Ο Σωτήρης Κοντογιάννης γράφει για τις νέες χρεοκοπίες τραπεζών και αναλύει τις συστημικές ρίζες τους.
Η κατάρρευση στα μέσα του Μάρτη της αμερικανικής Silicon Valley Bank (SVB) και της ελβετικής Credit Swiss (CS) λίγες μέρες αργότερα δεν ήταν μια ανοιξιάτικη μπόρα. Ήταν οι πρώτες στάλες μιας καταιγίδας που βρίσκεται μπροστά μας και όχι πίσω μας. Η κατάρρευσή τους δεν ήταν αποτέλεσμα της πρωτοτυπίας τους. Δεν οδηγήθηκαν στην χρεοκοπία επειδή πήραν υπερβολικά ρίσκα, επειδή αγνόησαν τους κανόνες, επειδή έκαναν κάτι διαφορετικό από αυτό που κάνουν όλες οι άλλες μεγάλες τράπεζες. Δεν κατέρρευσαν επειδή έκαναν κάτι «λάθος». Κατέρρευσαν επειδή τα έκαναν όλα «σωστά».
Έκτακτα μέτρα πανικού
Οι άμεσες παρεμβάσεις των κυβερνήσεων των ΗΠΑ και της Ελβετίας κατάφεραν να φρενάρουν το κύμα των χρεοκοπιών πριν μετατραπεί σε μια νέα χιονοστιβάδα, σαν αυτή που σάρωσε την παγκόσμια οικονομία μετά την χρεοκοπία της Lehman Brothers τον Σεπτέμβριο του 2008. Αλλά οι τρόποι και η βιασύνη με την οποία οι κυβερνήσεις, οι κεντρικές τράπεζες και οι νομισματικές αρχές έσπευσαν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση δείχνει και το μέγεθος του πανικού τους.
Στις ΗΠΑ ο ίδιος ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν υποσχέθηκε, με ένα διάγγελμα που θύμιζε έντονα 2008, ότι «θα κάνει οτιδήποτε απαιτηθεί» για να προστατευθεί το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα. Την Κυριακή 12 Μαρτίου οι εποπτικές αρχές της Πολιτείας της Νέας Υόρκης έκλεισαν αιφνιδιαστικά την Signature Bank, μια τράπεζα που ειδικευόταν, όπως και η SVB στις «νεοφυείς επιχειρήσεις» (τις διαβόητες start-ups) πριν προλάβει να βουλιάξει από το αναμενόμενο από όλους μπαράζ αναλήψεων το πρωί της Δευτέρας. Ταυτόχρονα η κυβέρνηση επέκτεινε την εγγύηση των καταθέσεων για τους πελάτες και των δυο τραπεζών σε ολόκληρο το ποσό -και όχι στις 250 χιλιάδες δολάρια μόνο που ισχύει για τις άλλες τράπεζες. Στις 19 Μαρτίου τα υπολείμματα της Signature Bank πουλήθηκαν στην Flagstar Bank και μια εβδομάδα αργότερα η SVB πέρασε κάτω από τον έλεγχο της First Citizens Bank. Οι καταθέτες των δυο χρεοκοπημένων τραπεζών δεν έχασαν, όπως ακριβώς τους είχε υποσχεθεί η κυβέρνηση, ούτε μια δεκάρα. Στο μεταξύ, όμως, η αναταραχή είχε περάσει τον Ατλαντικό και είχε χτυπήσει ήδη την καρδιά του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος -το τραπεζικό σύστημα της Ελβετίας.
Η Credit Swiss δεν ήταν μια οποιαδήποτε τράπεζα: ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας και μια από τις μεγαλύτερες και αρχαιότερες τράπεζες στον κόσμο. Ιδρύθηκε το 1852 από τον Alfred Escher με στόχο την χρηματοδότηση του σιδηροδρομικού δικτύου -της τεχνολογικής αιχμής της εποχής- της Ελβετίας. Το 2022 το ενεργητικό της πλησίαζε το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια.
Όλες οι προσπάθειες που κατέβαλαν οι ελβετικές αρχές να σταματήσουν, στον απόηχο της χρεοκοπίας των δύο αμερικανικών τραπεζών, τον κατήφορο της αξίας της μετοχής της και το κύμα των αναλήψεων αποδείχτηκαν άκαρπες. Στις 16 Μαρτίου η Κεντρική Τράπεζα της Ελβετίας ενέκρινε ένα έκτακτο δάνειο ύψους 50 δισεκατομμυρίων ελβετικών φράγκων (54 δις $) προς την CS. Η «βοήθεια», όμως, γύρισε μπούμερανγκ: αντί να σταματήσει τον πανικό κατάφερε μόνο να τον φουντώσει.1 Το βράδυ της Κυριακής 19 Μαρτίου, λίγες ώρες πριν ανοίξουν οι τράπεζες και τα χρηματιστήρια, η CS πουλήθηκε εσπευσμένα στην ανταγωνιστική της UBS έναντι μόλις 3,25 δισεκατομμυρίων δολαρίων - ενός ποσού που ήταν πολύ μικρότερο από την ήδη συμπιεσμένη τρέχουσα χρηματιστηριακή αξία της τράπεζας. Η κυβέρνηση και η Κεντρική Τράπεζα στήριξαν την εξαγορά με κρατικές εγγυήσεις ύψους 200 δισεκατομμυρίων ελβετικών φράγκων. Οι μέτοχοι των τραπεζών, που θα έπρεπε τυπικά να εγκρίνουν την αγοροπωλησία, αγνοήθηκαν. Η παραβίαση των «νόμων της αγοράς» νομιμοποιήθηκε λίγες ημέρες αργότερα από το «Συμβούλιο των Καντονιών», την Άνω Βουλή της Ελβετίας.2
Τα έκτακτα αυτά μέτρα κατάφεραν τελικά να σταματήσουν το κύμα των τραπεζικών καταρρεύσεων. Το τσουνάμι αποφεύχθηκε. Για πόσο όμως ακόμα; Τα οικονομικά επιτελεία και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μοιράζουν τις συνήθεις ερμηνείες και τις συνήθεις διαβεβαιώσεις: η Silicon Valley Bank, η Signature Bank, η Credit Swiss ήταν εξαιρέσεις. Η χρεοκοπία τους οφείλεται στα λάθη τους, στα σκάνδαλα, την κακοδιαχείριση. «Θέλω να διαβεβαιώσω, ακόμα μία φορά, όλους τους Έλληνες καταθέτες», δήλωσε λίγες ώρες μετά την χρεωκοπία της Credit Swiss ο Μητσοτάκης, «ότι το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είναι ισχυρό και ότι οι καταθέσεις τους είναι προστατευμένες». Πρόκειται για καθαρό ψέμα.
Υπόδειγμα
Η SVB ήταν μέχρι πριν από λίγους μήνες το υπόδειγμα της «υγειούς επιχειρηματικότητας». Τον Φεβρουάριο του 2023, λίγες μόνο μέρες δηλαδή πριν από την χρεοκοπία, το αμερικανικό περιοδικό Forbes (αυτό που δημοσιεύει κάθε χρόνο τις γνωστές λίστες με τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου) την κατέταξε στην 20η θέση του καταλόγου με τις 50 καλύτερες αμερικανικές τράπεζες.3 Ο Creg Becker, ο διευθύνων σύμβουλος (το «μεγάλο αφεντικό» δηλαδή) της SVB ήταν μέχρι την κατάρρευση της μέλος «Πρώτης Τάξης» του «συμβουλίου διευθυντών» του παραρτήματος του Σαν Φρανσίσκο της FED.4 Μέλος του ανώτατου συμβουλευτικού σώματος της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας, δηλαδή.
Η SVB ιδρύθηκε to 1983 από δυο τραπεζίτες, τον Bill Biggerstaff και τον Robert Medearis, με στόχο την «εξυπηρέτηση των νεοφυών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας» (start-ups) που είχαν αρχίσει να πολλαπλασιάζονται με εκρηκτικό ρυθμό την εποχή εκείνη αλλά «αγνοούνταν από τον κλάδο των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, ο οποίος απαιτούσε από τις εταιρίες να εμφανίζουν περιουσιακά στοιχεία και κέρδη προκειμένου να θεωρούνται αξιόπιστες».5 «Τότε και τώρα», κόμπαζε στα 20α της γενέθλια το 2003 η τράπεζα, «η αποστολή της Silicon Valley Bank ήταν και παραμένει να βοηθήσει αυτούς τους επιχειρηματίες να πετύχουν μέσω της καινοτομίας, της αφοσίωσης και της έξυπνης ανάληψης κινδύνων». Μέσα σε αυτά τα 20 χρόνια, συνέχιζε το κείμενο «υποστηρίξαμε πάνω από 30 χιλιάδες επιχειρηματικές εταιρίες στον δρόμο προς την επιτυχία, ανάμεσά τους και κάποιες από τις πιο γνωστές στον τομέα της τεχνολογίας».6
Η κατάρρευσή της, όμως, δεν πυροδοτήθηκε από μια τρικυμία «κόκκινων δανείων». Αυτό που τη οδήγησε στα βράχια δεν ήταν κάποιες μαζικές αποτυχίες των νεοφυών επιχειρήσεων που είχε χρηματοδοτήσει. Η σημερινή κρίση δεν έχει καμιά σχέση με τα «τοξικά δάνεια» που έσπρωξαν το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα στον γκρεμό το 2008-2009. Αυτό που οδήγησε την SVB στη χρεοκοπία δεν ήταν το «υπερβολικό ρίσκο» αλλά ο «συντηρητισμός» της – η προσπάθεια αποφυγής του ρίσκου.
Η προηγούμενη κρίση
Η αφορμή για το ξέσπασμα της προηγούμενης τραπεζικής κρίσης ήταν ο πυρετός των «στεγαστικών δανείων χωρίς εξασφαλίσεις» που είχε καταλάβει τις αμερικανικές (κύρια) τράπεζες τα προηγούμενα χρόνια. Πίσω από τις επιτηδευμένες αυτές λέξεις κρυβόταν ένα απλό σατανικό σχέδιο: οι τράπεζες άρχισαν να μοιράζουν στεγαστικά δάνεια σε φτωχούς με μοναδική εγγύηση το ακίνητο που θα αγόραζαν. Οι τράπεζες ήξεραν από την αρχή ότι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι των δανειοληπτών αυτών δεν θα κατάφερνε τελικά να εξυπηρετήσει το δάνειό του. Αλλά δεν τις ένοιαζε. Για δύο λόγους: πρώτον, γιατί οι μαζικές αγορές θα ανέβαζαν την αξία της γης – πράγμα που σήμαινε ότι οι τράπεζες θα μπορούσαν να κατασχέσουν και να μοσχοπουλήσουν στη συνέχεια τα ακίνητα των δανειοληπτών που δεν θα κατάφερναν να πληρώσουν τις δόσεις τους. Δεύτερον, γιατί οι αλγόριθμοι τους διαβεβαίωναν ότι τα ποσοστά των δανείων που θα κοκκίνιζαν κάθε χρόνο θα ήταν σχετικά μικρά – οι τράπεζες θα μπορούσαν άνετα να καλύψουν τα κενά έως ότου βρεθούν κάποια άλλα «κορόιδα» για να αγοράσουν τα ακίνητα που θα έβγαιναν στο σφυρί – με ένα νέο «στεγαστικό δάνειο χωρίς εγγυήσεις» φυσικά.
Αλλά οι υπολογισμοί τους έπεσαν έξω: τα δάνεια άρχισαν να κοκκινίζουν με εξωφρενικούς ρυθμούς, η αύξηση της αξίας της γης «αναβλήθηκε» και η θάλασσα των καθυστερούμενων δόσεων άρχισε να κοκκινίζει τα ίδια τα ταμεία των τραπεζών. Τον Μάρτιο του 2008 η Αμερικανική Κεντρική Τράπεζα κατάφερε με ένα έκτακτο δάνειο 25 δις δολαρίων να διασώσει την Bear Stearns -το πρώτο μεγάλο θύμα των τοξικών στεγαστικών δανείων. Η «κρατική παρέμβαση» ξεσήκωσε την εποχή εκείνη μια θύελλα διαμαρτυριών από τους ταλιμππάν της ελεύθερης αγοράς: «Θυμηθείτε την 14η Μαρτίου 2008», έγραφε ο Μάρτιν Γουλφ, ο οικονομικός αρχισυντάκτης της εφημερίδας Financial Times. «Ήταν η ημέρα στην οποία το όραμα ενός παγκόσμιου καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς πέθανε. Με την απόφασή της να σώσει την Bear Stearns, η Federal Reserve (η αμερικανική κεντρική τράπεζα), το ίδρυμα που είναι υπεύθυνο για τη νομισματική πολιτική στις ΗΠΑ, ο κύριος πρωταγωνιστής του καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς, κήρυξε αυτή την εποχή τελειωμένη».7
Οι επενδυτές, οι χρηματιστές και οι τραπεζίτες, όμως, ανάσαναν με ανακούφιση. Ο κίνδυνος είχε απομακρυνθεί. Το κράτος είχε αποδείξει, για μια ακόμα φορά, ότι ήταν έτοιμο να πετάξει στο καλάθι των αχρήστων τα νεοφιλελεύθερα ιδεολογήματά του και να σπεύσει να διασώσει τους «δικούς» του -επιχειρήσεις και επιχειρηματίες- όταν αντιμετώπιζαν δυσκολίες. Η χαρά τους όμως αποδείχτηκε πρόωρη: τον Σεπτέμβρη του 2008, έξι μήνες αργότερα όλες οι προσπάθειες διάσωσης της Lehman Brothers απέτυχαν. Και το όραμα του «καπιταλισμού της ελεύθερης αγοράς» επέστρεψε όχι σαν το γλυκό όνειρο που φανταζόταν ο Μάρτιν Γουλφ αλλά σαν εφιάλτης. Η ιστορία όμως της πορείας από την διάσωση της Bear Stearns στην κατάρρευση της Lehman Brothers δεν έχει διδάξει μάλλον τίποτα σε όλους αυτούς που σπεύδουν τώρα να μας διαβεβαιώσουν ότι «το τραπεζικό μας σύστημα είναι ισχυρό».
Επενδύοντας στην ασφάλεια
«Τον Μάρτιο του 2021, η SVB είχε αυτό που θα μπορούσε να θεωρηθεί αξιοζήλευτο πρόβλημα» έγραφε λίγες μέρες μετά την κατάρρευση το πρακτορείο Bloomberg. «Οι πελάτες της ξεχείλιζαν από μετρητά». Οι καταθέσεις είχαν διπλασιαστεί μέσα στους προηγούμενους 12 μήνες, από τα 62 δις δολάρια στα 124 δις δολάρια. «Αυτή η άνοδος του 100% ξεπέρασε κατά πολύ το 24% της JPMorgan Chase & Co. και το άλμα του 36,5% της First Republic Bank…»8
Ο Becker, το αφεντικό της SVB, δήλωνε ενθουσιασμένος από αυτή την επιτυχία. Τι καλύτερο θα μπορούσε να ζητήσει μια τράπεζα από καλούς πελάτες; «Η οικονομία της καινοτομίας είναι το καλύτερο μέρος του κόσμου», έλεγε σε μια συνέντευξη τον Μάη του 2021. «Είμαστε πολύ τυχεροί που βρισκόμαστε ακριβώς στο κέντρο του».9
Αλλά το μυστικό της επιτυχίας της πελατείας της τράπεζας δεν ήταν οι φανταστικές πωλήσεις αλλά τα χρήματα που μοίραζε για μια ακόμα φορά αφειδώς το κράτος και η κεντρική τράπεζα για να στηρίξει την οικονομία που δοκιμαζόταν την εποχή εκείνη από την πανδημία. Όπως είχε γίνει και την προηγούμενη φορά, στην κρίση του 2008-2009, έτσι και τώρα με την πανδημία τα τρισεκατομμύρια που «τύπωσαν» οι κεντρικές τράπεζες αντί να στηρίξουν τους εργάτες που έχαναν τις δουλειές τους και τις φτωχές οικογένειες που έμεναν χωρίς εισόδημα κατέληξαν στην κερδοσκοπία, φουσκώνοντας με αυτόν τον τρόπο ακόμα περισσότερο την γιγαντιαία «φούσκα» που κρέμεται πάνω από την παγκόσμια οικονομία. «Τα επιχειρηματικά κεφάλαια», (venture capitals) οι χρηματοπιστωτικές εταιρίες που κερδοσκοπούν μεταπηδώντας συνεχώς από τη μια επιχείρηση στην άλλη, «συγκέντρωσαν πάνω από 330 δισεκατομμύρια δολάρια μέσα στο 2021» γράφει το Bloomberg. Ο Becker μπορεί να κόμπαζε ότι η τράπεζά του βρισκόταν στο «κέντρο της οικονομίας της καινοτομίας» όμως στην πραγματικότητα η σχέση της με τις νεοφυής επιχειρήσεις πέρναγε μέσα από αυτά τα venture capitals – που ήταν οι μεγαλύτεροι της πελάτες. Μέσω των «κεφαλαίων» αυτών ένα μεγάλο κομμάτι από την κρατική στήριξη «για την αντιμετώπιση της πανδημίας» κατέληξε το 2021 στα ταμεία της SVB.
Η φυσιολογική λειτουργία των τραπεζών είναι να δανείζονται και να δανείζουν. Τα κέρδη τους τυπικά προέρχονται από την διαφορά ανάμεσα στο επιτόκιο που πληρώνουν στους καταθέτες τους και τα επιτόκια που εισπράττουν από τους δανειστές τους. Οι τράπεζες είναι υποχρεωμένες από την ίδια τους την φύση να δανείζουν το μεγαλύτερο κομμάτι από τις καταθέσεις που συγκεντρώνουν όχι μόνο για να κερδίζουν αλλά και για να μπορούν να πληρώνουν τους τόκους που έχουν υποσχεθεί στους καταθέτες τους. Οι πελάτες της SVB, όμως, κάθονταν ήδη πάνω σε ένα βουνό από μετρητά το 2021 και το 2022. Και σαν να μην έφτανε αυτό, η οικονομία ήταν βυθισμένη στην ύφεση της πανδημίας και οι επενδύσεις είχαν παγώσει. Η ζήτηση για νέα δάνεια είχε πιάσει πάτο.
Τι έκανε η διοίκηση της SVB; Αυτό που έκαναν όλες οι σοβαρές τράπεζες του κόσμου: επένδυσε τα χρήματα που της περίσσευαν σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου. Η απόδοση των αμερικανικών ομολόγων μπορεί να ήταν μικρή αλλά ήταν σίγουρα μεγαλύτερη από τα επιτόκια που προσέφερε η τράπεζα στους καταθέτες της. Όσο για το ρίσκο, αυτό ήταν πρακτικά μηδενικό: τα ομόλογα του αμερικανικού θεωρούνται η πιο ασφαλής επένδυση στον κόσμο.
Η εκτίναξη του πληθωρισμού και των επιτοκίων
Το 2022 το ξεχασμένο φάντασμα του στασιμοπληθωρισμού, η μάστιγα της δεκαετίας του 1970, βγήκε απειλητικά από τον χρονοντούλαπο της ιστορίας. Οι κεντρικοί τραπεζίτες σε ολόκληρο τον κόσμο έσπευσαν να αντιμετωπίσουν τη νέα πρόκληση με τα εργαλεία που την είχαν αντιμετωπίσει και οι πρόγονοί τους πριν από τριάντα χρόνια: με την αύξηση των επιτοκίων, την κατάργηση των προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης και τον τερματισμό της πολιτικής του «εύκολου και φτηνού χρήματος». Ο πληθωρισμός σύμφωνα με τις κυρίαρχες νεοφιλελεύθερες θεωρίες οφείλεται στην υπερθέρμανση της οικονομίας, στην υπερβολική ζήτηση που αδειάζει τα ράφια προσφέροντας έτσι την ευκαιρία στους εμπόρους και τους παραγωγούς να ανεβάζουν τις τιμές: για να παταχθεί ο πληθωρισμός θα πρέπει οι καταναλωτές να γίνουν φτωχότεροι – δηλαδή να αυξηθεί η ανεργία και να αναγκαστούν οι εργάτες να δεχτούν μικρότερα (πραγματικά) μεροκάματα.
Οι αυξήσεις των επιτοκίων άρχισαν πράγματι να αποθερμένουν την οικονομία. Οι πωλήσεις έπεσαν και οι επιχειρήσεις άρχισαν να σηκώνουν τις καταθέσεις τους για να αντιμετωπίσουν τις άμεσες ανάγκες τους -που δεν καλύπτονταν πλέον από τις τρέχουσες εισπράξεις. Τα ταμεία της SVB που είχαν παραγεμίσει το 2021 άρχισαν να αδειάζουν. Για να αντιμετωπίσει την αυξημένη ζήτηση η τράπεζα είχε πλέον μόνο μια λύση – να αρχίσει να ρευστοποιεί τα ομόλογα που είχε αγοράσει τις περασμένες χρονιές.
Τα ομόλογα, όμως, έχουν από την αρχή ενσωματωμένους τους τόκους στην ονομαστική τους αξία. Όταν το αμερικανικό δημόσιο εκδίδει ένα δεκαετές ομόλογο αξίας ενός εκατομμυρίου που λήγει το 2033 υπόσχεται να πληρώσει στον «κομιστή» το 2033 ένα εκατομμύριο. Για να το αγοράσει αυτό το ομόλογο ένα επενδυτής σήμερα δεν θα πληρώσει ένα εκατομμύριο: θα πληρώσει ένα εκατομμύριο μείον τους τόκους αυτών των δέκα ετών. Οι επενδυτές που αγοράζουν ομόλογα στην «δευτερογενή αγορά» - δηλαδή αυτά που θα έπρεπε να πουλήσει η SVB για να καλύψει τις ανάγκες της σε μετρητά- δεν νοιάζονται για το πόσο ήταν το επιτόκιο όταν εκδόθηκε ένα ομόλογο: τους νοιάζει πόσο είναι το επιτόκιο τώρα. Με απλά λόγια, όταν τα επιτόκια ανεβαίνουν η αξία των παλιών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά πέφτει. Αν η SVB κρατούσε τα ομόλογα στα συρτάρια της μέχρι να «ωριμάσουν» θα τα εξαργύρωνε χωρίς καμιά ζημιά. Αν αναγκαζόταν να τα πουλήσει στη δευτερογενή αγορά θα έχανε δισεκατομμύρια. Και αυτό ακριβώς έγινε. Η συντηρητική επιλογή της «πιο ασφαλούς επένδυσης στον κόσμο» μετατράπηκε σε παγίδα για την SVB που την έσπρωξε στα τάρταρα. Το Bloomberg υπολογίζει ότι η τράπεζα έχασε πάνω από 15 δισεκατομμύρια δολάρια από πωλήσεις ομολόγων πριν από την λήξη τους το 2022. Το ποσό αυτό ήταν ελάχιστα μόνο μικρότερο από την χρηματιστηριακή αξία των 16,2 δις που είχε εκείνη τη στιγμή η τράπεζα. Στην ουσία η επιλογή της επένδυσης στα «ασφαλή» ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου εξανέμισε ολόκληρο το κεφάλαιο της τράπεζας.
Ωρολογιακή βόμβα
Η επέμβαση των «αρχών» φρενάρισε το κύμα των χρεοκοπιών και των καταρρεύσεων. Προσωρινά, όμως, μόνο. Οι ίδιοι οι τρόποι με τους οποίους οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να ελέγξουν την κρίση έχουν βάλει από τώρα τα θεμέλια για το επόμενο «θερμό επεισόδιο». Το οποίο μάλλον δεν θα αργήσει και πάρα πολύ.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο τρόπος που οι ελβετικές τραπεζικές και κυβερνητικές αρχές αντιμετώπισαν τους ομολογιούχους τύπου «ΑΤ1» της CS. Τα ομόλογα αυτά θεωρούνται ομόλογα «χαμηλής εξασφάλισης» αλλά προσφέρουν καλύτερα επιτόκια στους επενδυτές -για αυτό είναι ένα από τα αγαπημένα «εργαλεία» των κερδοσκόπων. Η ιδιαιτερότητά τους είναι ότι μετατρέπονται αυτόματα σε μετοχές αν η μετοχή της τράπεζας που τα έχει εκδώσει πέσει κάτω από ένα προσυμφωνημένο όριο -αν δηλαδή η τράπεζα αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Ή μπορεί και να μηδενιστούν κιόλας αν πχ η τράπεζα αναγκαστεί να δεχτεί βοήθεια από το κράτος η την κεντρική τράπεζα.
Αυτό ακριβώς έγινε στην περίπτωση της CS: η αξία των ομολόγων τύπου ΑΤ1 μηδενίστηκε. Συνολικά οι επενδυτές που είχαν αγοράσει αυτά τα ειδικά ομόλογα έχασαν 16 δισεκατομμύρια ελβετικά φράγκα (17 περίπου δις δολάρια). Στα μέσα Απριλίου μια ομάδα ομολογιούχων κατάθεσε μήνυση ενάντια στις ελβετικές αρχές. Οι ομολογιούχοι, λένε, έχουν πάγια προτεραιότητα απέναντι στους μετόχους. Αυτή η προτεραιότητα αντιστράφηκε στην περίπτωση της CS: οι μέτοχοι αποζημιώθηκαν, εν μέρει έστω, από τα 3,25 δις που πλήρωσε η UBS για την εξαγορά της CS. Οι ομολογιούχοι αντίθετα τα έχασαν όλα.
Τα συμφέροντα των κερδοσκόπων που είχαν επενδύσει στα ομόλογα αυτά μας είναι φυσικά παντελώς αδιάφορα. Αλλά οι τράπεζες θα δυσκολευτούν πολύ στο μέλλον να βρούνε αγοραστές για τα ομόλογα τύπου ΑΤ1: η χρεοκοπία της CS παρέσυρε στον τάφο και ένα από τα εργαλεία που είχαν δημιουργήσει οι κεντρικές τραπεζίτες στην κρίση του 2008 για να σταθεροποιήσουν το τραπεζικό σύστημα.
Μια μακρόσυρτη οικονομική κρίση
Η Silicon Valley Bank, η Signature Bank, η Credit Swiss είναι τα πρώτα μεγάλα θύματα της νέας τροπής που έχει πάρει η παγκόσμια οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008-2009. Χάρη στα προγράμματα διάσωσης των κυβερνήσεων και την πολιτική του εύκολου και φτηνού χρήματος (για τους πλούσιους και μόνο) των κεντρικών τραπεζών η κρίση αυτή δεν πήρε τις διαστάσεις που είχε πάρει η «Μεγάλη Ύφεση» του μεσοπολέμου. Αλλά η παγκόσμια οικονομία δεν συνήλθε ποτέ από το σοκ του 2008-2009.
Η Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, η διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου προέβλεψε, με μια δραματική προειδοποίηση στις αρχές του Απριλίου, ότι «η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πολύχρονη περίοδο αργής ανάπτυξης, με τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές να είναι χειρότερες εδώ και περισσότερο από 30 χρόνια… Η παγκόσμια οικονομία θα αναπτυχθεί με μέσο ετήσιο ρυθμό περίπου 3% τα επόμενα πέντε χρόνια, ένα ποσοστό πολύ χαμηλότερο από το μέσο όρο του 3,8% των δύο τελευταίων δεκαετιών…».10
Το μέλλον που μας προετοιμάζουν είναι μαύρο, γεμάτο από τέρατα: πληθωρισμός, ύφεση, ανεργία, φτώχεια, χρεοκοπίες. Αλλά είναι βαθιά γελασμένοι αν νομίζουν ότι θα το αποδεχτούμε με σταυρωμένα χέρια σαν μια θεομηνία.
Δεν είναι θεομηνία. Είναι καπιταλισμός: ένα γερασμένο σύστημα που το μόνο που έχει πια να προσφέρει στην ανθρωπότητα είναι η δυστυχία και η καταστροφή.
Σημειώσεις
1. https://www.theguardian.com/business/2023/mar/16/credit-suisse-takes-50bn-loan-from-swiss-central-bank-after-share-price-plunge
2. Λίγες μέρες αργότερα η πλειοψηφία του «Εθνικού Συμβουλίου» (της Κάτω Βουλής) καταψήφισε την συμφωνία. Η ψηφοφορία, όμως, ήταν στην ουσία συμβολική αφού η συμφωνία είχε υπογραφεί ήδη από μια κοινοβουλευτική επιτροπή, https://apnews.com/article/credit-suisse-ubs-switzerland-parliament-banking-regulation-eb4cb621a28db728cbe64aebc33a3f02
3. Οι καλύτερες αμερικανικές τράπεζες, Forbes Amerika’s Best Banks, https://www.forbes.com/lists/americas-best-banks/?sh=666ac769c0de
4. Ποιος είναι ο Creg Becker, ο επικεφαλής της χρεωκοπημένης SVB, https://www.reuters.com/markets/us/who-is-greg-becker-head-failed-silicon-valley-bank-2023-03-10/
5. H SVB γιορτάζει 20 χρόνια αφοσίωσης στην επιχειρηματικότητα, https://www.svb.com/news/company-news/silicon-valley-bank-celebrates-20-years-of-dedication-to-entrepreneurs
6. Στο ίδιο
7. https://www.ft.com/content/8ced5202-fa94-11dc-aa46-000077b07658
8. Bloomberg: VB’s 44-Hour Collapse Was Rooted in Treasury Bets During Pandemic, https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-03-10/svb-spectacularly-fails-after-unthinkable-heresy-becomes-reality?leadSource=uverify%20wall
9. Στο ίδιο
10. Global economy set for years of weak growth, IMF chief Kristalina Georgieva warns, https://www.ft.com/content/309d5a00-879d-4cd8-a0d7-41563f1cb16b