Ο Τραμπ ταπεινώνει τον Ζελένσκι (φωτό δεξιά) αλλά μπορεί να έχει την τύχη του Νίξον (φωτό αριστερά)
Είναι ο Τραμπ ένας νέος Καλιγούλας για την αμερικάνικη αυτοκρατορία;
Ο Σωτήρης Κοντογιάννης θυμίζει πιο σύγχρονες αναλογίες με τα χρόνια της προεδρίας Νίξον.
Ο Ντόναλντ Τραμπ εγκαινίασε την δεύτερη θητεία του με έναν καταιγισμό επιθέσεων προς όλες τις κατευθύνσεις -σε βάρος όχι μόνο εχθρών αλλά και φίλων και συμμάχων.
Καταιγισμός
Απείλησε την πρωθυπουργό της Δανίας, ενός από τα ιδρυτικά μέλη – κράτη του ΝΑΤΟ, με κυρώσεις αν δεν αποδεχτεί τις βλέψεις του πάνω στη Γροιλανδία. Έδωσε εντολή για την προετοιμασία του Γκουαντάναμο, του διαβόητου στρατοπέδου για «τρομοκράτες» που είχε δημιουργήσει ο Τζορτζ Μπους το 2002 στην αμερικανική βάση της Κούβας, για να «υποδεχτεί» 30 χιλιάδες «παράνομους» μετανάστες. Υπέγραψε διάταγμα το οποίο ορίζει ότι υπάρχουν μόνο δυο φύλα, αρσενικό και θηλυκό και τα οποία δεν μπορούν να αλλάξουν.1
Επέβαλλε δασμούς 25% στις εισαγωγές από το Μεξικό και τον Καναδά -τους δυο μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ. Επέβαλε δασμούς 10% σε όλες τις εισαγωγές από την Κίνα – η οποία απάντησε αμέσως επιβάλλοντας και αυτή δασμούς σε διάφορα αμερικανικά προϊόντα. Απείλησε την Ευρωπαϊκή Ένωση με δασμούς – χωρίς να θέσει ακόμα κάποιο στόχο ή κάποια ημερομηνία. Απείλησε ολόκληρο το μπλοκ των χωρών των Brics2 με δασμούς αν προσχωρήσουν στη δημιουργία δικού τους νομίσματος. Απείλησε επίσης να επιβάλλει επιπρόσθετους δασμούς εισαγωγής σε διάφορα προϊόντα όπως το αλουμίνιο, το ατσάλι και τα αυτοκίνητα.3
Τοποθέτησε τον Ίλον Μασκ, τον πλουσιότερο άνθρωπο του κόσμου και ιδιοκτήτη, ανάμεσα στα άλλα της «Πλατφόρμας Χ» (πρώην Τουίτερ) επικεφαλής της νεοσύστατης «Διεύθυνσης Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας» (DOGE) με αποστολή να κόψει εκατοντάδες «άχρηστα» δισεκατομμύρια από τον προϋπολογισμό. Μέσα στον ένα μήνα που έχει περάσει από την ανάληψη της εξουσίας από τον Τραμπ η «Διεύθυνση» έχει απολύσει χιλιάδες υπαλλήλους του αμερικανικού δημοσίου αδιαφορώντας κυνικά για τις συνέπειες που μπορεί να έχει η υποστελέχωση των υπηρεσιών πχ για την δασοπροστασία, τον έλεγχο της κερδοσκοπίας ή τη διακίνηση μαύρου χρήματος.4
Έστειλε τον Βανς, τον αντιπρόεδρο του, στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου για να πει στους Ευρωπαίους «συμμάχους» του ότι ο πραγματικός εχθρός είναι αυτοί οι ίδιοι (που δεν είναι αρκετά σκληροί απέναντι στους πρόσφυγες και λογοκρίνουν την ακροδεξιά) και όχι η Κίνα ή η Ρωσία.5 Έστειλε τον Ρούμπιο, τον υπουργό Εξωτερικών του, στη Σαουδική Αραβία να διαπραγματευτεί με τον Σεργκέι Λαβρόφ, τον Ρώσο ομόλογό του, το μέλλον της Ουκρανίας – σε μια συνάντηση στην οποία δεν είχαν προσκληθεί να συμμετάσχουν ούτε οι Ευρωπαίοι, ούτε και η ίδια η κυβέρνηση της Ουκρανίας.6 Στις διαμαρτυρίες του Κιέβου ο Τραμπ απάντησε με έναν οχετό σε βάρος του Ζελένσκι τον οποίο αποκάλεσε «κωμικό» και «δικτάτορα που κυβερνάει χωρίς εκλογές» και «σε λίγο δεν θα έχει χώρα».7
Τραγέλαφος
Σε πολλές περιπτώσεις η βιασύνη με την οποία προσπαθεί ο Τραμπ να επιβάλλει τις μεταρρυθμίσεις του έχουν οδηγήσει σε τραγελαφικές ανατροπές. Η απόφαση επιβολής δασμών σε βάρος του Μεξικού και του Καναδά ανεστάλη αμέσως μετά «για 30 ημέρες».8 Και ύστερα, πριν περάσουν οι τριάντα αυτές ημέρες ο Τραμπ ανακοίνωσε ξανά ότι «οι δασμοί προχωράνε κανονικά, σύμφωνα με το σχέδιο… οι δασμοί σε βάρος του Μεξικού και του Καναδά θα τεθούν σε εφαρμογή από την 1 Μάρτη».9 Εξίσου τραγελαφικές είναι οι καταστάσεις που έχει δημιουργήσει η DOGE του Μασκ: ανάμεσα σε άλλους έχει απολύσει χιλιάδες «προσωρινούς» υπαλλήλους από τις εφορίες μέσα σε μια περίοδο όπου κατατίθενται οι φορολογικές δηλώσεις. Στα μέσα του Φλεβάρη οι εισαγγελείς από 14 πολιτείες αμφισβήτησαν δικαστικά το δικαίωμα της DOGE (που δεν είναι τυπικά δημόσια υπηρεσία) να έχει πρόσβαση σε «ευαίσθητα κρατικά δεδομένα».10 Αν και οι περισσότερες απολύσεις αφορούν στις κοινωνικές υπηρεσίες (που ο Τραμπ θεωρεί από άχρηστες ως επιβλαβείς) σε πολλές περιπτώσεις, όπως είναι το παράδειγμα των εφοριών, έχουν απειλήσει με διάλυση τους ίδιους τους «πυλώνες» του κρατικού μηχανισμού – αναγκάζοντας την DOGE να ξαναπροσλάβει κάποιους από τους απολυμένους.
Λίγες ημέρες μετά τις εκλογές του Νοέμβρη η Financial Times, μια από τις πιο «έγκυρες» εφημερίδες του διεθνούς κεφαλαίου, έκφραζε, με απόγνωση, τον φόβο ότι ο «Τραμπ θα κατεδαφίσει το αμερικανικό κράτος»:
«Έχει έρθει ή ώρα να μελετήσουμε τον Καλιγούλα. Αυτός, ο πιο διαβόητος από τους Ρωμαίους Αυτοκράτορες σκότωσε ό,τι είχε απομείνει από τη δημοκρατία και συγκέντρωσε την εξουσία στα χέρια του. Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν χρειαζεται να χρήσει το άλογό του Γερουσιαστή. Αρκεί να συνεχίσει να διορίζει τσαρλατάνους στα σημαντικά υπουργεία της Αμερικής. Η Ρώμη δεν καταλύθηκε από έξω. Η κατεδάφισή της ήταν έργο βαρβάρων από τα μέσα…
Οι Αμερικανοί μπορεί να φτάσουν στο σημείο να εύχονται να είχε διορίσει ο Τραμπ ένα άλογο επικεφαλής του υπουργείου υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών. Αντί για αυτό διόρισε τον Ρόμπερτ Κένεντι (RFK Jr) ο οποίος έχει σαν στόχο να γυρίσει την επιστήμη δυο αιώνες πίσω. Τον παρουσιάζουν συνήθως σαν «σκεπτικιστή απέναντι στα εμβόλια» - ένας χαρακτηρισμός πολύ ευγενικός για την περίπτωση του. Ο RFK Jr ήταν αρνητής των εμβολίων πολύ πριν εμφανιστεί ο Κόβιντ-19. Εκατομμύρια ζωές Αμερικανών έχουν σωθεί με τους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς για τη διφθερίτιδα, τον τέτανο, την ερυθρά, την ευλογιά… Ο Κένεντι πιστεύει ότι είναι απάτη. Είναι επίσης μαχητικός αντίπαλος της φθορίωσης του νερού και των «μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών», τις οποίες θεωρεί υπεύθυνες, λόγω των αντικαθλιπτικών τους φαρμάκων, για τους μαζικούς πυροβολισμούς στα σχολεία».11
Άλλοι, πάλι, παρομοιάζουν -ειδικά μετά τον ναζιστικό χαιρετισμό του Μασκ στην τελετή ορκωμοσίας και τη δημόσια υποστήριξη της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς- τον Τραμπ με τον Χίτλερ. Οι πωλήσεις των Tesla, της βιομηχανίας ηλεκτρικών αυτοκινήτων του Μασκ, έχουν κάνει βουτιά παντού – και αυτό την ίδια στιγμή που οι πωλήσεις των ηλεκτρικών αυτοκινήτων γενικά βρίσκονται σε μεγάλη άνοδο. Στην Ευρώπη, τον Γενάρη οι πωλήσεις των Tesla έπεσαν 45% κάτω σε σχέση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο.12 Στη Γερμανία ένας τυπογράφος τύπωσε αυτοκόλλητα που έγραφαν «Το αγόρασα πριν αποτρελαθεί ο Ίλον» και τα ξεπούλησε μέσα σε λίγες ημέρες.13 Και πολύς κόσμος αποκαλεί τα Tesla πλέον Swasticar (αυτοκίνητα σβάστικα).
Τέρας
Ο Τραμπ δεν είναι ούτε Καλιγούλας ούτε Χίτλερ. Ούτε είναι παράφρονας, ούτε ανέβηκε στην εξουσία στηριγμένος σε ένα φασιστικό κίνημα, τον τρόμο και την συντριβή του εργατικού κινήματος. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι δεν διαθέτει τα ίδια επίπεδα απανθρωπιάς με τον Καλιγούλα ή τον Χίτλερ. Ο ανθρώπινος πόνος, η ίδια η ζωή των φτωχών (που δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι μας θεωρεί «υπανθρώπους», όπως θεωρούσε και ο Χίτλερ τους Εβραίους ή τους ανάπηρους) του είναι παντελώς αδιάφορη.
Μερικές ώρες μετά την ορκωμοσία του στις 20 Ιανουαρίου ο Τραμπ υπέγραψε ένα διάταγμα με το οποίο διακόπτονται όλα τα προγράμματα εξωτερικής βοήθειας για 90 ημέρες. Η Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID), μια υπηρεσία με ετήσιο προϋπολογισμό 43 δις δολαρίων που αποτελεί και τον κύριο μοχλό επιβολής της «ήπιας εξουσίας» του αμερικανικού ιμπεριαλισμού στον πλανήτη, σταμάτησε, με μια μονοκοδυλιά, να λειτουργεί – με τρομαχτικές συνέπειες για πολλές φτωχές περιοχές της γης: «Στο Αφγανιστάν, τα προγράμματα εκπαίδευσης των γυναικών έκλεισαν. Στην Ταϊλάνδη, οι υγειονομικές υπηρεσίες για τους πρόσφυγες από τη Μιανμάρ ανεστάλησαν. Στην Κολομβία, τα ελικόπτερα παρακολούθησης της διακίνησης των ναρκωτικών προσγειώθηκαν. Στην Ουγκάντα, οι ιατρικές εξετάσεις σταμάτησαν…».14
Το σημαντικότερο, όμως, θύμα της απόφασης του Τραμπ είναι το πρόγραμμα καταπολέμησης του AIDS (PEPFAR). Το πρόγραμμα αυτό, που εγκαινιάστηκε από τον Τζορτζ Μπους (τον νεότερο) το 2003 έχει σώσει, με την δωρεάν διανομή αντιρετροϊκών φαρμάκων στη Νότια Αφρική, την Ουγκάντα, την Τανζανία, την Κένυα, το Βιετνάμ και πολλές ακόμα φτωχές χώρες, από τον θάνατο εκατομμύρια ασθενείς και έχει καταφέρει να ανορθώσει το προσδόκιμο ζωής στις περισσότερες από αυτές τις χώρες στα προ της πανδημίας του AIDS επίπεδα. Στη Νότια Αφρική, για να φέρουμε μόνο ένα παράδειγμα, το προσδόκιμο ζωής (κατά τη γέννα) έπεσε από τα 63 χρόνια το 1990 στα 54 χρόνια το 2005. Χάρη στο PEPFAR και την αντιρετροϊκή θεραπεία οι ετήσιοι θάνατοι από το AIDS έπεσαν από τις 280 χιλιάδες το 2005 στις 85 χιλιάδες το 2022.15 Το προσδόκιμο ζωής το 2019, λίγο πριν ξεσπάσει η πανδημία του Κόβιντ-19, είχε φτάσει στα 66 χρόνια.
Ο Μπους φυσικά δεν αποφάσισε από την «καλή του την καρδιά» να χρηματοδοτήσει ένα τόσο ακριβό πρόγραμμα καταπολέμησης του AIDS στην Αφρική και την Ασία. Ο στόχος του ήταν να προστατέψει τα συμφέροντα και τις πατέντες των μεγάλων αμερικανικών εταιριών φαρμάκων και να θέσει ολόκληρο το σύστημα υγείας του αναπτυσσόμενου κόσμου κάτω από αμερικανική κηδεμονία. Τώρα, που ο Τραμπ αποφάσισε να κλείσει την στρόφιγγα της χρηματοδότησης εκατοντάδες χιλιάδες ασθενείς θα πληρώσουν το τίμημα αυτής της εξάρτησης με τη ζωή τους.
Ούτε οφείλεται, προφανώς, η θηριωδία αυτή απλά στην ιδιοσυγκρασία του Τραμπ. Ο ίδιος ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός έχει στηθεί πάνω στην αδιαφορία για τον ανθρώπινο πόνο και την ανθρώπινη ζωή. Ο εικοσαετής «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» του Τζορτζ Μπους του νεότερου (του ιδρυτή της PEPFAR) οδήγησε, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του αμερικανικού Ινστιτούτου Γουότσον, σε πάνω από 4,5 εκατομμύρια θανάτους.16 Την τελευταία (στην ουσία) ημέρα του «Πολέμου του Κόλπου» του Τζορτζ Μπους του πρεσβύτερου (27/2/1991) οι ΗΠΑ βομβάρδισαν τον αυτοκινητόδρομο Κουβέιτ – Βαγδάτης την ώρα όπου ο ιρακινός στρατός μαζί με χιλιάδες αμάχους αποχωρούσε από το Κουβέιτ, σκοτώνοντας αναίτια πάνω από 10 χιλιάδες ανθρώπους. Στο Βιετνάμ τα αμερικανικά στρατεύματα δολοφόνησαν εκατομμύρια με τον πιο βάρβαρο τρόπο – ανάμεσα στα άλλα καίγοντάς τους ζωντανούς με εμπρηστικές βόμβες ναπάλμ.
Η μακρόσυρτη δύση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού
Το 1889, στο απόγειο της Μακράς Ύφεσης, της πρώτης μεγάλης κρίσης του παγκόσμιου καπιταλισμού, ο μεγιστάνας του χάλυβα Άντριου Κάρνεγκι, έκφραζε με τα παρακάτω λόγια την απόγνωση των καπιταλιστών της εποχής: «Οι βιομήχανοι βλέπουν τις οικονομίες τους πολλών χρόνων να εξανεμίζονται χωρίς κανένα σημάδι ελπίδας στον ορίζοντα. Το έδαφος πλέον είναι ώριμο να καλοδεχτεί οποιονδήποτε υποσχεθεί κάποια ανακούφιση. Οι βιομήχανοι θυμίζουν τους ασθενείς που αφού έχουν δοκιμάσει μάταια για χρόνια τους γιατρούς της επίσημης σχολής είναι έτοιμοι να πέσουν στα νύχια του κάθε τσαρλατάνου …».17
Η αμερικανική άρχουσα τάξη βρίσκεται σήμερα σε μια παρόμοια κατάσταση απελπισίας. Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός βρίσκεται εδώ και δεκαετίες σε σταθερή πτώση και όλες οι προσπάθειες που έχουν κάνει οι προηγούμενες κυβερνήσεις της «επίσημης σχολής» να σταματήσουν αυτόν τον κατήφορο έχουν αποτύχει.
Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Αλλά, όπως όλα δείχνουν, όχι για πολύ ακόμα. Το 1961 το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) των ΗΠΑ αποτελούσε πάνω από το 40% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Σήμερα το ποσοστό αυτό έχει πέσει στο 26%. Το 1950 τα οκτώ από τα δέκα επιβατηγά αυτοκίνητα που κυκλοφορούσαν στους δρόμους της υφηλίου είχαν κατασκευαστεί στην Αμερική. Το 2010 το ποσοστό αυτό είχε πέσει στο 4,6%. Το 2021 στο 2,7%. Και η πτώση δεν αφορά μόνο τα ποσοστά: το 1950 η αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία κατασκεύαζε περίπου 7 εκατομμύρια επιβατηγά αυτοκίνητα κάθε χρόνο. Στο απόγειό της, στις αρχές τις δεκαετίας του 1970, πλησίασε τα 10 εκατομμύρια.18 Τώρα έχει πέσει κοντά στα 2 εκατομμύρια. Η παλιά «ζώνη του ατσαλιού» των ΗΠΑ, η καρδιά της κραταιάς κάποτε αυτοκινητοβιομηχανίας, έχει μετατραπεί τώρα σε αυτό που ονομάζεται η «ζώνη της σκουριάς» - μια περιοχή γεμάτη από εγκαταλελειμμένα εργοστάσια και παλιά μηχανήματα που έχουν παραδοθεί στη φθορά του χρόνου. Το 2023, για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, η Κίνα παρήγαγε πάνω από 30 εκατομμύρια αυτοκίνητα. Η κινέζικη BYD έχει ξεπεράσει προ πολλού την Tesla του Ίλον Μασκ όχι μόνο σε πωλήσεις και παραγωγή αλλά και σε ποιότητα και σε τεχνολογία. Οι ρυθμοί ανάπτυξης συνολικά της αμερικανικής οικονομίας έχουν πέσει από το 4% των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων στο 1,9% (με βάση τις προβλέψεις) φέτος.19
Η υποχώρηση του αμερικάνικου καπιταλισμού, όμως, δεν περιορίζεται στο οικονομικό επίπεδο. Οι ΗΠΑ ήταν και εξακολουθούν να είναι η ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη του πλανήτη. Το στρατιωτικό τους προσωπικό ξεπερνάει τα 2,1 εκατομμύρια – από τα οποία το 63% είναι σε ενεργές, μάχιμες θέσεις.20 Διαθέτει πάνω από 120 στρατιωτικές βάσεις στο εξωτερικό, εγκατεστημένες σε πάνω από 55 χώρες. Έχει 11 πυρηνικά αεροπλανοφόρα (η μοναδική άλλη χώρα στον πλανήτη που διαθέτει πυρηνικά αεροπλανοφόρα είναι η Γαλλία που έχει ένα) και δεκάδες πυρηνικά υποβρύχια. Το πυρηνικό της οπλοστάσιο περιλαμβάνει περίπου 3750 πυρηνικές κεφαλές – ένα παρανοϊκό νούμερο, ικανό να αφανίσει κάθε ζωή για πάντα πάνω στον πλανήτη.21
Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα οι ΗΠΑ έχουν εμπλακεί σε πάνω από 60 μικρούς και πέντε μεγάλους, «κύριους» πολέμους. Από όλους αυτούς, όμως, έχουν κερδίσει ξεκάθαρα μόνο έναν - τον «Πόλεμο στον Κόλπο» του Μπους του πρεσβύτερου το 1991 σε βάρος του Ιράκ. Οι ΗΠΑ απέτυχαν στον πόλεμο της Κορέας (που είναι σήμερα χωρισμένη σε Βόρεια και Νότια), ηττήθηκαν στον πόλεμο του Βιετνάμ από όπου αναγκάστηκαν να φύγουν «νύχτα» με τα ελικόπτερα από την ταράτσα της πρεσβείας στη Σαϊγκόν, ηττήθηκαν στο Αφγανιστάν, όπου παρέδωσαν την εξουσία πίσω στους Ταλιμπάν ύστερα από έναν πόλεμο που κράτησε πάνω από 20 χρόνια, ηττήθηκαν στο Ιράκ, όπου ύστερα από έναν αιματηρό πόλεμο που κράτησε πάνω από δέκα χρόνια άφησαν τον έλεγχο της χώρας στα χέρια των «μουλάδων» της Τεχεράνης.
Η μεγαλύτερη, όμως, ήττα του αμερικάνικου καπιταλισμού είναι στο «εσωτερικό μέτωπο». Ο Τραμπ μπορεί να κέρδισε τις εκλογές του Νοεμβρίου με μια ακροδεξιά, μακαρθικής22 έμπνευσης, ρητορική ενάντια στην «woke ατζέντα», αλλά αυτό καθόλου δεν σημαίνει ότι έχει καταφέρει να επιβληθεί πάνω στην εργατική τάξη και τη νεολαία – που βρίσκεται σε μόνιμη σχεδόν ανταρσία τα τελευταία χρόνια. Η πρώτη θητεία του Τραμπ στον Λευκό Οίκο είχε σημαδευτεί από τις τεράστιες κινητοποιήσεις των γυναικών, τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις στην ιστορία της Αμερικής μετά το κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Αμέσως μετά η σκυτάλη πέρασε στο κίνημα «Black Lives Matter»με τις τεράστιες διαδηλώσεις ενάντια στην αστυνομική βία και τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ τον Μάϊο 2020. Πέρσι είχαμε τον ξεσηκωμό στα αμερικανικά πανεπιστήμια ενάντια στην γενοκτονία στη Γάζα – που απλώθηκε, παρά την άγρια καταστολή, σε ολόκληρη σχεδόν τη χώρα. Τα συνδικάτα, που βρίσκονταν σε διαρκή ύφεση για δεκαετίες, έχουν αρχίσει ξανά να προσελκύουν κόσμο. Οι απεργίες έχουν πληθύνει.23 Πέρσι οι εργαζόμενοι στην Boeing κέρδισαν αυξήσεις (αθροιστικά για τα επόμενα δυο χρόνια) πάνω από 43%.24
Το τέλος της αμερικανικής «μεταπολίτευσης»
Εδώ στην Ελλάδα η άρχουσα τάξη θέτει σαν σημείο καμπής για τον «κατήφορο της χώρας» την μεταπολίτευση -με την «επιστράτευση της σαγιονάρας»25 και την ήττα στον (παραλίγο) ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1974, τη νομιμοποίηση της αριστεράς (το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου από την εποχή του εμφυλίου), τη δημιουργία ανεξάρτητων συνδικάτων και την έκρηξη του φοιτητικού και του εργατικού κινήματος. Για την αμερικανική άρχουσα τάξη, το αντίστοιχο ορόσημο είναι η καθαίρεση, το 1974, του προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον.
Ο Νίξον ανέβηκε στην εξουσία το 1969 με μια διπλή αποστολή: πρώτον, να τερματίσει τον πόλεμο στο Βιετνάμ, που όπως είχε διαφανεί από την επίθεση της Τετ26 ένα χρόνο πριν οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να κερδίσουν. Και δεύτερον, να αντιμετωπίσει την οικονομική ύφεση που φαινόταν στον ορίζοντα – και ιδιαίτερα τον «κατακλυσμό» των αμερικανικών αγορών από ποιοτικά αλλά φτηνά γερμανικά και ιαπωνικά προϊόντα, που υπονόμευε την αμερικανική βιομηχανία.
Το 1971 ο Νίξον κατάργησε τη Συμφωνία του Μπρέτον Γουντς, τον ακρογωνιαίο λίθο της οικονομικής πολιτικής του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, που είχε κάνει το δολάριο το παγκόσμιο νόμισμα και άφησε το δολάριο να υποτιμηθεί – με στόχο να κάνει τις εισαγωγές από την Ιαπωνία και τη Γερμανία πιο ακριβές. Σήμερα ο κόσμος παρακολουθεί σοκαρισμένος την «κατεδάφιση» του διεθνούς εμπορίου από τους δασμούς του Τραμπ. Το σοκ, όμως, που είχε προκαλέσει ο Νίξον το 1971 ήταν απείρως μεγαλύτερο: το μεταπολεμικό σύστημα των νομισματικών ισοτιμιών, ο «κανόνας του δολαρίου» (για να παραφράσουμε τον «κανόνα του χρυσού» του παρελθόντος) είχε πεταχτεί με μια μονοκονδυλιά στο καλάθι των άχρηστων.
Όσο για το Βιετνάμ, ο Νίξον αντί να τερματίσει τον πόλεμο, όπως είχε υποσχεθεί προεκλογικά, προσπάθησε να αντιστρέψει τη διαφαινόμενη αμερικανική ήττα με ένα «άλμα προς τα μπρος»: το 1970 ο αμερικανικός στρατός εισέβαλλε στην Καμπότζη και στο Λάος, ενώ την ίδια ώρα η αμερικανική αεροπορία ισοπέδωνε το βόρειο Βιετνάμ. «Την ονομάζω θεωρία του τρελού…», έλεγε ο ίδιος στον σύμβουλό του Μπομπ Χάλντεμαν. «Θέλω να πιστέψουν οι Βορειοβιετναμέζοι ότι έχω φτάσει στο σημείο όπου θα κάνω οτιδήποτε για να τερματίσω τον πόλεμο. Θα διαδώσουμε ‘για όνομα του θεού, ξέρετε ο Νίξον είναι μανιακός ενάντια στους κομμουνιστές. Δεν μπορούμε να τον συγκρατήσουμε όταν είναι θυμωμένος – και έχει το δάχτυλο στο κουμπί των πυρηνικών».27
Μπούμερανγκ
Η στρατηγική του Νίξον, όμως, γύρισε μπούμερανγκ. Μέσα στην Αμερική ξέσπασαν τεράστιες αντιδράσεις -και από τα κάτω, από το αντιπολεμικό κίνημα και από τα πάνω από τις αντιστάσεις τμημάτων της άρχουσας τάξης που τον θεωρούσαν «τσαρλατάνο». Για να αντιμετωπίσει τις αντιδράσεις αυτές ο Νίξον προσπάθησε να «καταλάβει» το κράτος – με τον ίδιο πάνω κάτω τρόπο που ο Τραμπ προσπαθεί σήμερα να βάλλει «δικούς» του σε όλα τα κρίσιμα πόστα και να διαλύσει κάθε υπηρεσία που δεν μπορεί να ελέγξει.
«Ο Νίξον», γράφει ο Άλεξ Καλλίνικος, «χρωστούσε την πολιτική του ανέλιξη στο κυνήγι μαγισσών» της εποχής του Μακάρθυ. «Ως πρόεδρος των ΗΠΑ προσπάθησε να παρακάμψει τα όρια που έθετε το σύνταγμα πάνω στις εξουσίες του. Για παράδειγμα, αντιμέτωπος με ένα Κογκρέσο που ελεγχόταν από τους Δημοκρατικούς, υποστήριξε ότι είχε το δικαίωμα να ‘κατάσχει’ τα χρήματα που ήταν απαραίτητα για την χρηματοδότηση πρωτοβουλιών που είχε ψηφίσει το Κογκρέσο αλλά δεν ενέκρινε ο ίδιος. Έχτισε επίσης έναν τερατώδη μυστικό οργανισμό κατασκόπευσης, καταστολής και βρώμικων κόλπων για να συντρίψει το αντιπολεμικό κίνημα και να εξασφαλίσει την επανεκλογή του το 1972. Η σταδιακή αποκάλυψη αυτού του μηχανισμού με το σκάνδαλο Γουότεργκειτ τον ανάγκασε τον Αύγουστο του 1974 να παραιτηθεί. Και το Κογκρέσο επέβαλε νέους περιορισμούς πάνω στις προεδρικές εξουσίες. Ο Τραμπ … θέλει τώρα να τους ξηλώσει. Ο Μασκ κι η συμμορία του (τα στελέχη της DOGE δηλαδή) με την απόπειρά τους να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τα δημόσια ταμεία και να κόψουν τις δαπάνες που δεν τους αρέσουν επαναφέρουν την προεδρική εξουσία της ‘κατάσχεσης’ πόρων».28
Εκτός από τον Καλιγούλα, τον Χίτλερ και τον Νίξον θα έπρεπε, ίσως, να θυμηθούμε και έναν άλλο, σύγχρονο ηγέτη που προσπάθησε να σώσει την αυτοκρατορία του από την «μακρόσυρτη δύση» της: τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ.
Ο Γκορμπατσόφ εκλέχτηκε γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ), όπως ονομαζόταν τότε η Ρωσική Αυτοκρατορία, τον Μάρτιο του 1985. Την εποχή εκείνη η Ρωσία μαστιζόταν από μια κρίση που θυμίζει σε πολλά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός. Η οικονομία της βρισκόταν σε μόνιμη ύφεση -που γινόταν ακόμα πιο δυσβάστακτη από τον ψυχροπολεμικό ανταγωνισμό με τη Δύση. Ο στρατός της ήταν εγκλωβισμένος σε έναν μακρόσυρτο πόλεμο στο Αφγανιστάν τον οποίο, ήταν σαφές ότι δεν μπορούσε να κερδίσει. Και ο κόσμος πεινούσε. Και έβραζε.
Ο Γκορμπατσόφ προσπάθησε να σταματήσει τον κατήφορο με ένα πρόγραμμα ριζοσπαστικών, αντισυμβατικών, μεταρρυθμίσεων: άνοιξε διάλογο με τη Δύση για την αποκλιμάκωση του Ψυχρού Πολέμου, απέσυρε τα στρατεύματα από το Αφγανιστάν, διέλυσε τα κρατικά μονοπώλια με τις συνταγές της «ελεύθερης αγοράς» και επιτέθηκε στα κομμάτια της γραφειοκρατίας (δηλαδή της άρχουσας τάξης) που αντιδρούσαν στην πολιτική του με την «γκλάσνοστ» - ένα πρόγραμμα που υποτίθεται ότι επέβαλλε διαφάνεια στο κράτος αλλά στην ουσία στρεφόταν ενάντια στους εχθρούς του μέσα στον ίδιο τον κρατικό μηχανισμό.
Οι διαφορές με τον Τραμπ είναι προφανώς μεγάλες – ο Γκορμπατσόφ είχε τη φήμη του δημοκράτη και του προοδευτικού ενώ ο Τραμπ είναι ένας ακροδεξιός «με πατέντα». Αλλά οι ομοιότητες είναι διδακτικές: ο Τραμπ προσπαθεί να κλείσει τον πόλεμο με την Ουκρανία -που όπως δήλωσε ο ίδιος δεν μπορεί να κερδηθεί. Επιτίθεται στην «ορθοδοξία» των ανοιχτών αγορών και της παγκοσμιοποίησης επιβάλλοντας δασμούς στις εισαγωγές από τους πιο στενούς του εμπορικούς εταίρους και επιτίθεται μέσω της DOGE στα τμήματα της άρχουσας τάξης που προσπαθούν να βάλουν φρένο στις μεταρρυθμίσεις του. Και έχει ξεκινήσει την επίθεσή του ενάντια στο κίνημα και την εργατική τάξη όχι μόνο με τις απολύσεις του Μασκ αλλά και με την ιδεολογική επίθεση ενάντια στην «woke» ατζέντα.
Ο Τραμπ θέλει να κάνει την Αμερική «ξανά μεγάλη». Το ίδιο ήθελε και ο Γκορμπατσόφ για τη Ρωσία. Αντί για αυτό τη διέλυσε: οι μεταρρυθμίσεις του απελευθέρωσαν ένα τεράστιο κίνημα από τα κάτω που, αδιαφορώντας για τα κάλπικα σύμβολα -τα σφυροδρέπανα, τις κόκκινες σημαίες, τα εικονίσματα του Μαρξ και του Ένγκελς και τα αγάλματα του Λένιν- σάρωσαν τη Ρωσική Αυτοκρατορία από το ένα άκρο μέχρι το άλλο.
Ο Τραμπ αποτελεί τεράστια απειλή όχι μόνο για την ίδια την εργατική τάξη και τη νεολαία της Αμερικής αλλά και για την παγκόσμια οικονομία και για την ειρήνη και το κλίμα και για το περιβάλλον – για τα πάντα. Αλλά αυτό που χρειάζεται, όπως γράφαμε, δεν είναι ο πανικός και η παράλυση29 αλλά το δυνάμωμα της αντίστασης – που έχει τη δύναμη όχι μόνο να ακυρώσει τα σχέδιά του αλλά να τον στείλει «σπίτι του», όπως είχε στείλει και τον Νίξον πριν από πενήντα χρόνια.
Σημειώσεις
1. BBC 20/01/2025, Trump makes 'two sexes' official and scraps DEI policies
2. Αρχικά το μπλοκ αποτελείτο από την Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και τη Νότια Αφρική. Μέχρι τώρα έχουν προστεθεί στο μπλοκ πέντε ακόμα χώρες (Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Ινδονησία και Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα.
3. Reuters, 19/2/2025, All of Donald Trump’s tariffs and threatened trade actions
4. Reuters, 20/2/2025, Federal workers were fired 'for performance.' Their records say otherwise
5. Financial Times 14/2/2025, Munich Security Conference as it happened: JD Vance says he fears Europe’s ‘threat from within’
6. AP, 19/2/2025, A deeper look at the talks between US and Russian officials as Trump suggests Ukraine is to blame
7. Ο Τραμπ δημοσίευσε ένα σχόλιο σε βάρος του Ζελένσκι στο κοινωνικό του δίκτυο Truth (https://truthsocial.com/@realDonaldTrump/posts/114031332924234939) και επανέλαβε στην ουσία τα ίδια σε μια ομιλία του λίγο αργότερα.
8. AP 4/2/2025, Trump agrees to pause tariffs on Canada and Mexico after they pledge to boost border enforcement
9. AP 25/2/2025 , Trump says Canada and Mexico tariffs are ‘going forward’ with more import taxes to come.
10. AP 15/2/2025, IRS will lay off thousands of probationary workers in the middle of tax season
11. FT 19/11/2024, Trump’s demolition of the US state
12. Forbes, 25/2/25, Tesla Stock Drops 8% As European Sales Fall, Elon Musk’s Net Worth Goes Down $15 Billion
13. FT 6/2/2025, Tesla’s sales plummet across Europe
14. FT 27/2/2025, Samkelo depended on USAID-backed drugs to stay alive. Then came Trump’s order.
15. https://www.statista.com/statistics/1331607/number-of-deaths-from-aids-in-south-africa/#:~:text=In%202022%2C%20the%20estimated%20number,in%20South%20Africa%20reached%2085%2C796.
16. https://watson.brown.edu/costsofwar/news/2023/war-terror-led-over-45-million-deaths-report
17. Chris Harman, Explaining the crisis, σελ 51
18. Transportgeographhy.org, Automobile Production, Selected Countries, 1950 – 2022
19. Σοσιαλισμός Από Τα Κάτω 168, Πάνος Γκαργκάνας, Ο Ιμπεριαλισμός με Τραμπ 2.0
20. https://usafacts.org/answers/how-many-troops-are-in-the-us-military/country/united-states/
21. https://usafacts.org/articles/how-many-nuclear-weapons-does-the-us-have/
22. Ο «μακαρθισμός» ήταν ένα κύμα άγριων διώξεων στο όνομα του «αντικομμουνισμού» στις ΗΠΑ της δεκαετίας του 1940 και το 1950. Πήρε το όνομά του από τον γερουσιαστή Τζόζεφ Μακάρθυ που πρωτοστάτησε στις διώξεις.
23 Σοσιαλισμός Από Τα Κάτω 168, Πάνος Γκαργκάνας, Ο Ιμπεριαλισμός με Τραμπ 2.0
24. CNN, 5/11/2024, Boeing workers vote to accept deal, end strike
25. Τον Ιούλιο του 1974 η Χούντα κήρυξε τον πόλεμο στην Τουρκία ο οποίος μετατράπηκε σε φιάσκο με την κατάρρευση της πειθαρχίας στο στρατό, μετά τη γενική επιστράτευση. Χαρακτηριστική εικόνα της απειθαρχίας ήταν οι φαντάροι που αρνούνταν πολλές φορές ακόμα και να φορέσουν αρβύλες και κυκλοφορούσαν με «σαγιονάρες».
26. Στις 31 Ιανουαρίου του 1968, την πρωτοχρονιά (Τετ) των Βιετναμέζων οι Βιετκόνγκ εξαπέλυσαν μια μεγάλη αιφνιδιαστική επίθεση που κατέλαβε δεκάδες χωριά και πόλεις και ξεφτίλισε τον αμερικανικό στρατό.
27 Jonathan Neale, The American War, Bookmarks, σελίδα 109.
28. Socialist Worker, Alex Callinicos: The capitalist state is watching Trump.
29. Σοσιαλισμός Από Τα Κάτω 168, Πάνος Γκαργκάνας, Ο Ιμπεριαλισμός με Τραμπ 2.0