Εξώφυλλο του τευχους 101
Μονόπλευρη ανάγνωση
Η έλευση και η επικράτηση του καπιταλισμού δεν περιορίστηκε σε κάποιες αλλαγές στους θεσμούς ή την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας. Αντιθέτως, βασίζεται πρωτίστως σε μηχανισμούς εξουσίας που, κατά τον Γάλλο ιστορικό και φιλόσοφο Φουκώ, καταφέρνουν να οργανώνουν τη ζωή των ανθρώπων στο υλικό επίπεδο (σελ. 11).
Αυτός είναι ο πυρήνας της «βιοεξουσίας», έννοιας κεντρικής στο θεωρητικό του έργο. Ο Φουκώ προσδιορίζει αυτούς τους μηχανισμούς ως «θετικούς». Εννοεί ότι η εξουσία ριζώνει στην «διαχείριση των ίδιων των δυνάμεων της ζωής», στην ανάπτυξη της οικονομίας και των δυνάμεών της (σελ. 14).
Ο Μασερέ στο βιβλίο διερευνά μια αναφορά που ο ίδιος ο Φουκώ είχε ρητά διατυπώσει ως πηγή της σκέψης του. Συγκεκριμένα, την ανάλυση της παραγωγής της σχετικής υπεραξίας στο Κεφάλαιο του Μαρξ (4ο μέρος, Α΄τόμος). Αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου στην αναλυτική παρουσίαση του επιχειρήματος του Μαρξ: το πώς ανακαλύπτει κανείς στη μισθωτή σχέση την ουσία της εκμετάλλευσης. Πώς το υποκείμενο περιορίζεται στο να είναι απλά παραγωγικό.
Υπάρχει, ωστόσο, μια διαφορά. Ο Μαρξ εξαρχής τονίζει την αρνητική διάσταση αυτού του είδους «οργάνωσης των δυνάμεων της ζωής». Ακριβώς στο Κεφάλαιο, ο Μαρξ περιγράφει άλλα τρία «σκληρά δεδομένα» του συστήματος.
Πρώτο, ότι δεν περιορίζεται απλώς στην εκμετάλλευση των «ελεύθερων να πειθαρχούν» μισθωτών. Είναι, ταυτοχρόνως, σύστημα αναγκαστικής συσσώρευσης. Η κοινωνική σχέση «κεφάλαιο» ορίζεται και με βάση την αναγκαστική τάση αυτό-επέκτασης που έχει.
Η συσσώρευση και ο ανταγωνισμός αποτελούν την κινητήρια δύναμη ολόκληρου του συστήματος: όχι μόνο όσον αφορά στις αγορές, αλλά και την οργάνωση ολόκληρης της κοινωνικής ζωής. Έχουν, άρα, θέση κεντρική όσον αφορά στα «προγράμματα» αλλαγής ή διατήρησης των μοντέλων εκπειθάρχισης ή κανονικότητας. Είναι προτιμότερη αυτή η γραμμή διερεύνησης από τη μεταφυσική διαλεκτική «αναγκαιότητας και ελευθερίας» που πραγματεύεται ο Μασερέ, εγγύτατα σε αυτό το σημείο προς τον Φουκώ (σσ.50-51).
Δεύτερο, ότι η αγοραπωλησία της εργατικής δύναμης μπορεί να εμφανίζεται σήμερα τόσο «κανονική» όσο η ανατολή και η δύση του ηλίου. Είχε, όμως, ως αφετηρία της μερικές πρωταρχικές πράξεις ληστείας: τη χρήση βίας για τον αποκλεισμό μεγάλων πληθυσμών ανθρώπων από κάθε είδος έλεγχο πάνω σε μέσα παραγωγής (περιφράξεις) ή το δουλεμπόριο.
Καμιά από τις δυο παραπάνω πρακτικές δεν περιείχε τις εκλεπτυσμένες και «πειραματικές» τεχνικές δοκιμής-λάθους στις οποίες αναφέρεται ο Φουκώ. Πολύ περισσότερο, οι σχέσεις επιμέρους κεφαλαίων και εθνικού κράτους αποδεικνύεται διιστορικά ότι είναι – και ήταν – κατά πολύ πολυπλοκότερες από την κεντρική συλλογή και επεξεργασία στατιστικών στοιχείων και τη μετρήσιμη θεμελίωση της κανονικότητας.
Τρίτο, ότι ο καπιταλισμός οδηγεί στην κρίση και την καταστροφή τόσο της κοινωνίας όσο και της φύσης. Στο τρίτο τόμο του Κεφαλαίου ο Μαρξ υποστηρίζει ότι είναι αναπόφευκτες. Σήμερα γνωρίζουμε τους παγκόσμιους πολέμους, την πείνα, τις εθνικές εκκαθαρίσεις, το ρατσισμό και την κλιματική αλλαγή που γέννησε.
Τόσο ο Μαρξ όσο και ο Ένγκελς είχαν συνείδηση του αντιφατικού χαρακτήρα της μεγέθυνσης ιδιαιτέρως στο πλαίσιο του καπιταλισμού. Τόνισαν ότι ούτε στις φάσεις άνθησης ούτε στις φάσεις αστάθειας δεν καταφέρνει να προσφέρει πραγματικές διεξόδους από τα προβλήματα του συστήματος. Είναι ένα σύστημα που επειδή έχει όρια στην ανάπτυξη του θέτει εμπόδια στην ανάπτυξη των κοινωνιών.
Μόνο στο πλαίσιο αυτής της πληρέστερης περιγραφής του τι είναι η κοινωνική σχέση «κεφάλαιο» μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί η πραγματικότητα του καπιταλισμού δεν είναι μόνον η όψη των εξουσιαστικών σχέσεων, αλλά και οι αντιστάσεις και οι συμβιβασμοί που αναγκάστηκε να κάνει το σύστημα για να τις αντιμετωπίσει.
Αντιθέτως, το αποτέλεσμα της επιμονής σ’ ένα μόνο σημείο αυτής της πολύ ζωντανότερης ανάλυσης που εμπεριέχεται στο Κεφάλαιο, οδηγεί τον Μασερέ στην υιοθέτηση της, εγγύτατης πάλι προς αυτήν του Φουκώ, προοπτικής ότι κάθε εργαζόμενος πρέπει να αναζητήσει τις δικές του στρατηγικές και «τεχνολογίες αντίστασης» (σ.61). Επιπλέον, ότι «δεν πρέπει να σπεύσει να επανενώσει τα νήματα αυτής της αντίστασης στη μορφή συνολικών προγραμμάτων που είναι αναγκαστικά απατηλά αν διατείνονται ότι επιλύουν οριστικά το ερώτημα» (σελ. 61) στο πλαίσιο της «ιδεολογικής θεματικής της μεγάλης νύχτας» και ενός σχεδίου «οριστικής ρήξης» (σ. 60).
Η απάντηση έρχεται από την πραγματικότητα. Οι εργατικοί αγώνες στην Ελλάδα των τριών τελευταίων ετών έγιναν τέτοιο παγκόσμιο παράδειγμα αντίστασης ώστε η Greve generale να διαβάζεται Grece generale.
Αυτή η επιτυχία δεν οφείλεται σε μικρές, καλοζυγισμένες τεχνολογίες αντίστασης στην εργοδοσία. Έχει πίσω της τη δύναμη κεντρικών πολιτικών συμπερασμάτων εκ μέρους της εργατικής τάξης. Αφορούν και στο σύνολο της κοινωνίας και στην προοπτική που πρέπει να έχουν οι αγώνες. Σταθμός τους δεν ήταν μόνο οι αγώνες για το ασφαλιστικό, αλλά και τα συλλαλητήρια ενάντια στον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία, οι αντιφασιστικές ή οι αντιρατσιστικές διαδηλώσεις, το κίνημα της Γένοβας.
Είναι η καλύτερη απόδειξη ότι οι αγώνες της εργατικής τάξης και σωρευτικά λειτουργούν και μπορούν να ενσωματώνουν αιτήματα και διεκδικήσεις των καταπιεσμένων και αποκλεισμένων από τις κανονικότητες του καπιταλισμού.
Μέσα από τις εμπειρίες των προηγούμενων αγώνων, η προοπτική της αντικαπιταλιστικής ρήξης με τα όρια που θέτει στην κοινωνία η πραγματικότητα του ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων παίρνει σάρκα και οστά στο μυαλό κάθε εργάτη και εργάτριας.
Ιδιαιτέρως σήμερα, καθώς ανακαλύπτει ότι η αντίστασή του ενάντια στις απολύσεις, για την καταβολή των δεδουλευμένων ή τη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα των υπηρεσιών εκπαίδευσης και υγείας δένεται όλο και περισσότερο με μάχες σαν κι αυτή που δίνουν οι απεργοί στην ΕΡΤ: ο έλεγχος μπορεί να περάσει στα χέρια του και τα χέρια της και αυτό είναι για το συμφέρον ολόκληρης της κοινωνίας, επειδή θα την απελευθερώσει.
«Κάντο», λοιπόν, «όπως η ΕΡΤ». Ο έλεγχος δεν είναι κακός, είναι ταξικός!
Τιμή 8.5€, 92 σελίδες
Εκδόσεις Εκτός Γραμμής 2013