Οι απεργοί των Νοσοκομείων στην πρώτη γραμμή των αγώνων
Ο Πάνος Γκαργκάνας παρουσιάζει την εργατική εναλλακτική ενάντια στην καταστροφική μανία των ιδιωτικοποιήσεων.
Βρισκόμαστε σε περίοδο που η κοινωνία συγκλονίζεται από τις αποκαλύψεις για το έγκλημα των Τεμπών, αλλά η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, που ευθύνεται για εκείνη τη δολοφονία και τις απόπειρες συγκάλυψής της, επιμένει σε ένα άγριο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων.
Πρώτα απ’ όλα στο ίδιο το σιδηροδρομικό δίκτυο, όπου δεν έχει γίνει ούτε ένα βήμα κρατικής παρέμβασης για να αλλάξουν οι συνθήκες που οδήγησαν στο θάνατο 57 ανθρώπους. Συνθήκες που δημιουργήθηκαν από την επέλαση των ιδιωτικοποιήσεων στον ΟΣΕ, ο οποίος κατακερματίστηκε σε χωριστές εταιρείες και τα τρένα κατέληξαν στα χέρια της Hellenic Train.
Με το μνημονιακό «σχέδιο αναδιάρθρωσης του ΟΣΕ», που ψηφίστηκε στη Βουλή τον Νοέμβριο του 2010, σχεδόν το ένα τρίτο των σιδηροδρομικών γραμμών διέκοψε τη λειτουργία του, η Πελοπόννησος διαθέτει σήμερα μόνο 68 χιλιόμετρα σιδηροδρομικού δικτύου σε λειτουργία, σε σύγκριση με 706 χιλιόμετρα το 2000 και 435 χιλιόμετρα το 2009, περισσότεροι από 2.300 από τους τότε 5.150 υπαλλήλους του ΟΣΕ μεταφέρθηκαν σε άλλα υπουργεία ή συνταξιοδοτήθηκαν, οι προσλήψεις, οι επενδύσεις και η χρηματοδότηση για την επισκευή και τη συντήρηση του δικτύου σταμάτησαν.
Από το 2007, στο μεγαλύτερο μέρος του σιδηροδρομικού δικτύου (στα 1.700 από τα 2.500 χιλιόμετρα) υπήρχαν συστήματα σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης αλλά αχρηστεύτηκαν, καθώς μετά το 2010 σταμάτησε να χρηματοδοτείται η συντήρησή τους, μετατάχθηκαν οι υπάλληλοι που τα λειτουργούσαν και λεηλατήθηκε o εξοπλισμός που βρισκόταν σε εξωτερικούς χώρους. Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ελέγχου Τρένων (ETCS), ένας μηχανισμός που λειτουργεί χάρη σε πομπούς τοποθετημένους στα τρένα και στις ράγες, είχε εγκατασταθεί από τα τέλη της δεκαετίας του 2000, αλλά δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς σηματοδότηση. Οι χώρες χωρίς λειτουργικό ETCS διαθέτουν τουλάχιστον άλλα συστήματα ασφαλείας έκτακτης ανάγκης, όχι όμως η Ελλάδα.1
Κι όμως, αντί για μέτρα αντιστροφής αυτής της τραγικής πορείας, το μόνο που παίζει, εκτός από τις μανιώδεις προσπάθειες της κυβέρνησης να «μπαζώσει» τις ευθύνες της, είναι το ενδεχόμενο να πουληθεί η Hellenic Train σε άλλους ιδιοκτήτες!
Για την ακρίβεια, όχι μόνο δεν υπάρχουν βήματα επούλωσης των πληγών, αλλά το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων επεκτείνεται σε πολλούς τομείς. Τα πιο άμεσα και πιο γνωστά χτυπήματα αφορούν τη δημόσια Παιδεία και Υγεία με το νόμο για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και με τα μέτρα Γεωργιάδη για «νόμιμο φακελάκι» με απογευματινά χειρουργεία στα δημόσια νοσοκομεία.
Ήδη ανακοινώθηκε έγκριση για δημιουργία ιδιωτικής Ιατρικής Σχολής από τη συνεργασία της CVC με το πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Το κερδοσκοπικό κεφάλαιο CVC ήταν και είναι πρωταγωνιστής στο πλιάτσικο της Υγείας και τώρα και της Παιδείας. Το CVC Capital πέρα από τις έξι μεγάλες ιδιωτικές κλινικές που έχει στη κατοχή του, προχώρησε στην εξαγορά της Εθνικής Ασφαλιστικής από την Εθνική Τράπεζα και ήταν γνωστό ότι ήθελε να ιδρύσει στο Ελληνικό και την πρώτη ιδιωτική Ιατρική σχολή.
Όπως αναφέρει ο σύλλογος ΔΕΠ Θετικών Επιστημών του ΕΚΠΑ και πολλοί άλλοι φορείς ‘’Ο ισχυρισμός ότι τα δημόσια πανεπιστήμια θα βελτιωθούν μέσω του ανταγωνισμού με τα ιδιωτικά έχει τόσο σχέση με την πραγματικότητα όσο και η «βελτίωση» του δημόσιου συστήματος Υγείας από τη γιγάντωση και πριμοδότηση με κάθε τρόπο των ιδιωτικών κλινικών’’. Ο προϋπολογισμός των πανεπιστημίων από το 2009 μέχρι σήμερα έχει μειωθεί κατά 60%, το εκπαιδευτικό προσωπικό κατά 30% και το προσωπικό των διοικητικών και άλλων εργαζόμενων στα ΑΕΙ κατά 10%.2
Αντίστοιχη είναι η εικόνα των περικοπών στα δημόσια νοσοκομεία. Κατά τη διάρκεια των Μνημονιακών χρόνων στην Ελλάδα η κρατική χρηματοδότηση για τη δημόσια υγεία συρρικνώθηκε σημαντικά. Συγκεκριμενοποιήθηκε με κλεισίματα νοσοκομείων –άρα και μείωση των διαθέσιμων κλινών– μείωση του αριθμού των υγειονομικών μέσω της μη αναπλήρωσης των θέσεων εκείνων που έβγαιναν σε σύνταξη. Έτσι τα νοσοκομεία από 140 που ήταν το 2008, το 2017 έφτασαν τα 123 και μαζί με αυτά καταργήθηκαν 9.000 κλίνες. Με βάση τα στοιχεία της ΠΟΕΔΗΝ, υπάρχουν 45 000 κενές οργανικές θέσεις υγειονομικού προσωπικού. Πλάι στις πολιτικές της μείωσης των κρατικών δαπανών για την υγεία πάει η ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα. Οι κρατικές δαπάνες για την υγεία επί του ΑΕΠ είναι από τις χαμηλότερες στην ΕΕ ενώ το μέγεθος των ιδιωτικών εξόδων του κάθε πολίτη της χώρας είναι από τα μεγαλύτερα αναλογικά. Από τους 199 αξονικούς τομογράφους που είναι συμβεβλημένοι με τον ΕΟΠΥΥ μόνο οι 48 ανήκουν στο δημόσιο, από τους 323 μαστογράφους μόνο οι 52 είναι σε δημόσια νοσοκομεία.3
Τα απογευματινά χειρουργεία και η κατάργηση της πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης των νοσοκομειακών γιατρών, οι απολύσεις 6.000 συμβασιούχων ορισμένου χρόνου, η ανάθεση υπηρεσιών σε εργολάβους, η δυνατότητα στους ιδιώτες να λυμαίνονται εγκαταστάσεις του ΕΣΥ, τα χαράτσια στα παραπεμπτικά και τα φάρμακα θα κορυφώσουν, όχι μόνο τη διάλυση της δημόσιας Υγείας, αλλά τη φτώχεια, την ανεργία, τις ελαστικές σχέσεις εργασίας και τους θανάτους λόγω έλλειψης δωρεάν περίθαλψης.
Το κρεσέντο των ιδιωτικοποιήσεων έρχεται να συμπληρώσει η εικόνα από τις τράπεζες. Αφού διασώθηκαν από τη χρεοκοπία με χρήματα του δημοσίου και αφού επέστρεψαν στην κερδοφορία με αλλεπάλληλες στηρίξεις (όπως οι αναβαλλόμενοι φόροι) και πάλι από το δημόσιο, η κυβέρνηση έχει ξεκινήσει να πουλάει τις μετοχές που απέμειναν στο δημόσιο προχωρώντας σε πλήρη ιδιωτικοποίηση όλων των λεγόμενων «συστημικών» τραπεζών. Πούλησε το 27% της Πειραιώς για 1,35 δις ευρώ, το 9% της Alpha bank για 294 εκατομμύρια ευρώ, το 1,4% της Eurobank για 94 εκατομμύρια και το 22% της Εθνικής για 1,067 δις. Εκκρεμεί ένα 18% της Εθνικής που προβλέπεται να πουληθεί το καλοκαίρι.4 Συνολικά η ιδιωτικοποίηση του τραπεζικού συστήματος ολοκληρώνεται με αντίτιμο περίπου 3-4 δις, ποσό γελοίο σε σύγκριση με τα 66 δις που έδωσε το δημόσιο για τη διάσωση.
Ώθηση στην ανάπτυξη;
Η κυβερνητική προπαγάνδα προσπαθεί να δικαιολογήσει αυτή την επίθεση σαν μια πολιτική που δίνει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη, γιατί, λένε, μεταφράζεται σε προσέλκυση επενδύσεων και μάλιστα από το εξωτερικό, μια κίνηση που μπορεί να σημαίνει κάλυψη του ελλείμματος στο ισοζύγιο εισαγωγών-εξαγωγών, εξασφάλιση της βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους και αναβάθμιση από τους Οίκους Αξιολόγησης ώστε να υπάρχει ευκολότερη πρόσβαση στις διεθνείς χρηματαγορές για τις ανάγκες δανεισμού.
Αυτός είναι ο κορμός των «επιχειρημάτων» υπέρ των ιδιωτικοποιήσεων, πέρα από τις επιμέρους δικαιολογίες του τύπου «τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα συγκρατούν τους νέους που φεύγουν στο εξωτερικό για να σπουδάσουν» ή «τα απογευματινά χειρουργεία σημαίνουν αποσυμφόρηση για τις λίστες αναμονής στα πρωινά». Αυτές οι δικαιολογίες δεν πάνε πολύ μακριά. Μια κυβέρνηση που λέει ότι καταπολεμάει την ακρίβεια ζητάει από τον κόσμο να πληρώνει έξτρα για να στείλει τα παιδιά του να σπουδάσουν ή για να κάνει μια χειρουργική επέμβαση κάποιο μέλος της οικογένειας. Τι συμβαίνει, όμως, στην οικονομία συνολικά;
Η απάντηση είναι ότι στην πράξη δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που δεν μπορεί να σπάσει τη μακρόσυρτη οικονομική κρίση. Αυτό είναι πολύ φανερό στην ελληνική περίπτωση. Τα προηγούμενα χρόνια η κυβέρνηση μπορούσε να επικαλεστεί «έκτακτες συνθήκες» για τα προβλήματα της οικονομίας. Πρώτα ήταν ο πόλεμος στην Ουκρανία, ύστερα η Πανδημία, ύστερα οι πλημμύρες στη Θεσσαλία που δημιουργούσαν προβλήματα όπως τον πληθωρισμό που ήταν υποτίθεται «εισαγόμενος».
Τελικά, αυτό που αναδεικνύεται είναι ένα διπλό ζήτημα. Πρώτο, η αλυσίδα των «έκτακτων συνθηκών» δεν έχει τέλος. Δίπλα στον πόλεμο στην Ουκρανία έρχεται να προστεθεί ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή, δίπλα στις πλημμύρες καραδοκούν οι πυρκαγιές της κλιματικής καταστροφής.
Και δεύτερο, μετά την όποια οικονομική ανάκαμψη του 2023, έχει αρχίσει μια νέα κάμψη με τις προβλέψεις για τους ρυθμούς να πέφτουν και ακόμα και οι Οίκοι Αξιολόγησης να σταματούν την «αναβάθμιση».
«Ηδη η ΤτΕ αναθεώρησε, έστω και ελαφρά, προς τα κάτω τις προβλέψεις για τους ρυθμούς ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Σύμφωνα με πληροφορίες, ανάλογο κλίμα επικρατεί και στο οικονομικό επιτελείο, όπου συνεκτιμώνται και τα πλέον πρόσφατα δεδομένα της εξέλιξης των γεωπολιτικών κρίσεων σε Ουκρανία και Μ. Ανατολή (αυξημένες σε σχέση με τις εκτιμήσεις του προϋπολογισμού τιμές ενεργειακών προϊόντων), αλλά και ο πιθανότατος βραδύτερος ρυθμός ή υπό προϋποθέσεις και η αναβολή της μείωσης των επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες».5
Η αλήθεια είναι ότι οι «επενδυτές» προτιμούν τον τζόγο στα ακίνητα και στο Χρηματιστήριο, σε βαθμό που να γίνεται λόγος για νέες «φούσκες» που απειλούν συνολικά την οικονομία, πέρα από τις βίαιες επιπτώσεις που έχουν ήδη στην καθημερινότητα, παραδείγματος χάρη με την εκτίναξη των ενοικίων.
Η συνολική εικόνα αποτυπώνεται με τον πιο επίσημο τρόπο στο διάγραμμα του δείκτη φτώχειας για την Ελλάδα. Ο δείκτης ανέβηκε από το 25% στο 35% από το 2010 ως το 2013, έμεινε στα ύψη μέχρι το 2017, έπεσε κάτω από το 30% το 2019 και κυμαίνεται εκεί κοντά από τότε.6 Και η τάση είναι πτωτική, με τους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς να δημοσιεύουν στοιχεία του ΟΟΣΑ που δείχνουν ότι η Βουλγαρία κοντεύει να αφήσει την Ελλάδα στην τελευταία θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕ ως προς το κατά κεφαλή εισόδημα.7 Ο πραγματικός μέσος μισθός βρίσκεται μειωμένος κατά 30 % σε σύγκριση με το 2007.
Μονιμοποίηση της φτώχειας και κίνδυνοι για νέα οικονομική επιδείνωση, αυτή είναι η «κανονικότητα» που εξασφαλίζει η πολιτική των περικοπών και των ιδιωτικοποιήσεων, πέρα από το τραγικό κόστος των θανάτων όπως στα Τέμπη.
Και δεν πρόκειται για ιδιαιτερότητα της κατάστασης σε έναν υπερχρεωμένο καπιταλισμό όπως ο ελληνικός. Το πρόβλημα είναι συστημικό.
Οι ρίζες του προβλήματος
Ο παγκόσμιος καπιταλισμός βολοδέρνει σε αυτόν το φαύλο κύκλο. Οι ηγεσίες των Κεντρικών Τραπεζών σε ΗΠΑ και Ευρώπη εξετάζουν πλέον σοβαρά μια νέα άνοδο των επιτοκίων, καθώς εκτιμούν ότι είναι πρόωρη η μείωσή τους με τον πληθωρισμό να επιμένει. Οι κερδοσκόποι των Χρηματαγορών στοιχηματίζουν ήδη ότι έρχεται νέα άνοδος των επιτοκίων. Οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς θυμήθηκαν μια παλιά δήλωση που αποδίδεται στον θεμελιωτή της σύγχρονης μονεταριστικής πολιτικής Μίλτον Φρίντμαν και συγκρίνει τις κινήσεις των Κεντρικών Τραπεζιτών με χαλασμένη βρύση:
«Βρεθήκατε ποτέ μπροστά σε μια χαλασμένη βρύση του μπάνιου; Τη στρίβεις λίγο και σου βγαίνει υπερβολικά ζεστό νερό. Τη στρίβεις προς την άλλη μεριά και παίρνει απέραντη ώρα για να βγάλει χλιαρό νερό. Αυτή τη σύγκριση λέγεται ότι χρησιμοποίησε ο Μίλτον Φρίντμαν για να εξηγήσει τις δυσκολίες στη χρήση των εργαλείων της νομισματικής πολιτικής που έχουν ‘υστερήσεις μεταβλητές και μεγάλης διάρκειας’ στην αντιμετώπιση του πληθωρισμού».8
Η κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας έχει φτάσει σε τόσες δυσκολίες ώστε ο αρθρογράφος της Φαϊνάνσιαλ Τάιμς κλείνει το κείμενό του με την παρατήρηση ότι μια χαλασμένη βρύση δεν μπορεί να κάνει κάτι αν οι σωλήνες έχουν σπάσει!
Μετά από τις κρατικές παρεμβάσεις που απαιτήθηκαν για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων στην οικονομία από την πανδημία αρχικά και από τον πόλεμο στην Ουκρανία στη συνέχεια, εμφανίζονται προβλήματα κρατικής υπερχρέωσης ακόμα και στις ΗΠΑ. Το δημόσιο χρέος της ομοσπονδιακής κυβέρνησης υπολογίζεται ότι θα φτάσει σε ιστορικό υψηλό τα αμέσως επόμενα πέντε χρόνια, ξεπερνώντας το 105% του ΑΕΠ που σημειώθηκε στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πόλεμου.9 Οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς (μια εφημερίδα που δεν μπορεί να κατηγορηθεί ότι κινδυνολογεί σε βάρος των ΗΠΑ) φτάνει στο σημείο στο ίδιο άρθρο να προβάλει την εκτίμηση ότι μπορεί οι ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν μια κρίση πανικού στις χρηματαγορές αντίστοιχη με εκείνη που ανάγκασε την Λιζ Τρας να εγκαταλείψει την πρωθυπουργία της Βρετανίας μέσα σε λίγους μήνες το καλοκαίρι του 2022. Η εκτίμηση στηρίζεται σε συνέντευξη με τον Φίλιπ Σουάγκελ, επικεφαλής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου!
Η πίεση από την υπερχρέωση έχει φτάσει στο σημείο να διχάζει το αμερικάνικο κατεστημένο ακόμη και για πολεμικές δαπάνες που προορίζονται για τη στήριξη της Ουκρανίας, του Ισραήλ και της Ταϊβάν. Το πακέτο δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων προς τους τρεις βασικούς συμμάχους των ΗΠΑ προτάθηκε από την κυβέρνηση Μπάιντεν, δίχασε τους Ρεπουμπλικάνους και εγκρίθηκε τελικά μετά από πολλές ταλαντεύσεις.10
Παρόλα αυτά, οι απαιτήσεις για πολεμικές δαπάνες κλιμακώνονται. Στο ΝΑΤΟ, ο γενικός γραμματέας του κατέθεσε πρόταση για νέο πακέτο ύψους 100 δις.
«Ένα νέο πακέτο στήριξης ύψους 100 δις προς την Ουκρανία πρότεινε στην τελευταία σύνοδο κορυφής των υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ, ο Γενς Στόλτενμπεργκ, ο γραμματέας του «Συμφώνου». Η πρόταση αναμένεται να αποφασιστεί στην Σύνοδο του ΝΑΤΟ του Ιουνίου».11
Η τάση αυτή δεν περιορίζεται στις δυο όχθες του Ατλαντικού. Αντίστοιχες διαδικασίες βρίσκονται σε εξέλιξη στις χώρες του Ειρηνικού Ωκεανού μέσα από τους ανταγωνισμούς της Δύσης και με την Κίνα και με τη Ρωσία:
«Η Ιαπωνία έχει προχωρήσει στις μεγαλύτερες στρατιωτικές και εξοπλιστικές δαπάνες μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θέλει να φτάσει το 2% του προϋπολογισμού ως το 2027, συνολικά αύξηση 60% μέσα σε πέντε χρόνια. Η “μικρή και ειρηνόφιλη” Ιαπωνία θα έχει τον τρίτο μεγαλύτερο στρατιωτικό προϋπολογισμό στον κόσμο. Στην αρχή της χρονιάς παρήγγειλε 400 αμερικάνικους Τόμαχοκ και μια σειρά άλλα οπλικά συστήματα για τον “εκσυγχρονισμό” της. Αλλά ακόμη και αυτά θεωρούνται “αργές κινήσεις” από τις ΗΠΑ».12
Εδώ έχουμε την πιο κραυγαλέα εικόνα του φαύλου κύκλου που χαρακτηρίζει σήμερα ολόκληρο το σύστημα. Οι πολεμικές εξορμήσεις πιέζουν τα κράτη για μεγαλύτερο δανεισμό, για να εξασφαλίσουν μεγαλύτερες εξοπλιστικές δαπάνες. Και την ίδια στιγμή οι Κεντρικοί Τραπεζίτες κάνουν τον δανεισμό πιο δύσκολο, ανεβάζοντας τα επιτόκια για να καταπολεμήσουν την υπερχρέωση και τον πληθωρισμό!
Αυτή η αντίφαση δεν περιορίζεται στο σκέλος των πολεμικών δαπανών. Αντίστοιχα προβλήματα προκύπτουν και από άλλες πλευρές της πολυδιάστατης κρίσης ενός καταστροφικού καπιταλισμού, καθώς όλες απαιτούν πολυδάπανες κρατικές παρεμβάσεις. Έναν κατάλογο δίνει ο Μάρτιν Γουλφ, οικονομικός αναλυτής των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς:
«Μια έκτακτη κατάσταση (ένα σοκ) είναι μια πρόβλεψη κινδύνου που γίνεται πραγματικότητα. Οι προβλέψεις κινδύνου (τα ρίσκα) με τη σειρά τους είναι σχεδόν όλες στην ημερήσια διάταξη. Με τη χρήσιμη διατύπωση του Ντόναλντ Ράμσφελτ, αποτελούν «γνωστούς άγνωστους», απλά οι πιθανότητες να συμβούν και οι διαστάσεις τους όταν προκύπτουν, παραμένουν άγνωστα. Περιστοιχιζόμαστε από τέτοια ρίσκα- νέες πανδημίες, κοινωνική αστάθεια, επαναστάσεις, πολέμους (και εμφύλιους), μεγάλες τρομοκρατικές ενέργειες, χρηματοοικονομικές κρίσεις, καταρρεύσεις της οικονομικής ανάπτυξης, πισωγυρίσματα στην παγκόσμια οικονομική αλληλοσύνδεση, κυβερνοεπιθέσεις, ακραία καιρικά φαινόμενα, οικολογικές καταστροφές, μεγάλους σεισμούς ή εκρήξεις ηφαιστείων. Όλα αυτά μπορούμε να τα φανταστούμε να συμβαίνουν. Αν προκύψει ένα από αυτά, ανεβάζει τις πιθανότητες για τουλάχιστον ορισμένα από τα υπόλοιπα. Επιπλέον, γνωστές εύθραυστες συνθήκες ανεβάζουν τις πιθανότητες, ή τουλάχιστον την πιθανή έκταση τέτοιων σοκ».13
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, και καθώς οι οικονομίες των επιμέρους χωρών στηρίζονται στην εμπιστοσύνη των χρηματαγορών, των δανειστών προς τους οφειλέτες, καταλήγει ο Μάρτιν Γουλφ, «αν κάτι προκαλέσει ένα μεγάλο σοκ στις προσδοκίες των χρηματαγορών, τότε μεγάλες χρεοκοπίες μπορεί να πυροδοτήσουν βαθιές οικονομικές υφέσεις με τραγικές οικονομικές και πολιτικές συνέπειες».
Ουσιαστικά, ο αναλυτής των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς με τις ανησυχίες του έρχεται να επιβεβαιώσει τις εκτιμήσεις ότι ζούμε σε μια νέα εποχή καταστροφών, όπως την αναδείχνει η μαρξιστική ανάλυση για τον σημερινό καπιταλισμό.14
Αν έχουμε αυτή την εικόνα, τότε καταλαβαίνουμε βαθύτερα πόσο επικίνδυνη για τις ζωές μας είναι η πολιτική των περικοπών και των ιδιωτικοποιήσεων. που μεγαλώνει τις πιθανότητες για καταστροφικές συνέπειες σε όλους τους τομείς.
Ο καπιταλισμός φτάνει σε αυτόν τον παραλογισμό μέσα από ένα κεντρικό πρόβλημά του, όπως το εντόπισε ο Μαρξ με την ανάλυσή του για την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους. Στον καπιταλισμό δεν υπάρχει συλλογική απόφαση για τις επενδύσεις που χρειάζονται. Ο κάθε επιμέρους καπιταλιστής αποφασίζει αν θα προχωρήσει σε επενδύσεις με αποκλειστικό κριτήριο το ποσοστό κέρδους. Ταυτόχρονα, όμως, η ίδια η λειτουργία του συστήματος δημιουργεί μια τάση για το ποσοστό κέρδους να πέφτει. Πρόκειται για βασικό συστημικό «αυτογκόλ», καθώς οι ίδιοι οι καπιταλιστές κυνηγώντας στα τυφλά μέσα στους ανταγωνισμούς τους το μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους, φτάνουν να υπονομεύουν το ίδιο τους το κίνητρο για επενδύσεις, οδηγώντας το σύστημα σε στασιμότητα και κρίσεις.
Ο Μαρξ εντόπισε αντίρροπες τάσεις που καταπολεμούν την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους. Η πιο σημαντική είναι η καταστροφή των ήδη επενδυμένων κεφαλαίων, καθώς κάτι τέτοιο ανοίγει πεδία δράσης για νέο κύκλο επενδύσεων. Ιστορικά, η πιο μεγάλη τέτοια καταστροφή υπήρξε μέσα από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και έδωσε τη δυνατότητα στο σύστημα να ξεφύγει από την τεράστια οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1930 και να γνωρίσει έναν ανοδικό κύκλο μεταπολεμικά.
Από τότε, όπως επιβεβαιώνουν εμπειρικές μελέτες, η τάση του ποσοστού κέρδους παραμένει πτωτική, με κάποιες διακυμάνσεις στη δεκαετία του 1990, ύστερα από την εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης που σηματοδότησε η νεοφιλελεύθερη επέλαση του Ρίγκαν και της Θάτσερ. Αλλά η εντατικοποίηση της εργασίας δεν μπορεί να λύσει το συστημικό πρόβλημα. Όχι μόνο γιατί η εργατική τάξη αντιστέκεται σε αυτές τις επιθέσεις, αλλά και γιατί υπάρχουν φυσικά όρια: μέχρι πιο σημείο μπορούν να πέσουν οι μισθοί πείνας και μέχρι πόσες ώρες μπορεί να φτάσει η εργάσιμη μέρα, χωρίς αυτές οι επιθέσεις να αρχίσουν να καταστρέφουν την ίδια τη «χήνα με τα χρυσά αυγά», την εργατική τάξη; Η αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης από την οποία βγαίνει το κέρδος είναι αναγκαία για το σύστημα, έστω κι αν ο κάθε καπιταλιστής είναι αποφασισμένος να ξεζουμίσει τους εργάτες του μέχρι θανάτου. Καμιά κυβέρνηση δεν έχει καταφέρει να «τετραγωνίσει» τον φαύλο κύκλο.15
Υπάρχει εναλλακτική;
Προφανώς αυτά τα αδιέξοδα δεν μπορεί να τα αντιμετωπίσει η κυβέρνηση του Μητσοτάκη και οι υπουργοί του που ακολουθούν πιστά τα δόγματα των γκουρού του νεοφιλελευθερισμού και τις επιταγές της ΕΕ.
Κι’ όμως βρισκόμαστε σε φάση προσαρμογής της κοινοβουλευτικής Αριστεράς προς τα δεξιά. Αυτό είναι ολοφάνερο στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ. Η ηγεσία Κασσελάκη προχωράει σε μια ακόμη πιο ανοιχτή στροφή προς τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Μια ματιά στις οικονομικές εξαγγελίες που έκανε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ στις 12 Μάρτη στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων το επιβεβαιώνει. Σύμφωνα με την Αυγή:
«Μειώνουμε τις εισφορές εργοδότη και εργαζομένου κατά 4,5% εντός της πρώτης τριετίας, ώστε να επιτύχουμε σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα μέτρα, μείωση της ανεργίας κατά 5%.» (…) «με τη μείωση της κλίμακας και των εισφορών ο καθαρός μισθός των 950 ευρώ (1.200 μικτά) αυξάνεται 7,5%, το μισθολογικό κόστος μειώνεται κατά 2% και έτσι εξασφαλίζεται ένας επιπλέον μισθός».16
Η περικοπή των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης για εργοδότες και εργαζόμενους δεν αποτελεί ούτε αναπτυξιακό μέτρο ούτε ανακούφιση από την ακρίβεια. Είναι βήμα προς την ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης και πλήγμα για το ΕΣΥ. Είναι μέτρο που βρίσκεται στην ατζέντα του κόμματος της Θάτσερ, των Συντηρητικών της Βρετανίας. Ο πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ δήλωσε στο BBC ότι αν κερδίσει τις επόμενες εκλογές θα σημειώσει πρόοδο προς τον στόχο της κατάργησης των κρατήσεων κοινωνικής ασφάλισης.
Ακόμη και η πιο δεξιά σοσιαλδημοκρατία, η ηγεσία του Εργατικού κόμματος αντέδρασε καταγγέλλοντας ότι η κατάργηση των εισφορών απειλεί το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Αλλά ο Κασσελάκης προβάλλει αυτό το μέτρο ως «προοδευτική» λύση.17
Σίγουρα αυτή η δεξιά πορεία δεν θα αλλάξει από μια ενδεχόμενη συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ-ΠΑΣΟΚ. Το ΠΑΣΟΚ έκανε τη νεοφιλελεύθερη προσαρμογή του ήδη από τα χρόνια του Σημίτη, την αποκορύφωσε με την συγκυβέρνηση των ΣαμαροΒενιζέλων και η σημερινή ηγεσία του δυσκολεύεται να κάνει αντιπολίτευση στον Μητσοτάκη ακόμα και σε στοιχειώδεις επιλογές. Με το κίνημα των φοιτητικών καταλήψεων σε πλήρη εξέλιξη ενάντια στην κυβερνητική επίθεση στα Πανεπιστήμια, η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ δήλωσε ότι είναι υπέρ των ιδιωτικών ΑΕΙ, αρκεί πιο πριν να αλλάξει το άρθρο 16 του Συντάγματος που τα απαγορεύει!
Ωστόσο το πρόβλημα δεν περιορίζεται εκεί. Η Νέα Αριστερά που έσπασε από τον ΣΥΡΙΖΑ, δυσκολεύεται να διατυπώσει διαφορετική πολιτική. Είναι χαρακτηριστικό ένα άρθρο του Ευκλείδη Τσακαλώτου στην Καθημερινή:
«Οποιαδήποτε μακροοικονομική πολιτική επιλεγεί, για να είναι βιώσιμη, χρειάζεται πόρους προκειμένου να χρηματοδοτηθεί είτε η αύξηση δαπανών (π.χ. για το κοινωνικό κράτος) είτε η μείωση εσόδων (π.χ. μέσω της μείωσης φόρων) είτε ένα μείγμα των δύο. Μια πρόταση πολιτικής δεν αρκεί να είναι αρεστή, πρέπει να είναι και πιστευτή, κάτι που φάνηκε ξεκάθαρα στις εκλογές του 2023 όπου τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ είχαν προγράμματα πιο γενναιόδωρα από τη Ν.Δ. αλλά δεν αποκόμισαν εκλογικά οφέλη. Το ίδιο πρόβλημα έχει και η τωρινή πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ.
Στο κοινωνικό μοντέλο προτείνει μια ευρεία γκάμα από φοροαπαλλαγές, λίγο πολύ σε όλους. Έχει μειώσεις στη φορολογία εισοδήματος, στον ΦΠΑ, στη φορολογία των επιχειρήσεων. Ταυτόχρονα ο ΣΥΡΙΖΑ υποστηρίζει την ενίσχυση των κρατικών κοινωνικών δαπανών, κάτι που απαιτεί πόρους – τους οποίους η μείωση της φορολογίας για όλους θα περιορίσει. Είναι δύσκολο να δούμε πώς θα γίνει αυτό όταν 99,8% των φυσικών προσώπων θα έχουν μείωση των φόρων».18
Με άλλα λόγια, ο Τσακαλώτος λέει ότι η πρόταση του Κασσελάκη δεν είναι «κοστολογημένη». Διατρέχει τον κίνδυνο να κατηγορηθεί ότι επαναλαμβάνει κινδυνολογίες της Νέας Δημοκρατίας. Και αυτό δεν είναι τυχαίο, γιατί ο Τσακαλώτος και η ηγεσία της Νέας Αριστεράς δεν έχουν έρθει σε ρήξη με τον ψεύτικο «ρεαλισμό» που υπηρέτησαν στο παρελθόν. Είναι χαρακτηριστικό ότι το ίδιο άρθρο του καταλήγει:
«Πρέπει να κοιτάξουμε ακριβώς την αλληλουχία της μακροοικονομικής πολιτικής, της κοινωνικής πολιτικής και του παραγωγικού μοντέλου. Γιατί αυτά τα τρία ως σύνολο θα απαντήσουν στο ερώτημα τι είδους ανάπτυξη θέλουμε».
Το κλειδί, όμως, βρίσκεται ακριβώς στο να ξεφύγουμε από τη λογική της διαχείρισης της σημερινής οικονομίας από έναν μελλοντικό προοδευτικό υπουργό Οικονομίας που θα έρθει αν και όταν κερδίσει τις εκλογές αφού έχει υποσχεθεί μια σωστή «αλληλουχία».
Για να καταφέρουμε να ξεφύγουμε, χρειαζόμαστε επαναστατική στρατηγική και ένα πρόγραμμα άμεσων διεκδικήσεων που λογοδοτεί σε αυτή τη στρατηγική. Στην εργατική τάξη, που ματώνει παλεύοντας ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις, αξίζει μια Αριστερά που λέει άμεσα και κατηγορηματικά όχι στις ιδιωτικοποιήσεις με στόχο την επιστροφή στο δημόσιο όλων των κοινωνικών υπηρεσιών και επιχειρήσεων κάτω από εργατικό έλεγχο.
Ποιος ξέρει καλύτερα τις ανάγκες ενός νοσοκομείου στην υπηρεσία των ασθενών: οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό που δουλεύουν σε αυτό και αγωνίζονται για τη βελτίωσή του ή κάποιος μάνατζερ διορισμένος από τη CVC ή από έναν υπουργό Υγείας με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια;
Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό και το ξέρουμε καλά. Ζούμε στη χώρα όπου οι εργαζόμενοι στα τρένα προειδοποιούσαν για τον κίνδυνο να φτάσουμε σε τραγωδίες σαν αυτή των Τεμπών. Ο εργατικός έλεγχος δεν είναι «ουτοπία», είναι χειροπιαστή λύση.
Ούτε είναι κάποια «δογματική» θέση της επαναστατικής Αριστεράς. Ο ίδιος ο Λένιν προσδιόρισε τα βήματα εργατικού ελέγχου της εποχής του, μέσα στα πλαίσια της στρατηγικής για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ, ξεκινώντας από τις συνθήκες που επικρατούσαν:
«Αποφασιστικά βήματα πρέπει να γίνουν προς την ανατροπή του καπιταλισμού. Πρέπει να γίνουν σταθερά και σταδιακά, βασισμένα μόνο στην ταξική συνείδηση και οργανωμένη δραστηριότητα της συντριπτικής πλειοψηφίας των εργατών και των φτωχών αγροτών».19
Το κείμενό του «Η καταστροφή που μας απειλεί και πώς πρέπει να την αντιμετωπίσουμε»,20 γραμμένο το καλοκαίρι του 1917, είναι τόσο συγκεκριμένο, όσο το έκαναν οι εργατικοί αγώνες ενάντια στη διαλυτική δράση των καπιταλιστών που υπολόγιζαν να πνίξουν τα εργατικά προχωρήματα με το «χέρι της πείνας». Μάλιστα ο Λένιν ειρωνεύεται τους ρεφορμιστές της εποχής του ότι μπορεί να υπόσχονται ότι «θα πάρουν τα κέρδη από τα σεντούκια των τραπεζιτών μέχρι 100%», αλλά δεν καταλαβαίνουν τους όρους που απαιτούνται για την πρακτική εφαρμογή τέτοιων υποσχέσεων.21
Χωρίς τη δυνατότητα της εργατικής τάξης να έχει το δικό της έλεγχο με άμεσο τρόπο, με την οργάνωσή της μέσα στους χώρους δουλειάς όπου οι δικές της συνελεύσεις μπορούν να επιβάλουν τις αποφάσεις τους με την οργανωμένη δύναμή τους, οι κοινοβουλευτικές υποσχέσεις μπορεί να είναι κενές. Αυτή είναι μια αλήθεια που ακόμα διαφεύγει από κόμματα της κοινοβουλευτικής Αριστεράς, ακόμα και από αυτά που τοποθετούνται στα αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ. Το ΜΕΡΑ και ο Βαρουφάκης ανήκουν σε αυτή την κατηγορία όταν μιλούν, παραδείγματος χάρη, για εναλλακτικά σχέδια διαχείρισης του νομίσματος χωρίς να ανοίγουν προοπτική εργατικής ανατροπής και εργατικού ελέγχου.22 Ο Λένιν ήταν κατηγορηματικός σε αυτό το ζήτημα ήδη από το 1917:
«Για να αντιμετωπιστεί σοβαρά το δημοσιονομικό ξεχαρβάλωμα και η αναπόφευκτη δημοσιονομική κατάρρευση, δεν υπάρχει άλλος δρόμος, εκτός από την επαναστατική ρήξη με τα συμφέροντα του κεφαλαίου και την οργάνωση ενός πραγματικά δημοκρατικού ελέγχου, δηλαδή ‘από τα κάτω’, πάνω στους καπιταλιστές από μέρους των εργατών και των φτωχών αγροτών».23
Στην Ελλάδα, όπου έχουμε την εμπειρία των εκβιασμών για «δημοσιονομικό ξεχαρβάλωμα» ήδη από το 2015, η αντιμετώπιση που προτείνει ο Λένιν είναι ακόμη πιο επιτακτική.
Η επιμονή του Λένιν ότι τέτοια βήματα πρέπει να γίνουν «σταθερά και σταδιακά, βασισμένα μόνο στην ταξική συνείδηση και οργανωμένη δραστηριότητα της συντριπτικής πλειοψηφίας των εργατών», δεν σημαίνει ότι η Αριστερά μπορεί να υπεκφεύγει το ζήτημα, περιμένοντας πότε οι «συσχετισμοί» θα ανεβάσουν την ταξική συνείδηση στα κατάλληλα επίπεδα. Μια τέτοια αντίληψη καλλιεργεί η ηγεσία του ΚΚΕ με την εμμονή στη θεωρία των «αρνητικών συσχετισμών».
Στην πραγματικότητα, η εργατική τάξη βάζει με κάθε καθημερινό αγώνα ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις στην ημερήσια διάταξη τα ζητήματα της εναλλακτικής λύσης. Ο αυθόρμητος παράγοντας φέρνει βήματα μπροστά για την ταξική συνείδηση. Μετά τα Τέμπη, η «Public Issue» δημοσίευσε μία δημοσκόπηση που αναφέρει ότι «η πανελλαδική κοινωνική κινητοποίηση, που προκάλεσαν τα Τέμπη, αποτελεί ρεκόρ 12ετίας, αντίστοιχη με του 2011. Χωρίς τους μαθητές, υπολογίζεται ότι περίπου 2,5 εκατ πολίτες συμμετείχαν σε απεργίες/διαδηλώσεις/πορείες τον τελευταίο μήνα... Η πλειοψηφία εκτιμά ότι για το δυστύχημα στα Τέμπη ευθύνεται πολύ ή αρκετά το γεγονός ότι ο ΟΣΕ ιδιωτικοποιήθηκε».24
Ένα χρόνο αργότερα, η κατακραυγή για τα Τέμπη έχει γίνει ακόμη πιο μεγάλη, ενώ έχουν προστεθεί οι ξεσηκωμοί ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις της Παιδείας και της Υγείας. Ο ρόλος της Αριστεράς είναι να ενθαρρύνει και να γενικεύει αυτά τα προχωρήματα αναδεικνύοντας την απαίτηση για δημόσιο εργατικό έλεγχο σαν εναλλακτική απέναντι στα εγκλήματα των ιδιωτικοποιήσεων. Η επαναστατική Αριστερά είναι στην πρώτη γραμμή αυτής της προσπάθειας.
Σημειώσεις
1. Γιώργος Ράγκος, Τέρμα στα εγκλήματα των ιδιωτικοποιήσεων, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο162, Γενάρης-Φλεβάρης 2024, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1460&issue=162#gsc.tab=0
2. Παντελής Παναγιωτακόπουλος, Καταλήψεις! Η πάλη ενάντια στην ιδιωτικοποίηση της Παιδείας, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο163, Μάρτης-Απρίλης 2024, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1470&issue=163#gsc.tab=0
3. Αργυρή Ερωτοκρίτου, Υγεία. Ο καπιταλισμός σκοτώνει, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο157, Μάρτης-Απρίλης 2023, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1412&issue=157#gsc.tab=0
4. Το τρομακτικό κόστος της «σωτηρίας» των τραπεζών, Εφημερίδα των Συντακτών, 23-25 Μαρτίου 2024, https://www.efsyn.gr/themata/thema-tis-efsyn/427023_tromaktiko-kostos-tis-sotirias-ton-trapezon
5. https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/429755_synastria-arnitikon-endeixeon-stin-oikonomia
6. Nikolaos C. Garganas, Greece’s sovereign debt crisis and its economic aftermath, KERKYRA publications-economia publishing, Athens 2024, p.294
7. Αρχή φόρμας
8. Τέλος φόρμας
7. Greece’s economic rebound in (painful) context, Financial Times, April 25 2024, https://www.ft.com/content/ba7e18ea-eaf4-4104-bbe7-bb7f97d182e5
8. We are too obsessed with monetary policy, Financial Times, February 8 2024, https://www.ft.com/content/f65aa789-664b-43e7-99d1-68896723a0ec
9. US faces Liz Truss-style market shock as debt soars, warns watchdog, Financial Times, March 26 2024, https://www.ft.com/content/c43cf841-174a-457f-92de-be2c44dbb440
10. Δείτε σχετικά το άρθρο του Σωτήρη Κοντογιάννη σε αυτό το τεύχος του Σοσιαλισμός από τα κάτω
11. Σωτήρης Κοντογιάννης, Ουκρανία: Σταματήστε τον πόλεμο, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1617, 10 Απρίλη 2024, https://ergatiki.gr/article.php?id=35095&issue=1617
12. Νίκος Λούντος, Ιμπεριαλιστές βουτηγμένοι σε πολεμικούς ανταγωνισμούς και σκάνδαλα, Εργατική Αλληλεγγύη, No 1618, 16 Απρίλη 2024, https://ergatiki.gr/article.php?id=35124&issue=1618
13. Martin Wolf, The dangers lurking in our messy and unpredictable world, Financial Times, January 23 2024, https://on.ft.com/3OaUGZF
14. Alex Callinicos, The new age of catastrophe, Polity 2023. Το Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο ετοι άζει την ελληνική έκδοση.
15. Κρις Χάρμαν, Καπιταλισμός ζόμπι, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο 2009
16. Στέφανος Κασσελάκης / Η πρόταση που σώζει κοινωνία και προϋπολογισμό - Πώς εξασφαλίζεται ένας επιπλέον μισθός, Η Αυγή 13 Μάρτη 2024, https://www.avgi.gr/politiki/479875_i-protasi-poy-sozei-koinonia-kai-proypologismo-pos-exasfalizetai-enas-epipleon
17. Πάνος Γκαργκάνας, Κοινωνική αντιπολίτευση και Αριστερά, στη 2η έκδοση του βιβλίου Για ποια Αριστερά παλεύουμε, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο 2024.
18. Ευκλείδης Τσακαλώτος, Το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ και το μοντέλο της Αριστεράς, Καθημερινή 24 Μαρτίου 2024, https://www.kathimerini.gr/politics/562946137/arthro-toy-eykleidi-tsakalotoy-stin-k-to-programma-toy-syriza-kai-to-montelo-tis-aristeras/
19. Τόνι Κλιφ, Λένιν, 2ος τόμος: 1914-1917, Όλη η εξουσία στα σοβιέτ, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο 1997, σελ.266
20. Λένιν, Άπαντα, έκδοση στα ελληνικά, τόμος 34. Σύγχρονη Εποχή
21. Τόνι Κλιφ, Λένιν, όπου και πιο πάνω, σελ.269
22. Για μια μαρξιστική κριτική στις οικονομικές απόψεις του Κώστα Λαπαβίτσα που προσχώρησε στο ΜΕΡΑ, βλέπε Michael Roberts, The state of capitalism, https://thenextrecession.wordpress.com/2024/03/28/the-state-of-capitalism/?fbclid=IwAR13jVWpvObu57wQwSncVtuojur2YTfao8yQlf3BK2m2RE0woGyPwY3FI4U_aem_AW6smhaQPe-NnZgH7nB-TkWDHtuoR2lYttcma25V6VoZqLzgDZlZ2y3Zgl7ZIvffdxGD6S149hr-BJ2wHss_MSFu
23. Λένιν, όπου και πιο πάνω, σελ.187
24. https://www.publicissue.gr/mov_mar_23/