Αντιπολεμικό συλλαλητήριο στο Βερολίνο.
Ο Νίκος Λούντος εξετάζει όλες τις πλευρές της κρίσης στη Γερμανία και δείχνει τις καίριες επιλογές για την Αριστερά.
Οικονομική ατμομηχανή; Κέντρο σταθερότητας; Άτυπη πολιτική ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Στη συλλογική φαντασία της ευρωπαϊκής ελίτ, η Γερμανία κατάφερε να παίξει αυτούς τους ρόλους ακόμη και στις στιγμές που η ΕΕ βρέθηκε με την πλάτη στον τοίχο, στο αποκορύφωμα της κρίσης που ξεκίνησε το 2007-08. Κι όμως, τώρα μοιάζουν να ξυπνάνε από όνειρο και να επιστρέφουν στον εφιάλτη της πραγματικότητας.
Η Γερμανία έχει μετατραπεί σε κέντρο εξαγωγής άγχους για την κατάσταση της οικονομίας, αναποφασιστικότητας για τις μεγάλες επιλογές του ευρωπαϊκού κεφαλαίου και καινούργιων δόσεων ρατσιστικού δηλητηρίου. Το φασιστικό κόμμα AfD κέρδισε τον Σεπτέμβρη τις εκλογές στο κρατίδιο της Θουριγγίας. Είναι η πρώτη φορά που οι φασίστες βγαίνουν πρώτοι σε οποιεσδήποτε εκλογές στη Γερμανία μετά τον Χίτλερ. Ποιος Γερμανός πολιτικός είναι σε θέση σήμερα να κουνήσει αυστηρά το δάχτυλο απέναντι στην άνοδο του “λαϊκισμού” στις χώρες του Νότου; Μια ολόκληρη εσωτερική και διεθνής αρχιτεκτονική στήθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη δέσμευση να μη μείνει ούτε ένα παράθυρο που θα επέτρεπε στο ναζισμό να ξανασηκώσει κεφάλι στη Γερμανία. Τώρα το AfD δεν νοιάζεται για παράθυρα, έχει μπει στα τοπικά και στο εθνικό κοινοβούλιο από την κυρίως είσοδο που του την άνοιξαν διάπλατα και η Δεξιά και το σοσιαλδημοκρατικό SPD.
Τα τρία πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα, στη Θουριγγία, τη Σαξονία και το Βρανδεμβούργο δεν αφήνουν αμφιβολίες για το τι συμβαίνει. Στις δύο πρώτες, τα τρία κόμματα που συνιστούν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση της Γερμανίας συντρίφτηκαν. Στη Θουριγγία «Το SPD του Σολτς πήρε 6,1%, δυο μονάδες κάτω και από το θλιβερό 8,2% που πήραν το 2019». Οι Πράσινοι έπεσαν στο 3,2%, κάτω από το όριο του 5% που τους έδινε βουλευτές. Το τρίτο κόμμα της κυβέρνησης του Σολτς, οι “Ελεύθεροι Δημοκράτες”, κατέρρευσαν στο 1%. Οι φασίστες του Afd βγήκαν πρώτο κόμμα με σχεδόν 33%, κερδίζοντας πάνω από 9 μοναδές από το 2019.” Στη Σαξονία, το AfD ανέβηκε τρεις μονάδες σε σχέση με το 2019, όταν είχε ήδη βγει δεύτερο κόμμα. Για 30 χιλιάδες ψήφους η επίσημη Δεξιά παρέμεινε πρώτο κόμμα. Το SPD βγήκε 4º κόμμα και οι Πράσινοι οριακά έμειναν στη Βουλή. Τα αποτελέσματα του SPD σε αυτά τα δύο κρατίδια είναι τα χαμηλότερα αποτελέσματα του κόμματος σε οποιεσδήποτε εκλογές σε ολόκληρη την μεταπολεμική ιστορία.
Οι εκλογές στο Βρανδεμβούργο είχαν ακόμη πιο μεγάλο αντίκτυπο σε εθνικό επίπεδο. Το Βρανδεμβούργο είναι επίσης στην Ανατολική Γερμανία όπως και η Θουριγγία και η Σαξονία. Όμως, έχει τον ιδιαίτερο ρόλο να είναι γεωγραφική επέκταση της πρωτεύουσας καθώς περιστοιχίζει το Βερολίνο και μαζί σχηματίζουν μια ενιαία μητρόπολη. Το SPD δεν ήταν εκεί ποτέ μειοψηφική δύναμη. Αντίθετα έχει κερδίσει όλες τις εκλογές και κυβερνά ασταμάτητα από τότε που ενοποιήθηκαν οι δύο Γερμανίες, το 1990. Όμως τώρα, ο πρωθυπουργός του Βρανδενβούργου, Ντίτμαρ Βόιντκε, ο οποίος τα τελευταία χρόνια κυβερνάει σε συνεργασία με τη Δεξιά και τους Πράσινους, αναγκάστηκε να απειλήσει ότι θα παραιτηθεί αν το AfD βγει πρώτο κόμμα. Κατάφερε να κινητοποιήσει ψηφοφόρους, να κόψει ψήφους από την επίσημη Δεξιά που βγήκε χαμένη και να παραμείνει πρώτος. Αλλά το αποτέλεσμα ήταν πως το AfD εδραιώθηκε σαν μεγάλη δυναμη στο Βρανδεμβούργο, ανεβάζοντας τα ποσοστά του περισσότερο από κάθε άλλο κόμμα και χάνοντας την πρωτιά μόνο για 25 χιλιάδες ψήφους. Το Βρανδεμβούργο μάς δίνει μια καθαρή εικόνα για το πώς το SPD μετατρέπεται στη βασική πολιτική δύναμη που ανοίγει τον δρόμο στους φασίστες. Ο Βόιντκε κάλεσε τον κόσμο να τον στηρίξει απέναντι στο AfD όχι κοντράροντας τον φασισμό του AfD, αλλά αντίθετα υποσχόμενος ότι θα κλιμακώσει τις πολιτικές ενάντια στους μετανάστες. Η άνοδος του AfD, σύμφωνα με τον Βόιντκε, είναι αποτέλεσμα της υποτίθεται φιλο-μεταναστευτικής πολιτικής που ακολούθησαν στη Γερμανία τα “δημοκρατικά κόμματα”. «Τα τελευταία δέκα χρόνια αφήσαμε να ακυρωθούν μια σειρά κανόνες στην Ευρώπη όσον αφορά στη μετανάστευση. Πολλοί άνθρωποι ανησυχούν ότι το κράτος πλέον δεν έχει τον έλεγχο. Η πίεση αυξάνεται γιατί πολλά κράτη στην Ευρώπη έχουν ήδη αλλάξει τις πολιτικές τους όσον αφορά στο άσυλο και τη μετανάστευση. Η Γερμανία πρέπει να αντιδράσει».1
Ρατσιστική στροφή
Και όντως, το γερμανικό κράτος, “αντιδρά”, όπως προτείνει ο Βόιντκε. Η Υπουργός Εσωτερικών (του SPD), Νάνσι Φέζερ, ανακοίνωσε τον Σεπτέμβρη ελέγχους σε όλα τα χερσαία σύνορα. Ακόμη και ο Ντόναλντ Τουσκ, της Πολωνίας, ξεσηκώθηκε κατηγορώντας τη Γερμανία ότι για εσωτερικούς λόγους, καταργεί στην πράξη τη συμφωνία Σένγκεν. Η Φέζερ και ο καγκελάριος Σολτς ανακοίνωσαν καινούργιο σχέδιο επιτάχυνσης των απελάσεων και μαζικής περικοπής των επιδομάτων στους πρόσφυγες που ζητάνε άσυλο. Ως επίδειξη πυγμής, απέλασαν 28 ανθρώπους στο “ασφαλές” Αφγανιστάν.2
Στα μέσα Οκτώβρη, το γερμανικό Κοινοβούλιο πέρασε το καινούργιο “πακέτο ασφάλειας” της κυβέρνησης, που ανάμεσα σε άλλα, κόβει την οποιαδήποτε βοήθεια σε πρόσφυγες που έχουν έρθει μέσω άλλης χώρας της Συμφωνίας του Δουβλίνου «όταν τους είναι νομικά και πραγματικά δυνατό να εγκαταλείψουν τη χώρα». Η Φέζερ δήλωσε πως ο νόμος είναι “η κατάλληλη απάντηση” σε απειλές όπως «ο ισλαμισμός, ο αντισημιτισμός, ο εξτρεμισμός από Δεξιά και Αριστερά και η βίαιη παραβατικότητα». Το SPD, δηλαδή, υιοθετεί ολόκληρη την ατζέντα της ακροδεξιάς με τρόπο που η δεξιά κυβέρνηση της Μέρκελ δεν έφτασε να το κάνει. Και τώρα, με τη σειρά της η Δεξιά πιέζει για ακόμη περισσότερο ρατσισμό. Ο επικεφαλής του CDU, Φρίντριχ Μερτς, ζήτησε από τους βουλευτές του να καταψηφίσουν το πακέτο γιατί είναι πολύ περιορισμένο και υποσχέθηκε πολύ πιο γρήγορες απελάσεις αν το CDU έρθει στην κυβέρνηση.3
Ένα ολόκληρο πολιτικό σύστημα κινείται παραζαλισμένο από ήττα σε ήττα, με μόνο κριτήριο την άνοδο του AfD, όχι για να σταματήσει τον φασισμό, αλλά για να διασώσει την κυβερνησιμότητα της χώρας. Έτσι έχουν χαρίσει στο AfD τον τίτλο του “δυναμικού παράγοντα” της πολιτικής σκηνής και έτσι το βοηθάνε να μαζεύει τις ψήφους των πιο αγανακτισμένων. Στο Βρανδεμβούργο οι φασίστες πήραν 47% αυτών που δηλώνουν ότι βρίσκονται σε άσχημη οικονομική κατάσταση, 46% στους χειρονάκτες εργάτες, αλλά 25% σε όσους δηλώνουν ότι βρίσκονται σε καλή οικονομική κατάσταση.4
Οι πολιτικές ηγεσίες της Γερμανίας αντιδρούν σπασμωδικά στα εκλογικά αποτελέσματα, αλλά οι παράγοντες της αποσταθεροποίησης είναι πολύ βαθύτεροι, παρότι έκλειναν τα μάτια για χρόνια. Η Γερμανία μπορεί να φάνταζε “ατμομηχανή” όταν οι χώρες της περιφέρειας της Ευρώπης βούταγαν στο οικονομικό κενό, αλλά η ατμομηχανή αντί να βγάλει τα υπόλοιπα βαγόνια από το τέλμα, κινήθηκε η ίδια προς τα πίσω. Η οικονομία βρίσκεται σε στασιμότητα τα τέσσερα τελευταία χρόνια. Ο οικονομολόγος Μάικλ Ρόμπερτς συμπυκνώνει την κατάσταση ως εξής: «Η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης βρίσκεται σε ύφεση. Το πραγματικό ΑΕΠ στο δεύτερο τρίμηνο του 2024 ήταν κατά 0,1% χαμηλότερο από το πρώτο και εξίσου χαμηλότερο με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2023. Μάλιστα, το πραγματικό ΑΕΠ δεν έχει επιδείξει καμία άνοδο για πέντε συναπτά τρίμηνα και βρίσκεται βαλτωμένο εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια».5 Ο Κεντρικός Τραπεζίτης της Γερμανίας στις 19 Σεπτέμβρη ανακοίνωσε πως η συρρίκνωση θα συνεχιστεί και στο τρίτο τρίμηνο του 2024 «δεδομένης μια βαθιάς ύφεσης στη βιομηχανία, περιορισμένων επενδύσεων και διευρυμένης επιφυλακτικότητας των καταναλωτών».6 Οι οικονομολόγοι της Κεντρικής Τράπεζας στην ίδια ανακοίνωση δηλώνουν την απορία τους γιατί η κατανάλωση παραμένει στάσιμη, αφού οι μισθοί δεν έχουν πέσει και η ανεργία παραμένει χαμηλή. Όμως, το πρόβλημα που βγάζει μάτια δεν είναι η κατανάλωση, αλλά η πτώση των επενδύσεων.
Το τελευταία τέσσερα χρόνια, μετά τη βουτιά στην πανδημία, το ΑΕΠ επέστρεψε στα προηγούμενα επίπεδα και έχει βαλτώσει. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, αλλά και οι υπόλοιποι λόγοι που έχουν αυξήσει τις τιμές της ενέργειας και των πρώτων υλών έχουν χτυπήσει κι άλλο τα ποσοστά κέρδους των Γερμανών καπιταλιστών. Οι διάφορες μορφές που παίρνει ο εμπορικός πόλεμος με την Κίνα προκαλεί επιπλέον επιπλοκές. Η αυτοκινητοβιομηχανία της Γερμανίας χτυπιέται ήδη και βλέπει μπροστά της κι άλλους κινδύνους αν ακυρωθούν τα συμβόλαια με τις κινέζικες εταιρείες. Η βιομηχανική δραστηριότητα έχει πάρει απότομη κατηφόρα από το 2021 και μετά. Οι επενδύσεις συρρικνώνονται. Ο “σχηματισμός παγίου κεφαλαίου” (δηλαδή οι επενδύσεις) δεν έχει πιάσει ακόμη τα επίπεδα πριν από την πανδημία, βρίσκεται 3,9% χαμηλότερα από τα τέλη του 2019. Είναι η χειρότερη επίδοση μεταξύ των τεσσάρων μεγαλύτερων χωρών της ΕΕ. Η παραγωγικότητα ανά μονάδα κεφαλαίου (το ποσοστό κέρδους) στα τέλη του ‘23 ήταν σχεδόν 1% κάτω από πριν από την πανδημία.7 Οι τραπεζίτες κατηγορούν τον κόσμο ότι δεν καταναλώνει αρκετά, αλλά το ίδιο το κράτος είναι αυτό που έβαλε το μεγαλύτερο φρένο στη δημόσια κατανάλωση και σε όλες τις δαπάνες.
Στη διάρκεια της πανδημίας άνοιξαν τις κάνουλες του δημόσιου χρήματος για να σώσουν τον καπιταλισμό από το κώμα. Όμως στη συνέχεια, ήρθαν σχεδόν εκδικητικά να τα πάρουν όλα πίσω. Για άλλη μια φορά, είναι η συγκυβέρνηση του SPD με τους Πράσινους και τους Φιλελεύθερους που ανέλαβε την επίθεση. Η Γερμανία, είπε ο Σολτς, πρέπει να συνεχίσει να διδάσκει ότι τα κράτη χαλάνε μόνο όσα βγάζουν. Το 2024 ξεκίνησε με τους αγρότες στους δρόμους και τα τρακτέρ να παρελαύνουν στο Βερολίνο, γιατί πάνω τους έκανε την πρώτη επίθεση ο φετινός προϋπολογισμός. Τους έκοψε την επιστροφή φόρου που δικαιούνταν στα καύσιμα, μια βοήθεια που είχαν οι αγρότες από το 1951. Ταυτόχρονα η κυβέρνηση αύξησε τους φόρους στα αεροπορικά εισιτήρια και μαζί με την επίθεση στους αγρότες βάφτισε αυτό το πακέτο “περιβαλλοντικό”.
Την ίδια στιγμή όμως, η ίδια κυβέρνηση πάγωνε μονομιάς όλα τα σχέδια για επενδύσεις κλιματικής μετάβασης και εκσυγχρονισμού που είχαν πολυδιαφημιστεί. Το κονδύλι για το περιβάλλον δέχτηκε περικοπή 45 δισεκατομμυρίων ευρώ μέχρι το 2027, με τους Πράσινους να συμφωνούν πως το χρέος της χώρας είναι πιο σημαντικό από το περιβάλλον. Πακέτο στην ίδια συμφωνία ήρθε και η επίθεση στους ανέργους. Τα γραφεία ευρέσεως εργασίας κόβουν πλέον μέσα σε ένα δίμηνο τα επιδόματα, ενώ καταργήθηκε το επίδομα 75 ευρώ για κατάρτιση. Όταν κραυγάζουν ενάντια στα επιδόματα των προσφύγων και των μεταναστών, η αιτία δεν είναι μόνο ο ρατσισμός. Είναι κομμάτι της επίθεσης ενάντια σε όλες τις κοινωνικές δαπάνες.
Χαμηλόμισθοι
Όλες οι πιέσεις φορτώνονται στους πιο αδύναμους, σε μια χώρα που πλέον είναι η δεύτερη μέσα σε όλη την ΕΕ (με πρώτη τη Λιθουανία) στο ποσοστό των χαμηλόμισθων. Σχεδόν ένας στους τέσσερις εργαζόμενους στη Γερμανία πληρώνεται κάτω από τα δύο τρίτα του διάμεσου μισθού - ένας ολόκληρος στρατός από εργάτες που δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα ως το τέλος του μήνα μέσα στην πλουσιότερη χώρα της ΕΕ. Αυτοί οι εργάτες και εργάτριες συγκεντρώνονται σε μεγάλα ποσοστά στα κρατίδια της πρώην Ανατολικής Γερμανίας που πρόσφατα είδαν τα σοκαριστικά εκλογικά αποτελέσματα.8
Η συγκυβέρνηση του SPD σπέρνει κι άλλη φτώχεια κι άλλη διάλυση σε αυτόν τον κόσμο, αλλά θέλει με το ζόρι να πει πως την άνοδο του AfD τη φέρνουν οι μετανάστες. Στην πραγματικότητα, στην Ανατολική Γερμανία υπάρχουν πολύ λιγότεροι μετανάστες από την υπόλοιπη Γερμανία. Από τα 14 εκατομμύρια “ξένων”που καταγράφει η Στατιστική Υπηρεσία της Γερμανίας, 350 χιλιάδες είναι στη Σαξονία, 200 χιλιάδες στο Βρανδεμβούργο και μόλις 180 χιλιάδες στη Θουριγγία.9 35 χρόνια μετά την ενοποίηση των δύο Γερμανιών, οι ίδιοι οι ντόπιοι της Ανατολικής Γερμανίας, ιδιαίτερα οι νέοι, συνεχίζουν να μεταναστεύουν εσωτερικά προς τις πλουσιότερες περιοχές στη Δύση. Το AfD χτίζει τη βάση του στην Ανατολική Γερμανία ρίχνοντας την ευθύνη για τη φτώχεια στους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Η συγκυβέρνηση του SPD συγκατανεύει πλέον στο ρατσισμό και απαντάει πως όντως οι μετανάστες φταίνε και υπόσχεται κλειστά σύνορα. Το AfD ρίχνει επίσης την ευθύνη στους Πράσινους και λέει πως η κλιματική αλλαγή είναι μια απάτη. Οι Πράσινοι με την υπεράσπιση της λιτότητας και με τις επιθέσεις στους αγρότες επιβεβαιώνουν στα μάτια εκατομμυρίων πως η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, αν δεν έχει ταξικό πρόσημο, μπορεί να μετατραπεί σε μια επίθεση κατά των φτωχών.
Το AfD δεν είναι, ωστόσο, απλώς ένα λαϊκιστικό κόμμα που εκμεταλλεύεται το πολιτικό κενό μοιράζοντας ψέματα. Από την ίδρυσή του, το 2013, μετατρέπεται ανοιχτά σε φασιστικό κόμμα μέσα από μια σειρά διευρύνσεις και αποχωρήσεις στην ηγεσία του. Όπως εξηγούσε ο Σωτήρης Κοντογιάννης, στην Εργατική Αλληλεγγύη: «Το AfD πρωτοεμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή το 2013 με μια ευρωσκεπτικιστική ατζέντα που έβαζε στο στόχαστρό της τη “διάσωση” των χρεοκοπημένων χωρών του ‘Ευρωπαϊκού Νότου’ –και ιδιαίτερα τους ‘τεμπέληδες Έλληνες’ που, όπως έγραφαν τότε οι γερμανικές κίτρινο-φυλλάδες ‘έκαναν μόνιμα διακοπές με τα λεφτά των Γερμανών φορολογουμένων’. Τα ιδρυτικά του στελέχη προέρχονταν όλα από την χριστιανοδημοκρατία, την παραδοσιακή δεξιά της Γερμανίας, το κυβερνών την εποχή εκείνη κόμμα της Άνγκελα Μέρκελ και του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.
Στη συνέχεια, χάρη στη ρατσιστική του φρασεολογία μίσους, κατάφερε να συσπειρώσει γύρω του όλα τα ακροδεξιά και νεοναζιστικά αποβράσματα της Γερμανίας. Το 2017 κάποια από τα τότε ηγετικά στελέχη του AfD προσπάθησαν να διαγράψουν τον Μπιέρν Χέκε, έναν αμετανόητο θαυμαστή του Χίτλερ και των SS που ανάμεσα στα άλλα ζητάει την κατεδάφιση του Μνημείου των Δολοφονημένων (στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) Εβραίων (βρίσκεται στο Βερολίνο) και την αποποινικοποίηση της άρνησης του Ολοκαυτώματος –αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Ο Χέκε είναι σήμερα ο αρχηγός της κομματικής οργάνωσης του AfD στη Θουριγγία και ο ‘μεγάλος νικητής’ των εκλογών της 1ης Σεπτέμβρη.” Η πτέρυγα του Χέκε, που ηγήθηκε της ενοποίησης του αρχικά ‘νεοφιλελεύθερου’ AfD με τις ναζιστικές συμμορίες, πλέον είναι το κέντρο βάρους του κόμματος, είτε εμφανίζεται ανοιχτά είτε μεταμφιεσμένη. Στη Σαξονία, ο αρχηγός του κόμματος, πλασάρεται ως πιο σοβαρός, αλλά προέρχεται από την τάση του Χέκε. Στο Βρανδεμβούργο, οι ίδιες οι γερμανικές αρχές είχαν την ηγεσία του AfD στη λίστα των “ακροδεξιών απειλών για το γερμανικό Σύνταγμα”.
Στο μεταξύ το κέντρο του κόμματος, στο Βερολίνο, λειτουργεί ως “μοντέρνα” βιτρίνα. Έχει δύο συμπροέδρους, έναν από την Ανατολή και μία από τη Δύση. Ο μεν Τίνο Κρουπάλα προέρχεται από το CDU και μεταπήδησε στο AfD το 2015. Η δε Αλίσε Βάιντελ πέρασε κατευθείαν από τραπεζίτισσα σε “υπερασπίστρια του λαού”. Έκανε καριέρα ως σύμβουλος στη Goldman Sachs, σε τράπεζες της Φρανκφούρτης και για έξι χρόνια βρισκόταν στην Τράπεζα της Κίνας. Δηλώνει θαυμάστρια της Θάτσερ και για χρόνια ήταν μέλος του ιδρύματος Φρίντριχ φον Χάγιεκ [ενός από τους ‘πατεράδες’ του νεοφιλελευθερισμού’].
Απέναντι σε ένα σύστημα που δεν δουλεύει, το AfD ρίχνει την ευθύνη σ’αυτούς “που ζουν με δανεικά”, στους πρόσφυγες και μετανάστες, στα τρανς άτομα, στους περιβαλλοντιστές, στη σύγχρονη εκπαίδευση που “διαφθείρει τη νεολαία”, στους “εχθρούς της Γερμανίας”. Το πολιτικό πρόβλημα στη Γερμανία όμως δεν προκαλείται από αυτή την προπαγάνδα μίσους. Αλλά από το γεγονός ότι η Αριστερά δεν τολμάει να πει την αλήθεια για το ποιος φταίει. Να μιλήσει και να οργανώσει ενάντια στους πλούσιους και τον καπιταλισμό.
Θεσμική αριστερά
Η πρόσφατη διάσπαση της Linke, του ισχυρότερου μέχρι πρόσφατα κόμματος της Αριστεράς, δεν είναι η αιτία αλλά το αποτέλεσμα της αδυναμίας της κοινοβουλευτικής Αριστεράς να παρέμβει και να κερδίσει μέσα σε συνθήκες τόσο έντονης κρίσης. Η Linke παρουσίασε όλα τα συντηρητικά χαρακτηριστικά που έδειξε όλο το πολιτικό σύστημα της Γερμανίας. Μέχρι τα μέσα της περασμένης δεκαετίας φαινόταν να κινείται σταθερά ανοδικά. Αλλά η άνοδος και οι εκλογικές επιτυχίες μετατόπισαν όλη την έμφαση στο κοινοβούλιο και στις πολιτικές συμμαχίες με το SPD και τους Πράσινους. Όσοι ασκούσαν κριτική από τα Αριστερά κατηγορούνταν ότι δεν ήθελαν να αφήσουν το κόμμα να μεγαλώσει. Ιδεολογικά έδινε όλο και περισσότερο την εικόνα ενός κόμματος του κράτους που υπερασπίζεται τα ιερά και τα όσια του γερμανικού καπιταλισμού, απλά με “προοδευτικό πρόσημο”.
Είναι μια εμπειρία κοινή σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης την τελευταία δεκαετία. Καθώς η κρίση βάθυνε και απλώθηκε (οικονομία, πανδημία, πόλεμοι), οι υπερασπιστές του κοινοβουλευτικού δρόμου βρέθηκαν μπροστά της πιο σαστισμένοι ακόμη και από τη Δεξιά. Στη Γερμανία, αυτή η αντίφαση έγινε ακόμη πιο βίαια, μιας και η κοινοβουλευτική Αριστερά ήταν και είναι βαθιά συνδεδεμένη με όλους τους θεσμούς του κράτους που ζουν και αναπαράγονται με βάση την αδιατάρακτη σταθερότητα (ιδρύματα, ινστιτούτα, Πανεπιστήμια, γραφειοκρατίες των συνδικάτων, υπηρεσίες και οργανώσεις - παραρτήματα του κράτους). Όσο οι ρεφορμιστές διεισδύουν στους θεσμούς, τόσο ισχυρίζονται πως μπορούν να παλεύουν το σύστημα από ισχυρότερες θέσεις. Όταν όμως ξεσπάει η κρίση, αντί να χρησιμοποιήσουν αυτή την ισχύ ενάντια στο σύστημα, τρέχουν πρώτοι να σώσουν τους θεσμούς γιατί από αυτούς εξαρτάται η επιβίωσή τους. Πρόκειται για μια διαδικασία που πρώτη απ’όλους κατανόησε, περιέγραψε και αντιπάλεψε η Ρόζα Λούξεμπουργκ ακριβώς στη Γερμανία στις αρχές του 20ου αιώνα.
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη για το κατρακύλισμα στην υπεράσπιση του κράτους από τη στάση της Linke μπροστά στη σφαγή των Παλαιστίνιων. Το γερμανικό κράτος είναι ένας από τους ισχυρότερους πάτρωνες του σιωνισμού, οικονομικά, στρατιωτικά, και στη διεθνή διπλωματία. Η Μέρκελ είχε αποκαλέσει την ασφάλεια του Ισραήλ, “Staatsräson” για τη Γερμανία (ζήτημα εθνικού συμφέροντος).10 Είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής εξοπλισμών στο Ισραήλ και ο Όλαφ Σολτς διέταξε καινούργιες παρτίδες όπλων. Τα γερμανικά ναυπηγεία χτίζουν τα υποβρύχια του Ισραήλ από τη δεκαετία του ‘90. Αυτή τη βρόμικη ηγετική συμμετοχή του στα αποικιοκρατικά εγκλήματα, το γερμανικό κράτος την κρύβει πίσω από τον μανδύα της “αντίθεσης στον αντισημιτισμό”. Τα κραυγαλέα ψέματα τα υπερασπίζονται με επιβολή άγριας καταστολής μέσα στη Γερμανία σε επίπεδο μακαρθισμού. Απαγορεύουν συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις υπέρ των Παλαιστίνιων, αλλά ακόμη και εκδηλώσεις, παρουσιάσεις βιβλίων.11 Τι έκανε η Linke για όλα αυτά; Η απάντηση είναι τίποτα άλλο από το να αναπαράγει την φιλο-ισραηλινή προπαγάνδα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι κάποιος να ντύσει τις υπηρεσίες σου προς το κράτος με αριστερά χρώματα. Όταν η αστυνομία επιτίθεται στις μουσουλμάνες, ισχυρίζεται πως γίνεται ενάντια στην καταπίεσή τους από το ισλάμ. Όταν επιτίθεται στους Παλαιστίνιους, είναι για λόγους “αντιφασιστικής μνήμης”. Όταν αγκαλιάζει το ΝΑΤΟ και κλιμακώνει τους εξοπλισμούς λόγω Ουκρανίας, πρόκειται για τον αγώνα ενάντια στον “αυταρχισμό του Πούτιν”. Όσες δικαιολογίες κι αν βρει ο ρεφορμιστής, δεν παύει να είναι ένα τομάρι ξεπουλημένο στο κράτος του.
Αυτή η δυναμική του ρεφορμισμού παρέσυρε (και διέσυρε) ακόμη και οργανώσεις που ισχυρίζονταν πως ανήκουν στην επαναστατική παράδοση. Η κυρίαρχη τάση στο δίκτυο Marx21 έβγαλε εκτός οργάνωσης τους αγωνιστές που συνδέονται με την Διεθνή Σοσιαλιστική Τάση (στην οποία ανήκει το ΣΕΚ), καθώς ένα μεγάλο κομμάτι του μηχανισμού της οργάνωσης είχε μετατραπεί σε γραφειοκράτες της Linke ή των συνδικάτων. Κάθε ανεξάρτητη επαναστατική παρέμβαση της οργάνωσης θεωρούταν κίνδυνος για να χαλάσουν οι σχέσεις με τους θεσμούς. Οι επαναστάτες σοσιαλιστές στη Γερμανία βρίσκονται μπροστά στο καθήκον να ανασυγκροτήσουν την επαναστατική Αριστερά, προς το παρόν μέσα από δύο οργανώσεις, το Sozialismus von Unten (Σοσιαλισμός από τα Κάτω) και τη Revolutionäre Linke (Επαναστατική Αριστερά).
Η διάσπαση της Linke σε κεντρικό επίπεδο με την αποχώρηση της Ζάρα Βάγκενκνεχτ και τη δημιουργία του BSW έκανε την κρίση της Αριστεράς ακόμη πιο εξόφθαλμη αλλά ταυτόχρονα προσέφερε μια υπηρεσία: άνοιξε τη συζήτηση για τη στρατηγική. Η Βάγκενκνεχτ μαζί με άλλους εννιά βουλευτές της Linke αποχώρησαν και ίδρυσαν το κόμμα με το οποίο κατέβηκαν πρώτα στις ευρωεκλογές, καταφέρνοντας σχεδόν συντριπτικό χτύπημα στο πρώην κόμμα τους. Το BSW πήρε 6,2% και η Linke 2,7%. Και στις τρεις τοπικές εκλογές του Σεπτέμβρη, το BSW πήρε περισσότερες ψήφους από τη Linke.
Το φαινόμενο έχει πάνω από μία πλευρές. Η Βάγκενκνεχτ για πολλά χρόνια ήταν προβεβλημένο στέλεχος του κόμματος αλλά ταυτόχρονα και ηγέτης μιας τάσης που κατηγορούσε τη Linke για υπερβολικά φιλο-μεταναστευτικές και αντιρατσιστικές πολιτικές. Ισχυριζόταν πως οι αριστερές πολιτικές στο ζήτημα των δικαιωμάτων έρχονται σε αντίθεση με την υπεράσπιση της εργατικής τάξης. Στην πραγματικότητα αναπαράγει τα γνωστά κυρίαρχα επιχειρήματα λέγοντας πως “δεν υπάρχει χώρος για όλους”. Λέει πως το φταίξιμο για την πτώση του επιπέδου στο σύστημα εκπαίδευσης, για την έλλειψη κατοικίας και για ένα σωρό άλλα προβλήματα του καπιταλισμού οφείλεται στον υπερβολικό αριθμό μεταναστών.12
Όμως η ρήξη με την Linke προχώρησε ένα βήμα παραπέρα όταν η τάση της βγήκε ανοιχτά ενάντια στο ΝΑΤΟ και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Η ηγεσία της Linke ακολουθούσε τη γραμμή του συμβιβασμού με την επίσημη πολιτική του γερμανικού κράτους. Επισήμως ενάντια στην αποστολή όπλων στην Ουκρανία, αλλά με πολλά ‘ναι μεν, αλλά’. Ξανά, η πολιτική της Linke κρυβόταν πίσω από έναν υποκριτικό “αντιφασισμό”, λέγοντας πως η αντίθεση στον πόλεμο δεν πρέπει να είναι τόσο ξεκάθαρη για να μην ταυτίζεται η Αριστερά με τους ακροδεξιούς υποστηρικτές του Πούτιν. Το αποτέλεσμα ήταν να δοθεί ακόμη περισσότερος χώρος στο AfD να εμφανίζεται σαν “αντιπολεμικό” και “αντιΝΑΤΟϊκό” κόμμα. Η ηγεσία της Linke κατηγορεί τώρα την Βάγκενκνεχτ ότι εγκατέλειψε την Αριστερά και πως γίνεται ουρά του AfD. Όμως, την ευκαιρία στην Βάγκενκνεχτ να εμφανιστεί ως παράγοντας ανατροπής του πολιτικού σκηνικού την έδωσε ξανά η Linke. Η Βάγκενκνεχτ απαντάει σε μια πραγματική ανάγκη -για έναν φορέα που στέκεται απέναντι στις μεγάλες πολιτικές δυνάμεις και όχι πλάι τους- αλλά το κάνει δίνοντας όλες τις λάθος και επικίνδυνες απαντήσεις. Ωστόσο, παρά την εικόνα που θέλει η ίδια να δώσει για το κόμμα της (ούτε Αριστερά, ούτε Δεξιά), οι αλλαγές που έφερε το κόμμα της έχουν να κάνουν με την Αριστερά. Στο Βρανδεμβούργο για παράδειγμα οι εκλογικές αναλύσεις δείχνουν ότι οι περισσότεροι ψηφοφόροι της ήρθαν από τη Linke και αμέσως μετά από κόσμο που δεν είχε ψηφίσει το 2019. Τρίτοι στη σειρά είναι όσοι πέρασαν στην Βάγκενκνεχτ από το SPD.13
Επαναστατική απάντηση
Αυτό που επιβεβαιώνεται είναι ότι η κρίση τρέχει με μεγαλύτερους ρυθμούς από όσους προβλέπουν σε κάθε χρονική στιγμή οι “ψύχραιμες εκτιμήσεις”. Η Γερμανία δεν είναι μια τυχαία χώρα, είναι η μεγαλύτερη χώρα της Ευρώπης και συνεχίζει να είναι η βιομηχανική της καρδιά. Δεν χρειάζεται να ξέρει κανείς πολλή ιστορία για να σοκαριστεί μπροστά στην κατάρρευση των κομμάτων και τη νίκη των φασιστών για πρώτη φορά σε μεγάλες εκλογές. Η Αριστερά πρέπει να πιάσει το ρυθμό αυτών των εξελίξεων, ειδάλλως θα βρίσκεται πάντα ένα επεισόδιο πίσω.
Όπως σωστά επισημαίνει μια πρόσφατη παρέμβαση της οργάνωσης Sozialismus von Unten σε διαδικασία της Linke: «Οι εκδηλώσεις της κρίσης του καπιταλισμού γίνονται ολοένα και πιο σοβαρές και απαιτούν μια Αριστερά ικανεί να αναλαμβάνει δράση. Είναι καιρός για αποφάσεις και όχι για συμβιβασμούς. Σε συνδυασμό με την άνοδο του AfD, μετατοπίζονται τα όρια για το τι μπορεί να ειπωθεί και να γίνει. Ο ρατσισμός απλώνεται στην κοινωνία και οι επιθέσεις σε κουίρ, μετανάστες και πρόσφυγες γίνονται όλο και πιο συχνές. Χρειαζόμαστε πλατιές αντιφασιστικές διαδηλώσεις και αντιρατσιστικές καμπάνιες για να τα σταματήσουμε όλα αυτά.
Η κλιματική καταστροφή κλιμακώνεται και απαιτεί λύσεις έξω από την καπιταλιστική λογική της αγοράς που κυνηγάει το κέρδος. Για να τα καταφέρουμε, δεν αρκεί απλώς να θέλουμε να διαχειριστούμε το σύστημα της εκμετάλλευσης. Ο στόχος πρέπει να είναι να το ξεπεράσουμε.
Οι πόλεμοι στην Ουκρανία, τη Γάζα, το Λίβανο και αλλού, όπως και ο μαζικός επανεξοπλισμός και στρατιωτικοποίηση της Γερμανίας που πάνε μαζί τους, απαιτούν συνολική αντίθεση από την Αριστερά. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να κριτικάρουμε με αξιοπιστία την πολιτική της άγριας λιτότητας.
Η Linke δεν απαντάει σε αυτές τις προκλήσεις καθαρά και αποφασιστικά, και γενικά δρα εντελώς διστακτικά. Αλλά σε καιρούς κοινωνικής πόλωσης, ένα αριστερό κόμμα πρέπει να μπορεί να τοποθετηθεί ξεκάθαρα. Αν προσπαθήσει να ενοποιήσει αντιφατικές τάσεις, γίνεται ανίκανο να αναλάβει δράση. Κάνοντάς το, ψαλιδίζει τις δυνατότητές του να σταθεί ως αριστερή εναλλακτική στην ρατσιστική ψευτο-αντιπολίτευση του AfD προς την κυβέρνηση. Το κόμμα της Βάγκενκνεχτ ξεδιάντροπα αλλά έξυπνα εκμεταλλεύεται αυτό το κενό».
Η εμπειρία των συντρόφων στη Γερμανία είναι πολύτιμη για την καυτή αναγκαιότητα να χτιστεί μαζική, ανεξάρτητη, επαναστατική Αριστερά. Ακριβώς επειδή το σύστημα βασανίζεται από τις ίδιες του τις αντιφάσεις, μόνο αν οι επαναστάτες και οι επαναστάτριες οργανώνονται ανεξάρτητα μπορούν να μην θαφτούν μέσα στις ίδιες αντιφάσεις. Το αντιφασιστικό κίνημα είναι το πιο χαρακτηριστικό αλλά και πιο επείγον παράδειγμα. Χρειάζεται κινητοποίηση των πάντων για να σταματήσει η άνοδος του AfD και η μετατροπή των νοσταλγών του Χίτλερ σε “κανονικό κόμμα”. Χρειάζεται ενιαίο μέτωπο με τη βάση των συνδικάτων, με τον κόσμο που ψηφίζει SPD και Πράσινους. Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει με όρους κοινοβουλευτικού παιχνιδιού, αφήνοντας τη μάχη ενάντια στην κυβέρνηση και τη λιτότητά της για μετά. Η κυβέρνηση του SPD και οι επιθέσεις της στρώνουν το χαλί στους φασίστες και τα δυο μέτωπα είναι παράλληλα αναγκαία. Η “υγειονομική ζώνη” που έστηνε το κράτος για δεκαετίες απέναντι στους φασίστες αποδείχθηκε χάρτινη. Η μαζική κινητοποίηση επανέρχεται στο προσκήνιο.14 Ούτε μπορεί πλέον κανείς να αφήνει τον ρατσισμό έξω από τη μάχη με τους φασίστες, πολεμώντας τους μόνο στο “όνομα της δημοκρατίας”, τη στιγμή που η επίσημη Δεξιά, το ίδιο το SPD και πλέον και κομμάτια της Αριστεράς αναπαράγουν τη ρατσιστική προπαγάνδα.
Το ίδιο όσον αφορά στον πόλεμο. Το γερμανικό κράτος την ίδια στιγμή που στέλνει στα σκουπίδια την “παραδοσιακή” μεταπολεμική δέσμευση της Γερμανίας ενάντια στην αποστολή όπλων και αύξηση των εξοπλισμών, ορκίζεται στο όνομα της “παραδοσιακής” φιλίας με το Ισραήλ και κυνηγάει τους Παλαιστίνιους και τους υπερασπιστές τους. Χρειαζόμαστε μια Αριστερά που μπορεί να σταθεί όρθια και να λέει την αλήθεια χωρίς καμιά δέσμευση απέναντι στις “παραδόσεις του κράτους”. Με τους Παλαιστίνιους μέχρι τη νίκη και ενάντια σε όλους τους εξοπλισμούς, ενάντια στο ΝΑΤΟ. Η Γερμανία έχει μετατραπεί με ταχύτατους ρυθμούς σε μια χώρα εντελώς διαφορετική πολιτικά από ό,τι ήταν μόλις πριν από πέντε χρόνια. Πρέπει να βοηθήσουμε στο χτίσιμο μιας Αριστεράς που θα αντιστοιχεί σε αυτές τις τεράστιες αλλαγές.
Σημειώσεις
1. Tagesspiegel 19 Σεπτέμβρη 2024.
2. Politico, 11 Σεπτέμβρη 2024.
3. El Pais, 19 Οκτώβρη 2024.
4. Adam Tooze, “Analyzing the right-wing swing in Germany”, Chartbook 314
5. Michael Roberts, "Germany: the end of EU hegemony?”, The Next Recession blog, 1 Σεπτέμβρη 2024.
6. “German economy could shrink again in Q3, Bundesbank warns”, Reuters 19 Σεπτέμβρη 2024.
7. Judith Arnal, “Above pre-pandemic levels? Not entirely: lessons and comparative visual analysis of the Eurozone”, Real Instituto El Cano, 16 Οκτώβρη 2024.
8. Ρόμπερτς, στο ίδιο
9. “Foreign population on 31 December 2023, by Land”, destatis.de
10. Pankaj Mishra, “Memory Failure”, London Review of Books, 4 Γενάρη 2024.
11. Δείτε την ανταπόκριση του Λευτέρη Αραμπατζή από τη Γερμανία, “Γερμανία: Οργή ενάντια στις απαγορεύσεις”, Εργατική Αλληλεγγύη 16 Απρίλη 2024.
12. Sahra Wagenknecht, “Condition of Germany”, συνένετευξη στο New Left Review Μάρτη/Απρίλη 2024.
13. Tagesspiegel, 23 Σεπτέμβρη 2024.
14. Βλ. Σωτήρης Κοντογιάννης, “Γερμανία: Ο ρατσισμός δεν είναι εναλλακτική”, Εργατική Αλληλεγγύη 24 Γενάρη 2024 και “Γερμανία: Αντιφασιστική διαδήλωση ενάντια στο AfD”, Εργατική Αλληλεγγύη 3 Ιούλη 2024.