Στάση εργασίας και συγκέντρωση μπροστά στα γραφεία της ΕΥΔΑΠ στον Περισσό.
Οι ιδιωτικοποιήσεις, η αρπαγή των υδάτινων πόρων από τις πολυεθνικές, η καταστροφική για τη φύση μανία του καπιταλισμού απειλούν το πιο πολύτιμο αγαθό.
Ο Γιώργος Ράγκος προβάλλει τους εργατικούς αγώνες για να σώσουμε το νερό.
Οι προεκλογικές δηλώσεις του Μητσοτάκη ότι δεν θα ιδιωτικοποιήσει το νερό, μετά τη μαζική κατακραυγή του κόσμου, δεν έχουν την παραμικρή αξία.1 Η μάχη για την αποτροπή της ιδιωτικοποίησης και εμπορευματοποίησης του νερού και των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης, για μία δημόσια ενιαία διαχείριση του «κύκλου του νερού» κάτω από εργατικό έλεγχο, είναι από τις μεγαλύτερες που έχουμε να δώσουμε την επόμενη περίοδο.
Ιδιωτικοποίηση του νερού: από αγαθό σε εμπόρευμα
Το νερό είναι απαραίτητο για να διατηρηθεί στη ζωή ο άνθρωπος αλλά και κάθε οικοσύστημα του πλανήτη. Άρα, η καθολική και αδιάλειπτη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης πρέπει να είναι ζωτικό και θεμελιώδες ανθρώπινο και κοινωνικό δικαίωμα. Η ιδιωτικοποίηση του νερού στερεί αυτό το δικαίωμα.
Η βασική ιδέα πίσω από την ιδιωτικοποίηση του νερού, και κάθε ιδιωτικοποίηση, είναι ότι το κέρδος που παράγεται από τους ιδιώτες θα διοχετεύεται στις υποδομές και στους ελέγχους ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα του νερού και οι παρεχόμενες υπηρεσίες ύδρευσης. Όμως, όπου αυτή έγινε σήμαινε απώλεια του δημόσιου ελέγχου σε ένα βασικό κοινωνικό αγαθό, διάσπαση της ενιαίας διαχείρισης του κύκλου του νερού, μείωση των θέσεων εργασίας και επιδείνωση των εργασιακών σχέσεων, υπέρογκες αυξήσεις στα τιμολόγια, εκατομμύρια νοικοκυριά χωρίς πρόσβαση σε νερό, εγκατάλειψη των υποδομών, κακή ποιότητα νερού, μόλυνση των υδάτινων πόρων και «απροσδόκητα κέρδη» για τους ιδιώτες – «επενδυτές».
Το παράδειγμα της Αγγλίας
Πρόσφατα, η βρετανική εφημερίδα «Guardian» αποκάλυψε μία Έκθεση, από το 2002, επιστημόνων που προειδοποιούσε την τότε βρετανική κυβέρνηση για τους κινδύνους που δημιουργήθηκαν από την ιδιωτικοποίηση, το 1989, των υπηρεσιών ύδρευσης.2 Η Έκθεση, που κρατήθηκε μυστική όλα αυτά τα χρόνια, απέδιδε στις ιδιωτικές εταιρίες ύδρευσης την εκτεταμένη ρύπανση, από ακατέργαστα λύματα, στο βρετανικό οικοσύστημα. Οι 15 ιδιωτικές εταιρείες ύδρευσης έχουν στους ισολογισμούς τους χρέος 51 δισ. λίρες, ενώ την ίδια στιγμή έχουν διανείμει ως μερίσματα στους μετόχους 56 δισ. λίρες. Την ίδια στιγμή, οι λογαριασμοί του νερού είναι τόσο υψηλοί που 11,5 εκατομμύρια βρετανοί δεν μπορούν να τους εξοφλήσουν.
Η επικεφαλής της Έκθεσης, Τζέιν Γκούντολ, δήλωσε ότι: «Κατά την άποψή μου η ιδιωτικοποίηση δημιούργησε έναν κλάδο που είναι πλέον αδύνατο να ρυθμιστεί... Σήμερα η Εταιρεία Ρύθμισης Εταιρειών Ύδρευσης (Ofwat) έχει σχεδόν χάσει κάθε ρυθμιστικό έλεγχο στον υπερχρεωμένο κλάδο. Για παράδειγμα είναι πολύ δύσκολο να βεβαιώσουν ότι οι εταιρείες ύδρευσης θα επενδύσουν αρκετά για να περιορίσουν τη ρύπανση με λύματα, τις διακοπές παροχής νερού και τις διαρροές. Είναι πράγματα τα οποία είχαμε προβλέψει δύο δεκαετίες τώρα». Είναι τέτοια η καταστροφή που ακόμα και οι Εργατικοί δήλωσαν ότι θα επανεθνικοποιήσουν την ύδρευση και την αποχέτευση, όταν θα εκλεγούν στην κυβέρνηση.3
Αυτές οι συνέπειες της ιδιωτικοποίησης του νερού δεν αποτελούν βρετανική ιδιαιτερότητα. Σε όλη την Ευρώπη, εξαιτίας της οργής και των κινητοποιήσεων, υπάρχει ένα κύμα επιστροφής της ύδρευσης στο Δημόσιο ή στους Δήμους.4
Ελλάδα: Συνεχόμενη προσπάθεια ιδιωτικοποίησης…
Στην Ελλάδα, οι υπηρεσίες υδροδότησης και αποχέτευσης παρέχονται από την ΕΥΔΑΠ για την Αττική, την ΕΑΥΘ για την Θεσσαλονίκη και τις Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) για τους κατά τόπους Δήμους της επαρχίας. Οι ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ είναι Ανώνυμες Εταιρίες με το πλειοψηφικό πακέτο μετοχών να ανήκει στο Δημόσιο και οι ΔΕΥΑ είναι «Κοινωφελείς μη κερδοσκοπικές δημοτικές επιχειρήσεις».
Η πορεία ιδιωτικοποίησης του νερού ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2000 με την εισαγωγή, από την κυβέρνηση Σημίτη, της ΕΥΔΑΠ, όπως και άλλων ΔΕΚΟ, στο Χρηματιστήριο. Από τις 100 εκατ. μετοχές της ΕΥΔΑΠ, τις οποίες έχει στην κατοχή του το ελληνικό Δημόσιο, δόθηκαν στο «επενδυτικό κοινό» 25 εκατ. μετοχές καθώς και 6,5 εκατ. νέες μετοχές οι οποίες προήλθαν από αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου. Σήμερα, οι ιδιώτες κατέχουν το 39% των μετοχών της ΕΥΔΑΠ.
Όπως και με τον ΟΣΕ, και προκειμένου να γίνει «ελκυστική» η μετοχή της, η ΕΥΔΑΠ «σπάει στα δύο» και «μεταφέρει» όλα τα πάγια, και κυρίως το Εξωτερικό Υδροδοτικό Σύστημα (ΕΥΣ) Αττικής, σε μία νέα εταιρία, την ΕΥΔΑΠ Παγίων, η οποία δεν έχει δικό της προσωπικό και υπογράφει σύμβαση για τη λειτουργία και συντήρηση του ΕΥΣ Αττικής με την ΕΥΔΑΠ.
Με το δεύτερο Μνημόνιο, η κυβέρνηση ΝΔ - ΠΑΣΟΚ μεταβίβασε τα πλειοψηφικά πακέτα των μετοχών του Δημοσίου των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ στο Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) προκείμενου να τα ξεπουλήσει προς αποπληρωμή του χρέους. Η Ολομέλεια του ΣτΕ, το 2014, ακύρωσε αυτή την μετάβαση ως αντισυνταγματική γιατί «η αποξένωση από το ελληνικό Δημόσιο μετατρέπει κατ’ ουσίαν τη δημόσια επιχείρηση σε ιδιωτική, καθιστώντας αβέβαιη τη συνέχιση της παροχής προσιτών υπηρεσιών, υψηλής ποιότητας. Συνθήκη όμως που αντίκειται στις επιταγές του Συντάγματος, δεδομένου του μονοπωλιακού χαρακτήρα των υπηρεσιών, οι οποίες μάλιστα αφορούν στην παροχή ενός φυσικού αγαθού απαραίτητου για την επιβίωση».5
Με το τρίτο Μνημόνιο, και με νόμο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, μεταβιβάστηκαν, και πάλι, τα πλειοψηφικά πακέτα των μετοχών του Δημοσίου στην Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας, το λεγόμενο «Υπερταμείο». Και αυτή η μεταβίβαση ακυρώθηκε από το ΣτΕ, τον Φεβρουάριο του 2022, ως αντισυνταγματική6 αλλά η κυβέρνηση της ΝΔ, με νόμο, τον Ιούλιο του 2022, επαναμεταβίβασε τις μετοχές στο Υπερταμείο και μάλιστα αναδρομικά.
Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση έβαζε μπρος την ιδιωτικοποίηση των «παγίων» της ΕΥΔΑΠ. Το Μάη του 2020, το Υπουργείο Μεταφορών και Υποδομών, ξεκίνησε τη διαδικασία διαγωνισμού για την ιδιωτικοποίηση, μέσω ΣΔΙΤ, ύψους 291 εκατ. €, της διαχείρισης, λειτουργίας και συντήρησης, από το 2024 και για 20 χρόνια, του ΕΥΣ Αττικής.
Το ΕΥΣ Αττικής, όπου εργάζονται 200 άτομα από το μόνιμο προσωπικό της ΕΥΔΑΠ, περιέχει το 80% των συνολικών αποθεμάτων νερού, εξυπηρετεί το μισό πληθυσμό της Ελλάδας και περιλαμβάνει όλα τα φυσικά και τεχνητά ακίνητα και εγκαταστάσεις που είναι αναγκαία, από την άντληση του νερού μέχρι αυτό να φτάσει στη βρύση για κατανάλωση. Συνίσταται από ποταμούς που καταλήγουν σε τρεις τεχνητές λίμνες (Ευήνου, Μόρνου, Μαραθώνα) και μία φυσική λίμνη (Υλίκη), από πλήθος υπόγειων υδατικών πόρων, από εγκαταστάσεις άντλησης, αποθήκευσης, ελέγχου και ασφαλούς μεταφοράς του νερού έως τα τέσσερα διυλιστήρια νερού της Αττικής, στα οποία γίνεται η επεξεργασία για να μετατραπεί σε πόσιμο και ακολούθως η διανομή του προς κατανάλωση.
Το ΣτΕ, το 2022, ακυρώνει και το διαγωνισμό για την ιδιωτικοποίηση του ΕΥΣ καθώς αποδέχεται ότι «η παροχή ύδρευσης είναι ένα ενιαίο σύστημα από τις πηγές μέχρι τις βρύσες» και ότι ΕΥΔΑΠ και ΕΥΔΑΠ Παγίων «αποτελούν ενιαίο λειτουργικό σύστημα».7
Οι αποφάσεις του ΣτΕ δεν «ιδρώνουν το αυτί» της κυβέρνησης. Λίγες μέρες μετά από το έγκλημα στα Τέμπη, που «είχε τη σφραγίδα» της ιδιωτικοποίησης των σιδηροδρόμων, η κυβέρνηση κατεβάζει Πολυνομοσχέδιο, που αναρτήθηκε μόλις 4 (!) ημέρες για «διαβούλευση», με τίτλο: «Μετονομασία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας σε Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων και διεύρυνση του αντικειμένου της με αρμοδιότητες επί των υπηρεσιών ύδατος και της διαχείρισης αστικών αποβλήτων...». Η διαχείριση της ύδρευσης και αποχέτευσης, για όλη την Ελλάδα, μεταφέρεται σε μία Ρυθμιστική Αρχή, τη ΡΑΑΕΥ, που δεν θα υπάγεται καν στην εποπτεία του Δημοσίου, που σημαίνει την πλήρη ιδιωτικοποίηση των ΕΥΔΑΠ, ΕΑΥΘ και ΔΕΥΑ.8
Όλη αυτή η πορεία προσπάθειας ιδιωτικοποίησης των ΕΥΔΑΠ και ΕΑΥΘ συνοδεύτηκε και με την λειτουργία αυτών των εταιριών με «ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια» με ανάλογες συνέπειες και για τους εργαζόμενους σ’ αυτές αλλά και για όλη την κοινωνία. Στο ΔΣ της ΕΑΥΘ συμμετέχει η γαλλική πολυεθνική «Suez» που είναι υπεύθυνη για την ιδιωτικοποίηση του νερού σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Το μόνιμο προσωπικό της ΕΥΔΑΠ έχει μειωθεί κατά 50% σε σχέση με το 2003 και 70% σε σχέση με το 1995, έχουν επεκταθεί οι εργολαβίες, η μείωση των αποδοχών και οι ελαστικές σχέσεις εργασίας με 9 (!) διαφορετικές σχέσεις εργασίας να βρίσκονται σε ισχύ.9 Τα τιμολόγια της ΕΥΔΑΠ έχουν αυξηθεί κατά 150% σε σχέση με το 1999. Οι αποδοχές της διοίκησης της ΕΥΔΑΠ είναι συνδεδεμένες με την «επιτυχή εισπραξιμότητα» που σημαίνει ότι, για να αυξήσει η διοίκηση τις αποδοχές της, συνεργάζεται με εισπρακτική εταιρεία για την αποπληρωμή των οφειλών και διακόπτει την παροχή νερού σε νοικοκυριά για οφειλές 100 ευρώ και άνω.10
Επιπλέον, και σύμφωνα με στοιχεία του ΙΟΒΕ, μόνο το 2022, οι εταιρείες εμφιάλωσης πούλησαν στην Ελλάδα 2,25 δισ. λίτρα εμφιαλωμένου νερού και είχαν τζίρο 1,32 δις ευρώ. Εμφιαλωμένο νερό που προήλθε από την ιδιωτικοποίηση του νερού, ως φυσικού πόρου, μέσω της εμπορευματικής εκμετάλλευσης των φυσικών υδάτινων πηγών.11
… που τις σταμάτησαν οι αγώνες των εργαζόμενων και η αλληλεγγύη
Χρειάζεται να έχουμε καθαρό ότι η αποτροπή της ιδιωτικοποίησης των ΕΥΔΑΠ και ΕΑΥΘ δεν ήρθε μέσα από τις (καλοδεχούμενες) αποφάσεις του ΣτΕ αλλά από τις απεργίες και τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων που βρήκαν αμέριστη αλληλεγγύη από όλα τα υπόλοιπα κομμάτια της εργατικής τάξης και όλη την κοινωνία. Έτσι έγινε το αίτημα «να μην ιδιωτικοποιηθεί το νερό» να είναι μαζικά πλειοψηφικό. Το είδαμε στο δημοψήφισμα για το νερό στη Θεσσαλονίκη, στις μεγαλειώδεις φετινές συγκεντρώσεις – συναυλίες σε Θεσσαλονίκη και Δραπετσώνα, στις απεργιακές διαδηλώσεις μετά το έγκλημα στα Τέμπη.
Αυτό ανάγκασε και το ΣτΕ, που πάντα ήταν στο πλευρό της «τήρησης των μνημονιακών υποχρεώσεων», να γνωμοδοτεί κατά.
Τα Σωματεία εργαζομένων στην ΕΥΔΑΠ, στην ΕΑΥΘ είναι Σωματεία δυνατά, μαζικά και με μεγάλη εμπειρία αγώνων και απεργιών. Όλα αυτά τα χρόνια, κάθε προσπάθεια κάθε κυβέρνησης να «ανοίξει την πόρτα της ιδιωτικοποίησης» βρήκε απέναντί της απεργιακές κινητοποιήσεις. Από την απεργία για να μην δοθούν στους ιδιώτες μετοχές της ΕΥΔΑΠ και μέχρι την φετινή απεργία, στις 20 Μάρτη ενάντια στο Πολυνομοσχέδιο για την ΡΑΑΕΥ, και σε κάθε ενδιάμεση μάχη.
Διαβάζουμε στην «Εργατική Αλληλεγγύη», το 2016: «Με μια επιτυχημένη κινητοποίηση των εργαζομένων της ΕΥΔΑΠ και αλληλέγγυου κόσμου, ματαιώθηκε η γενική συνέλευση των μετόχων της ΕΥΔΑΠ, που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 1/12 στα κεντρικά στο Γαλάτσι. Ο Κώστας Λυμπέρης από το ΣΕΚΕΣ ΕΥΔΑΠ δήλωσε: “Ματαιώσαμε τη γενική συνέλευση των μετόχων. Επρόκειτο να πραγματοποιηθεί μια διαδικασία που επιβάλει το τρίτο μνημόνιο για να πάρουν τη ρευστότητα της ΕΥΔΑΠ. Εκτός από τα 33 εκατομμύρια ευρώ που έχουν ήδη πάρει και τα 20 εκατομμύρια που έχουν πάει στην τράπεζα Αττικής, άλλα 40 εκατομμύρια από τα αποθεματικά της ΕΥΔΑΠ θέλουν να τα δώσουν στους μετόχους. Δηλαδή Πόλσον, ΤΑΙΠΕΔ, τράπεζες κλπ. Πρόκειται για ένα στάδιο προαπαιτούμενο για να προχωρήσει η ιδιωτικοποίηση. Οι εργαζόμενοι της ΕΥΔΑΠ μαζι με κομμάτια της κοινωνίας αντιδράσαμε. Τα λεφτά της ΕΥΔΑΠ πρέπει να διατεθούν για μόνιμες προσλήψεις, για επενδύσεις σε υποδομές και δίκτυα κι όχι να χαριστούν στους τραπεζίτες και το ΤΑΙΠΕΔ. Θα μας βρίσκουν συνεχώς μπροστά τους. Όποια προσπάθεια και να κάνουν για την ιδιωτικοποίηση της ΕΥΔΑΠ δεν πρόκειται να τους περάσει”».12
Χρειάζεται, άμεσα, να οργανωθεί ένας νέος γύρος κινητοποιήσεων και απεργιών. Σ’ αυτή την κατεύθυνση, ήταν και η Σύσκεψη που οργάνωσε ο Συντονισμός Εργατικής Αντίστασης, την Τετάρτη 31 Μάη, για να ανοίξει η καμπάνια για απεργία από τους εργαζόμενους της ΕΥΔΑΠ ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού. Στην ανακοίνωση του, ο Συντονισμός αναφέρει: «Δεν χρειάζεται αναμονή για να κλιμακώσουμε τον αγώνα μέχρι η ΝΔ να κάνει το επόμενο βήμα. Η συντριπτική πλειοψηφία του κόσμου είναι ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού, γιατί ξέρει ότι αυτό θα σημάνει αυξήσεις, χειρότερη ποιότητα και αντεργατικές επιθέσεις. Το επόμενο βήμα να είναι δικό μας, με απεργία σε ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ και μια πανεργατική κινητοποίηση που θα τσακίσει προεκλογικά τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα του Μητσοτάκη και θα ανατρέψει τη Ρυθμιστική Αρχή και κάθε σχέδιο ιδιωτικοποίησης».13
Η μάχη ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του νερού είναι άρρηκτα δεμένη με τη μάχη ενάντια στη κλιματική κρίση και την καταστροφή του περιβάλλοντος και των υδάτινων πόρων.
Από τον «κύκλο του νερού»…
Η υδρόσφαιρα, η ποσότητα δηλαδή του νερού στον πλανήτη, είναι συγκεκριμένη και αναλλοίωτη. Απ’ όλο το νερό στη Γη, λιγότερο από το 1% προορίζεται για τις ανθρώπινες ανάγκες, το λεγόμενο «γλυκό νερό». Βρίσκεται σε ποτάμια, λίμνες και υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες με χωρική και χρονική ανισοκατανομή ανάλογα την περιοχή και την εποχή του έτους. Βραζιλία, Καναδάς, Κολομβία, Ινδονησία και Ρωσία έχουν το 40% αλλά Ινδία και Κίνα, όπου ζει και το ένα τρίτο του πλανήτη, έχουν λιγότερο από το 10%.
Για ολόκληρες χιλιετίες, ο «κύκλος του νερού» παρείχε αξιόπιστες προμήθειες και διατηρούσε τις συνθήκες που ευνοούσαν την ανθρώπινη ανάπτυξη και τον πολιτισμό σε όλο τον πλανήτη.
… στη «κρίση του νερού»
Όμως, τις τελευταίες δεκαετίες ο «κύκλος του νερού» αρχίζει να βρίσκεται «εκτός ισορροπίας». Όλες οι επιστημονικές προβλέψεις, ακόμα και για το άμεσο μέλλον, είναι δυσοίωνες εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της εντατικής άντλησης των υπόγειων αποθεμάτων του νερού για τις ανάγκες της βιομηχανίας και της βιομηχανοποιημένης γεωργίας και κτηνοτροφίας.
Αν σ’ αυτά προσθέσουμε τις ιδιωτικοποιήσεις των δικτύων ύδρευσης, τον τρόπο διαχείρισης και την εκτεταμένη μόλυνση των υδάτινων πόρων, διαμορφώνεται μια παγκόσμια «κρίση του νερού» με καταστροφικές επιπτώσεις που γίνονται, ήδη, αισθητές.14
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε πόσιμο νερό (ως το 2050 θα αυξηθούν σε 5 δισεκατομμύρια), από αυτά τα 844 εκατ., κυρίως γυναίκες και παιδιά, ταξιδεύουν περισσότερα από 30 λεπτά την ημέρα για να βρουν ένα ποτάμι ή μια πηγή, όπου τις περισσότερες φορές το νερό είναι μολυσμένο, αντί να εργάζονται ή να πηγαίνουν στο σχολείο ή να φροντίζουν τις οικογένειές τους. Ένα παιδί πεθαίνει κάθε 17 δευτερόλεπτα από ασθένειες που μεταδίδονται από το νερό, περίπου 850.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από διάρροια, σε περιοχές που υπάρχει έλλειψη πόσιμου νερού. 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια λόγω λειψυδρίας.15
Υπερθέρμανση του πλανήτη = Ξηρασία και μείωση των αποθεμάτων νερού
Φέτος, την Τρίτη 23 Μαΐου, «έσπασαν» τρία κλιματολογικά ρεκόρ, σε μία ημέρα, σε τρεις δείκτες με ιδιαίτερη σημασία για την πορεία υπερθέρμανσης του πλανήτη. Ο δείκτης επιφανειακής θερμοκρασίας της θάλασσας και ο δείκτης θερμοκρασίας αέρα βρέθηκαν σε ιστορικά υψηλά, ενώ η έκταση του θαλάσσιου πάγου σημείωσε ιστορικό χαμηλό. Το ότι, αυτά τα ρεκόρ, συμβαίνουν την ίδια ημέρα σημαίνει ότι δεν αποτελούν μεμονωμένες ανωμαλίες αλλά μία αλληλοσυνδεόμενη κατάσταση που επιβεβαιώνει μια αδιάλειπτη πορεία προς έναν θερμότερο πλανήτη που διαταράσσει τα καιρικά μοτίβα με αποτέλεσμα «ακραία καιρικά φαινόμενα», επιδείνωση της λειψυδρίας και μείωση των αποθεμάτων νερού.
Αυτή η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν αποτελεί κάποιο «φυσικό ή γεωλογικό» φαινόμενο. Είναι το αποτέλεσμα, κυρίως, της αύξησης των εκπομπών CO2 που προέρχονται από την εκτεταμένη και όλο αυξανόμενη καύση ορυκτών καυσίμων που εκτοξεύει τα κέρδη των καπιταλιστών.16
Η υπερθέρμανση οδηγεί στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας που κάνει το «γλυκό νερό» να γίνεται «αλμυρό», σε αύξηση των θανατηφόρων παθογόνων στους υδάτινους πόρους, σε μείωση του όγκου των λιμνών που «αποθηκεύουν» το 87% των αποθεμάτων «γλυκού» νερού αλλά η χειρότερη συνέπεια είναι η ξηρασία.
Όσο οι θερμοκρασίες αυξάνονται, τόσο περισσότερη ποσότητα νερού εξατμίζεται και τόσο μειώνονται τα αποθέματα. Σύμφωνα με Έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO),17 ο αριθμός και η διάρκεια των ξηρασιών αυξήθηκαν κατά 29% την περίοδο 2000 - 2020, σε σύγκριση με τις δύο προηγούμενες δεκαετίες. Τα τελευταία 20 χρόνια, η αποταμίευση υδάτων στην ξηρά μειώνεται με ρυθμό 1 cm ετησίως.
Ήδη, από φέτος την άνοιξη, περισσότερο από το ένα τέταρτο της Ευρώπης βρίσκεται αντιμέτωπο με ξηρασία. Πολλές χώρες προετοιμάζονται για μια επανάληψη του περσινού καλοκαιριού, που ήταν το θερμότερο των τελευταίων 500 χρόνων, αν όχι για μια χειρότερη κατάσταση. Η υπερθέρμανση αποδυναμώνει τους ευρωπαϊκούς αεροχειμάρρους και τα συστήματα πίεσης αέρα «κολλάνε» και δημιουργούν παρατεταμένες περιόδους ζέστης και ξηρασίας ή ακραίων βροχοπτώσεων. Οι παγετώνες και η χιονοκάλυψη της Ευρώπης μειώνεται, γεγονός που στερεύει, ζωτικής σημασίας, ποταμούς όπως ο Ρήνος, ο Δούναβης, ο Ροδανός, ο Πάδος. Στην Ιβηρική χερσόνησο και στη νότια Γαλλία, που πλήττονται από τη σοβαρότερη ξηρασία, εδώ και έναν αιώνα, τα αποθέματα του νερού θα περιοριστούν έως και κατά 40% έως το 2050. Φέτος, η αγροτική παραγωγή της Ισπανίας, και κυρίως το ελαιόλαδο, έχει μειωθεί στο μισό, σε σχέση και με την χαμηλή περσινή παραγωγή. Η τιμή του ελαιολάδου στην Ευρώπη έχει, σχεδόν, διπλασιαστεί.18
Η Ελλάδα δεν είναι έξω από αυτή την εικόνα. Αν και έχει δεχτεί ικανά ποσά βροχής, τη φετινή άνοιξη και τον Ιούνιο, η κατάσταση ξηρασίας παρατηρείται από ανησυχητική στην Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου έως επικίνδυνη στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.
Το Κέρας της Αφρικής (Αιθιοπία, Ερυθραία, Σομαλία, Τζιμπουτί, Κένυα και Σουδάν) είναι αντιμέτωπο με τη χειρότερη παρατεταμένη ξηρασία εδώ και δεκαετίες. «Η κλιματική αλλαγή... κατέστησε περίπου 100 φορές πιο πιθανή την ξηρασία στο Κέρας της Αφρικής... επηρέασε σημαντικά την αύξηση της θερμοκρασίας, που ευθύνεται για την κατακόρυφη άνοδο της εξατμισοδιαπνοής που οδήγησε στην αποξήρανση ρεκόρ των εδαφών και των φυτών... αν η θερμοκρασία ήταν κατά 1,2 βαθμό Κελσίου χαμηλότερη, ο συνδυασμός των μειωμένων βροχοπτώσεων και της εξατμισοδιαπνοής δεν θα είχαν οδηγήσει στην ξηρασία... 22 εκατομμύρια άνθρωποι απειλούνται με πείνα», αναφέρει το World Weather Attribution (WWA), ένα παγκόσμιο δίκτυο επιστημόνων που ερευνά τη σχέση μεταξύ ακραίων κλιματικών φαινομένων και της κλιματικής απορρύθμισης.19
Το πρόβλημα της ξηρασίας είναι τόσο έντονο στη Μέση Ανατολή όπου σε χώρες, όπως η Ιορδανία, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι μέχρι το τέλος του αιώνα θα πρέπει να έχει περιοριστεί η κατά κεφαλή κατανάλωση νερού στο μισό.
Για μια αναστροφή της κατάστασης θα χρειαζόταν τουλάχιστον μια δεκαετία ισχυρών βροχοπτώσεων αλλά η πρόβλεψη της γερμανικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, είναι πως οι βροχοπτώσεις θα μειωθούν κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας.
Η ξηρασία δημιουργεί και τις συνθήκες ούτως ώστε, όταν έρθουν οι βροχές, το έδαφος να μην είναι σε θέση να τις απορροφήσει. Ξηρό έδαφος, μεγάλα ύψη βροχής σε συνδυασμό με τσιμεντοστρώσεις, μπαζώματα ρεμάτων, αποψίλωση και καμένα δάση, δημιουργούν το καταστροφικό αποτέλεσμα των πλημμυρών, όπως είδαμε φέτος στην Ιταλία και πέρσι στο Πακιστάν. Από το 2000, οι καταστροφές που σχετίζονται με πλημμύρες αυξήθηκαν κατά 134% σε σύγκριση με τις δύο προηγούμενες δεκαετίες.
Ο ΟΗΕ και η Παγκόσμια Τράπεζα έχουν υπολογίσει πως η «κρίση του νερού» μπορεί να οδηγήσει σε προσφυγιά, τουλάχιστον, 700 εκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2030. Οι λεγόμενοι «κλιματικοί πρόσφυγες», σαν αυτούς που έπνιξε το ελληνικό λιμενικό στα ανοικτά της Πύλου.20
Πολυεθνικές: Υπεράντληση και μόλυνση των αποθεμάτων του νερού
Η σύγχρονη βιομηχανοποιημένη γεωργία και κτηνοτροφία, δημιούργημα των πολυεθνικών τροφίμων, εκμεταλλεύονται τεράστιες ποσότητες νερού. Μόνο η γεωργία καταναλώνει το 70% του γλυκού νερού στον πλανήτη. Η καλλιέργεια ενός κιλού ρυζιού απαιτεί 3.400 λίτρα νερού, η παραγωγή ενός κιλού βοδινού κρέατος απαιτεί έως 100.000 λίτρα νερού. Ορισμένα πηγάδια αναπληρώνονται φυσικά, αλλά άλλα, γνωστά ως «απολιθωμένοι υδροφόροι ορίζοντες», δεν αναπληρώνονται. Ο υδροφόρος ορίζοντας Ogallala, που παρέχει το 30% του νερού άρδευσης που χρησιμοποιείται από τους αγρότες στις ΗΠΑ, θα «στεγνώσει» στα επόμενα 25 χρόνια. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι 175 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ινδία και 130 εκατομμύρια στην Κίνα εξαρτώνται από τα σιτηρά που παράγονται από την υπεράντληση των υπόγειων υδάτων.
Ο φαύλος κύκλος συνίσταται στο ότι όσο πιο βαθιά ή πιο απρόσιτο είναι το νερό, τόσο περισσότερη ενέργεια θα πρέπει να δαπανηθεί για την άντλησή του στην επιφάνεια, πράγμα που σημαίνει ότι θα καίγονται περισσότερα ορυκτά καύσιμα, αυξάνοντας έτσι τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούν την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Η βιομηχανοποιημένη γεωργία και η κτηνοτροφία προκαλούν και ρύπανση των υδάτινων πόρων. Εκτός από τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα, που καταλήγουν στους υδροφόρους ορίζοντες, είναι και η κοπριά των ζώων. Ένα κοπάδι 100 αγελάδων γαλακτοπαραγωγής μπορεί να παράγει τόσα λύματα όσο μια πόλη 5.000 κατοίκων. Στο παρελθόν η κοπριά από τις αγελάδες διασκορπιζόταν πίσω στα χωράφια ως λίπασμα, αλλά, σήμερα, η εντατική γαλακτοκομία με την εργοστασιακή εκτροφή των αγελάδων, παράγει τόσο μεγάλες ποσότητες κοπριάς, που δεν είναι δυνατόν να τις δεχθεί το έδαφος και είτε πετιούνται σε ποτάμια και λίμνες είτε αποθηκεύονται σε τεράστιες δεξαμενές που, από τις διαρροές τους, μολύνουν τα υπόγεια ύδατα.21
Αν υπάρχει μία βιομηχανία, που συνδυάζει ρεκόρ για την κατανάλωση και μόλυνση του νερού και την εκπομπή αερίων που ευθύνονται για την υπερθέρμανση του πλανήτη, αυτή είναι η βιομηχανία «γρήγορης μόδας», οι γνωστές πολυεθνικές ρούχων. Καταναλώνει 79 δις m3 νερού ή το 10% (!) του συνόλου του νερού που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία. Χρειάζονται 3.000 λίτρα νερού για ένα βαμβακερό πουκάμισο, ποσότητα που θα κατανάλωνε ένας άνθρωπος σε 3 χρόνια. Ευθύνεται για το 20% της μόλυνσης του νερού παγκοσμίως. Η βαφή υφασμάτων είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος ρυπαντής του νερού. Μόνο μία πλύση συνθετικών ρούχων μπορεί να αφήσει έως και 700.000 ίνες μικροπλαστικών που καταλήγουν στην τροφική αλυσίδα. Οι ετήσιες εκπομπές άνθρακα είναι περισσότερες από ότι όλες μαζί από τις διεθνείς πτήσεις και τις θαλάσσιες μεταφορές.22
Φράγματα: Οι επόμενοι πόλεμοι θα είναι για το νερό;
Η μοιρασιά, των όλο και λιγοστών, υδάτινων πόρων θεωρείται ως ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για διαμάχες και (μελλοντικούς) πολέμους σε διάφορα άνυδρα ή ημί-άνυδρα σημεία του πλανήτη. Η μεγαλύτερη απειλή προέρχεται από την σχεδιαζόμενη κατασκευή νέων φραγμάτων. Τα φράγματα επηρεάζουν τη συνολική ροή του νερού και δημιουργούν συγκρούσεις γύρω από τη διαχείριση αυτού του νερού από κάθε χώρα. Τέτοιες συγκρούσεις είναι εδώ. Στο ποτάμι Μεκόνγκ μεταξύ της Κίνας και των γειτονικών Ασιατικών χωρών, στον Νείλο μεταξύ Αιθιοπίας, Αιγύπτου και Σουδάν, στον Τίγρη και στον Ευφράτη μεταξύ Τουρκίας, Συρίας, Ιράκ και Ιράν.23
Να αλλάξουμε το σύστημα για να σώσουμε το νερό
Έχοντας όλη αυτή την εικόνα, το σε ποιανού τα χέρια θα αφήσουμε το νερό είναι «ζήτημα ζωής ή θανάτου».
Σπάζοντας το φαύλο κύκλο της καταστροφής που φέρνει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, ανοίγουμε το δρόμο ώστε η εργατική τάξη να πάρει στα χέρια της τον έλεγχο της κοινωνίας και έτσι να οργανώσει συλλογικά, τοπικά και παγκόσμια, τον τρόπο διαχείρισης του «κύκλου του νερού» για να «σώσει το νερό» και να εξασφαλίσει την καθολική και αδιάλειπτη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης, σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη.
Σημειώσεις
1. https://sekes-eydap.gr/sekes-oi-diloseis-mitsotaki-einai-omologia-ittas-ton-politikon-idiotikopoiisis-tou-nerou
2. https://www.theguardian.com/environment/2023/may/20/revealed-warning-to-ministers-over-privatised-water-kept-secret-since-2002
3. https://www.theguardian.com/environment/2022/dec/02/water-renationalised-without-compensation-activists-shareholders-england
4. https://www.citizen.org/wp-content/uploads/top10-reasonstoopposewaterprivatization.pdf
5. https://www.constitutionalism.gr/ste1906-2014-eidap-taiped
6. https://www.makthes.gr/epitropi-symmorfosis-ste-i-kyvernisi-den-symmorfothike-me-tis-apofaseis-gia-to-nero-ofeilei-na-epistrepsei-eydap-eyath-sto-dimosio-apo-to-ypertameio-635205
7. https://sekes-eydap.gr/deftero-chastouki-tou-ste-gia-to-nero-bloko-stin-idiotikopoiisi-tou-efs
8. https://sekes-eydap.gr/nero-erchontai-afxiseis-timon-kai-i-rythmistiki-archi-proangelos-idiotikopoiisis/
9. https://ergatiki.gr/article.php?id=19839&issue=1361
10. https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/324253_eispraktores-thisayrizoyn-eis-baros-tis-eydap
11. https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/business-stories/i-machi-gia-ta-132-dis-tou-emfialomenou-nerou-ke-ta-nea-teli-pou-erchonte-grafimata
12. https://ergatiki.gr/article.php?issue=1252&id=14787
13. https://ergatiki.gr/article.php?id=27519
14. https://www.avgi.gr/entheta/prisma/444069_i-krisi-toy-neroy-kai-oi-epiptoseis-tis-gia-toys-anthropoys-kai-periballon
15. https://www.ieidiseis.gr/perivallon/112871/klimatiki-allagi-aneparkis-prosvasi-se-nero-gia-pano-apo-5-dis-anthropous-eos-to-2050
16. Γιώργος Ράγκος, Κλιματική καταστροφή: Ο καπιταλισμός δεν είναι βιώσιμος, ΣΑΚ, 154, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1382&
issue=154#gsc.tab=0
17. https://news.un.org/en/story/2023/04/1135852
18. https://www.worldweatherattribution.org/extreme-april-heat-in-spain-portugal-morocco-algeria-almost-impossible-without-climate-change
19. https://www.worldweatherattribution.org/human-induced-climate-change-increased-drought-severity-in-southern-horn-of-africa
20. https://www.ot.gr/2021/08/24/green/klimatiki-allagi/pagkosmia-trapeza-i-elleipsi-nerou-apeilei-700-ekat-anthropous-katalytis-gia-tin-pagkosmia-metanasteysi
21. Martin Empson, Food, agriculture and climate change, ISJ, 152, http://isj.org.uk/food-agriculture-and-climate-change
22. https://earth.org/fast-fashion-pollution-and-climate-change
23. https://www.ot.gr/2021/08/28/analyseis-2/oi-eperxomenoi-polemoi-gia-to-nero