Εξώφυλλο του τευχους 169
Ένα μεγάλο κύμα διαδηλώσεων ξεδιπλώθηκε στις 8 Μάρτη σε όλο τον κόσμο.
Έχουμε τη δύναμη να τσακίσουμε τον σεξισμό και να ανατρέψουμε αυτό το σύστημα, υποστηρίζει η Μαρία Στύλλου.
Τα φύλα είναι δυο, αποφάσισε ο Τραμπ και πίσω του ακολούθησε ο Μητσοτάκης:
«Ναι, τυχαίνει να πιστεύω ότι υπάρχουν δύο φύλα, το αρσενικό και το θηλυκό. Αυτή είναι η προσωπική μου άποψη, αυτό υπαγορεύει η βιολογία» τόνισε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ερωτηθείς σχετικά με τη woke ατζέντα».1
Όλα τα κόμματα της ακροδεξιάς, με μακριά παράδοση από τον Χίτλερ και το Ναζισμό, υποστηρίζουν ότι η βιολογία αναγνωρίζει μόνο δυο φύλα, τον άντρα και τη γυναίκα, και ότι όλοι οι άλλοι, άλλες, άλλα είναι «παρά φύσει». Εξοστρακίζουν με αυτό τον τρόπο τρανς, ομοφυλόφιλους ή άτομα που δηλώνουν ότι δεν ανήκουν σε κανένα φύλο. Ο Τραμπ προχωράει ήδη να αποκλείσει τους τρανς από κοινωνικές υπηρεσίες και τον στρατό παρά τις τεράστιες αντιδράσεις που αντιμετωπίζει.
Ο Μητσοτάκης, που πριν ένα χρόνο είχε αναγκαστεί να αναγνωρίσει το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών προκαλώντας αντιδράσεις μέσα στη Νέα Δημοκρατία από τον Σαμαρά και μεγάλο κομμάτι της κοινοβουλευτικής ομάδας, τρέχει τώρα να συμφωνήσει με τον Τραμπ. Μια κωλοτούμπα που εισπράττει άμεση απάντηση από τους βιολόγους:
«Στην ανακοίνωσή της με τίτλο «Τελικά υπάρχουν γυναίκες και άνδρες μόνο;», η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων (ΠΕΒ) επισημαίνει ότι υπάρχουν γενετικές, ορμονικές και αναπτυξιακές διαφοροποιήσεις (π.χ. σύνδρομο Klinefelter, διαφυλικά άτομα), και παραθέτει στοιχεία που δείχνουν ότι 1,7% των γεννήσεων δεν ανταποκρίνονται στον διμορφισμό φύλου».2
Ποιος είναι ο λόγος που ξαναφέρνουν στην επιφάνεια τέτοιες απαρχαιωμένες και επιστημονικά διαψευσμένες ιδέες σήμερα; Είναι μόνο ζήτημα ιδεολογικής επίθεσης κατά της Αριστεράς και της υποτιθέμενης «woke ατζέντας»; Είναι θέμα πολιτικής προσαρμογής των κυβερνητικών κομμάτων στις πιέσεις για συνεργασίες με τα κόμματα της ακροδεξιάς;
Δεν είναι μόνο αυτοί οι λόγοι. Πρόκειται για στρατηγική επίθεση σε βάρος της εργατικής τάξης. Αυτή η αντιδραστική εκστρατεία οργανώνεται μέσα σε συνθήκες οικονομικής και πολιτικής κρίσης και σε περίοδο διεθνών ανταγωνισμών που κλιμακώνονται πολεμικά. Στόχο έχουν να διασπάσουν την εργατική τάξη και να αποδυναμώσουν τις αντιστάσεις. Οι άντρες πρέπει να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της παραγωγής και του πολέμου και οι γυναίκες στις απαιτήσεις της αναπαραγωγής και συμπληρωματικά της παραγωγής ακόμα και του πολέμου.
Η κλιμάκωση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών μεταφράζεται σε πολιτικές ανόδου των πολεμικών δαπανών και αντίστοιχης μείωσης των δαπανών για το κράτος πρόνοιας. Ο αρθρογράφος των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς το τονίζει ρητά:
«Πώς μπορεί μια καλύτερα εξοπλισμένη Ευρώπη να βρεί τα λεφτά που χρειάζονται αν όχι μέσα από περικοπές στο κοινωνικό κράτος; Με δανεισμό; Η Βρετανία και η Γαλλία πέρασαν δύσκολες στιγμές πρόσφατα στις αγορές ομολόγων. (…) Με μεγαλύτερη φορολογία; Ο Μακρόν αντιμετώπισε τεράστιες κινητοποιήσεις όταν προσπάθησε να επιβάλει νέους φόρους. (…) Όπως και να έχουν τα πράγματα, το κοινωνικό κράτος πρέπει να περιοριστεί. Αν οι ευρωπαϊκές αμυντικές δαπάνες ανέβουν κοντά στο 4 τοις εκατό του ΑΕΠ, υπάρχει δυνατότητα να παίζουν αυτές κοινωνικό ρόλο».3
Δεν πρόκειται για αφηρημένες προτροπές. Η έκτακτη Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ στις 6 Μάρτη έβαλε μπροστά την υλοποίησή τους:
«Σήμερα καταγράφηκε μια καθοριστική στιγμή για την Ευρώπη. Για την ασφάλεια των Ευρωπαίων. Πριν από ένα μήνα, είχαμε έναν στρατηγικό καταιγισμό ιδεών για να καθοδηγήσουμε την κοινή μας δράση στην άμυνα. Και σήμερα, αποδίδουμε – προχωράμε αποφασιστικά προς μια ισχυρή και πιο κυρίαρχη Ευρώπη της Άμυνας», είπε ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα.
«Αποφασίσαμε να επενδύσουμε σε τομείς προτεραιότητας που έχουν ήδη καθοριστεί από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, αντικατοπτρίζοντας τα διδάγματα από τον πόλεμο στην Ουκρανία και σε πλήρη συνοχή με το ΝΑΤΟ: αεράμυνα και πυραυλική άμυνα, συστήματα πυροβολικού, πύραυλοι και πυρομαχικά, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και συστήματα αντι-drone, στρατηγικοί μηχανισμοί, στρατιωτική κινητικότητα, τεχνητή νοημοσύνη, κυβερνοχώρος και ηλεκτρονικός πόλεμος».4
Ο κατάλογος των εξοπλισμών γίνεται όλο και πιο μακρύς μέσα από τις φιλοδοξίες για το ρόλο της ΕΕ στην Ουκρανία, αλλά και από τις βλέψεις της στη Μέση Ανατολή. Η Γαλλία θεωρεί αδιανόητο να μείνει έξω από τις ανακατατάξεις στη Συρία και όλες μαζί οι κυβερνήσεις της ΕΕ στέκονται πίσω από το Ισραήλ και τη συνέχιση του γενοκτονικού πολέμου κατά των Παλαιστίνιων. Η ανάγκη τους να διασπάσουν τις εργατικές αντιστάσεις γίνεται όλο και πιο επείγουσα.
Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο για την κυβέρνηση του Μητσοτάκη που βρίσκεται αντιμέτωπη με το ξέσπασμα της πιο μαζικής οργής. Ένα εκατομμύριο στους δρόμους με συνθήματα ενάντια στην «κυβέρνηση των δολοφόνων». Χιλιάδες απεργοί που συγκρούονται με τις φονικές ιδιωτικοποιήσεις όχι μόνο στα τρένα, αλλά και στα Νοσοκομεία και στην Παιδεία. Ένα μαζικό κίνημα με διεκδικήσεις για κράτος πρόνοιας και όχι πολέμου. Είναι μια κυβέρνηση και ένα πολιτικό σύστημα που αντιμετωπίζει κρίση σε μια χώρα που κουβαλάει τις εμπειρίες από την κατάρρευση του παλιού δικομματισμού ΝΔ-ΠΑΣΟΚ το 2012.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες μιας μακρόσυρτης και πολύπλευρης κρίσης αποκτούν ξεχωριστή διάσταση οι αγώνες των γυναικών και οι κινητοποιήσεις της 8 Μάρτη, της Παγκόσμιας Μέρας των Γυναικών που έχει γίνει απεργιακή. Η 8 Μάρτη γίνεται σταθμός, όχι μόνο διαμαρτυριών και διαδηλώσεων αλλά και σαν απάντηση στις επιθέσεις της κυρίαρχης τάξης συνολικά, οικονομικές, πολιτικές, ιδεολογικές. Αυτή είναι μια μάχη με μεγάλη παράδοση, πλούσια και σε επίπεδο ιστορίας και σε επίπεδο θεωρίας.
Ο Μαρξ, ο Ένγκελς και η καταπίεση των Γυναικών
Η καταπίεση των γυναικών δεν υπήρχε πάντα. Δεν έχει τις ρίζες της στη βιολογία ανδρών και γυναικών αλλά στο διαχωρισμό της κοινωνίας σε τάξεις. Οι πρωτόγονες ανθρώπινες κοινωνίες λειτουργούσαν διαφορετικά. Όπως γράφει η ανθρωπολόγος Έλεανορ Λήκοκ:
«Στις κοινωνίες των τροφοσυλλεκτών και του κυνηγιού, το παντρεμένο ζευγάρι και τα παιδιά δεν είναι σε καμιά περίπτωση η βασική μονάδα της κοινωνίας, όπως είναι σήμερα στη σύγχρονη ταξική κοινωνία. Η ομάδα και όχι η οικογένεια είναι η συλλογικότητα. Η φροντίδα και η υπευθυνότητα για τα παιδιά, για τους μεγάλους και τους ασθενείς δεν ήταν ατομική υπόθεση αλλά κοινωνική, ανήκε στην προσοχή και στο ενδιαφέρον όλης της ομάδας με έναν άμεσο τρόπο. (...) Η μοιρασιά δεν γινόταν με βάση το φύλο αλλά με βάση τη σχέση που αναγκαζόταν να έχει η συγκεκριμένη κοινωνία με τη φύση».5
Ο Ένγκελς με το ιστορικό του βιβλίο για την Καταγωγή της οικογένειας, της ιδιοκτησίας και του κράτους, έδωσε την εικόνα του περάσματος από τη συλλογικότητα των τροφοσυλλεκτών στις συνθήκες όπου οι γυναίκες βρίσκονται φορτωμένες με τα βάρη της αναπαραγωγής μέσα στο θεσμό της οικογένειας. Ο διαχωρισμός της κοινωνίας σε τάξεις, όπου η κυρίαρχη έχει τον έλεγχο του πλεονάσματος και η υποτελής τάξη αντιμετωπίζει εκμετάλλευση και καταπίεση, είναι η αιτία για αυτή την αλλαγή της θέσης των γυναικών. Ακόμα και ο όρος «οικογένεια» έχει την αφετηρία του εκεί. Γράφει ο Ένγκελς:
«Το αρχικό νόημα της λέξης familia, για τους Ρωμαίους αρχικά δεν αναφερόταν καν στο παντρεμένο ζευγάρι και τα παιδιά τους, αλλά μόνο στους δούλους. Ακόμη και στον καιρό του Γάιου, η familia id est patrimonium (οικογένεια δηλαδή κληρονομιά) αφηνόταν με διαθήκη στους απογόνους. Ο όρος οικογένεια εφευρέθηκε από τους Ρωμαίους για να σηματοδοτεί ένα νέο κοινωνικό οργανισμό του οποίου ο επικεφαλής διοικούσε σύζυγο, παιδιά και ένα αριθμό δούλων και διέθετε σύμφωνα με τη ρωμαϊκή πατρική εξουσία δικαιώματα ζωής και θανάτου πάνω σε όλους τους».6
Ο Μαρξ έρχεται να δώσει το σύγχρονο ρόλο της οικογένειας μέσα στον καπιταλισμό τονίζοντας ότι η «αναπαραγωγή της εργατικής τάξης είναι απαραίτητη για την αναπαραγωγή του κεφάλαιου». Η αναπαραγωγή της εργατικής τάξης που είναι κοινωνική αναγκαιότητα του συστήματος γίνεται ιδιωτικοποιημένα μέσα στην οικογένεια έτσι ώστε οι καπιταλιστές βρίσκουν έτοιμο εργατικό δυναμικό χωρίς να χρειαστεί να ξοδέψουν γι’ αυτό.
Αυτές ήταν οι βάσεις για τη στρατηγική αντιμετώπιση ότι η απελευθέρωση των Γυναικών είναι αγώνας όλων των εργατών/ριών.
Από τη θεωρία στην πράξη
Η Κλάρα Τσέτκιν, ως νεαρή ακτιβίστρια, διάβασε το βιβλίο του Ένγκελς για την Καταγωγή της οικογένειας που είχε εκδοθεί το 1884 και άλλαξε προσανατολισμό.
«Οι πρώιμες αναλύσεις της για την καταπίεση των γυναικών συχνά αντανακλούσαν μια αστική φεμινιστική ανάλυση …Ακολουθώντας στα βήματα του Ένγκελς, άρχισε να εντοπίζει την καταγωγή της καταπίεσης στην εμφάνιση της ιδιοκτησίας… Ανέλαβε την ευθύνη για τον προσανατολισμό του κινήματος των γυναικών της εργατικής τάξης στη Γερμανία πάνω σε σταθερή Μαρξιστική βάση».7
Η δράση της Τσέτκιν ξεδιπλώθηκε σε περίοδο όπου οι γυναίκες έμπαιναν στην παραγωγή και άρχιζαν να οργανώνονται στα συνδικάτα. Ήταν μια μεγάλη μάχη στην οποία είχε τεράστια συμβολή. Παράλληλα, όμως, με την οργάνωση της συλλογικής δύναμης των εργατριών, προχωρούσε και στη συγκρότηση της επαναστατικής πρωτοπορίας. Η Κλάρα μαζί με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ έδιναν τη μάχη του διεθνισμού και της επανάστασης μέσα στις συνθήκες του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου.
Η διεθνιστική οργάνωση του κινήματος των γυναικών πήρε συγκεκριμένη μορφή με την πρωτοβουλία της Τσέτκιν για την πρώτη διεθνή συνάντηση Σοσιαλιστριών το 1907 στη Στουτγάρδη. Εκεί πάρθηκε η απόφαση για την ίδρυση της Διεθνής Οργάνωσης Σοσιαλιστριών Γυναικών με γραμματέα την Τσέτκιν. Και το 1910 η δεύτερη συνδιάσκεψη στην Κοπεγχάγη αποφάσισε την καθιέρωση της 8 Μάρτη σαν Παγκόσμια Μέρα των Γυναικών.
Το Μάρτη του 1915 η Κλάρα και η Ρόζα οργάνωσαν στη Βέρνη Διεθνή Συνδιάσκεψη Γυναικών ενάντια στον πόλεμο και πλήρωσαν ακριβά τη διεθνιστική στάση τους με απομόνωση και διώξεις. Εκτός από τη Ρόζα Λούξεμπουργκ που έδινε τη μάχη για την κρίσιμη επιλογή «Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση», η Τσέτκιν είχε στο πλευρό της την Αλεξάνδρα Κολοντάι από τη Ρωσία, εκεί όπου η 8 Μάρτη μετετράπηκε σε αφετηρία της μεγάλης επανάστασης του 1917.
Η Κολοντάι έχει καταγράψει το ρόλο των εργατριών στην ανάπτυξη του κινήματος στη Ρωσία πριν από την επανάσταση. Ήταν πρωταγωνίστριες σε ηρωικές απεργίες το 1874, το 1878, το 1885 και ξανά το 1894-96:
«Μέσα στην αναταραχή και τις απεργίες, η προλετάρια γυναίκα, καταπιεσμένη και συνεσταλμένη χωρίς δικαιώματα, ξαφνικά ξεπετάγεται και μαθαίνει να στέκεται όρθια και περήφανη… Η συμμετοχή στο εργατικό κίνημα φέρνει την εργάτρια κοντά στην απελευθέρωσή της, όχι μόνο σαν άτομο που πουλάει την εργατική του δύναμη αλλά και σαν γυναίκα, σύζυγο, μητέρα και νοικοκυρά».8
Οι εργάτριες της Πετρούπολης ήταν αυτές που ξεκίνησαν την επανάσταση του 1917. Στις 7 του Μάρτη έκαναν σύσκεψη για να οργανώσουν τη δράση τους στις 8 Μάρτη και παρά τις συμβουλές «να αποφύγουν τις προκλήσεις», κατάφεραν να ξεσηκώσουν όλους.
«Έτρεχαν πάνω στις αλυσίδες των στρατιωτών πιο τολμηρά από τους άνδρες, έπιαναν τα τουφέκια τους και παρακαλούσαν, σχεδόν διατάζοντας- ‘κατεβάστε τις ξιφολόγχες σας, ενωθείτε μαζί μας’. Οι στρατιώτες είναι ταραγμένοι, ντροπιασμένοι, ανταλλάσσουν ματιές, κλονίζονται. Κάποιος παίρνει πρώτος την απόφαση, οι ξιφολόγχες υποχωρούν. Το φράγμα ανοίγει, ένα χαρμόσυνο ‘Ζήτω’ γεμίζει τον αέρα. Οι στρατιώτες περικυκλώνονται. Παντού συζητήσεις, παρατηρήσεις, εκκλήσεις- η επανάσταση κάνει άλλο ένα βήμα μπροστά».9
Η απελευθερωτική δύναμη μιας εργατικής επανάστασης αναδείχθηκε χειροπιαστά μετά τη νίκη του Οκτώβρη 1917.
«Μέσα στον πρώτο χρόνο μετά την επανάσταση του Οκτώβρη, τα διατάγματα που αφορούσαν τις γυναίκες: καθιέρωσαν τα πλήρη δικαιώματα στην ψήφο (μόνο στη Νορβηγία και τη Δανία υπήρχαν τότε), κατάργησαν την εξουσία του επικεφαλής της οικογένειας, κατάργησαν το δικαίωμα στην κληρονομιά, καθιέρωσαν το διαζύγιο και το αστικό δίκαιο που μετέτρεπε το γάμο σε εθελοντική σχέση, κατάργησαν τις διακρίσεις ανάμεσα σε νόμιμα και εξώγαμα παιδιά, καθιέρωσαν την ίση αμοιβή, ίσα εργασιακά δικαιώματα και πληρωμένη άδεια μητρότητας, έσβησαν από τον ποινικό κώδικα τις διατάξεις περί μοιχείας, αιμομιξίας και ομοφυλοφιλίας. Το 1920 καθιερώθηκε η δωρεάν έκτρωση για όποια το επιθυμούσε, κάτι που δεν υπήρχε πουθενά στον κόσμο. Το 1923 συγκροτήθηκε επιτροπή για τη μελέτη σύγχρονων μεθόδων αντισύλληψης, άρχισαν να δίνονται αντισυλληπτικά από τα νοσοκομεία… Τέσσερις μέρες μετά την επανάσταση, εκδόθηκε το διάταγμα για το οχτάωρο και επέβαλε απαγόρευση στο να εργάζονται οι γυναίκες περισσότερο. Περιείχε επίσης ρυθμίσεις για την προστασία των γυναικών και των ανήλικων, απαγορεύοντας την απασχόλησή τους σε βαριά και ανθυγιεινή εργασία και σε υπόγειες στοές».10
Και δίπλα σε όλες αυτές τις ρυθμίσεις μπήκε μπροστά η προσπάθεια για να χτυπηθούν οι υλικές συνθήκες της καταπίεσης των γυναικών. Σύμφωνα με τον Τρότσκι:
«Η οικογένεια από ένα κλειστό σύστημα μικροεπιχείρησης χρειάζεται να αντικατασταθεί από παιδικούς και βρεφονηπιακούς σταθμούς, από νηπιαγωγεία, σχολεία, κοινωνικά μαγειρεία, κοινωνικά πλυντήρια, σταθμούς πρώτων βοηθειών, νοσοκομεία, σανατόρια, αθλητικούς συλλόγους και οργανώσεις, κινηματογράφους, θέατρα κλπ… Κοινώς, πέρασμα όλων των φροντίδων που μέχρι τότε γίνονταν μέσα στην οικογένεια σε θεσμούς και ιδρύματα της σοσιαλιστικής κοινωνίας».11
Το επόμενο μεγάλο άλμα προς τα εμπρός - Μάης του '68
Οι κατακτήσεις εκείνες της επανάστασης στη Ρωσία χάθηκαν με την επικράτηση της σταλινικής αντεπανάστασης από τη δεκαετία του 1930. Χρειάστηκαν χρόνια για να ξαναπιαστεί το νήμα και το επόμενο μεγάλο κύμα ήρθε με το ξέσπασμα του Μάη 1968. Από τη Γαλλία εκείνης της χρονιάς και την Ιταλία που ακολούθησε, το κύμα απλώθηκε παγκόσμια και έφτασε με την πτώση των δικτατοριών στην Πορτογαλία, στην Ισπανία και στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης.
Υπήρξαν τέσσερις μεγάλες αλλαγές στις ζωές των γυναικών που έπαιξαν ρόλο. Ένας πρώτος παράγοντας ήταν η πρόσβαση των γυναικών στα πανεπιστήμια. Η σύνθεση του φοιτητικού πληθυσμού άλλαζε ραγδαία με τη συμμετοχή νέων γυναικών και αυτό είχε συνέπειες και για την πολιτικοποίησή τους αλλά και για την ευρύτερη ριζοσπαστικοποίηση που σημάδεψε την περίοδο. Η σπίθα που έβαλε φωτιά στην έκρηξη του Μάη του 68 στο Παρίσι, ήταν το αίτημα για να σπάσει η απαγόρευση για πρόσβαση των φοιτητών στις εστίες των φοιτητριών στη Ναντέρ.
Ένα δεύτερο στοιχείο ήταν οι αλλαγές στη δυνατότητα των γυναικών να ελέγχουν το σώμα τους. Η αντισύλληψη ήταν διαθέσιμη για μεγάλο μέρος των γυναικών και άνοιγε τη δυνατότητα να διαχωριστεί η σεξουαλική ικανοποίηση από την αναπαραγωγή. Οι γυναίκες, ιδιαίτερα η νέα γενιά, μπορούσαν να εξερευνήσουν πιο ελεύθερα τις σεξουαλικές τους επιθυμίες και να διεκδικήσουν αντίστοιχα την κατάργηση των φραγμών.
Τρίτος συντελεστής, δεμένος με τον προηγούμενο, ήταν η φιλελευθεροποίηση της νομοθεσίας σχετικά με τις εκτρώσεις, το διαζύγιο και την ομοφυλοφιλία. Οι μάχες ενάντια στο προηγούμενο νομικό καθεστώς τροφοδοτούσαν η μία την άλλη. Από την Αμερική και την εξέγερση του Στόουνγουολ το 1969 στη μάχη του δημοψηφίσματος για το διαζύγιο στην Ιταλία.
Αλλά ο τέταρτος και πιο σημαντικός παράγοντας ήταν οι αλλαγές στη συμμετοχή των γυναικών στους εργατικούς χώρους. Η μεταπολεμική ανοδική πορεία της οικονομίας διεθνώς είχε σημάνει μια μεγάλη αλλαγή στο μέγεθος και στη σύνθεση της εργατικής τάξης. Μεγάλωνε μια νέα σε ηλικία και σύνθεση εργατική τάξη με τα εκατομμύρια που μετακινούνταν από τις επαρχίες στις πόλεις. Και μέσα σε αυτήν, οι γυναίκες δεν ήταν πια εργάτριες προσωρινές, συμπληρωματικής απασχόλησης πλάι στις δουλειές του σπιτιού. Προχωρούσαν να εκπαιδευτούν και να διεκδικήσουν τη θέση τους στην παραγωγή και στις υπηρεσίες σε όλο και μεγαλύτερα ποσοστά.
Όλα αυτά έδιναν δύναμη για ολόπλευρη αντίσταση στην καταπίεση των γυναικών.
Πριν από τη δεκαετία του 1970, οι βιασμοί δεν θεωρούνταν πολιτικό ζήτημα. Η κυρίαρχη αντιμετώπιση, όχι μόνο ιδεολογικά αλλά και στην πράξη στα δικαστήρια, ήταν ότι το θύμα είχε προκαλέσει το ίδιο τον βιασμό. Στη Βρετανία, η αθώωση του βιαστή μιας 17χρονης επειδή το δικαστήριο έκρινε ότι «ο άνδρας άφησε να τον παρασύρει η διάθεσή του για σεξ» ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων.12
Μέσα σε εκείνο το διεθνές κίνημα εντάσσονται οι μάχες της Μεταπολίτευσης εδώ και οι κατακτήσεις που πέτυχαν για τη θέση των γυναικών. Η Ίρις Αυδή-Καλκάνη τις συνοψίζει με την ψήφιση του νέου Συντάγματος το 1975:
«Αναγνωρίζεται πως οι άνθρωποι ανεξάρτητα από το φύλο πρέπει να αμείβονται ίσα για ίσης αξίας δουλειά. Για πρώτη φορά αναγνωρίζεται επίσημα, ρητά και με σαφήνεια ότι όλοι- άντρες και γυναίκες- είναι ίσοι».13
Οι απεργιακοί αγώνες με τις γυναίκες μπροστά ανοίγουν το δρόμο. Οι τηλεφωνήτριες του ΟΤΕ διεκδικούν ισότητα με τους άντρες υπάλληλους αλλά και να φτιαχτούν παιδικοί σταθμοί και να λειτουργούν με βάρδιες. Οι μαίες του νοσοκομείου Έλενα Βενιζέλου προχωρούν σε κατάληψη ξεσηκώνοντας συμπαράσταση από τις φοιτήτριες στις σχολές μαιευτικής αλλά και από τους απεργούς της ITT που βρίσκονται μαζί στους δρόμους. Τα συνδικάτα αρχίζουν να αποκτούν Γραμματείες Ισότητας και τα κόμματα προσαρμόζονται αντίστοιχα. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προχωράει σε αλλαγές στη νομοθεσία για το οικογενειακό δίκαιο και το 1984 ψηφίζει το νόμο για την ίση αμοιβή για ίση εργασία.14
Η αντεπίθεση των από πάνω στις κατακτήσεις της Μεταπολίτευσης ξεκίνησε πολύ νωρίς. Ήδη από τη δεύτερη τετραετία του ΠΑΣΟΚ στα μέσα της δεκαετίας του 1980, ο Σημίτης ως υπουργός Οικονομικών εξαπέλυσε το πρώτο κύμα περικοπών και λιτότητας που έβαζαν στο στόχαστρο την εργατική τάξη συνολικά και τις γυναίκες ιδιαίτερα. Οι αντιστάσεις δεν σταμάτησαν και γι’ αυτό χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να καταφέρουν οι κυβερνήσεις να επιβάλλουν αντιδραστικές «μεταρρυθμίσεις», όπως την αύξηση των ορίων ηλικίας για τη συνταξιοδότηση των γυναικών.
Οι αντιστάσεις ήταν διεθνείς, όπως και η αντεπίθεση των από πάνω. Ξετυλίγοντας το νήμα, φτάνουμε στο ξέσπασμα του κινήματος metoo που βρίσκεται στην αφετηρία της σημερινής αντίστασης στη νέα κλιμάκωση των επιθέσεων σε βάρος των γυναικών.
Αντίσταση και απελευθέρωση
Η αγριότητα των σεξιστικών επιθέσεων μέσα σε συνθήκες κρίσης του καπιταλισμού είναι σοκαριστική. Οι χυδαιότητες του Τραμπ και των μιμητών του μεταφράζονται σε βαρβαρότητες.
Μια πλευρά είναι η αύξηση των γυναικοκτονιών. Το 2025 έχει ξεκινήσει με νέα κρούσματα που έρχονται να προστεθούν στον προηγούμενο γύρο: σύμφωνα με έκθεση του Μεσογειακού Ινστιτούτου για την Ερευνητική Δημοσιογραφία, η Ελλάδα κατέγραψε τη μεγαλύτερη αύξηση στις καταγραμμένες γυναικοκτονίες την περίοδο της πανδημίας με άνοδο 187,5% από το 2020 στο 2021.15
Η βαρβαρότητα φτάνει σε άλλα επίπεδα με την γενοκτονική επίθεση του σιωνιστικού κράτους του Ισραήλ κατά των Παλαιστίνιων στη Γάζα. Η συντριπτική πλειοψηφία των νεκρών είναι άμαχοι, γυναίκες και παιδιά.
Αλλά και η αντίσταση είναι μεγαλειώδης. Οι γυναίκες της Παλαιστίνης είναι έμπνευση και για το παγκόσμιο κίνημα αλληλεγγύης αλλά και για τις γυναίκες που αγωνίζονται παντού. Ο ρόλος των γυναικών στην παλαιστινιακή αντίσταση έχει βαθιές ρίζες. Ξεκινάει από τους αγώνες που έδωσαν ενάντια στη βρετανική κατοχή και συνεχίζεται στα χρόνια της ισραηλινής.
Παλαιστίνιες αγρότισσες και εργάτριες πρωταγωνίστησαν στη εξέγερση της δεκαετίας του 1930 ενάντια στους Βρετανούς. Στη δεκαετία του 1960 πήραν μέρος στον ένοπλο αγώνα ενάντια στο σιωνιστικό κράτος και ανάδειξαν αιτήματα ενάντια στην καταπίεση των γυναικών. Το 1987 στην Πρώτη Ιντιφάντα, οι γυναίκες είχαν ηγετικό ρόλο στις επιτροπές βάσης στις γειτονιές οργανώνοντας διαδηλώσεις και συγκρούσεις με τους ισραηλινούς στρατιώτες.
Σήμερα, συνεχίζουν να βρίσκονται στο κέντρο. Αυτές οργανώνουν το αγώνα της καθημερινής επιβίωσης μέσα στα χαλάσματα και τους καταυλισμούς για να καλύψουν τις υλικές ανάγκες των οικογενειών τους σε καθημερινή βάση. Μπροστά στη βία του Ισραήλ, αυτός δεν είναι ένας παθητικός ρόλος. Συγκρούονται με σιωνιστές στρατιώτες και έποικους όταν αυτοί γκρεμίζουν τα σπίτια και τα χωριά τους, ενώ οι ίδιες εξακολουθούν να βγαίνουν στους δρόμους.
Εμπνέουν τον συνολικό αγώνα, έτσι ώστε ο Παλαιστίνιος αγωνιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Soheir Asaad να μπορεί να δηλώνει: «Δεν υπάρχει ελεύθερη πατρίδα χωρίς ελεύθερες γυναίκες».16
Αυτό το μήνυμα έφεραν και στην Αθήνα στην απεργιακή συγκέντρωση στις 8 Μάρτη οι γυναίκες της Παλαιστίνης με την ομιλία της Μιρέι Ελ Σαϊντ και το χορευτικό συγκρότημά τους που ξεσήκωσε τις/τους διαδηλώτριες/ες. Χιλιάδες συμμετείχαν στην απεργιακή διαδήλωση της 8 Μάρτη στην Αθήνα που καλούσαν η Κίνηση για την απεργιακή 8 Μάρτη, συνδικάτα, φοιτητικοί σύλλογοι, πρωτοβάθμια σωματεία και συλλογικότητες.
Και δεν είμαστε μόνες/οι. Σε διεθνή κλίμακα οι κινητοποιήσεις της 8 Μάρτη φέτος ήταν μεγάλες με εκατομμύρια στους δρόμους σε όλο τον κόσμο! Ήταν μαζική απάντηση στους Τραμπ, τους Μιλέι, τις Μελόνι και τις Λεπέν αυτού του κόσμου!
Μόνο στις ΗΠΑ εκατοντάδες ήταν οι συγκεντρώσεις που έγιναν σε όλες τις πολιτείες. Η Λατινική Αμερική σείστηκε από τα συλλαλητήρια. «Περίπου 200.000 άνθρωποι διαδήλωσαν στο Παρίσι, με τη συμμετοχή γυναικείων, αντιρατσιστικών κια άλλων οργανώσεων, των συνδικάτων και της Αριστεράς» μας μεταφέρει ο Γιάννης Δελατόλας. Ο Ερντογάν ονόμασε το 2025 «Χρονιά της Οικογένειας» βγάζοντας παράνομες τις διαδηλώσεις. Αλλά η απαγόρευση δεν πέρασε! Κατά χιλιάδες διαδήλωσαν στην Ιστανμπούλ, στη Σμύρνη, την Άγκυρα, το Ντιγιαρμπακίρ με τους Κούρδους και την Αριστερά που βρίσκονται στο στόχαστρο της καταστολής να κατεβαίνουν μαζικά στους δρόμους.
Mε πανό που έγραφε «Οι γυναίκες στις πρώτες σειρές» διαδήλωσαν χιλιάδες φοιτήτριες-ες και συμπαραστάτες τους στη Σερβία σήμερα 8 Μάρτη σε μια πορεία που βάδισε στους κεντρικούς δρόμους του Βελιγραδίου απαιτώντας να σταματήσει η βία κατά των γυναικών και δικαιοσύνη για τα «Τέμπη της Σερβίας» που κόστισαν τη ζωή σε 15 φοιτητές στο Νόβισαντ.
«Από τα μεγαλύτερα συλλαλητήρια των τελευταίων χρόνων έγινε στο Άμστερνταμ, με 20.000 κόσμο να διαδηλώνει στο κέντρο της πόλης» δήλωσε στην Εργατική Αλληλεγγύη ο Ορέστης Ηλίας.
Μαζικά ήταν τα συλλαλητήρια στο Βερολίνο, στο Λονδίνο, την Βαρσοβία, τη Ρώμη, το Μιλάνο. Χιλιάδες διαδήλωσαν στο Λάγος στη Νιγηρία, αλλά και στην Τζακάρτα της Ινδονησίας, τις Φιλιππίνες και άλλες ασιατικές και αφρικανικές πόλεις.17
Και έτσι θα συνεχίσουμε τον αγώνα. Με τον προσανατολισμό που χάραξε η Ρόζα Λούξεμπουργκ:
«Η κατάργηση της καπιταλιστικής εξουσίας και η εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής κοινωνίας, αυτό και τίποτε λιγότερο είναι το ιστορικό καθήκον. Ο δρόμος της επανάστασης προκύπτει καθαρά από την εποχή της. Όλη η εξουσία στα χέρια των εργαζόμενων μαζών, στα χέρια των συμβουλίων των εργατών».18
Σημειώσεις
1. Ναυτεμπορική, 22 Ιανουαρίου 2025, https://www.naftemporiki.gr/politics/1890195/k-mitsotakis-yparchoyn-dyo-fyla-to-arseniko-kai-to-thilyko-i-woke-atzenta-kai-to-freno-sta-peri-synergasias-me-kommata-dexia-tis-n-d/
2. https://www.ygeiamou.gr/%CE%B5%CE%B9%CE%B4%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/449490/iparchoun-mono-dio-fila-i-epistimoniki-diamachi-ke-i-sigchisi-gia-ton-arithmo-ton-filon-sinechizete/
3. Janan Ganesh, Europe must trim welfare to fund warfare, Financial Times 6 March 2025, https://www.ft.com/content/37053b2b-ccda-4ce3-a25d-f1d0f82e7989
4. Ο απολογισμός της έκτακτης Συνόδου Κορυφής της Ε.Ε., Εφημερίδα των Συντακτών 7 Μάρτη 2025, https://www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/465291_o-apologismos-tis-ektaktis-synodoy-koryfis-tis-ee#goog_rewarded
5. Eleanor Burke Leacock, Myths of male dominance, Monthly Review Press, 1981, σελ.125
6. Frederick Engels, The origins of the family, private property and the state, Lawrence and Wishart, σελ.121
7. Clara Zetkin, Selected writings, edited by Philip S. Foner foreword by Angela Y. Davis, International publishers, New York, σελ.28
8. Αναφέρεται από τον Tony Cliff, Class struggle and Women’s Liberation, Bookmarks, London 1984, σελ.91
9. Λέον Τρότσκι, Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης.
10. Chanie Rosenberg, Women and perestroika, Bookmarks, London, σελ.80-81
11. Leon Trotski, Women and the family, Pathfinder, 1986,σελ.47
12. Lindsey German, Material girls, Bookmarks, London 2007, σελ.45
13. Ίρις Αυδή-Καλκάνη, Φεμινισμός και εργασία στην Ελλάδα σήμερα, Νέοι Καιροί, 1988, σελ.27
14. Μαρία Στύλλου, Η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών, 4η έκδοση, Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο 2024, σελ.84-85
15 Κατερίνα Θωίδου, Ενάντια στον σεξισμό και την καταπίεση κλιμακώνουμε τους αγώνες μας, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο162, Γενάρης-Φλεβάρης 2024, https://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1462&issue=162#gsc.tab=0
16. Jane Hardy and Katie Coles, Palestinian women’s resistance, International Socialism journal No184 and 185. https://isj.org.uk/palestinian-womens-resistance/
17. https://www.facebook.com/photo/?fbid=1060646202764821&set=pcb.1060655829430525
18. Από άρθρο της Ρόζας στην «Κόκκινη Σημαία», εφημερίδα του Σπάρτακου όταν ξέσπασε η επανάσταση στη Γερμανία. Αναφέρεται από τη Μαρία Στύλλου στο άρθρο Κόκκινη Ρόζα, Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο29, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 1998, https://socialismfrombelow.gr/index.php?issue=29#gsc.tab=0