Συλλογικό έργο: Μαρία Στύλλου, Κώστας Σαρρής, Σταύρος Μαυρουδέας, Μωυσής Λίτσης, Σωτήρης Κοντογιάννης, Πάνος Γκαργκάνας, Ντίνος Αγιομαμίτης

Το βιβλίο "Ο ελληνικός καπιταλισμός, η παγκόσμια οικονομία και η κρίση" που κυκλοφόρησε πρόσφατα, σε δεύτερη έκδοση, από το "Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο" αποτελείται από μια συλλογή κειμένων που έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά "Σοσιαλισμός από τα Κάτω" και "Η Μαμή" και στην εφημερίδα "Εργατική Αλληλεγγύη" μέσα σε μια περίοδο σχεδόν 30 ετών. Το παλαιότερο κείμενο, για την Τραπεζική Κρίση της δεκαετίας του 1980 στην Λατινική Αμερική πρωτοδημοσιεύθηκε στη "Μαμή" τον Μάη του 1984. Το νεότερο, ένα κείμενο για την χρεοκοπία της Κύπρου, μόλις τον περασμένο Απρίλη, στην Εργατική Αλληλεγγύη.

Παρόλα αυτά, το βιβλίο δεν αποτελεί απλά ένα άθροισμα από διαφορετικά κείμενα. Στην αρχική του έκδοση το βιβλίο ήταν χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες – που έγιναν, με την προσθήκη ενός "παραρτήματος", ουσιαστικά πέντε στην έκδοση αυτή.

Η πρώτη ενότητα είναι αφιερωμένη στην σημερινή κρίση. Τον Σεπτέμβρη του 2008, όταν η κατάρρευση της Λήμαν Μπράδερς απείλησε να βυθίσει την παγκόσμια οικονομία στην άβυσσο, κυριαρχούσαν δυο βασικά δόγματα εδώ στην Ελλάδα. Πρώτον, η ίδια η κρίση ήταν ένα "ατύχημα". Ήταν το προϊόν της αλόγιστης κερδοσκοπίας, της απληστίας των διαβόητων γκόλντεν μπόις και της ασύλληπτης πρεσβυωπίας των αμερικανικών, κύρια, τραπεζών που έδιναν, όλο το προηγούμενο διάστημα, αφειδώς στεγαστικά δάνεια σε ανθρώπους (άνεργους, φτωχούς, μετανάστες, ισπανόφωνους κλπ) που αντικειμενικά είχαν ελάχιστες πιθανότητες να μπορέσουν να τα εξυπηρετήσουν. Δεύτερον, ακριβώς επειδή η κρίση ήταν αποτέλεσμα ενός σφάλματος δεν επρόκειτο να ακουμπήσει την Ελλάδα – που όπως διαβεβαίωναν τότε κυβέρνηση (του Καραμανλή) και ΜΜΕ είχε ελάχιστη "έκθεση" στα αμερικανικά τοξικά δάνεια.

"Πολύς κόσμος σιχαίνεται δικαιολογημένα τις τράπεζες και την απληστία των μεγαλομετόχων τους και των διευθυντών τους", διαβάζουμε στο κεφάλαιο με το προφητικό τίτλο "Κρίση -από τις τράπεζες σε όλη την οικονομία, την ιδεολογία, την πολιτική". Η κρίση, όμως, δεν είναι τραπεζική. "Η πραγματική ρίζα των προβλημάτων πρέπει να αναζητηθεί έξω από τα όρια του τραπεζικού και παρατραπεζικού συστήματος. Πρέπει να αναζητηθεί στην τάση του ίδιου του καπιταλισμού σαν σύστημα να δημιουργεί ανισορροπίες που οδηγούν σε κρίσεις. Επειδή είναι ένα σύστημα τυφλής ανταγωνιστικής συσσώρευσης με κριτήριο το κέρδος, ο ίδιος ο καπιταλισμός έχει την τάση να υπονομεύει το ελατήριο που κινεί αυτή τη συσσώρευση. Έχει μέσα του την 'πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους' όπως την ονόμασε ο Μαρξ...". Αυτό που ήταν άρρωστο, με άλλα λόγια, ήταν το ίδιο το σύστημα και όχι απλά και μόνο ο ένας ή ο άλλος τομέας. Και για αυτό η κρίση δεν θα περιοριζόταν – ούτε στην χρηματοπιστωτική σφαίρα, ούτε, γεωγραφικά, στην Αμερική. Θα απλωνόταν "σε ολόκληρη την οικονομία". Θα χτύπαγε και την Ευρώπη, και την Ελλάδα – όχι μόνο οικονομικά, αλλά και ιδεολογικά και πολιτικά.

Η δεύτερη ενότητα του βιβλίου παρακολουθεί αυτή την κρίση "κερδοφορίας" του συστήματος από το πρώτο της ξέσπασμα, με τις "πετρελαϊκές κρίσεις" της δεκαετίας του 1970 μέχρι σήμερα. Ο παγκόσμιος καπιταλισμός κατάφερε ουσιαστικά να αποφύγει μια βίαιη κατάρρευση σαν αυτή που βλέπουμε σήμερα στην Ελλάδα και τις άλλες "υπερχρεωμένες" χώρες του "νότου" μέσα από δυο βασικά εργαλεία: την ένταση της εκμετάλλευσης μέσα από το ρεύμα του "νεοφιλελευθερισμού" από τη μια. Και μέσα από την διόγκωση της κερδοσκοπίας από την άλλη. Και τα δυο αυτά εργαλεία είχαν, όπως εξηγούσε ο ίδιος ο Μαρξ όταν μιλούσε για τους μηχανισμούς που μπορούν να αντισταθμίσουν την πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους, μπορούν να λειτουργήσουν μόνο προσωρινά. Το Φθινόπωρο του 1997 χρεοκόπησε η Νοτιοανατολική Ασία. Λίγους μήνες αργότερα το Κραχ χτύπησε τη Ρωσία – και από εκεί "Η κρίση (πέρασε) από την Ανατολή στη Δύση" (σελίδα 173), η κρίση χτύπησε τις ΗΠΑ. Η απάντηση της FED, της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας στις απειλές αυτές ήταν οι "φούσκες": τεράστιες "ενέσεις ρευστότητας" που δημιουργούσαν εκρηκτικές πληθωριστικές τάσεις στα χρηματιστήρια -τις οποίες τα ΜΜΕ και οι οικονομολόγοι έτρεχαν να γιορτάσουν με σαμπάνιες στο χέρι. Αυτές οι φούσκες, σε συνδυασμό με τα χτυπημένα μεροκάματα στις ΗΠΑ κατάφεραν να χαρίσουν σχεδόν μια δεκαετία ακόμα ευημερίας στο σύστημα. Αλλά όταν τελικά έσκασαν -στα τέλη του 2007 και στις αρχές του 2008- οι συνέπειες ήταν ακόμα πιο τρομαχτικές.

Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την Ελλάδα – όπως εξηγεί η τρίτη ενότητα του βιβλίου. Η ελληνική κρίση δεν είναι προϊόν κάποιας ελληνικής ιδιαιτερότητας. Η Ελλάδα δεν πληρώνει τις συνέπειες της αποτυχίας της αλλά της ίδιας της επιτυχίας της. Η ελληνική οικονομία αναπτυσσόταν την περίοδο 2002-2008 με ρυθμούς πρωτόγνωρους για αναπτυγμένη χώρα. Την εποχή εκείνη οι γερμανικές εφημερίδες δεν έβριζαν τους "τεμπέληδες" Έλληνες (εργάτες εννοείται, τα αφεντικά δεν είναι ποτέ τεμπέληδες). Αντίθετα προέτρεπαν τους τραπεζίτες να σπεύσουν να επενδύσουν στο "ελληνικό θαύμα". Φυσικά, αυτό που ονόμαζαν "θαύμα" δεν ήταν παρά μια φούσκα. Και έσκασε με πάταγο τους μήνες που ακολούθησαν την Λήμαν Μπράδερς.

Όλες οι συνταγές που προσπάθησε να εφαρμόσει η Τρόικα για να "σώσει" την ελληνική οικονομία απέτυχαν. Αυτή η παταγώδης αποτυχία είναι το περιεχόμενο του "Παραρτήματος" που προστέθηκε στην δεύτερη έκδοση του βιβλίου. Η έκδοση δεν πρόλαβε ούτε το ναυάγιο του ΤΑΙΠΕΔ, ούτε την εξέγερση της ΕΡΤ, ούτε την απόσυρση του Κουβέλη και την κατάρρευση, ουσιαστικά, της τρικοματικής κυβέρνησης. Αλλά και χωρίς αυτά, η αποτυχία ήταν ήδη ορατή "δια γυμνού οφθαλμού". Τρία χρόνια μετά το πρώτο μνημόνιο το ελληνικό χρέος είναι σχεδόν 50% μεγαλύτερο από ήταν όταν ο Παπανδρέου ανακοίνωνε, από το Καστελόριζο, την προσφυγή της Ελλάδας στον "Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης". Η οικονομία έχει συρρικνωθεί, τυπικά, κατά 25%, η ανεργία έχει πλησιάσει το 30% και η ανάκαμψη, παρά τα παραμύθια για το "Success Story" του Σαμαρά, δεν φαίνεται ούτε με το Χαμπλ (το διαστημικό τηλεσκόπιο). Και το "κακό" δεν περιορίζεται στην Ελλάδα: στην Ισπανία τα σπρεντ έχουν πάρει και πάλι την ανηφόρα, στην Πορτογαλία ο κόσμος κατεβαίνει στους δρόμους και η Ιταλία βρίσκεται μόνιμα σε πολιτική κρίση. Η συνταγή της Κύπρου, με το "κούρεμα" των καταθέσεων, ήταν η ανοιχτή ομολογία αυτής της αποτυχίας από τη μεριά της Τρόικα. Και ταυτόχρονα, φυσικά, μια νέα στροφή στην εξέλιξη της κρίσης.

Η τελευταία ενότητα του βιβλίου είναι αφιερωμένη στην αριστερά και στις δικές της απαντήσεις στην κρίση. Και αυτό έχει τεράστια σημασία. Τη δεκαετία του 1930 η εργατική τάξη πάλεψε σκληρά ενάντια και στην κρίση και στα υποπροϊόντα της – τον φασισμό και τον πόλεμο. Δυστυχώς δεν κατάφερε να νικήσει – όχι γιατί της έλειπε η θέληση ή το κουράγιο αλλά γιατί η αριστερά της εποχής ήταν πολύ κατώτερη των περιστάσεων.

Οι εργάτες και οι εργάτριες είναι και σήμερα, όπως και τότε στην πρώτη γραμμή του αγώνα – από την Βραζιλία και την Τουρκία, μέχρι την Αγία Παρασκευή και τη Μανωλάδα. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια δυνατή αντικαπιταλιστική αριστερά που θα μπορέσει να οδηγήσει αυτούς τους αγώνες στην νίκη. Σε αυτό το καθήκον λογοδοτεί και η ανανεωμένη έκδοση αυτού του βιβλίου.

Τιμή 13,85€, 333 σελίδες

Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2013