Σουδάν 6 Απρίλη 2023
Ο Νίκος Λούντος αναλύει τις συνθήκες που έχουν μετατρέψει την Αφρική σε πεδίο πραξικοπημάτων και ανταγωνισμών.
Και επιμενει ότι η προοπτική των εξεγέρσεων είναι ανοιχτή.
Ξεκινώντας από τον Ατλαντικό Ωκεανό για να φτάσεις στην Ερυθρά Θάλασσα διασχίζεις τη Γουϊνέα, το Μαλί, τη Μπουρκίνα Φάσο, τον Νίγηρα, το Τσαντ και το Σουδάν. Είναι μια απόσταση 7.000 χλμ και σε όλες τις χώρες της διαδρομής έγιναν πραξικοπήματα από το 2020 μέχρι σήμερα. Το 2020 ο στρατός ανέτρεψε τον πρόεδρο του Μαλί. Το Σεπτέμβρη του 2021 ακολούθησε ο στρατός της Γουϊνέας. Σχεδόν δυο μήνες αργότερα, ο στρατός του Σουδάν έδιωξε τους πολιτικούς από τη μεταβατική κυβέρνηση και σταμάτησε τη διαδικασία εκδημοκρατισμού που είχε ξεκινήσει με την επανάσταση του 2018-2019. Το Γενάρη του 2022 ανατράπηκε ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο και τον Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς ο αντισυνταγματάρχης που είχε πάρει την εξουσία ανατράπηκε από άλλους αξιωματικούς. Στο μεταξύ, ο δικτάτορας του Τσαντ είχε σκοτωθεί τον Απρίλη του ‘21 και μια χούντα με επικεφαλής τον γιο του πήρε την εξουσία. Παρά την υπόσχεση για δημοκρατική μετάβαση, η χούντα σκλήρυνε το πραξικόπημά της τον Οκτώβρη του ‘22 σκοτώνοντας δεκάδες διαδηλωτές που ζητούσαν πολιτική κυβέρνηση. Φέτος τον Ιούλη ο στρατός ανέτρεψε τον πρόεδρο Μπαζούμ στον Νίγηρα και τον Αύγουστο έγινε πραξικόπημα στη Γκαμπόν πιο νότια από όλες τις προηγούμενες χώρες.
Όπως θα περίμενε κανείς, γνωρίζοντας την ιμπεριαλιστική υποκρισία, κάποια από αυτά τα πραξικοπήματα ξεσήκωσαν την αντίδραση της “διεθνούς κοινότητας”, απειλές επεμβάσεων και κυρώσεις, ενώ κάποια άλλα πέρασαν στα ψιλά. Στο Σουδάν οι πραξικοπηματίες δέχτηκαν απλώς “συστάσεις”. Στο Τσαντ, η ΕΕ και η Γαλλία λίγο έλειψε να δώσουν συγχαρητήρια στη χούντα. Ο συνταγματάρχης που κυβερνάει τη Γουϊνέα πήγε τον Σεπτέμβρη στη Νέα Υόρκη για τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ χωρίς κανένα πρόβλημα. Αλλά, στο Μαλί, τη Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα, εκεί οι ιμπεριαλιστές δηλώνουν σε κάθε τόνο ότι είναι με τη δημοκρατία και ενάντια στους δικτάτορες.
Στην πραγματικότητα, ήταν το πραξικόπημα στον Νίγηρα αυτό που έβαλε τη Δυτική Αφρική στο κέντρο της προσοχής και άρχισε να γίνεται διεθνές θέμα ότι η περιοχή ζει στο ρυθμό των πραξικοπημάτων. Μόλις τρεις βδομάδες πριν από το πραξικόπημα, ο Υπουργός Εξωτερικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Τζουζέπ Μπορέλ, είχε συναντηθεί με τον πρόεδρο Μπαζούμ και είχε δηλώσει πως ο Νίγηρας είναι “απάγκιο σταθερότητας”, και “συμπαγής, αξιόπιστος εταίρος, τόσο πολιτικά όσο και σε ό,τι αφορά στην ασφάλεια. Υποστηρίζουμε τον πρόεδρο Μπαζούμ στο έπακρο, με όλες μας τις δυνάμεις”. Δεν ήταν μικρό ρεζιλίκι για την Ευρωπαϊκή Ένωση να βλέπει στο “απάγκιο σταθερότητας” τον στρατό να παίρνει την εξουσία και στους δρόμους να πανηγυρίζουν κρατώντας ρώσικες σημαίες. Ο πόλεμος στην Ουκρανία μεγέθυνε ακόμη περισσότερο τον πανικό. Η παρουσία του “ιδιωτικού στρατού” της Βάγκνερ στην Αφρική έκανε τα ΜΜΕ να πλάθουν σενάρια για τον Πούτιν και τον Πριγκόζιν που βρίσκονταν πίσω από κάθε πραξικόπημα στην Αφρική. Το αφεντικό της Βάγκνερ, Πριγκόζιν, σκοτώθηκε στα τέλη Αυγούστου στο περιβόητο αεροπορικό “δυστύχημα”, αλλά τα πραξικοπήματα δεν αναιρέθηκαν.
Ο Νίγηρας είναι μια από τις φτωχότερες χώρες στον κόσμο, υπανάπτυκτη και αγροτική, όπου ένα στα 25 παιδιά πεθαίνει στη γέννα. Κι όμως σε αυτή τη χώρα αποφάσισαν να επιβάλουν τις πιο σκληρές κυρώσεις για να την τιμωρήσουν που άφησε το “δημοκρατικό δρόμο”. Η χούντα ανακοίνωσε περικοπές στον προϋπολογισμό του 2023 κατά 40%, λόγω της διακοπής της Δυτικής “βοήθειας”. Οι χώρες της ECOWAS (Οικονομική Κοινότητα χωρών Δυτικής Αφρικής) όχι μόνο επέβαλαν κυρώσεις αλλά συνεχίζουν να απειλούν με στρατιωτική επέμβαση. Η Νιγηρία κόβει το ρεύμα και δεν επιτρέπουν να μπουν καύσιμα. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι είναι αντιμέτωποι με τον θάνατο από πείνα.
Θυσία στο ουράνιο
Ούτε η δημοκρατία, ούτε τα παιδιά που πεθαίνουν απασχολούν τους ιμπεριαλιστές στον Νίγηρα. Το πρώτο που τους απασχολεί είναι το ουράνιο, βασική ύλη για πυρηνικά όπλα, πυρηνική ενέργεια αλλά και ιατρικό εξοπλισμό. Στον Νίγηρα εξορύσσεται το 5% της παγκόσμιας παραγωγής. Για τη Γαλλία που παράγει το 50% της ηλεκτρικής ενέργεια από πυρηνικά όλης της ΕΕ, τα τρία ορυχεία που ελέγχει στον Νίγηρα είναι μεγάλης σημασίας. Οι υπουργοί της Γαλλίας έθρεφαν σχέσεις με όλων των ειδών τα καθεστώτα του Νίγηρα για δεκαετίες. Η Κριστίν Λαγκάρντ προτού γίνει Πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ ήταν Υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας και πήγαινε μαζί με την ηγεσία της Areva-Orano, της κρατικής πυρηνικής εταιρείας στον Νίγηρα για να εξασφαλίσει ότι το Παρίσι θα έχει πάντα το πάνω χέρι στα ορυχεία. Η σύνδεση με το ουράνιο ήταν τέτοια που το δεξί χέρι της Λαγκάρντ στο Υπουργείο όταν έφυγε από την κυβέρνηση προσπάθησε να μεταπηδήσει στην ηγεσία της Areva-Orano. Από το 1960 που ο Νίγηρας έγινε τυπικά ανεξάρτητη χώρα, η Γαλλία δεν νοιάστηκε για τα όποια πραξικοπήματα. Την ανεξαρτησία στον Νίγηρα την είχε ανταλλάξει με μια συμφωνία το 1961 για γαλλικό μονοπώλιο στα ορυχεία, όπως αντίστοιχα έκανε και με άλλες πρώην αποικίες της.
Η “ειδική σχέση” της Γαλλίας με τη Δυτική Αφρική δεν ήταν ποτέ απλώς γαλλική υπόθεση. Ήταν κομμάτι των συμφωνιών για την ίδρυση της ΕΟΚ που μετέπειτα έγινε Ευρωπαϊκή Ένωση. Εξάλλου, μία από τις τρεις κοινότητες που οδήγησαν στην ΕΕ (δίπλα στην ΕΟΚ και την Ένωση Άνθρακα και Χάλυβα) ήταν η ΕΥΡΑΤΟΜ για την Ατομική Ενέργεια, που στην πράξη σήμαινε γαλλικός έλεγχος στο ουράνιο. Η ΕΥΡΑΤΟΜ ιδρύθηκε το 1957, την ίδια χρονιά που στον Νίγηρα ανακαλύφθηκε ένα μεγάλο κοίτασμα ουρανίου, καθώς οι Γάλλοι έσκαβαν για να γδύσουν τη χώρα από το χαλκό. Τα κοιτάσματα ουρανίου σε άλλες χώρες της γαλλοκρατούμενης Αφρικής ήταν γνωστά από νωρίτερα. Ένα μέρος του πυρηνικού υλικού με το οποίο οι ΗΠΑ δολοφόνησαν μαζικά τον πληθυσμό στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι προήλθε από τις γαλλικές αποικίες της Αφρικής. Οι ΗΠΑ μετά τον πόλεμο και μετά τα αντιαποικιακά κινήματα που οδήγησαν σε ανεξαρτησία, στήριξαν το γαλλικό και κατ’επέκταση ευρωπαϊκό έλεγχο στη Δυτική Αφρική σαν αντίβαρο σε πιθανή διείσδυση της ΕΣΣΔ. Στην Αφρική δεν επανέλαβαν το παράδειγμα του Βιετνάμ και της Ινδοκίνας, όπου επιχείρησαν να αναλάβουν τον έλεγχο μετά τη φυγή των Γάλλων.
Οι εκβιαστικές συμφωνίες με τις οποίες κράτησε οικονομικά το πάνω χέρι η Γαλλία στις πρώην αποικίες της οδήγησε σε καταστάσεις που χαρακτηρίστηκαν “νεο-αποικιοκρατία”. Κάποια από τα νέα καθεστώτα ήταν τυπικά ανεξάρτητα, αλλά παρέμειναν δέσμια των Δυτικών εταιρειών, του χρέους και της “βοήθειας”. Στην πράξη αυτό σήμαινε καμία ανάπτυξη και διαιώνιση της εξάρτησης από την εξαγωγή πρώτων υλών. Ο Νίγηρας δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ανήκει σε αυτήν την κατηγορία. Το υπέδαφός του φωτίζει και βάζει σε κίνηση τις βιομηχανίες της Γαλλίας, αλλά τα μωρά πεθαίνουν γιατί τα νοσοκομεία δεν έχουν ρεύμα. Το μεγαλύτερο μέρος της υποσαχάριας Αφρικής πήγε ανάποδα στο ρεύμα της μεταπολεμικής ανάπτυξης. Στα μεγάλα κέντρα του καπιταλισμού συσσωρευόταν κεφάλαιο και επενδύσεις, ακόμη και πρώην φτωχές χώρες ξεπηδούσαν σαν νέα κέντρα, την ώρα που η Αφρική μετατρεπόταν από οικονομικής άποψης σε λεπτομέρεια για τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Η Γαλλία συνέχισε να εκμεταλλεύεται τις πρώην αποικίες της σε Δυτική και Κεντρική Αφρική χωρίς να αναπτύσσονται σε αντάλλαγμα. Συνέχιζε να κλέβει το έδαφος και το υπέδαφος, να τις κρατάει δεμένες στο γαλλικό φράγκο, στο γαλλικό τραπεζικό σύστημα, στη διεθνή τοκογλυφία, και να εκμεταλλεύεται την εργατική δύναμη των νέων που μη μπορώντας να βρουν δουλειά στη χώρα τους έφευγαν και φεύγουν για το Παρίσι. Όσο για τη “δημοκρατία”, οι ΗΠΑ, η Γαλλία και το Βέλγιο στήριξαν το πραξικόπημα του Μομπούτου στο Κογκό το 1965, όπου ανατράπηκε και δολοφονήθηκε ο Πατρίς Λουμούμπα, ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρωθυπουργός. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘70, η μισή αμερικάνικη βοήθεια προς την Αφρική πήγαινε στον Μομπούτου.
Νέοι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί
Από το 2000 και μετά έγινε φανερό πως κανένας από τους ιμπεριαλιστές δεν παίζει μόνος του στην Αφρική. To 2000 η Κίνα οργάνωσε το πρώτο φόρουμ κινεζο-αφρικανικής οικονομικής συνεργασίας και πλέον είναι με τεράστια απόσταση η πρώτη χώρα σε διμερείς εμπορικές σχέσεις με την Αφρική, τέσσερις φορές πάνω από τις ΗΠΑ. Και όσον αφορά τις άμεσες επενδύσεις, οι κινέζικες είναι διπλάσιες σε σχέση με τις αμερικάνικες. Το 2013 δημοσιοποιήθηκε η κινέζικη πρωτοβουλία “Μία ζώνη, ένας δρόμος” και ήταν η χρονιά που τα κινέζικα δάνεια προς αφρικανικές χώρες έφτασαν στο ανώτατο σημείο. Όπως γράφει το CNN: “Η επίπτωση αυτής της χρηματοδότησης είναι ορατή σε όλη την Αφρική, όπου οι κάτοικοι μεγάλων πόλεων όπως το Λάγος, το Ναϊρόμπι και η Αντίς Αμπέμπα μετακινούνται καθημερινά σε σιδηροδρομικές γραμμές, εθνικές οδούς και αεροδρομια που χτίστηκαν τα τελευταία χρόνια με κινέζικα δάνεια και συχνά από κινέζικες κατασκευαστικές εταιρείες.”
Ενώ η Κίνα εξαγόραζε ή έχτιζε λιμάνια και σιδηροδρόμους, τα Εμιράτα έφταναν να γίνουν η 4η χώρα σε άμεσες επενδύσεις στην Αφρική, κυρίως στον αγροτικό τομέα, τις αεροπορικές εταιρείες και τις τηλεπικοινωνίες. Αυτές οι αλλαγές επισημοποιούνται στην τελευταία σύνοδο των BRICS στη Νότια Αφρική, όπου συμφωνήθηκε ότι τα Εμιράτα μαζί με τη Σαουδική Αραβία, την Αιθιοπία, την Αίγυπτο είναι ανάμεσα στις έξι καινούργιες χώρες που μπαίνουν στον οργανισμό. Από την άλλη πλευρά, στη Σύνοδο των G-20 που έγινε στην Ινδία, αποφασίστηκε πως η Αφρικανική Ένωση θα συμμετέχει στις συνόδους των 20 πλουσιότερων χωρών.
Όμως, υπήρξε και μια άλλη αλλαγή που εξηγεί ακόμη περισσότερο τη δυναμική που οδήγησε στα πραξικοπήματα. Μετά από αυτό που έμοιαζε δεκαετία του μέλιτος (2000-2010) επέστρεψε η αστάθεια και ο πόλεμος. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Λιβύη μετά την επέμβαση του 2011 είχε τεράστιες επιπτώσεις στη Δυτική Αφρική. Κομμάτια των πολιτοφυλακών που χρησιμοποιούσε ο Καντάφι για να ελέγχει τα περάσματα του Σαχέλ αυτονομήθηκαν, η βία προκάλεσε μετακινήσεις πληθυσμών, χτυπήθηκε η αγροτική παραγωγή και η φτώχεια έδωσε τη σειρά της σε νέα βία και εθνοτικές διαμάχες. Ο “τζιχαντισμός” μετατράπηκε σε απειλή στη Δυτική Αφρική και η Γαλλία έκανε επέμβαση στο Μαλί το 2012, διακηρύσσοντας πως σε λίγους μήνες όλα θα είχαν τελειώσει. Το 2014 αποφάσισε την επέκταση της επιχείρησης σε όλο το Σαχέλ. Αντί για συμμάζεμα, το 2015 η αποσταθεροποίηση απλώθηκε στον Νίγηρα και τη Μπουρκίνα Φάσο. Η Γαλλία που είχε στείλει ήδη στρατό, πρωτοστάτησε ώστε ο ΟΗΕ να οργανώσει επέμβαση με 15 χιλιάδες στρατιώτες. Όλα αυτά μπορεί να μην γίνονταν πρώτη είδηση στην Ευρώπη, αλλά η επέμβαση ήταν η δεύτερη σε αριθμό θανάτων κυανόκρανων μετά τον Λίβανο. Πάνω από 300 στρατιώτες του ΟΗΕ σκοτώθηκαν από το 2013 μέχρι σήμερα.
Ποια χώρα έβαλε το μεγαλύτερο μερίδιο σε αριθμό στρατιωτών στην “ανθρωπιστική” επέμβαση; Καθόλου τυχαία ήταν το Τσαντ. Ο πρόεδρος του Τσαντ, Ιντρίς Ντεμπί, έγινε ο αγαπημένος δικτάτορας των Γάλλων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Ντεμπί αναλάμβανε να παίξει τον ρόλο του τοπικού μαντρόσκυλου στο Σαχέλ, στέλνοντας το στρατό του όπου θα του ζητούσαν τα αφεντικά του. Τέτοια είναι η αγάπη της ΕΕ και της Γαλλίας για τη δημοκρατία, που όταν σκοτώθηκε ο Ντεμπί τον Απρίλη του ‘21 και έχοντας κυβερνήσει τη χώρα επί 31 συνεχή χρόνια, ο Μακρόν πήγε προσωπικά στην κηδεία του. Το ίδιο έκανε και ο Τζουζέπ Μπορέλ εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γι’ αυτό και όπως αναφέραμε, όταν ο γιος του Ντεμπί πήρε την εξουσία και άρχισε να σφάζει διαδηλωτές πέρσι τον Οκτώβρη, κανείς στην ΕΕ δεν έκανε φασαρία. Ο Μπορέλ μάλιστα ήταν πιο προκλητικός απ’ όλους. Μίλησε για τις “αξίες της δημοκρατίας” και ακολούθησε ένα μεγάλο “αλλά”: “είναι ανάγκη να εξασφαλίσουμε ότι το Τσαντ θα παραμείνει σταθερό για να συνεχίσει να παίζει το ρόλο του στη μάχη ενάντια στην αστάθεια στην περιοχή”.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση τα είχε καλά με τον Μπαζούμ στον Νίγηρα, όπως στήριξε τον Ντεμπί στο Τσαντ, όπως χρηματοδότησε τους δολοφόνους του Χεμέντι στο Σουδάν, όχι μόνο για να εξασφαλίσει τα συμφέροντά της, αλλά και γιατί αυτά τα καθεστώτα ανέλαβαν να εμποδίσουν με όση βία χρειαστεί τη μετακίνηση μεταναστών και προσφύγων προς την Ευρώπη. Στην ίδια κατεύθυνση ήταν και η στήριξη που έδωσε και δίνει η Γαλλία (και η κυβέρνηση Μητσοτάκη) στον επίδοξο δικτάτορα της Λιβύης, Χάφταρ. Το 2017 ο Μακρόν δημοσιοποίησε το σχέδιό του να στηθούν χοτ-σποτ στο Φεζάν (στη Νότια Λιβύη) όπου θα ξεδιαλέγονται οι πρόσφυγες και θα στέλνονται πίσω στον Νίγηρα και στο Τσαντ που χαρακτηρίστηκαν “ασφαλείς ζώνες”. Δηλαδή η Ευρωπαϊκή Ένωση για να πνίγει λιγότερους ανθρώπους στη Μεσόγειο ανέθεσε σε όποιον είχε ευχαρίστηση να σκοτώνει και να φυλακίζει μετανάστες κατά το δοκούν στις ερήμους του Σαχέλ. Έτσι φτάσαμε το 2021 να βρίσκονται στη Βραζιλία και στην Καραϊβική(!) πτώματα δεκάδων μεταναστών που προέρχονται από τη Σενεγάλη και την Ακτή Ελεφαντοστού. Ο κόσμος ρισκάρει τη ζωή του με φουσκωτές βάρκες μέσα στον ωκεανό για να φτάσει σε κάποιο από τα ισπανικά Κανάρια νησιά, από το να επιχειρήσει να περάσει μέσα από τις βάρβαρες πολιτοφυλακές που έχουν τη σφραγίδα της ΕΕ.
Με βάση αυτή την περιγραφή, είναι φανερό πόσο υποκριτική ήταν η συζήτηση για τον ρόλο της Ρωσίας στα πραξικοπήματα. Ο ρόλος της Βάγκνερ δεν είναι πολύ διαφορετικός από τον ρόλο που παίζει ο στρατός του Τσαντ (μεταμφιεσμένος ή όχι σε στρατό του ΟΗΕ) ή οι μισθοφόροι του Χάφταρ. Τμήματα του στρατού του Μαλί, του Νίγηρα, της Μπουρκίνα Φάσο, βλέποντας τον κίνδυνο να χάσουν τον έλεγχο της χώρας, ζήτησαν τη βοήθεια μισθοφόρων και τελικά ανέτρεψαν τις κυβερνήσεις, λέγοντας πως οι “δημοκρατικές” συμφωνίες με τη Γαλλία και τον ΟΗΕ δεν τους επιτρέπουν να επιβάλουν την τάξη απέναντι στον τζιχαντισμό. Υπάρχουν πολλοί ακόμη που θέλουν να πουλήσουν τέτοιες υπηρεσίες “ασφάλειας” μέσα σε τέτοιες συνθήκες. Ο Πολ Καγκάμε της Ρουάντας αφού δοξάστηκε διεθνώς ως σωτήρας της χώρας από τον εμφύλιο, τελικά κυβερνάει χωρίς αντιπολίτευση εδώ και 23 χρόνια και τώρα προσφέρεται να στείλει κι αυτός στρατό στο Μπενίν. Ίδιο χαρακτήρα είχε η βιασύνη των χωρών της ECOWAS να ανακοινώσουν επέμβαση στον Νίγηρα μετά το πραξικόπημα. Δεν ήταν απλώς πίεση των Γάλλων. Στην ECOWAS την ηγεσία την έχει η Νιγηρία που θέλει με κάθε τρόπο να δείξει ότι έχει πλέον τη δυνατότητα να είναι ο τοπικός χωροφύλακας σε όλη τη Δυτική Αφρική. Μέχρι στιγμής, αναγκάστηκαν να καταπιούν τις απειλές τους. Τώρα ο γαλλικός στρατός ανακοινώνει πως μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου οι 1.500 στρατιώτες του θα έχουν εγκαταλείψει τον Νίγηρα. Η κυβέρνηση της Μπουρκίνα Φάσο άλλαξε συμβολικά στα μέσα Οκτώβρη το όνομα της λεωφόρου Σαρλ ντε Γκολ σε Τόμας Σανκάρα. Από τον στρατηγό που έβαλε τις βάσεις της γαλλικής νεοαποικιοκρατίας σε ένα από τα σύμβολα του αγώνα ενάντια στην αποικιοκρατία.
Οι υπερβολές για τον ρόλο της Ρωσίας στις εξελίξεις είναι ακόμη πιο έντονες αν τις κοιτάξουμε από οικονομική άποψη. Η Ρωσία έχει μηδαμινή παρουσία στην υποσαχάρια Αφρική. Της αντιστοιχεί το 1% των άμεσων επενδύσεων σε ολόκληρη την ήπειρο και αυτό έχει να κάνει κυρίως με τη Μεσογειακή Αφρική (Αλγερία, Αίγυπτο). Οι εμπορικές σχέσεις είναι επίσης κυρίως με τη Βόρεια και με τη Νότια Αφρική, όχι την υποσαχάρια, και αφορούν ρώσικες εξαγωγές σιτηρών και όπλων. Μόνο το 0,4% των αφρικανικών εξαγωγών πηγαίνει στη Ρωσία και βασικά είναι φρούτα.
Στο μεταξύ, ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση μπλεκόταν σε αλλεπάλληλα βαλτώματα στη Δυτική Αφρική, οι ΗΠΑ έκαναν βήματα για να αυξήσουν τη στρατιωτική τους παρουσία. Το 2007, με πρωτοβουλία του Μπους και του Ράμσφελντ, δημιούργησαν την Africom, τη Διοίκηση Αφρικής του αμερικάνικου στρατού. Κάποιοι από τους στρατιωτικούς που τώρα έκαναν το “φιλο-ρώσικο” πραξικόπημα στον Νίγηρα είχαν εκπαιδευτεί από τις ΗΠΑ για τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Οι ΗΠΑ κρατάνε χαμηλό προφίλ και επιμένουν πως η παρουσία τους είναι ελάχιστη, αλλά σιγά σιγά έφτασαν τις 30 στρατιωτικές βάσεις από τη Σενεγάλη ως τη Σομαλία και από την Κένυα ως την Τυνησία. Γι’ αυτό και ακόμη και στην περίπτωση του Νίγηρα δεν βιάστηκαν να πάρουν θέση. Η χούντα είχε δηλώσει πως η αμερικάνικη βάση με τα ντρόουν και οι 1.100 Αμερικάνοι στρατιώτες δεν απειλούνται, ούτε τους ζήτησε να φύγουν.
Ενώ από τη μεριά του το Πεκίνο από το 2016 έχει στην Αφρική την πρώτη στρατιωτική βάση που χτίστηκε εκτός Κίνας, στο Τζιμπουτί. Αν μη τι άλλο, η επιλογή του Τζιμπουτί, εκεί που στριμώχνονται τέσσερις τουλάχιστον βάσεις (εκτός της Κίνας, υπάρχει αμερικάνικη, γαλλική και ιαπωνική) δείχνει την προτεραιότητα που παραμένει όχι ο έλεγχος της Αφρικής, αλλά η εξασφάλιση της ροής του παγκόσμιου εμπορίου στα στενά που συνδέουν την Ασία με την Ευρώπη.
Κρίση και αντίσταση
Ωστόσο, ούτε οι ΗΠΑ ούτε η Κίνα μπορούν εύκολα να γλυτώσουν από το να γίνουν κομμάτι των κρίσεων που ξεσπάνε στις αφρικανικές χώρες. Η Κίνα με την μεγαλύτερη παρεμβατικότητά της στην οικονομία, κινδυνεύει σε κάθε βήμα. Το 2012 στη Ζάμπια ξέσπασαν διαδηλώσεις ενάντια στην κινέζικη διοίκηση στα ορυχεία και ένας Κινέζος μάνατζερ σκοτώθηκε. Στην Κένυα μπλοκάρισαν την κατασκευή ενός κινέζικου εργοστασίου που θα ζημίωνε τον τοπικό τουρισμό. Στη Γκάμπια διαδήλωσαν ενάντια στα κινέζικα εργοστάσια που εκμεταλλεύονται την αλιεία και ρυπαίνουν ασύστολα. Σε πολιτικό επίπεδο επίσης, η κινέζικη ηγεσία βρίσκεται όλο και περισσότερο μπροστά σε απροσδόκητες καταστάσεις. Η Αιθιοπία είναι ο καλύτερος σύμμαχός της σε ολόκληρη την Αφρική, αλλά η πολιτική του Αιθίοπα πρωθυπουργού οδήγησε στον πιο αιματηρό πόλεμο από την εποχή της Ρουάντας. Μπορεί η Ουκρανία να μονοπωλεί το ενδιαφέρον των ΜΜΕ, αλλά η σφαγή στην Αιθιοπία είναι η μεγαλύτερη του 21ου αιώνα με πάνω από 600 χιλιάδες νεκρούς μέσα στα τελευταία τρία χρόνια.
Τα τελευταία τέσσερα χρόνια, η επιστροφή της παγκόσμιας κρίσης, η πανδημία και ο πληθωρισμός έριξαν κατακόρυφα τα επίπεδα επενδύσεων τόσο της Κίνας όσο και της Δύσης στην Αφρική. Δεν ξέρουμε πόσο θα συνεχιστεί αυτή η τάση, αλλά ο συνδυασμός της αύξησης της τιμής των βασικών τροφίμων από τα οποία εξαρτάται η πλειοψηφία του πληθυσμού στην Αφρική και της αύξησης των επιτοκίων που σημαίνει σφίξιμο των λουριών γύρω από τις χώρες που έχουν πάρει ή χρειάζονται δάνεια σημαίνει ακόμη περισσότερες πιθανότητες για καινούργια σημεία αποσταθεροποίησης και εξεγέρσεων. Ο κύκλος των πραξικοπημάτων είναι ένα πρώτο επεισόδιο στην προσπάθεια των κρατών της περιοχής να εξασφαλίσουν τον έλεγχό τους μπροστά σε τέτοιες απρόσμενες καταστάσεις. Το 2020 ήταν η νεολαία της Νιγηρίας που έκανε εξέγερση ενάντια στη βία της αστυνομίας. Στην άλλη άκρη, στην Κένυα φέτος το καλοκαίρι ξέσπασαν μεγάλες διαδηλώσεις για τις τιμές των τροφίμων, ενώ είναι σε εξέλιξη μια πολιτική κρίση επίσης για τη βία της αστυνομίας που σκότωσε 20 διαδηλωτές, σε μια υποτιθέμενη δημοκρατική χώρα της Αφρικής.
Η ανάπτυξη και η δημοκρατία στην Αφρική δεν υπάρχει καμιά ελπίδα να έρθει από τις επενδύσεις των ιμπεριαλιστών, Δύσης ή Ανατολής, ούτε από τις επεμβάσεις τους. Οι εξεγέρσεις στο Σουδάν και την Αλγερία έγιναν μόλις το 2019. Είναι ανοιχτή η προοπτική για αντίστοιχες διαδικασίες σε ολόκληρη την Αφρική. Από τη μεριά του εργατικού κινήματος στην Ευρώπη, πέρα από τη στήριξή μας, έχουμε να απαιτήσουμε να διαγραφεί το χρέος όλων των αφρικανικών χωρών, να φύγουν όλοι οι στρατοί και οι βάσεις από την Αφρική, τα κονδύλια των εξοπλισμών να πάνε για τις βασικές ανάγκες των ανθρώπων, καμιά συνεργασία με πολιτοφυλακές και καθεστώτα που παίζουν το ρόλο του χωροφύλακα για πρόσφυγες και μετανάστες, ανοιχτά σύνορα για όλους.