Η έννοια της "Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης" καθιερώθηκε στην Διεθνή Διπλωματία το 1982, με την ολοκλήρωση της Συνδιάσκεψης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για το "Δίκαιο της Θάλασσας". Περιττό να το πει κανείς, η Συμφωνία δεν είχε καμιά σχέση με το δίκαιο. Όπως συμβαίνει με όλες τις αντίστοιχες διεθνείς συνθήκες, ο βασικός της στόχος ήταν να ελέγξει τους ανταγωνισμούς ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις, “παγώνοντας” τις ισορροπίες τους – σε βάρος, φυσικά, των πιο αδύναμων και πιο φτωχών χωρών.

Έναν αιώνα πριν, το 1885, οι ισχυροί του πλανήτη είχαν οργανώσει ένα παρόμοιο Διεθνές Συνέδριο στην Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα της παραπαίουσας τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε μια προσπάθεια να εξισορροπήσουν τους ανταγωνισμούς τους, που καθυστερούσαν την "διείσδυσή" τους στην Αφρική – δηλαδή την αρπαγή της. Η αρπαγή ήταν το κέντρο και της Συνδιάσκεψης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Όχι η αρπαγή μιας ηπείρου, αλλά η αρπαγή του πλούτου που κρύβεται στην επιφάνεια και τα βάθη των Θαλασσών και των Ωκεανών.

Ο Θόδωρος Καρυώτης, που ήταν μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη αυτή (και υποψήφιος του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του Ιούνη) περιγράφει με τα παρακάτω λόγια τις διεθνείς συνέπειες αυτής της συμφωνίας:

“Εάν όλα τα παράκτια κράτη κάνουν χρήση των δικαιωμάτων τους... τότε η περιοχή των ωκεανών που θα ανήκει σ' αυτά τα κράτη υπολογίζεται να καλύπτει γύρω στα 37,7 εκατομμύρια τετραγωνικά ναυτικά μίλια (122 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα) ή το 35,8% της παγκόσμιας θαλάσσιας επιφάνειας. Μέσα στις ζώνες αυτές περιλαμβάνονται πάνω από το 90% της παγκόσμιας αλιείας, πάνω από το 87% των υπολογιζόμενων αποθεμάτων πετρελαίου και γύρω στο 10% των πολυμεταλλικών κονδύλων...”

Το άδικο της Θάλασσας

Το Συνέδριο της Κωνσταντινούπολης επιτάχυνε στα τέλη του 19ου αιώνα πραγματικά την αρπαγή της Αφρικής. Αλλά η επιτάχυνση αυτή δεν είχε τελικά καμιά σχέση με "ισορροπία". Αυτό που γέννησε ήταν μια συμμαχία ανάμεσα στη Βρετανία και τη Γαλλία, τις δυο ισχυρότερες αποικιοκρατικές χώρες της εποχής. Το 1904 η συμμαχία αυτή κατέληξε σε μια συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών για την συνεκμετάλλευση της Διώρυγας του Σουέζ – μιας διώρυγας που είχε διανοίξει η Γαλλία την εποχή του Ναπολέοντα του 3ου παρά τις ισχυρές αντιρρήσεις της Βρετανίας. Και ύστερα στην δημιουργία της Αντάντ, της "Εγκάρδιας Συνεννόησης", του ενός από τους δυο πόλους του Α' Παγκοσμίου πολέμου. Μαζί με την αρπαγή της Αφρικής, το Συνέδριο της Κωνσταντινούπολης επιτάχυνε και την καταβύθιση της ανθρωπότητας στον πολιτισμό του βομβαρδισμού των αμάχων, του θανάτου στα χαρακώματα και των ασφυξιογόνων αερίων.

Οι ρυθμίσεις του Συνεδρίου του ΟΗΕ για το δίκαιο της Θάλασσας δεν είναι ούτε κατά ένα χιλιοστό καλύτερες. Από τα 122 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα (τα 37.7 τετραγωνικά ναυτικά μίλια) που εκχωρεί η Συμφωνία του 1982, τα μισά τα μοιράζονται μεταξύ τους 8 κράτη – οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Αυστραλία, η Ρωσία, η Βρετανία, η Νέα Ζηλανδία, η Ινδονησία και ο Καναδάς. Η Κίνα, μια χώρα που φιλοξενεί πάνω από το 1/5 του πληθυσμού της γης, βρίσκεται στην 33 θέση – κάτω από τα νησιά Φίτζι, την Παπούα-Νέα Γουινέα και την Μαδαγασκάρη. Παρόλα αυτά, η Κίνα έχει υπογράψει την συμφωνία. Οι ΗΠΑ όχι.

Όπως και η συμφωνία της Κωνσταντινούπολης στα τέλη του 19ου αιώνα, έτσι και η συμφωνία για το "Δίκαιο της Θάλασσας" έχει γίνει θερμοκήπιο έντασης και ανταγωνισμών από το 1994 που τέθηκε σε εφαρμογή.

Όλες οι παράκτιες χώρες δικαιούνται, σύμφωνα με την απόφαση, την αποκλειστική εκμετάλλευση των παρακείμενων θαλασσών, σε ακτίνα ως και 200 ναυτικών μιλίων. Μέσα σε αυτή την περιοχή το "κυρίαρχο κράτος" κατέχει το αποκλειστικό δικαίωμα της εκμετάλλευσης όλων των φυσικών της πόρων – από τα δικαιώματα στα ορυκτά του υπεδάφους (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα κλπ) που μέχρι τότε καθορίζονταν με βάση την υφαλοκρηπίδα, μέχρι τα δικαιώματα στην αλιεία, την ενέργεια από τα κύματα και τον αέρα.

Όπου υπάρχει υπερκάλυψη ανάμεσα σε δυο ή περισσότερες χώρες, η μοιρασιά γίνεται με διμερείς συμφωνίες και βάση τη "μέση γραμμή". Αυτή η πρόταση ίσως και να μοιάζει από πρώτη άποψη, δίκαιη. Αλλά δεν είναι. Η συμφωνία αναγνωρίζει δικαίωμα σε ΑΟΖ σε νησιά και νησίδες. Η Χαβάη, για παράδειγμα, εξασφαλίζει με αυτόν τον τρόπο στις ΗΠΑ ένα μεγάλο κομμάτι του ελέγχου του Ειρηνικού.

Ταυτόχρονα, όμως, ένα μικρό νησί στα ανοιχτά μιας μεγάλης, παράκτιας ηπειρωτικής χώρας αρκεί για να της “κλέψει” όλη την ΑΟΖ. Ένα διάσημο παράδειγμα είναι το νησιωτικό σύμπλεγμα Saint Pierre et Miquelon, το τελευταίο υπόλειμμα της Γαλλικής αποικιοκρατίας στην Αμερικανική Ήπειρο που βρίσκεται κοντά στα σύνορα του Καναδά. Το 1983, ένα χρόνο μετά την υπογραφή της Συμφωνίας, η Γαλλία διεκδίκησε ΑΟΖ 200 ναυτικών μιλίων για τα νησάκια της. Και ύστερα έστειλε ένα Ωκεανογραφικό συνοδευόμενο από ένα πολεμικό πλοίο για να αρχίσει έρευνες για πετρέλαιο στον βυθό της. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί ένταση ανάμεσα στις δυο χώρες – και οι δύο είναι μέλη των G8 – που έληξε, σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα με μια διαιτησία που δικαίωσε, πρακτικά, τον Καναδά (μια απόφαση που δεν αρέσει καθόλου στους έλληνες εθνικιστές λόγω συνάφειας με την υπόθεση του Καστελόριζου).

Η Κίνα βρίσκεται σε μόνιμη διαμάχη τόσο με την Ιαπωνία όσο και με την Νότια Κορέα για τον καθορισμό των συνόρων της ΑΟΖ. Το 1995 η Κίνα ανακάλυψε ένα μεγάλο κοίτασμα φυσικού αερίου στην αμφισβητούμενη περιοχή. Η ένταση αποκλιμακώθηκε σχεδόν δεκαπέντε χρόνια αργότερα με μια Σινό-Ιαπωνική συμφωνία για την συνεκμετάλλευση του.

Η κινεζική ΑΟΖ στην Κίτρινη Θάλασσα έχει προκαλέσει επανειλημμένες εντάσεις ανάμεσα στο Πεκίνο και την Ουάσιγκτον. Το 2001, στη διάρκεια μιας επιχείρησης αναχαίτισης, ένα κινεζικό καταδιωκτικό συγκρούστηκε με ένα αμερικανικό στην περιοχή. Το Κινεζικό αεροπλάνο έπεσε και ο πιλότος σκοτώθηκε ενώ το αμερικανικό πραγματοποίησε αναγκαστική προσγείωση στην Κίνα.

Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την Συμφωνία για το Δίκαιο της Θάλασσας.

Το Καστελόριζο

Η Τουρκία βρίσκεται κυριολεκτικά περικυκλωμένη από πάνω από 2500 σχεδόν ελληνικά νησιά και νησίδες, οι οποίες σύμφωνα με τις ελληνικές ερμηνείες δικαιούνται όλες τη δική τους ΑΟΖ. Με την συνταγή της "μέσης γραμμής" η ΑΟΖ της Τουρκίας ουσιαστικά εξανεμίζεται, όχι μόνο στο Αιγαίο που είναι διάσπαρτο από ελληνικά νησιά αλλά ακόμα και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η αιτία: το Καστελόριζο, ένα μικροσκοπικό, απομακρυσμένο από την υπόλοιπη χώρα ελληνικό νησί, στα μισά της διαδρομής ανάμεσα στη Ρόδο και την Κύπρο.

Με βάση την "αρχή" της μέσης γραμμής το Καστελόριζο των 275 μονίμων κατοίκων "μοιράζεται" την ΑΟΖ με την Λιβύη, την Αίγυπτο και την (νότια) Κύπρο, ενώ τα σύνορα της τουρκικής ΑΟΖ, μιας χώρας 75 εκατομμυρίων κατοίκων, φτάνουν μόνο μέχρι τα μισά της μικροσκοπικής της απόστασής από το Καστελόριζο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ύστερα από πρόταση της Τουρκίας, συμφώνησε να μην διεκδικήσει τα δικαιώματά της στην ΑΟΖ στη Μεσόγειο. Η Γαλλία και η Ισπανία έχουν ΑΟΖ στον Ατλαντικό αλλά δεν έχουν ΑΟΖ στη Μεσόγειο. "Δυστυχώς", γράφει ο Καρυώτης – που όπως όλοι οι εθνικιστές πιέζει για μια πιο σκληρή στάση απέναντι στην Τουρκία – η Ελλάδα αποδέχτηκε και αυτή το Τουρκικό αίτημα.

Η συζήτηση για την ΑΟΖ φούντωσε όταν η Κύπρος – που δεν δεσμευόταν από την απόφαση της ΕΕ και είχε έρθει σε συνεννόηση με τις γειτονικές χώρες (πλην της Τουρκίας, προφανώς) για τον καθορισμό ΑΟΖ – υπέγραψε συμφωνία το 2010 με το Ισραήλ για την συνεκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στον βυθό του διαβόητου “Οικοπέδου 12”. Τα ΜΜΕ εκθείαζαν την εποχή εκείνη την “έξυπνη” κίνηση του τότε Προέδρου Χριστόφια που θα εξασφάλιζε, υποτίθεται, και πακτωλό εσόδων για την Κυπριακή Οικονομία, και ενεργειακή επάρκεια και στρίμωγνε, διπλωματικά την Τουρκία.

Φυσικά όλα αυτά αποδείχτηκαν “αέρας κοπανιστός” – όπως έγραφε πρόσφατα και το βρετανικό περιοδικό The Economist. Αντί να έρθει ο “πακτωλός των χρημάτων” ήρθαν η χρεοκοπία, η Τρόικα και το μνημόνιο. Και η Τουρκία, αντί να βρεθεί στριμωγμένη στην γωνία, αποκατάστησε τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Το παρακάτω απόσπασμα από Το Βήμα (15.2.2013) είναι αποκαλυπτικό:

“Δημοσιεύματα στον τουρκικό και τον ισραηλινό τύπο αναφέρουν ότι οι δύο χώρες (Τουρκία και Ισραήλ), οι σχέσεις των οποίων είχαν ψυχρανθεί μετά το επεισόδιο του Μαβί Μαρμαρά, συνομιλούν παρασκηνιακά για την πιθανή κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού που θα ενώνει το κοίτασμα Λεβιάθαν με τη νότια Τουρκία και θα εξάγει το ισραηλινό φυσικό αέριο”.

Πόσα είναι ακριβώς τα αποθέματα του κοιτάσματος “Αφροδίτη” στο “Οικόπεδο 12” αυτό κανένας δεν το γνωρίζει. Η Noble Energy, η αμερικανική εταιρεία που έχει αναλάβει τις έρευνες, κάνει λόγο για τη “μεγαλύτερη ανακάλυψη στην ιστορία της”: η μετοχή της (η Noble είναι εισηγημένη στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης) έχει ανέβει από τον περασμένο Ιούνη μέχρι σήμερα σχεδόν κατά 50% – η “μεγαλύτερη ανακάλυψη της ιστορίας της” έχει παίξει προφανώς σημαντικό ρόλο στην ραγδαία αυτή άνοδο.

Η αξιοπιστία των ίδιων των δεδομένων είναι, όμως, το μικρότερο πρόβλημα. Ακόμα και αν τα αέρια υπάρχουν σε εκμεταλλεύσιμες ποσότητες, υπάρχει ένα ακόμα ζήτημα που πρέπει να λυθεί: η μεταφορά τους στις αγορές της δύσης. Η Κύπρος είναι, όπως είναι γνωστό, νησί. Μια ματιά στον χάρτη αρκεί για να καταλάβει και ο πιο αδαής ότι ο μοναδικός, πρακτικά, τρόπος για να φτάσουν οι υδρογονάνθρακες στην Ευρώπη είναι με αγωγό μέσω της Τουρκίας. Η κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού που θα συνέδεε την Κύπρο με την Ελλάδα δεν δικαιολογείται ούτε από τα πιο φαντασμαγορικά σενάρια για τα κυπριακά κοιτάσματα – το κόστος του είναι απλά τεράστιο. Εκτός από όλα τα άλλα, προϋποθέτει, πρακτικά (παρόλο που η “αποκλειστικότητα” της ΑΟΖ δεν περιλαμβάνει τους αγωγούς) και την επίλυση των διαφορών για την ΑΟΖ ανάμεσα στην Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία.

Στην πραγματικότητα το μόνο που υπάρχει πίσω από τις κραυγές για την ανακήρυξη ελληνικής ΑΟΖ είναι μια φούσκα. Και μπόλικος εθνικισμός. Το μόνο που θα καταφέρει, οποιαδήποτε ελληνική κυβέρνηση αποφασίσει να ανακινήσει το ζήτημα της ΑΟΖ στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο θα είναι μια νέα ένταση με την Τουρκία, μια νέα περίοδο “Ψυχρού Πολέμου” ανάμεσα στις δυο χώρες.

Η ΑΟΖ και η αριστερά

Δυστυχώς, η κοινοβουλευτική αριστερά, αντί να κοντράρει τις εθνικιστικές φωνές που πιέζουν για την άμεση ανακήρυξη ελληνικής ΑΟΖ, εγκαλούν την κυβέρνηση από τα δεξιά – κατηγορώντας την για “υποχωρητικότητα” και “ολιγωρία”.

“Η Ελληνική εξωτερική πολιτική και άμυνα”, γράφει στην Αυγή (22.2.2013) ο Κώστας Ήσυχος, υπεύθυνος για την εξωτερική πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ, “χαρακτηρίζεται από αδιέξοδες, ευκαιριακές, αλλά και τυχοδιωκτικές πτυχές... Η χώρα μας, αντίθετα, πρέπει να προσανατολισθεί σε μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική.. . που θα αξιοποιεί στη βάση αρχών δυνατότητες, ευκαιρίες και συμπτώσεις συμφερόντων με οποιαδήποτε γειτονική χώρα ή και στρατηγικό ενεργειακό εταίρο, που εδράζονται στο Διεθνές Δίκαιο, χωρίς να υποκύπτει ούτε στις Ισραηλινές στρατιωτικές πτυχές της επεκτατικής πολιτικής του, ούτε στις Τουρκικές βλέψεις, που παρακάμπτουν σε Αιγαίο και Κύπρο, τη διεθνή νομιμότητα...”.

Σε τι μεταφράζεται αυτή η “διεθνής νομιμότητα”; “Η Τουρκία”, γράφει ο Ήσυχος, “σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, δεν διαθέτει ΑΟΖ στη θαλάσσια αυτή περιοχή (την Ανατολική Μεσόγειο) και τούτο γιατί παρεμβάλλεται το Καστελόριζο. Το Καστελόριζο διαθέτει σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και χωρικά ύδατα και υφαλοκρηπίδα και επομένως και ΑΟΖ, η οποία εφάπτεται με αυτήν της Αιγύπτου και της Κύπρου...”.

Το ΚΚΕ κατηγορεί την κυβέρνηση και την αστική τάξη για την “παραχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων”. Και τάσσεται και αυτό ανοιχτά υπέρ της ανακήρυξης ελληνικής ΑΟΖ, όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και γύρω από το Καστελόριζο – που θα μετατρέψει το βορειοανατολικό Αιγαίο σε ελληνική θάλασσα:

“Η αστική τάξη της Ελλάδας έχει καθορίσει ως στρατηγική επιλογή την συμμετοχή στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, για να διασφαλίσει τη θέση της στη χώρα και διεθνώς, και οικειοθελώς παραχωρεί κυριαρχικά δικαιώματα... Εδώ εντάσσεται κι η αργοπορία της αστικής τάξης και των ελληνικών κυβερνήσεων στο ζήτημα της οριοθέτησης της ΑΟΖ...

Η συμμετοχή της χώρας μας, όπως και της Τουρκίας, στο ΝΑΤΟ (από το 1952), όπως κι η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΕ και η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην ΕΕ, αποδείχτηκε πως όχι μόνο δεν αποτελούν παράγοντες επίλυσης των υπαρκτών διμερών προβλημάτων, αλλά αντίθετα είναι ανασταλτικοί για τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας, και δεν μπορούν καν να εξασφαλίσουν την τήρηση της Διεθνούς Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας (1982), η οποία προβλέπει ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα για τα ελληνικά νησιά, όπως το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου”.

Η εργατική τάξη και οι φτωχοί δεν έχουν να κερδίσουν τίποτα ούτε από την ΑΟΖ ούτε από τα (υπαρκτά ή μη) αέρια της Ανατολικής Μεσογείου. Ο Βαρδινογιάννης δεν πρόκειται να μοιραστεί με τους εργάτες τα κέρδη του από το φυσικό αέριο του “Οικοπέδου 12”, ακόμα και αν αυτό καταφέρει να φτάσει στην Ελλάδα. Ούτε οι εργάτες στην Κύπρο πρόκειται να κερδίσουν τίποτα από την εκμετάλλευση. Οι εργάτες είναι πάμφτωχοι σε όλες, ανεξαιρέτως, τις χώρες που στηρίζονται στην εξόρυξη πετρελαίου ή φυσικού αερίου. Τα κέρδη, στον καπιταλισμό, δεν προέρχονται από τον “φυσικό πλούτο”: προέρχονται από την εκμετάλλευση της εργασίας.

Αντίθετα οι εργάτες και οι φτωχοί έχουν πάρα πολλά να χάσουν.

Η εξόρυξη, κουβαλάει πρώτα απ' όλα μαζί της τρομαχτικούς οικολογικούς κινδύνους. Η έκρηξη στην πλατφόρμα άντλησης πετρελαίου της BP Deepwater Horizon άδειασε χιλιάδες τόνους αργού πετρελαίου στον Κόλπο του Μεξικού σκοτώνοντας με αυτόν τον τρόπο όχι μόνο φυτά και ζωντανούς οργανισμούς αλλά και την αλιεία και τον τουρισμό σε όλη την περιοχή. Οι πλατφόρμες στη Μεσόγειο απειλούν να μετατρέψουν σε “Σκουριές” όλη την Ελλάδα. Είναι ντροπή να κάνει λόγο η αριστερά, ιδιαίτερα μέσα σε μια περίοδο όπου η Ιερισσός έχει γίνει το σύμβολο της αντίστασης, για “αξιοποίηση δυνατοτήτων και ευκαιριών” και “στρατηγικούς ενεργειακούς εταίρους”.

Ακόμα χειρότερα, είναι γελοίο να σπέρνει η αριστερά αυταπάτες για το διεθνές δίκαιο. Η Τουρκία, γράφουν οι εφημερίδες, παρόλο που δεν έχει υπογράψει τη συμφωνία για το Δίκαιο της Θάλασσας, έχει καθορίσει ΑΟΖ στην Μαύρη Θάλασσα. Αυτό, λένε, είναι ένα δυνατό επιχείρημα για την ελληνική διπλωματία. Η διπλωματία, όμως, δεν καθορίζεται από επιχειρήματα: καθορίζεται από την δύναμη, τις συμμαχίες με τις Μεγάλες Δυνάμεις, την στρατιωτική δύναμη και την απειλή. Όποιος υποστηρίζει μια πιο σθεναρή στάση της Ελλάδας απέναντι στην Τουρκία στο ζήτημα της ΑΟΖ, υποστηρίζει στην πραγματικότητα την ένταση της αντιπαράθεσης ανάμεσα στα διάφορα κράτη στην ανατολική Μεσόγειο – όσες φορές και αν επαναλάβει τις λέξεις “από θέσης αρχής” στις διακηρύξεις του.

Το καθήκον της αριστεράς δεν είναι να εγκαλεί την αστική τάξη για την ελλειπή της προσήλωση στα ίδια τα συμφέροντά της. Αυτό που χρειάζεται είναι να οργανώσει το εργατικό κίνημα ενάντια σε αυτά τα συμφέροντα – και να την ανατρέψει.