπεζών, 2) Εθνικοποίηση των μεγαλύτερων μονοπωλιακών ενώσεων των καπιταλιστών (τροφίμων, καυσίμων, μετάλλου κλπ), 3) Κατάργηση του εμπορικού απόρρητου, 4) Υποχρεωτική ένταξη των επιχειρήσεων σε Ενώσεις, 5) Συνένωση του πληθυσμού σε καταναλωτικούς συνεταιρισμούς...».12
…και του Τρότσκι
Δεκαπέντε χρονιά μετά, και στη δίνη της οικονομικής κρίσης στη δεκαετία του 30, αναλαμβάνει ο Τρότσκι13 να εξηγήσει τι σημαίνει εργατικός έλεγχος σε ένα καπιταλιστικό καθεστώς, κάτω από την εξουσία της αστικής τάξης: «Σε μια αναπτυγμένη μορφή, ο εργατικός έλεγχος σημαίνει κάποιου είδους δυαδική εξουσία στο εργοστάσιο, στην τράπεζα, στην εμπορική επιχείρηση... Είναι φανερό ότι η εξουσία δεν βρίσκεται ακόμα στα χέρια του προλεταριάτου, αλλιώς δεν θα είχαμε εργατικό έλεγχο της παραγωγής αλλά τον έλεγχο της παραγωγής από το εργατικό κράτος... αυτό για το οποίο μιλάμε είναι εργατικός έλεγχος σε ένα καπιταλιστικό καθεστώς, κάτω από την εξουσία τη αστικής τάξης... Μια αστική τάξη όμως που αισθάνεται ότι κάθεται γερά στο σαμάρι δεν θα ανεχθεί ποτέ δυαδική εξουσία στις επιχειρήσεις της... Ο έλεγχος μπορεί να επιβληθεί μόνο με τη βία πάνω στην αστική τάξη, από ένα προλεταριάτο στην πορεία προς την εξουσία... Το καθεστώς της δυαδικής εξουσίας στα εργοστάσια αντιστοιχεί σε καθεστώς δυαδικής εξουσίας και στο κράτος...».
Ο εργατικός έλεγχος δεν εξασφαλίζεται με τη συμμετοχή κάποιων εργαζομένων στο ΔΣ μίας δημόσιας επιχείρησης. Ο Τρότσκι προειδοποιούσε ότι: «αν η συμμετοχή των εργατών στη διοίκηση της παραγωγής πρόκειται να είναι διαρκής, σταθερή, “κανονική” θα πρέπει να στηρίζεται στην ταξική συνεργασία, όχι στην ταξική πάλη. Μια τέτοια ταξική συνεργασία μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο μέσα από τα ανώτερα στρώματα των συνδικαλιστικών και των εργοδοτικών ενώσεων. Έχουν υπάρξει κάποια τέτοια παραδείγματα... Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις δεν είχαμε έλεγχο των εργατών πάνω στο κεφάλαιο, αλλά την υποταγή της εργατικής γραφειοκρατίας στο κεφάλαιο». Στην Ελλάδα έχουμε τέτοια πικρή εμπειρία. Γυρνώντας πάλι πίσω στις "προβληματικές", επειδή οι (μαχητικές) συνδικαλιστικές ηγεσίες της εποχής αποδέχτηκαν ότι η κρατικοποίηση των "προβληματικών" θα γίνει με τους όρους που θα φόρτωναν την «εξυγίανσή» τους στις πλάτες των εργαζόμενων, ο εργατικός έλεγχος των νέων «κοινωνικοποιημένων» επιχειρήσεων περιορίστηκε στη (συμβολική) συμμετοχή στο ΔΣ κάποιων συνδικαλιστών και τη συνεχή πίεση να αποδέχονται θυσίες για «να σωθεί η επιχείρηση».
Αν όμως ο «εργατικός έλεγχος» αντιστοιχεί σε «καθεστώς δυαδικής εξουσίας και στο κράτος», μήπως να περιμένουμε να «ωριμάσουν οι συνθήκες»; Μήπως είναι πρόωρο ένα τέτοιο αίτημα; Απαντά ο Τρότσκι: «Η αντιστοιχία δεν θα πρέπει να γίνει αντιληπτή μηχανικά, δηλαδή σαν να περιμένει κανείς ότι η δυαδική εξουσία στις επιχειρήσεις και η δυαδική εξουσία στο κράτος θα γεννηθούν την ίδια μέρα... Έτσι, σε κάποιες περιστάσεις, μια βαθιά και διαρκής οικονομική κρίση, μια ισχυρή κατάσταση οργάνωσης των εργατών στις επιχειρήσεις... ο εργατικός έλεγχος στην παραγωγή μπορεί να έρθει πολύ πιο νωρίς από μια αναπτυγμένη δυαδική εξουσία στη χώρα... Κάτω από την επίδραση της κρίσης, της ανεργίας και των αρπαχτικών μηχανορραφιών των καπιταλιστών η εργατική τάξη, στην πλειοψηφία της μπορεί να αποδειχτεί ότι είναι έτοιμη να παλέψει για την κατάργηση του επιχειρηματικού απορρήτου και για τον έλεγχο πάνω στις τράπεζες, το εμπόριο και την παραγωγή προτού φτάσει να κατανοήσει την αναγκαιότητα μιας επαναστατικής κατάληψης της εξουσίας».
Εμπιστοσύνη στην εργατική τάξη
Οι αγώνες σήμερα είναι γεμάτοι από τέτοια παραδείγματα που οι εργάτες διεκδικούν το δικαίωμα να αποφασίζουν κόντρα στους «από πάνω». Ποιος θα αποφασίζει για τις απεργίες και πόσο θα είναι το «προσωπικό ασφαλείας», το σωματείο ή η διοίκηση και τα δικαστήρια; Ποιος θα αποφασίσει για τα μέτρα ασφαλείας στους χώρους δουλειάς και στις μεταφορές; Τα σωματεία των εργαζόμενων ή ο κάθε υπουργός και το κάθε λαμόγιο στη διοίκηση; Ποιος θα αποφασίζει για τι εκπαίδευση θέλουμε; Οι καθηγητές και οι δάσκαλοι στα σχολεία ή οι "αξιολογητές" της Κεραμέως;
Αυτό που πρέπει να κάνει η Αριστερά είναι να έχει εμπιστοσύνη στους αγώνες της εργατικής τάξης και στους θεσμούς που δημιουργεί μέσα από τους αγώνες της. Για να γίνει το πολιτικό στήριγμα των πρωταγωνιστών αυτής της «εν δυνάμει» δυαδικής εξουσίας, για να ανοίξει ο δρόμος για να απαλλαγούμε από αυτό το σύστημα και τις φονικές επιλογές του.
Αυτό το ρόλο διεκδικεί το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα και η ΑΝΤΑΡΣΥΑ.
Σημειώσεις
1. https://kosmodromio.gr/2023/03/20/dhmoskophsh-euthunes-sth-nd-gia-ta-temp/
2. https://sekes-eydap.gr/dimoskopisi-tvxs-palmos-analysis-to-83-thelei-to-nero-na-parameinei-dimosio/
3. https://www.avgi.gr/koinonia/416411_oi-idiotikopoiiseis-dei-kai-ote-eblapsan-toys-katanalotes-min-aggixete-tin-eydap
4. https://www.ieidiseis.gr/kosmos/159202/dimoskopisi-sti-vretania-7-stous-10-theloun-kratikopoiisi-ton-etaireion-neroy-energeias-kai-taxydromeion
5. Με πιο εμβληματική αυτή των εργαζόμενων στην ΕΑΣ. https://ergatiki.gr/article.php?id=1234&issue=950
6. https://www.imerodromos.gr/m-vretania-argentikh-ellada-oles-oi-idiotikopoihseis-einai-idies-dolofonoun/
7. Σωτήρης Κοντογιάννης, Έγκλημα στα Τέμπη: “Ανθρώπινο λάθος” είναι ο καπιταλισμός, Εργατική Αλληλεγγύη (ΕΑ), No 1562, https://ergatiki.gr/article.php?id=27170&issue=1562
8. Γιώργος Ράγκος: «Πράσινη» ανάπτυξη, μαύρη καταστροφή, ΣΑΚ, Νο 141, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1252
9. Κώστας Πολύδωρος , Ιδιωτική Υγεία: Χορός εξαγορών και συγχωνεύσεων στις πλάτες του ΕΣΥ, ΕΑ, Νο 1533, https://ergatiki.gr/article.php?id=26307
10. https://spectrejournal.com/the-crash-after-the-sugar-rush/
11. Γιώργος Πίττας, Το πολύχρονο σκάνδαλο του Χρέους: Η μόνη λύση είναι η διαγραφή του, ΕΑ, Νο 1329, https://ergatiki.gr/article.php?id=18530&issue=1329
12. Πάνος Γκαργκάνας, Η στρατηγική του εργατικού ελέγχου, ΣΑΚ, Νο 90, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=235
13. Λ. Τρότσκι, Ο Εργατικός Έλεγχος στην Παραγωγή, κείμενο του 1931. Θα το βρείτε στο https://www.marxists.org/archive/trotsky/germany/1931/310820.htm