Οργισμένο συλλαλητήριο στη Βαλένθια μετά την καταστροφική πλημμύρα.
Ο Γιώργος Ράγκος στοιχειοθετεί την κλιμάκωση της απειλής από την κλιματική αλλαγή και τις συστημικές ευθύνες των κυβερνήσεων που επιμένουν καταστροφικά.
Τον Δεκέμβριο του 2024, δημοσιεύεται, από το Αμερικάνικο Ινστιτούτο Βιολογικών Επιστημών, μία Έκθεση, στο περιοδικό «BioScience», με εκατοντάδες αναφορές σε πρόσφατες επιστημονικές εργασίες, για την κατάσταση του Κλίματος το 2024 και με τίτλο: «Επικίνδυνοι καιροί στον πλανήτη Γη». Η Έκθεση ξεκινάει περιγράφοντας τον «πλανήτη Γη» ως εξής:
«Βρισκόμαστε στο χείλος μιας μη αναστρέψιμης κλιματικής καταστροφής. Πρόκειται για μια παγκόσμια έκτακτη ανάγκη πέρα από κάθε αμφιβολία. Μεγάλο μέρος του ίδιου του ιστού της ζωής στη Γη βρίσκεται σε κίνδυνο. Βαδίζουμε σε μια κρίσιμη και απρόβλεπτη νέα φάση της κλιματικής κρίσης. Για πολλά χρόνια, οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα για τους επικείμενους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής λόγω της αύξησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της αλλαγής του οικοσυστήματος. Παρά αυτές τις προειδοποιήσεις, εξακολουθούμε να κινούμαστε προς τη λάθος κατεύθυνση. Οι εκπομπές ορυκτών καυσίμων έχουν αυξηθεί στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, οι 3 πιο ζεστές ημέρες που σημειώθηκαν ποτέ ήταν τον Ιούλιο του 2024 και οι τρέχουσες πολιτικές μάς οδηγούν για αύξηση της θερμοκρασίας κατά περίπου 2,7°C έως το 2100.
Δυστυχώς, αποτυγχάνουμε να αποφύγουμε σοβαρές επιπτώσεις και τώρα μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι θα περιορίσουμε την έκταση της ζημιάς. Τώρα έχουμε φέρει τον πλανήτη σε κλιματικές συνθήκες που δεν έχουμε δει ποτέ εμείς ή οι προϊστορικοί συγγενείς μας στο γένος μας, Homo. Πέρυσι, γίναμε μάρτυρες ρεκόρ θερμοκρασιών στην επιφάνεια της θάλασσας, το θερμότερο εξωτροπικό καλοκαίρι στο Βόρειο ημισφαίριο τα τελευταία 2.000 χρόνια και το σπάσιμο πολλών άλλων κλιματικών ρεκόρ. Επιπλέον, θα δούμε πολύ πιο ακραία καιρικά φαινόμενα τα επόμενα χρόνια. Οι ανθρωπογενείς εκπομπές CO2 και άλλων αερίων του θερμοκηπίου είναι οι κύριοι μοχλοί της κλιματικής αλλαγής».
Και τελειώνει με τις εξής διαπιστώσεις:
«Παρά τις 6 Εκθέσεις της IPCC (Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος), τις 28 συναντήσεις COP (Ετήσιες Σύνοδοι του ΟΗΕ για το Κλίμα), εκατοντάδες άλλες εκθέσεις και δεκάδες χιλιάδες επιστημονικές εργασίες, ο κόσμος έχει σημειώσει πολύ μικρή πρόοδο στην κλιματική αλλαγή, λόγω της σκληρής αντίστασης από αυτούς που επωφελούνται οικονομικά από το σύστημα που είναι βασισμένο στα ορυκτά καύσιμα. Τα στοιχεία που παρατηρούμε είναι τόσο ανησυχητικά όσο και αναμφισβήτητα, αλλά αυτό ακριβώς το σοκ πρέπει να μας οδηγεί στη δράση. Αναγνωρίζουμε τη βαθιά επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης αυτής της παγκόσμιας πρόκλησης, ειδικά τη φρικτή προοπτική για τους φτωχούς του κόσμου. Νιώθουμε το θάρρος και την αποφασιστικότητα να αναζητήσουμε μετασχηματιστικές λύσεις βασισμένες στην επιστήμη σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, οι ενέργειές μας έχουν σημασία για το σταθερό κλιματικό σύστημα που μας υποστηρίζει εδώ και χιλιάδες χρόνια».1
Δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να περιγράψει με τόση σαφήνεια, σε τόσες λίγες σειρές, τις συστημικές αιτίες, τις (τωρινές και άμεσα μελλοντικές) καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, την αδυναμία των κυβερνήσεων να την αντιμετωπίσουν αλλά και την ανάγκη για άμεση δράση.
Οι θερμοκρασίες μεταξύ Ιουλίου 2023 και Ιουνίου 2024 ήταν οι υψηλότερες που έχουν ποτέ καταγραφεί, δημιουργώντας μια έκταση ενός έτους κατά την οποία η Γη ήταν κατά 1,64°C «θερμότερη» από ό,τι στην «προβιομηχανική περίοδο».2 Έρευνα της Guardian, ανάμεσα σε 380 επιστήμονες-συντάκτες της IPCC, αποκάλυψε ότι το 80% αυτών αναμένει ότι οι παγκόσμιες θερμοκρασίες θα αυξηθούν κατά τουλάχιστον 2,5°C μέχρι το τέλος του αιώνα με τους μισούς από αυτούς να προβλέπουν άνοδο τουλάχιστον 3°C.3 Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μία περίπλοκη κατάσταση όπου οι εξελίξεις προκαλούν αυτοδιαιωνιζόμενες διαδικασίες και ενισχύουν τη υπερθέρμανση χωρίς περαιτέρω ώθηση από ανθρώπινες δραστηριότητες και πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο.4 Για παράδειγμα, η διαδικασία απόψυξης των πάγων του μόνιμου παγετού, εξαιτίας της υπερθέρμανσης, απελευθερώνει περισσότερο CO2 και CH4, οδηγώντας σε περαιτέρω υπερθέρμανση.
«Ακραία καιρικά φαινόμενα»: Δεν φταίει ο καιρός
Τα «ακραία καιρικά φαινόμενα» δεν είναι φαινόμενα του καιρού αλλά οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Μετά τις φετινές πλημμύρες στην Βαλένθια, η ανακοίνωση της ισπανικής Greenpeace γράφει: «Καταστροφικές καταιγίδες όπως αυτή δεν είναι κάτι το καινούργιο –το καινούργιο είναι η συχνότητα με την οποία εμφανίζονται... η κλιματική αλλαγή είναι ακριβώς αυτό: η εντατικοποίηση των "ακραίων καιρικών φαινομένων" και στην περίπτωση της Ισπανίας, η Μεσόγειος λειτουργεί ως… επιταχυντής της καταστροφής».5
Σύμφωνα με την Έκθεση «Lancet Countdown 2024»,6 τα 10 τελευταία χρόνια, οι «ακραίες βροχοπτώσεις» αυξήθηκαν κατά 61% και οι περιοχές στον κόσμο που πλήττονται από την ξηρασία, έχουν τριπλασιαστεί από τη δεκαετία του 1980 συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση της πείνας σε όλον τον κόσμο. Οι μισοί άνθρωποι της Αφρικής ζουν σε «ξηροθερμικές» περιοχές όπου το 90% των βροχοπτώσεων εξατμίζεται, αφήνοντας μόνο το 10% για τη βλάστηση. Τα δύο τρίτα της Γης θα αποθηκεύουν λιγότερο νερό μέχρι το 2050. Οι θάνατοι για άτομα άνω των 65 ετών, που σχετίζονται με τη ζέστη, έχουν επίσης αυξηθεί κατά 167% από τη δεκαετία του 1990. Το παγκόσμιο οικονομικό κόστος των «κλιματικών καταστροφών», από το 2014 έως το 2023, ξεπέρασε τα 2 τρις δολάρια και έχει επηρεάσει 1,6 δις ανθρώπους.
Μελέτη του ινστιτούτου World Weather Attribution (WWA) δείχνει ότι τα τελευταία 20 χρόνια, περισσότεροι από 570.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στα 10 πιο θανατηφόρα «ακραία καιρικά φαινόμενα» σε όλο τον κόσμο.7 Ενδεικτικά, και μόνο μέσα στο 2024, πυρκαγιές σκότωσαν 131 ανθρώπους και κατέστρεψαν περισσότερα από 14.000 σπίτια στη Χιλή, πλημμύρες στη νότια Βραζιλία σκότωσαν 173 ανθρώπους και στη Βαλένθια πάνω από 220, οι καύσωνες οδήγησαν σε 1.500 θανάτους από θερμοπληξία στη Μιανμάρ και 1.170 στη Σαουδική Αραβία, ο τυφώνας Helene σκότωσε πάνω από 250 στις ΗΠΑ. Στο «κλείσιμο του χρόνου», χιλιάδες άτομα θεωρείται ότι έχουν χάσει τη ζωή τους όταν ο κυκλώνας Chido, ο πιο ισχυρός κυκλώνας των τελευταίων 100 ετών, ισοπέδωσε το γαλλικό αρχιπέλαγος Μαγιότ στον Ινδικό Ωκεανό. Στην Ελλάδα είχαμε νεκρούς και από τις φετινές καλοκαιρινές πυρκαγιές και από φθινοπωρινές πλημμύρες.8
Το μέγεθος των «κλιματικών καταστροφών» θα ήταν πολύ μικρότερο αν οι κυβερνήσεις των «πλούσιων χωρών» είχαν φροντίσει να πάρουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση αυτών των «ακραίων καιρικών φαινομένων» και αν ο ιμπεριαλισμός δεν είχε «ρημάξει» τις «φτωχές χώρες». Οι κυβερνήσεις όχι μόνο κρύβουν τις ευθύνες του συστήματος που υπηρετούν αλλά χρησιμοποιούν την κλιματική αλλαγή είτε ως «άλλοθι» για να κρύψουν τη διάλυση των υποδομών για την αντιμετώπιση των συνεπειών της, εξαιτίας των περικοπών και των ιδιωτικοποιήσεων, είτε ως κάποιο «φυσικό φαινόμενο» και για το οποίο δήθεν ανησυχούν και «υπόσχονται» μέτρα για την αντιμετώπιση της.
Εκτός από τις πολιτικές ευθύνες, αυτές οι καταστροφές έχουν και «ταξικό πρόσημο». Τα θύματα είναι εργαζόμενοι και φτωχός κόσμος. Γράφει ο Νίκος Λούντος, στην «Εργατική Αλληλεγγύη» για τους πρόσφατους τυφώνες στις ΗΠΑ: «Οι πλούσιοι έχουν τα μέσα και τον χρόνο για να προστατευτούν από τα καιρικά φαινόμενα. Οι φτωχοί πρέπει να κάτσουν στο μόνο σπίτι που έχουν, αν έχουν, και να ελπίζουν ότι όλα θα περάσουν. Αυτοί που πλέον επλήγησαν και από τους δύο τυφώνες είναι κόσμος που μένει σε τροχόσπιτα ή προκατασκευασμένα σπίτια. Τα προκάτ είναι η πιο φτηνή λύση για τους πιο φτωχούς που προσπαθούν να γλυτώσουν από τα αστρονομικά νοίκια. 16 εκατομμύρια άνθρωποι στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι μένουν σε τροχόσπιτα και προκάτ. Οι εκκλήσεις των αρχών για εκκένωση των περιοχών που θα υποστούν καταστροφή δεν έχουν να πουν πολλά σε αυτούς τους ανθρώπους. Αλλά ακόμα και όταν θέλουν να μετακινηθούν, τα αφεντικά μπαίνουν εμπόδιο και με άλλους τρόπους. Έξι από τα θύματα της “Ελένης” στο Τενεσί ήταν εργάτες σε ένα εργοστάσιο πλαστικών. Είχαν ζητήσει άδεια για να σχολάσουν νωρίτερα λόγω της μετεωρολογικής πρόβλεψης αλλά τα αφεντικά την είχαν αρνηθεί. Έντεκα εργάτες παρασύρθηκαν από τα νερά».9
Το ίδιο και στη Βαλένθια: «Η αυτόνομη περιφέρεια της Βαλένθια, από το 2023, κυβερνάται από το δεξιό Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ) σε συνεργασία, μέχρι τον φετινό Ιούλιο, με το ακροδεξιό VOX, με “τοπικό” πρωθυπουργό τον Κάρλος Μαθόν. Το VOX, όπως και όλη η ακροδεξιά στην Ευρώπη, λέει ότι “η κλιματική αλλαγή είναι ιδεολόγημα της Αριστεράς και της παγκόσμιας ελίτ” και θεωρεί τα όποια μέτρα για το κλίμα ως “δικαιολογία για να καταστραφεί ό,τι λίγο απομένει από την εθνική μας βιομηχανία”. Στην "ίδια γραμμή" είναι και το PP. Το πρώτο μέτρο της δεξιάς/ακροδεξιάς τοπικής κυβέρνησης ήταν να καταργήσει την Μονάδα Έκτακτης Ανάγκης, που είχε στόχο την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών. …H AEMET, η ισπανική Μετεωρολογική Υπηρεσία, είχε ειδοποιήσει έγκαιρα για την έλευση και τη σφοδρότητα του φαινομένου και κήρυξε συναγερμό σε ολόκληρη την περιφέρεια της Βαλένθια από τις 7.31 το πρωί της Τρίτης. Όμως, η κυβέρνηση του Μαθόν υποβάθμισε σκόπιμα τον κίνδυνο.
Δεν έκλεισαν τις δημόσιες υπηρεσίες και τα σχολεία, δεν έκλεισαν τα εργοστάσια και τα μαγαζιά και άφησαν τα αφεντικά να εκβιάζουν τους εργαζόμενους για να πάνε στη δουλειά. Ένα sms που προειδοποιούσε τους κατοίκους για την επικείμενη καταστροφή στάλθηκε μετά τις 8 το βράδυ, και αφού η βροχή είχε ήδη αρχίσει να υπερχειλίζει δρόμους και φρεάτια, με αποτέλεσμα, πολλοί εργαζόμενοι να παγιδευτούν μέσα στην εργασία τους ή στα αυτοκίνητά τους και πολλοί, ιδιαίτερα ηλικιωμένοι και άρρωστοι, που ζούσαν σε μονοκατοικίες και ισόγεια, να μην προλάβουν να μεταφερθούν σε ασφαλέστερα σημεία.
Οι επιχειρήσεις έμειναν ανοιχτές για να υπερασπιστούν τα κέρδη τους. Εξαιτίας αυτού, ένα μεγάλο μέρος των θυμάτων ήταν εργαζόμενοι. Η IKEA “έκλεισε” τους εργαζομένους της μέσα στις αποθήκες καθώς τα νερά ανέβαιναν γύρω τους. Πολλοί έπρεπε να σκαρφαλώσουν στις στέγες των κτιρίων για να σωθούν. Οι εταιρίες ταχυμεταφορών ανάγκασαν τους ντελιβεράδες να κάνουν παραδόσεις και να αντιμετωπίσουν τις καταρρακτώδεις βροχές με ποδήλατα και σκούτερ. Πολλοί από αυτούς πνίγηκαν από τα ορμητικά νερά».10
Το ίδιο και στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση της ΝΔ αντί να μονιμοποιήσει τους εποχικούς πυροσβέστες, τους στέλνει τα ΜΑΤ για να τους ανοίξουν τα κεφάλια, αντί να κάνει τα απαραίτητα αντιπλημμυρικά έργα στην πλημμυρισμένη Θεσσαλία, ιδιωτικοποιεί τη διαχείριση του νερού και τα αντιπλημμυρικά έργα, αντί να «θωρακίσει» την Αττική από τις πλημμύρες, «μπαζώνει» το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας και ο κατάλογος συνεχίζεται.
Σύνοδοι του ΟΗΕ για το Κλίμα (COP):
Επιδεινώνουν την κλιματική αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή μπήκε στη προσοχή των επιστημόνων και ερευνητών από τα τέλη της δεκαετίας του '50. Ο όρος «κλιματική αλλαγή» πρωτοεμφανίστηκε το 1956 από τον Gilbert Plass στο άρθρο «The Carbon Dioxide Theory of Climatic Change» στο περιοδικό Tellus.11 Από τότε υπήρχαν εκατοντάδες μελέτες για την (ανθρωπογενή) υπερθέρμανση του πλανήτη εξαιτίας των αέριων του θερμοκηπίου που προέρχονται από την καύση των ορυκτών καυσίμων. Το ερώτημα γιατί ενώ οι επιστήμονες έχουν προειδοποιήσει ξανά και ξανά συνεχίζονται οι ίδιες πολιτικές. Γιατί οι Σύνοδοι των COP δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή;
Έπρεπε να φτάσουμε στο 1992 για να υπογραφεί η πρώτη Παγκόσμια Συνθήκη για το Κλίμα, γνωστή ως «Σύμβαση Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή» και στο 1995 για να γίνει η πρώτη ετήσια Σύνοδος των COP στο Βερολίνο. 20 χρόνια μετά, το 2015, η COP21 οδήγησε στην περίφημη «Συμφωνία του Παρισιού», όπου 192 χώρες «συμφώνησαν» σε ένα «δίκτυ ασφαλείας». Για να σταματήσει η υπερθέρμανση του πλανήτη πριν φτάσει πάνω από τους 1,5°C από την «προβιομηχανική περίοδο», οι εκπομπές ρύπων θα πρέπει να μειωθούν κατά 43% έως το 2030, η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου θα πρέπει να μειωθεί κατά 20% έως το 2030 και κατά 55% έως το 2050. Για τον περισσότερο κόσμο, αυτή η Συμφωνία ήταν μία ελπίδα για το μέλλον και οι κυβερνήσεις μπορούσαν να υποσχεθούν ότι η κλιματική αλλαγή θα αντιμετωπιστεί. Αλλά, αυτοί οι «στόχοι» δεν ήταν δεσμευτικοί και γι' αυτό η πορεία ήταν ακριβώς η αντίστροφη. Από το 2016 έως το 2023, οι 60 μεγαλύτερες ιδιωτικές τράπεζες χρηματοδότησαν την βιομηχανία ορυκτών καυσίμων με 6,9 τρις δολάρια. Το 2022, οι κυβερνητικές επιδοτήσεις ήταν 7 τρις δολάρια, ποσό ίσο με το 7% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το 2023, οι παγκόσμιες επενδύσεις στην εξόρυξη και την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου έφτασαν στα υψηλότερα επίπεδά τους. Το 2024, οι παγκόσμιες εκπομπές CO2 έφτασαν, σε επίπεδο ρεκόρ, στους 41,6 δις τόνους.12
Ο μαρξισμός μπορεί να εξηγήσει το γιατί. Είναι Σύνοδοι ανάμεσα σε ανταγωνιστικά καπιταλιστικά κράτη που συγκρούονται μεταξύ τους για να υπερασπίσουν τις δικές τους οικονομίες και επιχειρήσεις. Αυτό υπονομεύει τη διεθνή συνεργασία που χρειάζεται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού είναι το κέρδος και όχι οι ανάγκες της ανθρωπότητας. Το κίνητρο του κέρδους σημαίνει ότι η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων ξεκινά με ό,τι είναι «αποδεκτό» για τα κέρδη της και στη συνέχεια ασκεί πιέσεις πάνω στις κυβερνήσεις και χειραγωγεί τις διαπραγματεύσεις για να προστατεύσει τα συμφέροντά της και να συνάψει νέες συμφωνίες. Γι' αυτό στην πραγματικότητα, οι COP, επιδεινώνουν αντί να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή και τις συνέπειες της.
Αυτή ήταν και η COP29, που έγινε τον Νοέμβριο του 2024, στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν.13 Όπως και το 2023, η «χώρα φιλοξενίας» ήταν ένα «πετροκράτος». Ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, χρησιμοποίησε την εναρκτήρια ομιλία για να επαινέσει το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο: «Το να έχουμε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου δεν είναι δικό μας λάθος. Είναι δώρο Θεού». Η οικονομία του Αζερμπαϊτζάν εξαρτάται από τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία αποτελούν το 90% των εσόδων από τις εξαγωγές. Η κρατική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου, Socar, θα αυξήσει την ετήσια παραγωγή φυσικού αερίου από 37 δισ κυβικά μέτρα (bcm) το 2024 σε 49 bcm έως το 2033 και συμφώνησε να αυξήσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά 17% έως το 2026. «Δεν ήταν δική μας ιδέα», δήλωσε ο Αλίεφ, «ήταν πρόταση της ΕΕ… χρειάζονταν το φυσικό αέριό μας λόγω της αλλαγής της γεωπολιτικής κατάστασης και μας ζήτησαν να βοηθήσουμε».
Το πρόβλημα της COP29 δεν ήταν, φυσικά, μόνο το Αζερμπαϊτζάν. Στην ομιλία του, ο Όρμπαν, που ασκούσε την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, δήλωσε ότι: «πρέπει να συνεχίσουμε να προάγουμε την πράσινη μετάβαση, διατηρώντας παράλληλα τη χρήση φυσικού αερίου, πετρελαίου και πυρηνικής ενέργειας… δεν μπορούμε να θυσιάσουμε τη βιομηχανία ή τη γεωργία μας σε αυτή τη διαδικασία… δεν μπορούμε να επιβάλουμε μη ρεαλιστικές ποσοστώσεις ή επαχθείς κανόνες στους αγρότες και στις εταιρίες». Σε 1.773 λομπίστες εταιρειών ορυκτών καυσίμων παραχωρήθηκε πρόσβαση στη Σύνοδο. Έτσι, τα αποτελέσματα της Συνόδου ήταν αναμενόμενα.
Κατ' αρχάς, η Σαουδική Αραβία «μπήκε μπροστά» και εμπόδισε, στο τελικό κείμενο, την επαναδιατύπωση της περσινής «δέσμευσης» για «μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα».14 Όμως, υπήρχαν και «συμφωνίες». Οι κυβερνήσεις συμφώνησαν στους «κανόνες» σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι χώρες μπορούν να δημιουργούν, να εμπορεύονται και να καταχωρούν μειώσεις και αφαιρέσεις εκπομπών, ως «πιστώσεις άνθρακα», ανοίγοντας το δρόμο στις πλούσιες και ρυπογόνες χώρες να «αγοράσουν φθηνά τους ρύπους τους» μέσα από «προγράμματα απαλλαγής από τον άνθρακα» με αναπτυσσόμενες χώρες αλλά, μια μελέτη, στο «Nature Communications», που δημοσιεύθηκε κατά τη διάρκεια του OP29, διαπίστωσε ότι λιγότερο από το 16% των «πιστώσεων άνθρακα» που εκδόθηκαν αντιπροσωπεύουν πραγματικές μειώσεις εκπομπών σε αναπτυσσόμενες χώρες.15
Η πιο εξοργιστική «συμφωνία» αφορούσε τη χρηματοδότηση από τις πλούσιες προς στις φτωχές και ευάλωτες χώρες. Στην COP15, το 2009, οι πλούσιες χώρες υποσχέθηκαν να αποζημιώσουν με 100 δις δολάρια ετησίως τις αναπτυσσόμενες χώρες, έως το 2025, σε ευάλωτες χώρες για να στηρίξουν έργα ΑΠΕ και να καταστήσουν τις χώρες πιο ανθεκτικές στις πλημμύρες, τους καύσωνες και άλλα «ακραία» καιρικά φαινόμενα. Για να έχουμε μία εικόνα, το 2023, τα μερίσματα των μετόχων των μεγαλύτερων εταιριών ορυκτών καυσίμων ξεπέρασαν αυτό το ποσό. Ούτε αυτή η υπόσχεση εκπληρώθηκε. Όχι μόνο δόθηκε ελάχιστη βοήθεια αλλά, ακόμα χειρότερα, μόνο το ένα πέμπτο αυτής της «βοήθειας» δόθηκε ως επιχορηγήσεις. Τα υπόλοιπα ήταν δάνεια και με δυσμενή επιτόκια. Τώρα, «συμφώνησαν» να δίνουν 300 δις δολάρια ετησίως έως το 2035. Αυτό το ποσό είναι και μικρό και με πολλές «ασάφειες». Αυτές οι χώρες θα χρειαστούν περισσότερα από 1,3 τρις δολάρια ετησίως, σύμφωνα με μελέτη του ΟΗΕ.
Η συμφωνία συνοδεύεται και από πολλές αβεβαιότητες σχετικά και με το ποια πλούσια κράτη θα πληρώσουν και πόσα χρήματα. ΗΠΑ και Κίνα αρνούνται να συμμετάσχουν στη χρηματοδότηση. Στις ΗΠΑ, ο Τραμπ υποσχέθηκε σαρωτικές περικοπές στις κρατικές δαπάνες που αφορούν (και) την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, ενώ η Κίνα επέμενε στην απόφαση του ΟΗΕ, του 1992, ότι είναι «αναπτυσσόμενη χώρα», για να αποφύγει να «βοηθήσει». Σε κάθε περίπτωση, αυτή η συμφωνία θα τροφοδοτήσει τις κρίσεις κρατικού χρέους στις φτωχές και ευάλωτες χώρες γιατί ακόμα και αν τα 300 δις δοθούν ως «βοήθεια», τα υπόλοιπα ¾ του 1,3 τρις δολαρίων, ετησίως, θα προέρχονται από πολύ ακριβά δάνεια. Σύμφωνα με στοιχεία της οργάνωσης «Debt Justice», αυτές οι χώρες καταβάλλουν πλέον το 15,5% των κρατικών εσόδων σε ξένους πιστωτές σε σύγκριση με το 4% που έδιναν το 2010.16
Πράσινη μετάβαση: ΗΠΑ vs Κίνα
Μετά τη Συμφωνία του Παρισιού, η «πράσινη μετάβαση» παρουσιάστηκε ως ένα μεγάλο σχέδιο «μετάβασης» από τα ορυκτά καύσιμα προς τις ΑΠΕ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Παγκόσμια, η χρήση των ΑΠΕ αυξήθηκε το 2023 κατά 15% σε σχέση με το 2022. Ωστόσο, η παραγωγή μέσω των ορυκτών καυσίμων παραμένει 14 φορές μεγαλύτερη από αυτή των ΑΠΕ. Η αύξηση του μεριδίου των ΑΠΕ κάλυψε την αυξημένη ζήτηση, αντί να αντικαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα. Δεν είναι ότι δεν το μπορούσε. Σύμφωνα με την οργάνωση «Carbon Tracker»: «ακόμα και με τα σημερινά δεδομένα, η ικανότητα κατασκευής ηλιακών πάνελ θα ξεπεράσει τα επίπεδα που απαιτούνται για την κάλυψη των καθαρών μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050… η γη που χρειάζεται για αυτά τα ηλιακά πάνελ είναι μικρότερη από την έκταση των υποδομών των βιομηχανιών ορυκτών καυσίμων».17 Στην πραγματικότητα, ο στόχος της «πράσινης μετάβασης» δεν είναι να «βάλει στην άκρη» τα ορυκτά καύσιμα αλλά να δημιουργήσει νέα «επενδυτικά τοπία» για το κεφάλαιο, από την παραγωγή ενέργειας μέχρι ηλεκτρικά αυτοκίνητα, με το κόστος να πέφτει πάνω στο φυσικό περιβάλλον, στους εργάτες, στους φτωχούς αγρότες και στις φτωχές χώρες. Ταυτόχρονα τροφοδοτεί και τον «πόλεμο» ΗΠΑ-ΕΕ με την Κίνα.
Ενώ η επιτάχυνση της μείωσης της καύσης του θα ήταν κρίσιμη για το στόχο του 1,5°C, η Κίνα εξακολουθεί να κατασκευάζει όλο και περισσότερους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα ενώ, ταυτόχρονα, «ρίχνει» τεράστιες επιδοτήσεις στην τεχνολογία «καθαρής ενέργειας». Αυτή τη στιγμή κυριαρχεί στις «μελλοντικές ενεργειακές τεχνολογίες». Το 86% των μπαταριών, το 81% της ηλιακής και το 64% της αιολικής ενέργειας κατασκευάζονται στην Κίνα. Αυτή η κυριαρχία επιτρέπει στην Κίνα να εδραιώσει την επιρροή της σε αναπτυσσόμενες χώρες από την Νότια Αμερική μέχρι την Αφρική και τα νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού, σε (οικονομική και γεωπολιτική) σύγκρουση με τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ προχωρούν σε δασμούς για να αντιμετωπίσουν την κινεζική κυριαρχία στις δικές τους οικονομίες «καθαρής ενέργειας» και προσπαθούν να δημιουργήσουν πολιτική υποστήριξης για την «πράσινη μετάβαση». Η προεδρεία Μπάιντεν, παρά τις υποσχέσεις του για τους στόχους του Παρισιού, οδήγησε τις αμερικάνικες εταιρίες ορυκτών καυσίμων στην πιο κερδοφόρα περίοδο της ιστορίας τους. Η παραγωγή και οι εξαγωγές ορυκτών καυσίμων εκτινάχθηκαν. Η προεδρεία Τραμπ υπόσχεται ακόμα μεγαλύτερη ώθηση. Όμως, αν ο «αρνητής της κλιματικής αλλαγής» Τραμπ υλοποιήσει τις προεκλογικές υποσχέσεις κινδυνεύει να δώσει στην Κίνα ακόμα μεγαλύτερο μερίδιο στην παγκόσμια αγορά. Γι’ αυτό, το τι θα κάνει ο Τραμπ δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο.
Η άνοδος της ακροδεξιάς είναι απειλή (και) για τη μάχη ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Η ακροδεξιά αναπαράγει, στο όνομα του «οικονομικού πατριωτισμού», όλα τα βρώμικα επιχειρήματα και τις «θεωρίες συνομωσίες» του Τραμπ και προσπαθεί, όπως έκανε και στην πανδημία, να εκμεταλλευτεί τη δυσαρέσκεια του κόσμου που προκαλούν οι κυβερνήσεις στη διαχείριση της κλιματικής αλλαγής. Από την νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ που ήταν μία ακόμα επίθεση στους μικρούς αγρότες, στο όνομα της «κλιματικής αλλαγής», μέχρι την καταστροφή ολόκληρων περιοχών για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών που «μεταφράζονται» σε αυξήσεις στα τιμολόγια του ρεύματος.
Για να σώσουμε τη ζωή στον πλανήτη πρέπει να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό.
Από τις διαδηλώσεις στη Βαλένθια και στην Ελλάδα μέχρι τον ξεσηκωμό στα νησιά Μαγιότ, η οργή του κόσμου ξεχειλίζει. Πρέπει να δράσουμε άμεσα για να επιβάλουμε συγκεκριμένα μέτρα και ενάντια σε ότι προκαλεί την κλιματική αλλαγή αλλά και για την προστασία μας από τις καταστροφικές συνέπειες. Για να το πετύχουμε θα πρέπει να βάλουμε μπροστά τη δύναμη που μπορεί να τα πετύχει. Την οργανωμένη εργατική τάξη.
Πρέπει να ξεκινήσουμε από τη ριζική μείωση, έως την άμεση κατάργηση, της χρήσης ορυκτών καυσίμων αρνούμενοι να περιορίσουμε τους στόχους μας στα πλαίσια της «ανταγωνιστικότητας» της οικονομίας. Να παλέψουμε για ένα ενιαίο δημόσιο σύστημα ενέργειας με εργατικό και κοινωνικό έλεγχο για να μπορεί να εξασφαλίσει ότι κάθε σπίτι, κάθε σχολείο, κάθε νοσοκομείο θα έχει πρόσβαση σε φθηνή και «καθαρή» ενέργεια που δεν θα παράγεται με ρυπογόνες διαδικασίες. Οι παγκόσμιες πολεμικές δαπάνες ανήλθαν το 2023 στο ποσό ρεκόρ των 2,4 τρις δολαρίων. Το ΝΑΤΟ θέλει να ακόμα μεγαλύτερες. Μπορούμε αυτά τα ποσά να τα στρέψουμε στην έρευνα, για να αναπτύξουμε τεχνολογία που θα δημιουργεί πραγματικές και πολυποίκιλες ΑΠΕ, ανάλογα με τις ανάγκες και τις φυσικές δυνατότητες της κάθε περιοχής, ώστε να υπάρχει ενεργειακή επάρκεια χωρίς τη καταστροφή του περιβάλλοντος και με δημιουργία εκατομμυρίων θέσεων εργασίας για την υλοποίηση όλου αυτού του σχεδίου. Να πάνε για κατάλληλα έργα υποδομών που θα μας προστατεύουν από την λειψυδρία, τις πλημμύρες και τις πυρκαγιές. Για προσλήψεις μόνιμου προσωπικού σε δημόσιες υπηρεσίες πολιτικής προστασίας, σε δασαρχεία, στην πυροσβεστική, για την ανάπτυξη των δημοσίων Μέσων Μαζικής Μεταφοράς με δωρεάν μετακίνηση. Και πολλά άλλα ακόμα.
Ένα τέτοιο «Μεταβατικό Πρόγραμμα» είναι η «γέφυρα» που ενώνει τους, απαραίτητους για την επιβίωσή μας, αγώνες του σήμερα με το μέλλον μιας κοινωνίας όπου η εργατική τάξη θα πάρει ολοκληρωτικά τον έλεγχο στα χέρια της για να βάλει τις «φυσικές καταστροφές» στην προϊστορία της ανθρωπότητας. Γιατί δεν θα είναι το κέρδος αλλά οι ανάγκες μας που θα καθορίζουν τη σχέση μας με τη φύση. Γι’ αυτό το σύνθημα να «αλλάξουμε το σύστημα και όχι το κλίμα» είναι το σύγχρονο «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα».
Σημειώσεις
1. https://academic.oup.com/bioscience/article/74/12/812/7808595
2. https://climate.copernicus.eu/copernicus-2024-virtually-certain-be-warmest-year-and-first-year-above-15degc
3. https://www.theguardian.com/environment/article/2024/may/08/world-scientists-climate-failure-survey-global-temperature
4. https://www.moneyreview.gr/green-economy/103140/epistimones-anakalypsan-27-klimatikes-loypes-poy-apeiloyn-na-allaxoyn-gia-panta-ti-gi
5. https://ergatiki.gr/article.php?id=35583&issue=1635 και https://ergatiki.gr/article.php?id=35909
6. https://lancetcountdown.org/2024-report
7. https://www.worldweatherattribution.org/10-years-of-rapidly-disentangling-drivers-of-extreme-weather-disasters
8. https://ergatiki.gr/article.php?id=35584&issue=1635 και https://ergatiki.gr/article.php?id=36012
9. https://ergatiki.gr/article.php?id=35821
10. https://ergatiki.gr/article.php?id=35909
11. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.2153-3490.1956.tb01206.x
12. https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1341#gsc.tab=0
13. https://ergatiki.gr/article.php?id=35971
14. Για πρώτη, και (μάλλον) τελευταία, φορά τα ορυκτά καύσιμα θεωρήθηκαν υπεύθυνα για την κλιματική αλλαγή μόλις σε τελικό κείμενο κάποιας COP μόλις στην COP28 το 2023.
15. https://www.nature.com/articles/s41467-024-53645-z
16. https://www.moneyreview.gr/business-and-finance/international/146415/klimatiki-krisi-ekrixi-stis-pliromes-chreon-apo-tis-pio-eyalotes-chores
17. https://carbontracker.org/reports/the-skys-the-limit-solar-wind