Διαδήλωση για το δικαίωμα στη στέγη
Άδεια διαμερίσματα, πανάκριβα νοίκια ‑ο παραλογισμός της κερδοσκοπίας στα ακίνητα οξύνεται.
Ο Δημήτρης Στεφανάκης προτείνει αντικαπιταλιστικές λύσεις.
Η κρίση στέγης έχει φτάσει σε κρίσιμο σημείο, αποτελώντας ένα από τα πιο σοβαρά και επιτακτικά ζητήματα παγκοσμίως. Οι επιπτώσεις της είναι βαθιές τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Στην Ελλάδα, η κατάσταση επιδεινώνεται εξαιτίας της παρατεταμένης οικονομικής αστάθειας, ενώ οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές σε παγκόσμια κλίμακα εμβαθύνουν το πρόβλημα. Η αγορά κατοικίας έχει μετατραπεί σε πεδίο αχαλίνωτης κερδοσκοπίας, όπου τα ενοίκια αυξάνονται ανεξέλεγκτα και μεγάλα τμήματα της εργατικής τάξης εξαναγκάζονται να διαθέτουν το μεγαλύτερο μέρος των εισοδημάτων τους για στέγη. Στο κέντρο της Αθήνας, τα ενοίκια μαζί με τα βασικά έξοδα επιβίωσης συχνά φτάνουν να απορροφούν σχεδόν ολόκληρο τον κατώτατο μισθό, ενώ οι επενδυτικές φούσκες στον τομέα των ακινήτων δημιουργούν μια νέα, ακόμη πιο επικίνδυνη πραγματικότητα.
Το ζήτημα της στέγης όμως έρχεται έντονα στο προσκήνιο γιατί σε όλο τον κόσμο τα κινήματα και η εργατική τάξη διαδηλώνουν μαζικά για το δικαίωμα στη στέγη και την πόλη. Οι εικόνες από Νέα Υόρκη, Αγγλία, Βερολίνο και Βαρκελώνη όπου τα κινήματα καταφέρνουν κάποιες πρώτες νίκες όπως το πάγωμα της βραχυχρόνιας μίσθωσης τύπου Airbnb, ανοίγουν τη συζήτηση τόσο για τις άμεσες πρωτοβουλίες που χρειάζεται να πάρει η Αριστερά για να ενισχύσει αυτούς τους αγώνες όσο και για τις μεγαλύτερες στρατηγικές επιλογές που χρειάζεται να πάρει για να δώσει προοπτική σε αυτή τη μάχη.
Το μέγεθος του προβλήματος
Για να βοηθήσουμε στη συζήτηση χρειάζεται αρχικά να κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος όσον αφορά τη κρίση στέγης και να προσθέσουμε δύο παράγοντες στη συζήτηση. Ο πρώτος παράγοντας αφορά την έκταση του προβλήματος πέρα από τα ελληνικά δεδομένα. Η Αθήνα και το κέντρο της δεν είναι πάρα η κορυφή του παγόβουνου.
Τα στοιχεία για το μέγεθος του προβλήματος προέρχονται από τις ίδιες τις αστικές εφημερίδες και site ενημέρωσης. Σύμφωνα με το in.gr “βρισκόμαστε εντός της δίνης μιας παγκόσμιας στεγαστικής κρίσης. Περίπου 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως στερούνται επαρκούς στέγασης, σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών –και οι ειδικοί λένε ότι αυτό μπορεί να αυξηθεί στα 3 δισεκατομμύρια μέχρι το 2030. Προκειμένου να στεγαστούν αυτά τα 3 δισεκατομμύρια, ο κόσμος θα χρειαστεί να χτίζει 96.000 νέα οικονομικά προσιτά σπίτια κάθε μέρα, λέει το Πρόγραμμα Ανθρώπινων Εγκαταστάσεων των Ηνωμένων Εθνών”.1
Σύμφωνα με αυτές τις εκτιμήσεις, τα επόμενα χρόνια ένας στους τρεις δεν θα έχει πρόσβαση στη στέγη. Γίνεται αντιληπτό ότι για τα υπόλοιπα 2/3 μέσα στη πολυκρίση του συστήματος το μεγαλύτερο ποσοστό του μισθού θα εξαφανίζεται για να καλύψει τις στεγαστικές ανάγκες. Αν κανείς υπολογίσει την αυξανόμενη τάση του πληθωρισμού, την συρρίκνωση των μισθών και τους αστάθμητους παράγοντες που προκαλεί το σύστημα με τους ανταγωνισμούς και τις εξελίξεις σε γεωπολιτικό επίπεδο, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι οι εκτιμήσεις που αναφέραμε ίσως να είναι αισιόδοξες.
Σύμφωνα πάλι με το in.gr «η ευρωπαϊκή στεγαστική κρίση, η οποία έχει ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες, γίνεται αισθητή από την Ολλανδία έως την Πορτογαλία, την Ελλάδα έως τη Γερμανία και τη Βρετανία. Οι τιμές και τα ενοίκια έχουν εκτοξευθεί, η διαθεσιμότητα έχει καταρρεύσει και η στέγαση έχει γίνει πλέον πολιτικό ζήτημα… Εν μέρει, αυτό είχε ως αποτέλεσμα, το ποσοστό των νοικοκυριών των οποίων το συνολικό κόστος στέγασης αντιπροσωπεύει το 40% ή περισσότερο του διαθέσιμου εισοδήματός τους, το οποίο μειώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αυξάνεται σταθερά».2 Επομένως ο πρώτος παράγοντας που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι αυτό το πρόβλημα δεν αφορά μια μάχη που δίνεται στη γειτονιά μας αλλά όλη την εργατική τάξη διεθνώς.
Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι η εργατική τάξη μένει κάποιες ώρες στο σπίτι αλλά τις υπόλοιπες ώρες ζει, μετακινείται και δουλεύει στις πόλεις. Η κρίση δεν αφορά μόνο το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου μεμονωμένα να έχει πρόσβαση σε αξιοπρεπή στέγη, αλλά αφορά τις πόλεις και τις υποδομές τους, τα πάρκα, τις πολεοδομικές ρυθμίσεις, τις μεταφορές, τις συγκοινωνίες, την ύδρευση, την αποχέτευση, που τσακίζονται από τις περικοπές και «έργα» που γίνονται με μοναδικό κριτήριο το κέρδος κάθε λογής εταιριών.
Πέρα από την στεγαστική κρίση οι πόλεις γίνονται όλο και περισσότερο μη βιώσιμες. Στον Βόλο με μία ισχυρή βροχόπτωση ένα χρόνο πριν, έφτασε να πλημμυρίσει όλη η πόλη και η μισή να μην έχει ρεύμα και νερό, να πεθαίνει κόσμος. Φέτος εντοπίστηκε σαλμονέλα στο νερό που τροφοδοτεί τις κατοικίες. Ακολούθησαν οι πυρκαγιές, ο κόσμος καιγόταν και δεν μπορούσε να αναπνεύσει. Πριν λίγα χρόνια στη Μάνδρα, σε μια εργατογειτονιά λίγα χιλιόμετρα από την Αθήνα, πέθαναν πάνω από είκοσι άνθρωποι επειδή ήταν μπαζωμένα τα ρέματα και οι υποδομές είναι διαλυμένες.
Η κρίση στέγης συνδέεται με μια σειρά ζητήματα. Η κλιματική καταστροφή επιδεινώνεται, αλλά η πολιτική των περικοπών και των ιδιωτικοποιήσεων αφήνει τις πόλεις ανοχύρωτες από την ένταση των φαινομένων, όπως είδαμε στον Βόλο, τη Μάνδρα και το Μάτι. Αντιστρόφως, το πώς δομείται η κατοικία στα χέρια των καπιταλιστών οδηγεί και επιταχύνει την κλιματική κρίση σπαταλώντας τεράστια ποσά ενέργειας. Και βέβαια η κρίση στέγης συνδέεται με τις πολιτικές της λιτότητας, του ρατσισμού, του σεξισμού.
Οι πόλεις και η στέγη είναι πεδία διακρίσεων. Για την πλειοψηφία της εργατικής τάξης οι μισθοί δεν φτάνουν για να εξασφαλίσει αξιοπρεπή στέγη, αλλά το πρόβλημα είναι ακόμη μεγαλύτερο στους άνεργους, τους πρόσφυγες που δεν έχουν ούτε πρόσβαση σε στέγη, ούτε πρόσβαση σε δημόσιο χώρο, κλείνοντάς τους σε καμπ και κλειστές δομές. Τα συνθήματα του αντιρατσιστικού κινήματος είχαν μία διπλή αιχμή τα προηγούμενα χρόνια: «Ανοίξτε τα σύνορα» και «ανοίξτε τις πόλεις», ζητώντας στέγη, σχολεία, νοσοκομεία για όλους. Ίδια είναι η κατάσταση όσον αφορά τις σεξιστικές διακρίσεις. Είναι πιο εύκολο να πετάξουν έξω από τα σπίτια πρόσφυγες ή άτομα ΛΟΑΤΚΙ και τρανς επειδή δεν αρμόζουν στην εικόνα του gentrification (εξευγενισμός) και της κερδοφορίας.
Η ρίζα του προβλήματος
Η ρίζα του προβλήματος βρίσκεται στο ίδιο το σύστημα. Η στέγη από τη μια είναι ένα βασικό αγαθό για την διαβίωση της εργατικής τάξης αλλά για τους καπιταλιστές είναι ένα εμπόρευμα πάνω στο οποίο το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να κερδοσκοπούν και να αυξάνουν τα κέρδη τους. Αυτό δεν είναι μία καινούρια εξέλιξη αλλά συμβαίνει από την αρχή του καπιταλισμού. Ο Ένγκελς και ο Μαρξ ανέλυαν το ζήτημα της κατοικίας από το 1845.
Στο βιβλίο "Η Κατάσταση της Εργατικής Τάξης στην Αγγλία", το οποίο έγραψε ο Φρίντριχ Ένγκελς το 1845, υπάρχουν αρκετές αναφορές και παρατηρήσεις σχετικά με το ζήτημα της κατοικίας, ιδιαίτερα όσον αφορά τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των εργατών στις βιομηχανικές πόλεις της Αγγλίας. Ο Ένγκελς καταγράφει με λεπτομέρεια την επιδείνωση των συνθηκών στέγασης, καθώς και τον ρόλο που έπαιξε η αστική τάξη στη δημιουργία αυτών των προβλημάτων.
Οι περιγραφές του Ένγκελς για τις συνθήκες διαβίωσης της εργατικής τάξης στις εργατογειτονιές της Αγγλίας δεν απέχουν πολύ από τη σημερινή πραγματικότητα, όπως «το Μπράντφορντ που βρίσκεται στις όχθες ενός μαυρισμένου από το κάρβουνο, δυσώδους μικρού ποταμιού και είναι τυλιγμένο σε ένα σύννεφο καπνού... Στο Λονδίνο», συνεχίζει, «είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς την ακανόνιστη συσσώρευση των σπιτιών που στοιβάζονται, με όλη τη σημασία της λέξης, το ένα πάνω στο άλλο, γεγονός που αποτελεί καθαρή πρόκληση για κάθε ορθολογιστική αρχιτεκτονική», αφού τα πάντα κτίζονται «σε σημείο που να μην μένει ούτε ένας πόντος κενός ανάμεσα στα σπίτια…».3
Οι πόλεις όπως τις γνωρίζουμε σήμερα δεν προϋπήρχαν πάντα, αλλά είναι σύγχρονο δημιούργημα που έχει τις ρίζες του στην αρχές του καπιταλισμού και συνοδεύουν την ανάπτυξή του. Μέσα στον καπιταλισμό υπάρχει μια διπλή συγκεντρωτική τάση η οποία σπρώχνει προς μία τέτοια τεράστια και τυφλή ανάπτυξη: η συγκέντρωση του πληθυσμού συνοδεύει τη συγκέντρωση του κεφαλαίου. Ο καπιταλισμός στην αρχή του, με την πρωταρχική συσσώρευση, έπαιρνε αγρότες από την ύπαιθρο και τους στοίβαζε στις πόλεις για να γίνουν εργάτες. Μαζί με την συγκέντρωση και την συγκεντροποίηση του κεφαλαίου υπήρχε και η συγκέντρωση της εργατικής τάξης. Ο Ένγκελς το περιέγραφε πολύ χαρακτηριστικά: οι εργάτες στοιβάζονται ο ένας πάνω στον άλλον στα κέντρα των πόλεων, αντιμέτωποι με λοιμούς και επιδημίες, κάτω από έναν ουρανό μαύρο από το κάρβουνο. Η Αθήνα που το 1850 είχε 30.000 κατοίκους σήμερα έχει φτάσει τα 4,5 εκατομμύρια, χτισμένη χωρίς κανένα ορθολογικό κριτήριο πολεοδομίας και σχέδιο.
Το μοναδικό κριτήριο για την ανάπτυξη αυτή για τους καπιταλιστές ήταν και είναι το κέρδος. Σε παλιότερο άρθρο αυτού του περιοδικού για τις κρίσεις της Αττικής και τις πλημμύρες στη Μάνδρα, η Δ. Κυρίλλου και ο Κ. Πίττας έγραφαν για τα κριτήρια της ανάπτυξης της Αθήνας αλλά αυτό το άρθρο αντικατοπτρίζει και την ανάπτυξη των πόλεων μέσα στον καπιταλισμό γενικότερα: «Το πώς διαμορφώνονται οι πόλεις στον καπιταλισμό, το τι πολιτικές επιλογές γίνονται από τις κυβερνήσεις, το τι οικιστικοί και συγκοινωνιακοί σχεδιασμοί εφαρμόζονται, το ποια έργα έχουν προτεραιότητα και ποια μένουν στα συρτάρια και δεν υλοποιούνται ποτέ, όλα αυτά που ορίζουν τη ζωή εκατομμυρίων εργατριών και εργατών όχι μόνο μέσα στο χώρο εργασίας, αλλά και στο σπίτι, στη γειτονιά, στη μετακίνηση, καθορίζονται σε τελική ανάλυση από “την πιο επικερδή” –ανάλογα με την εποχή– χρήση της γης για την άρχουσα τάξη».4
Αυτή η ανάπτυξη με βάση το κέρδος είναι που ευθύνεται για το αντιφατικό φαινόμενο που από τη μία χτίζονται φαραωνικά έργα στο Ελληνικό που δεν εξυπηρετούν τις ανάγκες της εργατικής τάξης, η οποία από την άλλη δεν μπορεί να πληρώσει τα ενοίκια που αυξάνονται ραγδαία. Από τη μία πλευρά πολυτελής «ανάπτυξη», από την άλλη κρίση στέγης, ιδιωτικοποιήσεις και περικοπές.
Το βάρος αυτής της ανάπτυξης το έχει πληρώσει πολλές φορές η εργατική τάξη όσον αφορά το ζήτημα της στέγης. Στην Τουρκία, πριν λίγα χρόνια με στόχο την αύξηση της κερδοφορίας, οι εργολάβοι οπλίζανε με λιγότερα σίδερα τις κατασκευές με αποτέλεσμα χιλιάδες να χάσουν τη ζωή τους μετά από έναν δυνατό σεισμό. Θα μπορούσε να αποφευχθεί αυτό το έγκλημα αν η επιστήμη και η ασφάλεια των ανθρώπων και της κατασκευής έμπαιναν πάνω από τα κέρδη. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Grenfell Τower στην Αγγλία, την εργατική πολυκατοικία στην οποία κάηκαν δεκάδες άνθρωποι. Σε μια περιοχή που έφτασε ο “εξευγενισμός”, οι κερδοσκόποι δεν ήθελαν μια εργατική πολυκατοικία να τους χαλάει την μόστρα και σουλούπωσαν την όψη της με εύφλεκτα υλικά. Η πυρκαγιά σήμανε πάνω από 70 νεκρούς στην καρδιά του Λονδίνου. Οι επιπτώσεις δεν αφορούν μόνο την ασφάλεια. Στο Ελληνικό, τη στιγμή που διαλύονται τα πάντα, ετοιμάζουν ουρανοξύστες. Αυτές οι «επενδύσεις» μαζί με τον υπερτουρισμό και τα airbnb εκτινάσσουν τις τιμές στο κέντρο της Αθήνας.
Οι επιθέσεις στη στέγη
Στην Ελλάδα η πιο σκληρή επίθεση στην εργατική τάξη στο πεδίο της κατοικίας ήταν την περίοδο των μνημονίων που συνοδεύτηκε από το κλείσιμο του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας.
Μεταπολεμικά, κάτω από την πίεση και την αγανάκτηση της εργατικής τάξης από τις συνθήκες του πολέμου αλλά και λόγω της μεγάλης άνθησης που χαρακτήριζε το σύστημα εκείνη τη περίοδο, τα κράτη διεθνώς όπως και στην Ελλάδα αναλαμβάνουν ένα τμήμα της στέγασης της εργατικής τάξης. Τότε δημιουργείται ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας (OEK) που ως ιδρυτικό σκοπό του έχει την παροχή στέγης σε οικονομικά ασθενέστερα στρώματα. Ο Οργανισμός, μαζί με το Υπουργείο Δημοσίων Έργων που συνεχίζει να καλύπτει τις ανάγκες των προσφυγικών πληθυσμών, θα αποτελέσουν τους δύο μεγάλους κρατικούς φορείς παροχής στέγης την περίοδο αυτή. Οι πόροι του προέρχονταν από τις εισφορές των ίδιων των εργαζομένων (1% επί των αποδοχών τους) και των εργοδοτών τους (0,75%). Πάνω από 363.000 οικογένειες βοηθήθηκαν για να βρουν κατοικία, σε 56.000 παραχωρήθηκε έτοιμη κατοικία, σε 184.000 δόθηκε στεγαστικό δάνειο ή ανέγερσης κατοικίας και 123.000 έλαβαν δάνειο επισκευής.5
Η εξέλιξη αυτή συνέβη παράλληλα με τον ιδιωτικό τομέα και την αντιπαροχή που αποτέλεσε δώρο για τους εργολάβους και τους ιδιώτες. «Ένα νέο στοιχείο είναι η καθιέρωση της πολυκατοικίας, τώρα σαν μαζικός τρόπος κατοικίας μέσω του θεσμού της αντιπαροχής. Οι συντελεστές δόμησης στο Κέντρο εκτοξεύονται σε βάρος του δημόσιου χώρου. Πριν επέλθει ο κορεσμός μιας περιοχής, έχει ήδη ξεκινήσει η επέκταση της επόμενης και παραδίπλα της αυθαίρετης δόμησης, που κάποτε θα ενταχθεί στο σχέδιο πόλης, κατά τα γνωστά».6
Μετά το 1970 ο ρόλος της κοινωνικής εργατικής κατοικίας συρρικνώνονταν όπως συνέβη σε όλους του τομείς του καπιταλισμού διεθνώς με την υποχώρηση του κράτους και τη νεοφιλελεύθερη επέλαση λόγω της πρώτης μεγάλης κρίση μεταπολεμικά. Με μία μικρή παρένθεση τη δεκαετία του 1980, κάτω από τη πίεση του εργατικού κινήματος οι πρώτες κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ αναγνώρισαν τα προβλήματα και προχώρησαν σε μια σειρά παραχωρήσεων. Η ίδρυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ) και η αναβάθμιση φορέων, όπως ο Οργανισμός Σχολικών Κτηρίων και ο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ), ήταν χαρακτηριστικά δείγματα αυτής της πολιτικής. Οι αλλαγές αυτές εκτός του ότι αποδείχθηκαν προσωρινές δεν αποτέλεσαν ριζική αλλαγή για το στεγαστικό ζήτημα, που από εκείνη τη περίοδο μέχρι τα μνημόνια καθορίστηκε ξανά από το κύκλωμα των κατασκευών και του κέρδους.
Το οριστικό χτύπημα σε οποιαδήποτε εμπλοκή του κράτους στον τομέα της κατοικίας ήρθε την περίοδο των μνημονίων και συγκεκριμένα το 2012, που οι Οργανισμοί Εργατικής Κατοικίας και Εργατικής Εστίας καταργήθηκαν. Την επόμενη χρονιά καταργήθηκε και ο Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων, ο φορέας που ήταν αρμόδιος για την ανέγερση δημόσιων εκπαιδευτικών υποδομών και τον εξοπλισμό τους.
Αντικαπιταλιστικές απαντήσεις
Μία δεκαετία μετά τις επιθέσεις αυτές, η στέγη και το δικαίωμα στην κατοικία έχει αφεθεί χωρίς κανέναν έλεγχο στα χέρια των κερδοσκόπων. Τα ερωτήματα που ανοίγουν μία δεκαετία μετά από αυτές τις επιθέσεις είναι αφενός πώς απαντάμε στην κρίση στέγης την ώρα που όλοι παραδέχονται πως είναι παρούσα με τον πιο δραματικό τρόπο και αφετέρου ποιος θα έχει τον έλεγχο για τις δεκάδες χιλιάδες κατοικίες που χρειάζεται να χτίζονται για να αντιμετωπιστεί η κρίση αυτή.
Στο πρώτο σκέλος του ερωτήματος χρειάζεται να συνδέσουμε τη διεκδίκηση για πρόσβαση σε δωρεάν στέγη με τα αιτήματα και τους αγώνες της υπόλοιπης εργατικής τάξης που παλεύει εδώ και τώρα για προσλήψεις, αυξήσεις και ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις. Το ζήτημα της στέγης πρέπει να μπει στο κέντρο των διεκδικήσεων της εργατικής τάξης όπως και οι μάχες για Υγεία και Παιδεία. Οι πραγματικές αυξήσεις στους μισθούς, πάνω από τον πληθωρισμό, είναι η άμεση απάντηση σε αυτό το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η εργατική τάξη.
Κεντρικό είναι το αίτημα για την επανασύσταση του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας. Είναι ένα πολύ συγκεκριμένο αίτημα που μπορεί να γίνει κομμάτι της διεκδίκησης όλων των συνδικάτων -προφανώς στους εργαζόμενους στην κατασκευή, τους οικοδόμους, τους εργαζόμενους στους δήμους. Οι κλάδοι των αρχιτεκτόνων, των οικοδόμων, των πολεοδόμων χρειάζεται να μπουν μπροστά σε αυτή την μάχη μαζί με όλους τους υπόλοιπους κλάδους.
Ένας δημόσιος Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας που θα βάλει μπροστά ένα δημόσιο πρόγραμμα κατοικιών μεταφράζεται επίσης σε χιλιάδες θέσεις εργασίας. Σημαίνει προσλήψεις για την στελέχωσή του με προσωπικό που θα αναλάβει να φέρει εις πέρας ένα τέτοιο πρόγραμμα, που θα μετρήσει πόσοι είναι οι άστεγοι, πόσα και ποια είναι τα άδεια διαμερίσματα (700.000 τα υπολογίζουν), ποιοι θα μπούνε μέσα, πώς αυτό θα γίνει χωρίς αποκλεισμούς σε ΛΟΑΤΚΙ, πρόσφυγες και μετανάστες.
Ταυτόχρονα υπάρχει ήδη ένας αγώνας που δίνεται μεμονωμένα στις γειτονιές με επιτροπές κατοίκων που αντιδρούν και συγκρούονται με την αύξηση των ενοικίων και τον εξευγενισμό των γειτονιών. Αυτό που χρειάζεται είναι αυτοί οι αγώνες να «κουμπώσουν» με τους αγώνες της οργανωμένης εργατικής τάξης που από την θέση της στην παραγωγή είναι η μόνη που είναι σε θέση να λύσει το πρόβλημα.
Κρατικοποίηση με εργατικό έλεγχο
Ποιος θα έχει τον έλεγχο για όλα αυτά; Όταν ο ΟΗΕ λέει ότι πρέπει να χτίζουν «90.000 κατοικίες την ημέρα», προφανώς θα τις χτίσει η εργατική τάξη. Άλλα πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι όλα αυτά δεν θα γίνουν με κριτήριο το κέρδος και ό,τι αυτό συνεπάγεται; Η απάντηση στο ερώτημα είναι η κρατικοποίηση με εργατικό έλεγχο. Οι εργαζόμενοι στην κατασκευή, την ενέργεια, στην οικοδομή, στους δήμους, στον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας, στα σχολικά συγκροτήματα να πάρουν οι ίδιοι τον έλεγχο, με κριτήριο τις ανάγκες τους και όχι το κυνήγι του κέρδους που αγνοεί την κλιματική κρίση, τις πολεοδομικές αναπτύξεις, το πράσινο.
Μια τέτοια αντικαπιταλιστική προοπτική είναι κομμάτι μιας επαναστατικής διαδικασίας. Αυτό δεν είναι κάτι αφηρημένο. Στην Ρωσία το 1917 είχαμε το πιο απτό παράδειγμα για το τι σήμαινε πρόγραμμα εργατικής κατοικίας, όταν οι εργάτες πήραν τον έλεγχο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Σε μία κατεστραμμένη μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο Ρωσία, έβαλαν μπροστά ένα τεράστιο πρόγραμμα που πέτυχε να δώσει λύση στο πρόβλημα αξιοποιώντας τον εργατικό έλεγχο στην επιστήμη, στην τεχνολογία, στην παραγωγή, στις πρώτες ύλες.
Δεν ανήκει στο παρελθόν μια τέτοια προοπτική. Ο Ένγκελς έλεγε ότι στις πόλεις δεν υπάρχει μόνο η συγκεντροποίηση της εργατικής τάξης και του κεφαλαίου αλλά και των αντιστάσεων. Από άκρη σε άκρη του πλανήτη η κρίση στέγης βγάζει εκατομμύρια να διαδηλώνουν στον δρόμο.
Βάζοντας μπροστά τη δύναμη της εργατικής τάξης μπορούμε όχι μόνο να πετύχουμε κι άλλες τέτοιες και μεγαλύτερες νίκες αλλά να φθάσουμε σε μια κοινωνία που το δικαίωμα στη στέγη μέσα σε ασφαλείς και ανθρώπινες πόλεις θα είναι πάνω από τα κέρδη τους.
Σημειώσεις
1. https://www.in.gr/2024/06/21/economy/oikonomikes-eidiseis/stegastiki-krisi-akros-dysoiones-oi-provlepseis-kindynos-ekriksis-tis-astegias/
2. https://www.tovima.gr/2024/08/17/finance/stegastiki-krisi-proto-sxedio-apo-komision-ta-87-dis-kai-o-neos-epitropos/
3. Φ. Ένγκελς, «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», Μπάυρον, 1985, τ. 1, σ. 117.
4. Δήμητρα Κυρίλλου & Κώστας Πίττας, Μάνδρα - Η κρίση της Αττικής, Σοσιαλισμός από τα κάτω, Νο 126, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2018, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1032&issue=126#gsc.tab=0
5. Wikipedia, Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας
6. Δήμητρα Κυρίλλου & Κώστας Πίττας, Μάνδρα - Η κρίση της Αττικής, Σοσιαλισμός από τα κάτω, Νο 126, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2018, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1032&
issue=126#gsc.tab=0