Ο Γεωργιάδης κυνηγημένος από απεργούς της Υγείας στις 17 Οκτώβρη.
Το στρίμωγμα της κυβέρνησης είναι πια κοινός τόπος.
Ο Πάνος Γκαργκάνας γράφει για τις ευρύτερες διαστάσεις της κρίσης.
Οι εξελίξεις μέσα στο φθινόπωρο επιβεβαιώνουν ότι το πολιτικό σοκ που καταγράφηκε στις Ευρωεκλογές του καλοκαιριού δεν ήταν στιγμιαίο. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν τη Νέα Δημοκρατία να βρίσκεται στο 22% στην Πρόθεση ψήφου και ακόμη και η Εκτίμηση ψήφου που υπολογίζουν οι εταιρείες δημοσκόπησης με δυσκολία φτάνει στο σκορ των Ευρωεκλογών, παρόλο που η κοινοβουλευτική αντιπολίτευση βρίσκεται σε διάλυση.
Αλλά τα προβλήματα της κυβέρνησης δεν περιορίζονται εκεί. Αλλεπάλληλα «μασάζ» των υπουργών προς τους βουλευτές δεν φέρνουν αποτέλεσμα. Ο Μητσοτάκης αναγκάστηκε να διαγράψει τον Σαλμά και οι εφημερίδες καταγράφουν συνεχώς νέες ομαδοποιήσεις δυσαρεστημένων βουλευτών της κυβερνητικής παράταξης. Το σίριαλ των αντιπαραθέσεων Σαμαρά και Καραμανλή με τον Μητσοτάκη έχει πάρει νέες διαστάσεις μετά την άρνηση των δυο πρώην πρωθυπουργών και ηγετών της Νέας Δημοκρατίας να παραστούν στον εορτασμό για τα πενήντα χρόνια του κόμματος.
Ακόμα χειρότερα για τον Μητσοτάκη και τους υπουργούς του, η κυβερνητική ατζέντα δεν περιλαμβάνει κανένα μέτρο που να εκτονώνει τη μαζική αγανάκτηση. Ακόμη και σε επίπεδο δημοσκοπήσεων καταγράφεται η εκτίμηση των νοικοκυριών ότι η οικονομική τους κατάσταση είναι κακή και θα χειροτερέψει. Και δικαιολογημένα, καθώς το σχέδιο Προϋπολογισμού μόνο νέες λεηλασίες προβλέπει.
Δίπλα στα οικονομικά προβλήματα, η κυβερνητική πολιτική συσσωρεύει νέες καταστροφές σε όλα τα μέτωπα. Πολεμική εμπλοκή στο πλευρό των ΗΠΑ και του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή και του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, φρικαλέα ρατσιστικά εγκλήματα μέσα κι έξω από τα σύνορα της ΕΕ-φρούριο, κλιματική καταστροφή σε πρωτοφανή επίπεδα.
Έστω και αν πολιτικοί αναλυτές με κοινοβουλευτική συλλογιστική ισχυρίζονται ότι η Νέα Δημοκρατία έχει περιθώρια ανάκαμψης καθώς δεν υπάρχει ορατή κυβερνητική εναλλακτική από τα κόμματα της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης, οι ίδιοι αναλυτές παραδέχονται ότι ανησυχούν με τα αυξανόμενα ποσοστά της αποχής και το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι επιλέγουν την απάντηση «κανένας» στο ερώτημα «ποιος είναι καταλληλότερος για πρωθυπουργός». Είναι και αυτός ένας τρόπος με τον οποίο καταγράφεται το γεγονός ότι η πολιτική κρίση δεν είναι απλά κυβερνητική αλλά συστημική.
Ποιες είναι, όμως, οι ρίζες αυτής της κρίσης; Πρόκειται απλά για τη «συνηθισμένη κόπωση» μιας κυβέρνησης στη δεύτερη τετραετία της; Αν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε γιατί υπάρχει ταυτόχρονα τόσο έντονα η κρίση στο στρατόπεδο της κοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης; Και πώς εξηγείται η φθορά όχι μόνο των πολιτικών κομμάτων αλλά και συνολικότερα θεσμών όπως η Δικαιοσύνη και τα ΜΜΕ;
Πρέπει να αναζητήσουμε τις απαντήσεις τόσο στις αντικειμενικές εξελίξεις όσο και στον υποκειμενικό παράγοντα, και στο πρόσφατο παρελθόν του ελληνικού καπιταλισμού αλλά και στην επιδείνωση των συνθηκών σε διεθνή κλίμακα.
Από τον «δικομματισμό» στον κατακερματισμό
Όταν η Νέα Δημοκρατία κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές του 2019, η νίκη της είχε θεωρηθεί ως επιβεβαίωση της επιστροφής στη σταθερότητα του δικομματισμού μετά την κρίση του 2012. Ο παλιός δικομματισμός ΝΔ-ΠΑΣΟΚ είχε καταρρεύσει τότε, αλλά το 2019 υποτίθεται ότι αναδύθηκε ο νέος δικομματισμός ΣΥΡΙΖΑ-ΝΔ.
Από τις στήλες αυτού του περιοδικού προειδοποιούσαμε, ήδη από την επόμενη εκείνων των εκλογών, ότι αυτή η εικόνα είναι επιφανειακή:
«Νέος δικομματισμός; Το δεύτερο επιχείρημα που ακούστηκε μετά τα αποτελέσματα (κύρια από τους εκλογολόγους αλλά όχι μόνο) είναι η σταθεροποίηση του συστήματος με έναν νέο δικομματισμό που φτάνει το 70%. Αυτά είναι αλχημείες. Η σταθερότητα δεν είναι θέμα αριθμών, ιδιαίτερα σε μια περίοδο αστάθειας όπως η σημερινή. Το εξώφυλλο αυτού του τεύχους του ΣΑΚ δείχνει παραστατικά αυτή την εικόνα. Επιφανειακά “πανίσχυροι” ηγέτες κατρακυλάνε μπροστά στην οργή του κόσμου μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα. Η Ελλάδα δεν είναι κάποιο “μικρό γαλατικό χωριό” μέσα σε συνθήκες πολιτικής και οικονομικής κρίσης διεθνώς».1
Τέσσερα χρόνια αργότερα, η θεωρία περί «νέου δικομματισμού» αντικαταστάθηκε από τον ισχυρισμό ότι η κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του 2023 έφερνε μια νέα σταθερότητα με τη μονοκρατορία του Μητσοτάκη. Χρειάστηκε ξανά να επισημάνουμε ότι:
«Αυτό μας φέρνει σε άλλη μια πλευρά του συσχετισμού δυνάμεων που πρέπει να παίρνουμε υπόψη μας για να ετοιμαζόμαστε για τους επόμενους αγώνες: την πολιτική κρίση του δικομματισμού.
Ο Μητσοτάκης κοιτάζει αφ’ υψηλού την κατακερματισμένη αντιπολίτευση και αναγορεύεται από τους αυλοκόλακές του σε κυρίαρχο του παιχνιδιού. Οι ίδιοι αυτοί “αναλυτές” κάνουν πως ξεχνούν ότι υποστήριζαν ότι το θεμέλιο της πολιτικής σταθερότητας είναι ο δικομματισμός: το ένα κόμμα εξουσίας κυβερνάει και το άλλο είναι “κυβέρνηση σε αναμονή”. Τα δυο μαζί άθροιζαν γύρω στο 80% της εκλογικής δύναμης και έκαναν την Αριστερά να μοιάζει περιθώριο. Πολιτικός “ρεαλισμός” ήταν να κοιτάζει το εργατικό κίνημα προς την εκλογική ενίσχυση του ΠΑΣΟΚ. Αργότερα, οι ίδιες θεωρίες έβλεπαν την πολιτική σταθερότητα να έρχεται με την ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ σε δεύτερο πόλο ενός νέου δικομματισμού. Αλλά τώρα προσπαθούν να μας πείσουν ότι η σταθερότητα ήρθε γιατί ο “δεύτερος πόλος” συρρικνώθηκε!
Η αλήθεια είναι ότι η πολιτική κρίση είναι συστατικό στοιχείο της πολυκρίσης του συστήματος που όλοι παραδέχονται ότι υπάρχει σε πολλές πλευρές: στο κλίμα, στην πανδημία, στον “πολυπολικό” κόσμο των διεθνών σχέσεων… Αλλά προτιμούν να «ξεχνούν» την πολιτική πλευρά, επειδή δεν βολεύει πολιτικά».2
Σήμερα πια είναι αδύνατο να «ξεχαστεί» η πολιτική πλευρά της πολυκρίσης του συστήματος, ακόμα και από τους αυλοκόλακες του Μητσοτάκη. Όσο και να προσπαθούν να την κάνουν να ξεχαστεί, υπάρχει η μαζική οργή στους δρόμους με τους απεργούς που «υποδέχονται» υπουργούς με την κραυγή: «δολοφόνοι».
Η σημερινή πολιτική κρίση έχει υπόβαθρο στον πολιτικό σεισμό του 2012, τότε που η Νέα Δημοκρατία έπεφτε από το 33% στο 18,8% και το ΠΑΣΟΚ από το 44% στο 13,2%. Ο σημερινός κατακερματισμός αποτελεί συνέχεια από εκείνον τον κατακερματισμό μέσα σε συνθήκες όπου τα προβλήματα επανέρχονται σε όλα τα επίπεδα.
Οικονομικά αδιέξοδα
Οι συνέχειες της πολυκρίσης δεν περιορίζονται στο πολιτικό επίπεδο. Εξίσου πλαστή είναι η εικόνα ότι «έχουμε αφήσει πίσω μας την εποχή των Μνημονίων». Οι Μνημονιακές δεσμεύσεις για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους ισχύουν στο ακέραιο και μάλιστα σε χειρότερες συνθήκες.
Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στο προσχέδιο του Προϋπολογισμού για το 2025:
«Συνολικά η κυβέρνηση υπολογίζει να εισπράξει περίπου 2,5 δις περισσότερα το 2025 σε σχέση με την τρέχουσα χρονιά από φόρους. Η μερίδα του λέοντος θα έρθει (όπως πάντα) από τους “έμμεσους φόρους”, τους φόρους της κατανάλωσης που χτυπάνε κύρια την εργατική τάξη και τα πιο φτωχά στρώματα της κοινωνίας. Από τα 2,5 δις τα μισά ακριβώς (1.254 εκατομμύρια) θα έρθουν από τον ΦΠΑ.
Η αύξηση των εσόδων από τους φόρους αυτούς δεν οφείλεται σε κάποια πραγματική αύξηση της κατανάλωσης, αλλά στην αύξηση των τιμών των προϊόντων – στην φορολόγηση του πληθωρισμού δηλαδή. Όπως προκύπτει από την επίσημη έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ που δημοσιεύθηκε πριν από ένα περίπου μήνα, το 2023 η κατανάλωση μειώθηκε σε σχέση με το 2022 σε ποσότητα (αλλά αυξήθηκε σε κόστος) για όλες τις κατηγορίες τροφίμων: “ελαιόλαδο, -13,6%, οινοπνευματώδη ποτά -12,7%, Ψάρια, -11,8%, ρύζι, -10,7%, τυρί, -6,1%, κρέας -6,1%”. Με απλά λόγια οι οικογένειες αναγκάστηκαν να περικόψουν ακόμα και τα έξοδα για φαγητό για να τα βγάλουν πέρα – και παρόλα αυτά πλήρωσαν πολύ περισσότερα για τα βασικά αγαθά και για τους φόρους αυτών των βασικών αγαθών από ότι τις προηγούμενες χρονιές. Αυτή η τάση συνεχίστηκε προφανώς το 2024 και θα συνεχιστεί όπως όλα δείχνουν και το 2025».3
Το άλλο μισό της λεηλασίας των μισθών προέρχεται από τους άμεσους φόρους: «Τη Δευτέρα που ξεκίνησε η συζήτηση για τον προϋπολογισμό στη Βουλή η Καθημερινή (για τους δικούς της λόγους) δημοσίευσε ένα άρθρο με τον χαρακτηριστικό τίτλο “Η εφορία ροκανίζει τις αυξήσεις των μισθών”: “Από το 2020 έως το 2023”, γράφει το άρθρο, “ο μέσος μισθός ενισχύθηκε κατά περίπου 11%. Το ίδιο διάστημα ο φόρος εισοδήματος εκτινάχθηκε κατά 41%”».
Μαζί με την επίθεση στους πραγματικούς μισθούς που πλήττονται από τον πληθωρισμό και την αυξημένη φορολόγηση, άμεση και έμμεση, ξεδιπλώνεται η επίθεση στο κοινωνικό κράτος. Όσο καταστροφικές κι αν αποδεικνύονται οι ιδιωτικοποιήσεις, ο Χατζηδάκης, ο Γεωργιάδης και ο Πιερρακάκης τρέχουν να τις απλώσουν παντού, στις συγκοινωνίες, στα νοσοκομεία, στα σχολεία. Και εισπράττουν την οργή σε μαζική κλίμακα όπως επιβεβαίωσε η τεράστια συναυλία για τα Τέμπη στο Καλλιμάρμαρο και οι απεργίες των Νοσοκομειακών και των Εκπαιδευτικών.
Οι διεθνείς εξελίξεις δεν αφήνουν κανένα περιθώριο χαλάρωσης αυτών των επιθέσεων. Η επικεφαλής του ΔΝΤ Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα δήλωσε ότι οι προβλέψεις του ΔΝΤ δείχνουν για την παγκόσμια οικονομία έναν δύσκολο συνδυασμό χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης και υψηλών επιπέδων χρέους, «ένα δύσκoλο μέλλον».4 Και τόνισε την ανάγκη να αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις τα δημόσια οικονομικά παρόλο που οι συνθήκες κάνουν δύσκολη τη μείωση του δημόσιου χρέους.
Το πόσο δύσκολη είναι αυτή η συγκυρία, ακόμα και για τους ισχυρότερους καπιταλισμούς, φάνηκε ανάγλυφα από την Έκθεση Ντράγκι για την ΕΕ. Παρουσιάζοντας την Έκθεση, που είχε ζητηθεί επίσημα από την Πρόεδρο της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ο πρώην Διοικητής της ΕΚΤ τόνισε σε δραματικούς τόνους ότι «Έχουμε φτάσει στο σημείο όπου αν δεν πάρουμε μέτρα, θα χρειαστεί να υποθηκεύσουμε είτε την ευημερία μας, είτε το περιβάλλον, είτε την ελευθερία μας».5
Η πρόταση Ντράγκι είναι να αυξηθεί ο ρυθμός των επενδύσεων στην ΕΕ κατά 800 δις ευρώ το χρόνο, σε επίπεδα 4,7% του ΑΕΠ της ΕΕ, επίπεδα που δεν έχουν επιτευχθεί από τη δεκαετία του 1970. Για να γίνει αυτό, προτείνει να ενισχυθούν οι δημόσιες επενδύσεις και να επιβλέπονται οι κεφαλαιαγορές της Ευρώπης κεντρικά από την ΕΕ. Αλλά τέτοια βήματα έρχονται σε αντίθεση και με τις πιέσεις για περιορισμό του δημόσιου χρέους και με τις τάσεις των βασικών χωρών-μελών να αποφεύγουν δεσμεύσεις από την ΕΕ. Όταν η Γαλλία παραβιάζει τα κριτήρια του Μάαστριχτ για το δημόσιο έλλειμμα και η Γερμανία βάζει σε αμφισβήτηση τη Συνθήκη Σένγκεν παίρνοντας ρατσιστικά μέτρα κατά των προσφύγων, είναι δύσκολο να ακολουθήσουν τις προτροπές του Ντράγκι.
Αν στην ΕΕ δεν μπορούν να «τετραγωνίσουν τον κύκλο» ανάμεσα στην ανάγκη για περισσότερες δημόσιες επενδύσεις και στις ανησυχίες για νέα κρίση χρέους, η κατάσταση του υπερχρεωμένου ελληνικού καπιταλισμού γίνεται ακόμη χειρότερη.
Πολεμική εμπλοκή
Η αντίφαση ανάμεσα στις ανάγκες για μεγαλύτερες δημόσιες δαπάνες και στους κινδύνους για νέες κρατικές χρεοκοπίες οξύνεται και από τις εξελίξεις στα μέτωπα του πολέμου. Ούτε η σύγκρουση του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία στο έδαφος της Ουκρανίας, ούτε η γενοκτονική θηριωδία του Ισραήλ δεν πλησιάζουν προς το τέλος τους. Αντίθετα, και τα δυο αυτά πολεμικά μέτωπα απαιτούν μεγαλύτερη στρατιωτική και οικονομική εμπλοκή της Δύσης, ενώ παράλληλα παροξύνουν την ένταση με την Κίνα. Η ελληνική εμπλοκή σε όλα αυτά τα μέτωπα είναι άμεση και έχει τεράστιο οικονομικό και πολιτικό κόστος.
Στο μέτωπο της Ουκρανίας, ούτε η εισβολή προς το Κουρσκ ούτε οι οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας δεν έχουν ανατρέψει το βάλτωμα που παρατείνει τη σφαγή. Ο Πούτιν αντέχει οικονομικά, επωφελούμενος από την άνοδο των τιμών στις εξαγωγές ενέργειας, και ενισχύεται διπλωματικά φιλοξενώντας μια διευρυμένη Σύνοδο των BRICs στο Καζάν. Όλες οι χώρες του ΝΑΤΟ προχωρούν σε αύξηση των πολεμικών δαπανών, τόσο άμεσα, για να στηρίξουν τον Ζελένσκι, όσο και μακροπρόθεσμα, καθώς η σύγκρουση του ΝΑΤΟ με τη Ρωσία δεν άρχισε στην Ουκρανία ούτε θα τελειώσει εκεί.
Σε άλλες σελίδες αυτού του τεύχους, ο Γιώργος Πίττας παρουσιάζει το βάθος της εμπλοκής του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στη Μέση Ανατολή, την κρίση της ηγεμονίας του και τη στρατηγική σημασία της στήριξης που δίνει στο Ισραήλ, μέσα σε συνθήκες όπου τα εγκλήματά του δεν αποδίδουν τα αποτελέσματα που προσδοκούσε. Η παράταση και κλιμάκωση του πολέμου χτυπάει την οικονομία του σιωνιστικού κράτους και το κόστος της στήριξής του από τη Δύση στρατιωτικά και οικονομικά γιγαντώνεται.
Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας βρίσκεται καθηλωμένη σε αδιέξοδα. Στηρίζει φανατικά το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, τόσο στην Ουκρανία, όσο και στη Μέση Ανατολή, προσδοκώντας ανταλλάγματα από τη νίκη τους, η οποία όμως δεν έρχεται. Τα βάρη της εμπλοκής είναι άμεσα, τα ανταλλάγματα είναι στη σφαίρα των προσδοκιών.
Αυτό ισχύει πρώτα απ’ όλα σε σχέση με τα οικονομικά βάρη των εξοπλισμών. Οι παραγγελίες και για την πολεμική αεροπορία και για το πολεμικό ναυτικό μεγαλώνουν διαρκώς, με περισσότερα F35 και νέες φρεγάτες Belharra. Και μόνο το κόστος της φρεγάτας που περιπολεί στην Ερυθρά Θάλασσα είναι προκλητικό, την ώρα που τα νοσοκομεία ρημάζουν. Οι υποσχέσεις του Μητσοτάκη ότι μια νίκη του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία θα φέρει την ανάπτυξη στον καταστραμμένο Έβρο δεν πείθουν κανέναν. Όπως μας ενημερώνει η Εργατική Αλληλεγγύη:
«Στην πρόσφατη επίσκεψή του ο Μητσοτάκης στον χτυπημένο από τις πυρκαγιές Έβρο είπε ότι ερχόμενος εκεί θέλει να σηματοδοτήσει “την ξεχωριστή προτεραιότητα που δίνει η κυβέρνηση στην αναπτυξιακή δυναμική του κεντρικού και του βόρειου Έβρου”. Μίλησε επίσης για τη “γεωπολιτική θέση του Έβρου”, “πύλη εισόδου από την Ανατολή αλλά και προς τον βορρά, όπου όταν ολοκληρωθεί ο πόλεμος στην Ουκρανία και αρχίσει η ανοικοδόμηση…”, “η Ελλάδα δια μέσω του Έβρου μπορεί να παίξει ρόλο”…
Μάλλον δεν ήταν ιδιαίτερα πειστικά τα επιχειρήματά του. Την περασμένη Παρασκευή οι κάτοικοι στο Σουφλί το οποίο χτυπήθηκε ανελέητα από την περσινή πυρκαγιά (όπως ανέδειξαν και οι μαθητές του Λυκείου της πόλης με την ταινία μικρού μήκους που γύρισαν) κατέβηκαν μαζικά σε συγκέντρωση στο κέντρο της πόλης. Είναι πραγματικά να αγανακτεί κανείς ακούγοντας τον πρωθυπουργό να εξαρτά την «ανοικοδόμηση» του χτυπημένου Σουφλίου από την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας, όταν τελειώσει ο πόλεμος!».6
Και ο Γιώργος Μποτσίδης συμπληρώνει: «από προσλήψεις πυροσβεστών, τίποτα. Ο Έβρος είναι μπαρουταποθήκη που θα αρπάξει σε μια επόμενη φωτιά. Μπαρουταποθήκη κι από την άποψη της οργής. Οι μελισσοκόμοι δεν έχουν πάρει καμία αποζημίωση, έχουν κλείσει τα εργοστάσια ζάχαρης, δεν έρχονται εργάτες για τις ελιές, καθώς σε άλλες χώρες παίρνουν σοβαρούς μισθούς, περίθαλψη και άδειες παραμονής. Το λιμάνι της πόλης εξυπηρετεί πλέον μόνο πολεμικούς σκοπούς για τον πόλεμο του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία. Το αέριο που ξεκινάνε να μεταφέρουν, δημιουργώντας μια πλωτή βόμβα, δεν θα μένει καν στο νομό».7
Εξίσου εξωφρενικές ήταν οι υποσχέσεις του πρώην πρέσβη των ΗΠΑ Τζέφρι Παϊάτ ότι η Ελλάδα θα έχει οφέλη από την …ανοικοδόμηση της Γάζας, την ώρα που το Ισραήλ συνεχίζει να την ισοπεδώνει.
Ενώ οι οικονομικές προσδοκίες από τις πολεμικές εμπλοκές απομακρύνονται, οι αποσταθεροποιητικές συνέπειες είναι παρούσες. Ο Μητσοτάκης προσπαθεί αγωνιωδώς να αντισταθμίσει το πολεμοκάπηλο παρών του προβάλλοντας τα «ήρεμα νερά» που υποτίθεται ότι εξασφαλίζει στις σχέσεις με την Τουρκία μέσα από τον διάλογο με τον Ερντογάν. Στην πράξη, ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή ρουφάει πιο βαθιά και τα δυο κράτη της Νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Όσο το Ισραήλ κλιμακώνει τις επιθέσεις του στο Λίβανο, στη Συρία και στο Ιράν, τόσο περισσότερο αποσταθεροποιεί όλα τα νότια σύνορα της Τουρκίας. Όπως ενημερώνει η Εφημερίδα των Συντακτών στις 24 Οκτώβρη:
«Χθες μετά τις 4 το απόγευμα, σημειώθηκε ισχυρή έκρηξη στις εγκαταστάσεις της αεροδιαστημικής βιομηχανίας στην Άγκυρα, ενώ ακολούθησαν και πυροβολισμοί. Υπουργοί της κυβέρνησης Ερντογάν απέδιδαν το γεγονός σε τρομοκρατική επίθεση, λέγοντας πως “είναι πολύ πιθανόν” να βρίσκονται πίσω από αυτήν “μέλη του PKK”. Μετά τα μεσάνυχτα, το τουρκικό υπουργείο Άμυνας ανακοίνωσε ότι βομβαρδίστηκαν “τριάντα δύο στόχοι” που αποτελούν θέσεις του PKK και των συμμάχων του, στο βόρειο Ιράκ και τη Συρία».8
Ο Μητσοτάκης χτυπάει τους Χούθι στην Υεμένη, ο Ερντογάν βομβαρδίζει τους Κούρδους στη Συρία και στο Ιράκ, η «ηρεμία των νερών» γίνεται όλο και πιο φονική. Προφανώς, η απάντηση σε αυτή την τρέλα δεν είναι οι πατριδοκάπηλες κορώνες του Σαμαρά που «ανησυχεί» μήπως ο Μητσοτάκης είναι «ενδοτικός» απέναντι στην Τουρκία. Είναι το δυνάμωμα του αντιπολεμικού κινήματος ενάντια σε μια κυβέρνηση που τρικλίζει από φονική κρίση σε κρίση.
Περιβαλλοντική καταστροφή
Αλληλένδετη με την οικονομική, την πολεμική και την πολιτική κρίση είναι η κλιματική κρίση. Την πιο ολοκληρωμένη εικόνα αυτών των αλληλοσυνδέσεων την είδαμε μέσα από το πιο πρόσφατο βιβλίο του Άλεξ Καλλίνικος και την παρουσίασή του στην Αθήνα.9
Συχνά, αυτή η διάσταση της κρίσης χάνεται, επειδή μοιάζει να αφορά σε ένα πιο μακρινό μέλλον. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει. Αρκεί να σκεφτούμε και μόνο τις καταστροφές από τη φωτιά στην Κορινθία μέσα στο φθινόπωρο, σε μέρες όπου σε άλλες εποχές η αντιπυρική περίοδος είχε τελειώσει. Όσο για τη διεθνή διάσταση, την είδαμε δραματικά μέσα στην καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού, στις ΗΠΑ:
«Για δεύτερη φορά μέσα σε λιγότερο από δυο βδομάδες, οι νοτιοανατολικές Πολιτείες των ΗΠΑ χτυπήθηκαν από καταστροφικό τυφώνα. Ο τυφώνας Ελένη στα τέλη Σεπτέμβρη προκάλεσε πάνω από 250 νεκρούς και καταστροφές που υπολογίζονται σε δεκάδες δισεκατομμύρια, ειδικά στη Φλόριντα, τη Τζόρτζια, τη Νότια και τη Βόρεια Καρολίνα. Ο αριθμός των νεκρών ανεβαίνει μέχρι σήμερα, καθώς πτώματα ανασύρονται ακόμη από τις πλημμυρισμένες περιοχές. Στις 10 Οκτώβρη ήρθε η σειρά του τυφώνα Μίλτον να φτάσει στην ξηρά προκαλώντας σχεδόν 30 νεκρούς, αλλά και καταστροφές επίσης δεκάδων δισεκατομμυρίων».10
Εξάλλου, οι επιπτώσεις από τις καταστροφές στη Δαδιά, στη Θεσσαλία και στην ίδια την Αττική συνεχίζουν να βαραίνουν και στο περιβάλλον και στην οικονομία. Η επιβάρυνση στο αρνητικό ισοζύγιο εξωτερικού εμπορίου από τις αυξημένες εισαγωγές φρούτων και λαχανικών είναι μόνο ένα δείγμα.
Ακόμη πιο έντονη είναι η απειλή για τη λεγόμενη «βαριά βιομηχανία» του ελληνικού καπιταλισμού, τον τουρισμό. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (UNWTO), ο αριθμός των διεθνών τουριστών στον κόσμο έχει αυξηθεί από 22 εκατομμύρια το 1950 σε περισσότερα από 1,3 δισεκατομμύρια το 2023. Η τουριστική βιομηχανία είναι η τρίτη μεγαλύτερη βιομηχανία στον κόσμο. Αποτελεί το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ και εκτείνεται σε όλους τους τομείς της οικονομίας. Στην Ελλάδα, η άμεση συνεισφορά του τουρισμού στην οικονομία, το 2023, ήταν 28,5 δισ. που αντιστοιχεί με το 13,0% του ΑΕΠ. Για να φτάσουμε σε αυτά τα νούμερα, οι φυσικοί χώροι σε όλο τον πλανήτη καταστρέφονται χωρίς όριο ώστε να καταστούν τουριστικά προσβάσιμοι.
«Οι υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης των ήδη αναπτυγμένων τουριστικά περιοχών έχει ήδη ξεπεραστεί. Το 2030 η ετήσια ζήτηση για πόσιμο νερό αναμένεται να αυξηθεί άνω του 32% σε σύγκριση με το 2021 στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και σχεδόν 16% στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Την ίδια στιγμή, τα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν μείωση κατά 20% των βροχοπτώσεων τις επόμενες δεκαετίες. Όταν ο υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος, Σκυλακάκης, ανακοίνωνε την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης του νερού αναφέρθηκε στην αντιμετώπιση της λειψυδρίας των νησιών μέσα από έργα αφαλάτωσης που θα αναλάβει ο ιδιωτικός τομέας.
Το νερό στα νησιά, με τη διαδικασία της αφαλάτωσης, θα τιμολογείται και θα διανέμεται από τους ιδιώτες παρόχους αυτών των έργων. Θα είναι ακριβό γιατί η διαδικασία της αφαλάτωσης είναι ακριβή επειδή απαιτεί πολλή ενέργεια (2,3 kW ανά m3), που θα επιβαρύνει και την υπερθέρμανση και άρα και τη λειψυδρία».11
Άλλος ένας φαύλος καπιταλιστικός κύκλος, δηλαδή, και μάλιστα με έντονο ταξικό πρόσημο. Στις ΗΠΑ, τα χειρότερα θύματα του τυφώνα ήταν έξι άνθρωποι που σκοτώθηκαν στο γηροκομείο Σπάνις Λέικς. Οι ηλικιωμένοι έμεναν σε προκατασκευασμένα σπίτια, τα οποία ο ανεμοστρόβιλος σήκωσε και σε κάποιες περιπτώσεις εξαφάνισε εντελώς. 125 από αυτά καταστράφηκαν.
Εδώ, οι διακοπές γίνονται απλησίαστες για όλο και πιο μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, καθώς 1 στους 2 εργαζόμενους, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, δεν μπορεί να πληρώσει ούτε μία βδομάδα διακοπών. Ο τουρισμός δεν είναι πολυτέλεια αλλά δικαίωμα για κάθε εργαζόμενο. Οι άνθρωποι ταξιδεύουν για να ξεφύγουν από το άγχος και την αποξένωση της εργασίας. Δεν είναι γενικά οι «τουρίστες» υπεύθυνοι για τις επιβλαβείς επιπτώσεις του «μαζικού τουρισμού» στις ζωές των ντόπιων και του περιβάλλοντος. Υπεύθυνος είναι ο καπιταλισμός. Ένα σύστημα που στο βωμό του κέρδους εμπορευματοποιεί και την ανάγκη των διακοπών.
Ακροδεξιά απειλή
Ο εντοπισμός των συστημικών χαρακτηριστικών της πολιτικής κρίσης δεν πρέπει να οδηγεί σε κανένα εφησυχασμό. Οι διαχειριστές ενός συστήματος σε πολύπλευρη κρίση χάνουν το όποιο κύρος διέθεταν, αλλά αυτό δεν μεταφράζεται σε αυτόματη ανατροπή της μισητής κυβέρνησης, ούτε του συστήματος που υπηρετεί.
Ξέρουμε πολύ καλά, από την εμπειρία του 2012, ότι σε τέτοιες συνθήκες μπορεί να ενισχυθεί η φασιστική απειλή. Τότε, οι νεοναζί της Χρυσής Αυγής εκτινάχτηκαν εκλογικά από το 0,29% του 2009 στο 6,97% το 2012 και κλιμάκωσαν την εγκληματική δράση τους με τις δολοφονίες του Σαχζάτ Λουκμάν και του Παύλου Φύσσα το 2013. Χρειάστηκαν σκληροί αγώνες του αντιφασιστικού κινήματος για να φράξουμε το δρόμο σε εκείνη την νεοναζιστική άνοδο και να οδηγήσουμε τους Χρυσαυγίτες δολοφόνους στη φυλακή.
Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής στις 7 Οκτώβρη 2020 «δικαίωσε απολύτως ό,τι έλεγε τόσα χρόνια το αντιφασιστικό κίνημα, ότι η Χρυσή Αυγή είναι ναζιστική εγκληματική οργάνωση και όχι “νόμιμο πολιτικό κόμμα”. Το έλεγε από το μακρινό έτος 1996, στη μήνυση για την επίθεση της Χρυσής Αυγής στην αριστερά, στους συντρόφους του ΣΕΚ, στη Φωκίωνος Νέγρη, που άφησε πίσω της τρείς τραυματίες, αλλά και τρεις καταδικασμένους χρυσαυγίτες.
Το αντιφασιστικό κίνημα, αυτή τη δίκη δεν την άφησε να διεξάγεται μόνο στην αίθουσα του δικαστηρίου. Δεν την άφησε στα χέρια των “θεσμών”. Την έκανε οργανωμένη πολιτική μάχη σε όλη την κοινωνία, σε όλο το εργατικό κίνημα. Επέβαλε στην απρόθυμη κυβέρνηση Σαμαρά, την ποινική δίωξη ως εγκληματική οργάνωση. Εξασφάλισε ότι το αντιφασιστικό κίνημα θα είναι πολιτική αγωγή σε αυτή τη δίκη.
Με αυτήν την αντιμετώπιση, το αντιφασιστικό κίνημα, με βασικό κινητήρα την ΚΕΕΡΦΑ, οργάνωσε εκατοντάδες εκδηλώσεις και συζητήσεις, κινητοποίησε εκατοντάδες χιλιάδες σε όλη τη χώρα, απάντησε σε κάθε επίθεση της ΧΑ, απομόνωσε τη Χρυσή Αυγή από κάθε δημόσιο χώρο και μέσο και εμπόδισε κάθε απόπειρα των ταγμάτων εφόδου να ξαναβγούν στο δρόμο».12
Αυτή η εμπειρία είναι πολύτιμη στο σήμερα. Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας μέσα στην κρίση της υιοθετεί την ατζέντα της ακροδεξιάς και δίνει νέες ευκαιρίες στους φασίστες. Αυτό είναι προκλητικά φανερό με την όλο και πιο ρατσιστική στροφή της κυβερνητικής πολιτικής απέναντι σε μετανάστες και πρόσφυγες.
Η απόφαση της Γερμανικής κυβέρνησης τον Σεπτέμβρη να επιβάλει ελέγχους στα σύνορά της και να ανακοινώσει καινούργιο σχέδιο επιτάχυνσης των απελάσεων και μαζικής περικοπής των επιδομάτων στους πρόσφυγες που ζητάνε άσυλο, άνοιξε το δρόμο για συνολική ρατσιστική κλιμάκωση της ΕΕ. Η Σύνοδος της ΕΕ στράφηκε προς το μοντέλο της Μελόνι που θέλει τους πρόσφυγες μαντρωμένους σε στρατόπεδα στην Αλβανία.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν υποστήριξε ότι «“με την έναρξη λειτουργίας του πρωτοκόλλου Ιταλίας-Αλβανίας, θα μπορέσουμε να αντλήσουμε διδάγματα από αυτή την εμπειρία στην πράξη”, ο Μητσοτάκης πλειοδότησε δηλώνοντας ότι “μέσα στις καινοτόμες λύσεις που μπορούν να εξεταστούν είναι και αυτή η ιδέα των κέντρων εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα οποία θα αποστέλλονται μετανάστες, των οποίων οι αιτήσεις ασύλου θα απορρίπτονται, εάν αυτοί δεν μπορούν να επιστραφούν κατευθείαν στις χώρες προέλευσής τους”».13
Πέρα από τις δηλώσεις, υπάρχουν τα εγκληματικά έργα της κυβέρνησης μέσα κι έξω από τα σύνορα. Η ατιμωρησία των δολοφόνων του Λιμενικού και των πολιτικών προϊστάμενών τους, που έπνιξαν 600 πρόσφυγες στα ανοιχτά της Πύλου, δίνει νέα κάλυψη στους μπάτσους να δολοφονούν μετανάστες μέσα στα Αστυνομικά Τμήματα. Τη δολοφονία του Μοχάμεντ Καμράν στον Άγιο Παντελεήμονα ακολούθησε η δολοφονία του Μία Χαριζούλ στο ΑΤ Ομονοίας. Και λίγες μέρες αργότερα, φασίστες επιτέθηκαν σε έναν ακόμη μετανάστη-ντελιβερά, τον Μοχάμεντ Ασλάμ στα Σεπόλια.
Δίπλα στον ρατσισμό, έρχεται ο σεξισμός να ενισχύσει την ώθηση που δίνει η κυβέρνηση στην ακροδεξιά. Η ατιμωρησία των μπάτσων καλύπτει όχι μόνο τις επιθέσεις τους στους μετανάστες, αλλά και τα σεξιστικά εγκλήματά τους. Οι μπάτσοι που συμμετείχαν στη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου κυκλοφορούν ελεύθεροι και ο Πλεύρης ζητάει να ποινικοποιηθεί η χρήση του όρου «μπάτσοι». Οι βιαστές μιας νέας γυναίκας μέσα στο ΑΤ Ομόνοιας παραμένουν επίσης ελεύθεροι. Όσο για το ΑΤ των Αγίων Αναργύρων, δεν ξεχνάμε ότι:
«Εκατοντάδες κατέβηκαν στον δρόμο στους Αγίους Αναργύρους την Τρίτη 2 Απρίλη, σε μια οργισμένη διαδήλωση για τη γυναικοκτονία που σημειώθηκε το βράδυ της προηγούμενης μέρας. Η 28χρονη Κυριακή Γρίβα δολοφονήθηκε κυριολεκτικά έξω από το αστυνομικό τμήμα, δίπλα στο φυλάκιο, που είχε πάει για να ζητήσει προστασία. Αντί οι αστυνομικοί να τη συνοδεύσουν σπίτι της με περιπολικό, άφησαν τον γυναικοκτόνο να της επιτεθεί με το που βγήκε από το ΑΤ».14
Η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας μέσα στην κρίση της είναι και αποδυναμωμένη πολιτικά αλλά και επικίνδυνη. Η εμπειρία έχει δείξει ότι δεν μπορούμε να στηριζόμαστε στην κοινοβουλευτική αριστερά για να δώσει λύσεις. Ο Γιώργος Ράγκος γράφει για την πάλη ενάντια στην ακροδεξιά σε άλλες σελίδες αυτού το τεύχους. Η επαναστατική αριστερά έχει μπροστά της την πρόκληση να αξιοποιήσει τις δυνατότητες που ανοίγονται για την ανατροπή, κλιμακώνοντας τους αγώνες σε όλα τα μέτωπα: ενάντια και στη φτώχεια και στον πόλεμο και στην περιβαλλοντική καταστροφή και στον ρατσισμό και στον σεξισμό.
Σημειώσεις
1. Επί του πιεστηρίου - Τα αποτελέσματα των εκλογών, Σοσιαλισμός από τα Κάτω No 135 Ιούλης-Αύγουστος 2019
2. Πάνος Γκαργκάνας, Η εργατική αντίσταση ξεκίνησε…, Σοσιαλισμός από τα Κάτω Νο159, Ιούλης-Αύγουστος 2023
3. Σωτήρης Κοντογιάννης, Προϋπολογισμός: “Προσχέδιο” νέας λεηλασίας, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1643, 16 Οκτώβρη 2024
4. Faltering confidence hinders global recovery despite buoyant economies, Financial Times, 21 October 2024, https://ft.pressreader.com/1389/20241021/281492166786979
5. Mario Draghi calls for €800bn EU investment boost, Financial Times, 9 September 2024, https://www.ft.com/content/92f7aedd-67fa-488f-8559-7019b7c2e40a
6. Το Σουφλί στο πόδι, Εργατική Αλληλεγγύη Νο1644, 23 Οκτώβρη 2024, https://ergatiki.gr/article.php?id=35852&issue=1644
7. https://ergatiki.gr/article.php?id=35858&issue=1644
8. https://www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/450985_taytopoiithike-enas-apo-toys-drastes-tis-epithesis-stin-toyrkia
9. βλέπε σχετικά: Η νέα Εποχή της Καταστροφής, Σοσιαλισμός από τα Κάτω Νο166, Αύγουστος-Σεπτέμβρης 2024, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1503&issue=166#gsc.tab=0 και Παλεύοντας ενάντια στη νέα Εποχή της Καταστροφής, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1640, 25 Σεπτέμβρη 2024, https://ergatiki.gr/article.php?id=35710&issue=1640
10. Νίκος Λούντος, Τυφώνες ΗΠΑ: Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και έχει ταξικό πρόσημο, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1643, 16 Οκτώβρη 2024, https://ergatiki.gr/article.php?id=35821&issue=1643
11. Γιώργος Ράγκος, Να σώσουμε το μαζικό δικαίωμα σε Διακοπές και το Περιβάλλον, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1641, 2 Οκτώβρη 2024, https://ergatiki.gr/article.php?id=35748&issue=1641
12. Δημήτρης Ζώτος, “Εγκληματική οργάνωση, όπως λέγαμε από το 1996”, Εργατική Αλληλεγγύη Νο1443, 14 Οκτώβρη 2024, https://ergatiki.gr/article.php?id=22956&issue=1443
13. https://ergatiki.gr/article.php?id=35832&issue=1644
14. Μαρία Στύλλου, Παλεύουμε για την ήττα τους, Σοσιαλισμός από τα Κάτω Νο164, Μάης-Ιούνης 2024, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1479&issue=164#gsc.tab=0