“Στο Βόρειο Μαλί δεν υπάρχουν δρόμοι, δεν υπάρχουν νοσοκομεία, σχολεία, πηγάδια ούτε βασικές υποδομές”. Ο Νίκος Λούντος παρουσιάζει τη φτώχεια και τους ανταγωνισμούς πίσω από τη Γαλλική επίθεση.
Η επέμβαση των Γάλλων στο Μαλί έπιασε τους περισσότερους απροετοίμαστους. Τι συμβαίνει στο Μαλί; Και γιατί ο Ολάντ, πριν ακόμα κλείσει ένα χρόνο στην προεδρία δείχνει καθαρά ότι αντί να απομακρύνεται από τους ναπολεοντισμούς του Σαρκοζί δείχνει να νοσταλγεί την εποχή της “γαλλικής Αφρικής”;
Από τις πρώτες μέρες της επίθεσης, έγινε φανερό ότι το γεωγραφικό εύρος των γεγονότων είναι μεγαλύτερο από το ίδιο το Μαλί. Στα μέσα Γενάρη, το εργοστάσιο φυσικού αερίου στο Ιν Αμενάς της Αλγερίας καταλήφθηκε από ενόπλους. 800 εργαζόμενοι έγιναν όμηροι και τελικά σχεδόν 70 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Η επιχείρηση είχε σαν βασικό αίτημα να φύγουν οι Γάλλοι από το Βόρειο Μαλί. Πάνω από 25 στρατιώτες του Τσαντ -που δεν συνορεύει με το Μάλι- βρίσκονται ήδη ανάμεσα στους νεκρούς του πολέμου. Η κυβέρνηση του Τσάντ ήταν παραπάνω από πρόθυμη να στείλει δύο χιλιάδες άντρες στο πλευρό των Γάλλων. Στο Νίγηρα, στα ανατολικά σύνορα του Μαλί, έφτασαν οι πρώτοι 100 αμερικανοί στρατιώτες, στελεχώνοντας τη βάση των μη-επανδρωμένων αεροσκαφών που ήδη επιχειρούν πάνω από το Μάλι. Κατά τις εκκαθαρίσεις των Γάλλων στο Βορρά, βρέθηκαν φυλλάδια ισλαμιστικών οργανώσεων της Νιγηρίας. Οι περισσότεροι συνδέουν την αποσταθεροποίηση του Μαλί με τις τεράστιες αλλαγές που έχουν συμβεί στη Λιβύη. Καινούργια προσφυγικά ρεύματα δημιουργούνται, ενώ από προηγούμενους γύρους αστάθειας του Μαλί πρόσφυγες υπάρχουν ήδη σε Αλγερία, Νίγηρα, Μαυριτανία και Μπουρκίνα Φάσο. Με λίγα λόγια, ο πόλεμος στο Μαλί έχει προεκτάσεις που απλώνονται από το Μαγρέμπ και τη Βόρεια Αφρική, την περιοχή του Σαχέλ μέχρι το Τσαντ και την ίδια τη Δυτική Αφρική.
Παρά τις διακηρύξεις των Γάλλων ότι θα επρόκειτο για μια επίθεση αστραπή, ήταν εκπρόσωποι των ΗΠΑ που πρώτοι είπαν ανοιχτά ότι τα πράγματα είναι τόσο εύθραυστα που θα χρειαστεί αρκετός καιρός. Ο υπεύθυνος Αφρικής του αμερικάνικου υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε στο Κονγκρέσο πως “Θα υπάρχει διαρκής ανάγκη για αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις στο βόρειο Μαλί και πιθανώς αυτές θα βρίσκονται συνεχώς στα χέρια των Γάλλων και όχι των Ηνωμένων Εθνών”.1
Γαλλικό “Αφγανιστάν”
Ο βρετανός πρωθυπουργός, Ντέιβιντ Κάμερον, είπε πως η αντιμετώπιση του ισλαμιστικού εξτρεμισμού στην περιοχή είναι ένα ζήτημα “που θα χρειαστεί χρόνια, ίσως και δεκαετίες, πάντως όχι μήνες”.2 Η επιβεβαίωση ήρθε γρήγορα: “Τα γαλλικά στρατεύματα θα μείνουν στο Μαλί τουλάχιστον μέχρι τον Ιούλη, εν μέσω σκληρότερης από την αναμενόμενη αντίστασης των Ισλαμιστών μαχητών, δήλωσαν επίσημοι στο Ασοσιέιτεντ Πρες, παρά τις παλαιότερες υποσχέσεις ότι θα ξεκινούσε μια γρήγορη αποχώρηση εντός εβδομάδων. Η ηγεσία της Γαλλίας είχε περιγράψει την επέμβαση (...) ως ταχεία και περιορισμένη, ενώ έλεγαν πως η Γαλλία θα ξεκινούσε να αποσύρει τους 4000 στρατιώτες της από το Μαλί εντός του Μάρτη και θα έδινε καθήκοντα ασφαλείας σε αφρικανική δύναμη. Όμως οι μάχες στα άγρια βουνά της Σαχάρας γίνονται ολοένα και σκληρότερες, ενώ υπάρχει αυξανόμενη απειλή ότι οι μαχητές θα στραφούν σε επιθέσεις αυτοκτονίας, απαγωγή ομήρων και άλλες τακτικές ανταρτοπόλεμου”.3
Αν η επιλογή της Γαλλίας να μπλεχτεί εθελοντικά σε τόσο μεγάλους μπελάδες μοιάζει παρανοϊκή, πρέπει να λάβουμε υπόψη πως όλες οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις δείχνουν ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την Αφρική. Τους ελκύουν οι πηγές ενέργειας και οι υπόλοιπες πρώτες ύλες που βρίσκονται στο υπέδαφος, σε μια περίοδο που οι τιμές έχουν εκτοξευθεί (ένας τόνος σιδηρομετάλευμα πωλείται σήμερα 150 δολάρια. Πριν από 10 χρόνια κόστιζε 14 δολάρια και πριν από 5 χρόνια κόστιζε 60 δολάρια).4 Οι πηγές ενέργειας της Αλγερίας αποτελούν βασική τροφοδοσία της Ευρώπης. Στη διάρκεια του πολέμου στη Λιβύη, οι ανταγωνισμοί Γάλλων, Ιταλών, Κινέζων, Ρώσων και Αμερικάνων για το ποιος θα εξασφαλίσει την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων εξελίσσονταν χωρίς προσχήματα. Τώρα, νέα κοιτάσματα σε πολλές και διαφορετικές χώρες της Αφρικής προσελκύουν τη βουλιμία όλων των μεγάλων δυνάμεων. Η Γαλλία εξαρτάται από την πυρηνική ενέργεια, η οποία έχει σαν πρώτη ύλη το ουράνιο που παίρνει από το Νίγηρα
Σε αυτό τον ανταγωνισμό δεν ξεκινάνε όλοι από την ίδια θέση. Οι Γάλλοι έχουν μια μακριά ιστορία επεμβάσεων στην Αφρική, ακόμη και αφότου αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από τις παλιές τους αποικίες. Από το 1962 ως σήμερα έχουν πραγματοποιήσει περισσότερες από 20 επεμβάσεις. Οι μισοί από τους Γάλλους στρατιώτες που συμμετέχουν σε “ειρηνευτικές αποστολές” στο εξωτερικό, βρίσκονται στην Αφρική. Πολλές από τις συμφωνίες με τις οποίες παραχώρησαν ανεξαρτησία σε χώρες της Αφρικής, περιέχουν την “υποχρέωση” της Γαλλίας να επέμβει, αν υπάρξει ανάγκη. Το καθεστώς του Ντεμπί στο Τσαντ που τώρα βοηθά τη μητέρα Γαλλία έχει το ίδιο μείνει στη θέση του χάρη στους Γάλλους φαντάρους που σταθμεύουν εκεί. Οι ΗΠΑ ξεκινώντας από πιο αδύναμη θέση έχουν προχωρήσει με ταχύτατα βήματα. Το 2006, επί προεδρίας Μπους στήθηκε η αμερικανική AFRICOM (η αφρικανική διοίκηση), ενώ η βάση Λεμονιέ, στο Τζιμπουτί, στο ανατολικό άκρο της Αφρικής, εξελίσσεται σε μία από τις μεγαλύτερες αμερικάνικες βάσεις. Το 2007 ανακοινώθηκε ο πενταπλασιασμός της έκτασής της.
Παρά τη φαινομενική “έκπληξη” και την αίσθηση κατεπείγοντος, η επέμβαση στο Μαλί προετοιμάζεται εδώ και μήνες. Στις αρχές Νοέμβρη η Χίλαρι Κλίντον έκανε επίσκεψη στην περιοχή και προετοίμασε το έδαφος. Όταν συναντήθηκε με τον Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα της Αλγερίας, τα διεθνή πρακτορεία μετέδωσαν δηλώσεις ανώνυμων αξιωματούχων: “[Οι Αλγερινοί] θα στηρίξουν μια μεγάλης κλίμακας προσπάθεια στο Μαλί και για να αποκατασταθεί η δημοκρατία και για να αποκατασταθεί η τάξη στο Βορρά”. Πηγή του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών έλεγε πως ο αλγερινός πρόεδρος “έχει αρχίσει να καλοβλέπει την ιδέα μιας εισβολής στο Μαλί, με διάφορα αφρικανικά καθεστώτα να συνεισφέρουν το ανθρώπινο δυναμικό ώστε να στηρίχτεί η προσωρινή κυβέρνηση. Τότε, οι υπόλοιποι από εμάς θα πρέπει να υποστηρίξουμε μια τέτοια κίνηση και να παράσχουμε τα μέσα για την επιτυχία της”.5
Τα ίδια ρεπορτάζ άφηναν ανοιχτό ποιος θα αναλάβει την ευθύνη μιας τέτοιας επέμβασης. Η κυβέρνηση Ομπάμα ήθελε να μπει μπροστά ο ΟΗΕ και στη συνέχεια τις μάχες να τις δώσουν δυνάμεις της Αφρικανικής Ένωσης. Όμως σημείωναν πως “Δυτικές δυνάμεις, όπως η νέα σοσιαλιστική κυβέρνηση της Γαλλίας και η κυβέρνηση Ομπάμα θα παίξουν επίσης κρίσιμο ρόλο”.
Η επιλογή του Ολάντ, συνεπώς, να προχωρήσει στην επέμβαση ήταν μια κίνηση επίδειξης τόλμης. Η Γαλλία επιστρέφει στη λογική που θέλει τη Δυτική Αφρική “πίσω αυλή” της και έτσι όταν όλοι λένε πως χρειάζεται μια επέμβαση, παίρνει την πρωτοβουλία και την υλοποιεί. Η επέμβαση στη Λιβύη κινήθηκε σε παρόμοιο μοτίβο.
Προστάτες δικτατοριών
Στην περίπτωση του Μαλί, είναι πολύ πιο δύσκολο η επέμβαση να βαπτιστεί “δημοκρατική”, όπως στη Λιβύη όπου οι ιμπεριαλιστές εμφανίστηκαν ως πάτρωνες της επανάστασης που είχε ξεσπάσει κατά του Καντάφι. Η γαλλική επέμβαση στο Μαλί στηρίζει μια κυβέρνηση που ανέβηκε στην εξουσία με πραξικόπημα το Μάρτη του 2012. Ο Αμαντού Τουμανί Τουρέ είχε γίνει πρόεδρος με εκλογές το 2007 και ένα χρόνο πριν τη λήξη της θητείας του ανατράπηκε από τμήματα του στρατού. Πρόεδρος από τον περασμένο Απρίλη έγινε ο Ντιονκουντά Τραορέ. Τον Δεκέμβρη, οι πραξικοπηματίες προχώρησαν σε νέο, εσωτερικό, πραξικόπημα και ανέτρεψαν τον ίδιο τους τον πρωθυπουργό.
Οι κινήσεις αυτές είναι σίγουρο ότι επιτάχυναν την επέμβαση. Οι ιμπεριαλιστές έβλεπαν πως η κυβέρνηση δεν μπορεί από μόνη της να εξασφαλίσει τη σταθερότητα στο Μαλί. Οι θεσμοί διαλύονταν, οι διασπάσεις στο καθεστώς πλήθαιναν, η ανθρωπιστική κρίση συνεχιζόταν. Το Μαλί βρίσκεται στις 25 φτωχότερες χώρες του κόσμου, ενώ συνολικά στο Σαχέλ το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων εκτιμά ότι 5-6 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν άμεση ανάγκη βοήθειας σε τρόφιμα λόγω ξηρασίας και λιμού. Δίπλα σε όλα αυτά επιταχυνόταν η “εδαφική” κρίση. Ο Βορράς της χώρας είχε πλέον περάσει στα χέρια ανταρτών.
Το πραξικοπηματικό καθεστώς είχε ανατρέψει τον Τουρέ κατηγορώντας τον κυρίως για ανικανότητα να σταματήσει την κρίση στο Βορρά. Τους πρώτους μήνες του 2012 ο στρατός είχε αποχωρήσει κυνηγημένος από όλες τις πόλεις του Βορρά. Τώρα το ρεζίλεμα επαναλαμβανόταν. Παρά τις πολεμοκάπηλες διακηρύξεις, είχε αποδειχθεί πολύ δύσκολο για την κυβέρνηση να βάλει πόδι στην περιοχή. Εκτιμάται ότι στο Βορρά υπήρχαν περίπου 4.000 ένοπλοι, οι περισσότεροι από τους οποίους αποφασισμένοι και μπαρουτοκαπνισμένοι. Από την πλευρά του, το κράτος διέθετε 5.000, από τους οποίους περίπου 2.000 θεωρούνται αρκετά πιστοί ώστε να δώσουν πραγματικές μάχες.6 Τώρα, αναλυτές λένε πως χρειάζονται οχτώ μήνες για να μπορέσει να ξαναστηθεί ο επίσημος στρατός και στο μεσοδιάστημα (μέχρι το Σεπτέμβρη του 2013) δεν πρέπει να συμμετέχει σε μεγάλες επιχειρήσεις.7 Στην πρωτεύουσα, Μπαμάκο, έκαναν ήδη την εμφάνισή τους συγκρούσεις μεταξύ τμημάτων του στρατού που συμμετείχαν στο πραξικόπημα και άλλων που δεν συμμετείχαν.
Το φόβητρο του “ισλαμισμού” που χρησιμοποιούν οι Γάλλοι για να δικαιολογήσουν την επέμβασή τους συσκοτίζει τις πραγματικές αιτίες της αστάθειας του Μαλί. Ο ανατραπείς πρόεδρος της χώρας ήταν πιο ειλικρινής: “[Στο Βόρειο Μαλί] δεν υπάρχουν δρόμοι, δεν υπάρχουν νοσοκομεία, σχολεία, πηγάδια, ούτε βασικές υποδομές. Δεν υπάρχει τίποτα. Ένας νέος από εκείνη την περιοχή δεν έχει καμιά πιθανότητα να παντρευτεί και να πετύχει στη ζωή του, εκτός αν κλέψει κανένα αμάξι και μπει σε κάποιο δίκτυο λαθρεμπόρων”8
Πολύ πριν αναπτυχθούν οι ισλαμιστικές αντάρτικες ομάδες στο βόρειο Μαλί, το κράτος είχε να αντιμετωπίσει το κίνημα των Τουαρέγκ. Η νομαδική εθνότητα των Τουαρέγκ, η οποία ζει κυρίως στο Νίγηρα και στο Μαλί, είχε προχωρήσει σε τρεις μεγάλες εξεγέρσεις το 1963, το 1990 και το 2006, με αίτημα τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους (Αζαουάντ όπως το αποκαλούν).
Η πιο πρόσφατη εξέγερσή τους ξεκίνησε στις 17 Γενάρη του 2012, με ηγεσία την οργάνωση MNLA (Εθνικό Κίνημα για την Απελευθέρωση του Αζαουάντ). Ένας συνδυασμός αποτυχημένων επιλογών των ιμπεριαλιστών και των τοπικών αρχουσών τάξεων τίναξε την κατάσταση στον αέρα. Η ανατροπή του Καντάφι οδήγησε στη φυγή προς το Μαλί πολλών ένοπλων Τουαρέγκ (που πολεμούσαν στο πλευρό του). Ταυτόχρονα και τα ισλαμιστικά δίκτυα της περιοχής βγήκαν ενισχυμένα σε όπλα και χρήμα, μιας και μπόρεσαν να πάρουν τμήμα της εξουσίας στη Λιβύη. Κάποιες από τις ισλαμιστικές αυτές ομάδες, σύμφωνα με αναλυτές, δέχονταν ήδη τη βοήθεια της κυβέρνησης του Μαλί, ώστε να μπορέσουν να αντισταθμίσουν το κίνημα των Τουαρέγκ.9 Το MNLA (που δεν είναι ισλαμιστικό) συνεργάστηκε αρχικά με την οργάνωση Ανσάρ Ντιν, αλλά στη συνέχεια είδε τους ισλαμιστές να παίρνουν τον έλεγχο σε όλες τις “απελευθερωμένες” περιοχές. Οι “ισλαμιστές” δεν είναι κάτι το ενιαίο, ούτε απλώς “παρακλάδι της αλ-Κάιντα” όπως ισχυρίζονται οι Γάλλοι. Μία μόνο από τις τρεις μεγάλες οργανώσεις δηλώνει “αλ-Κάιντα” αλλά αντίθετα με το μύθο ενός υποτιθέμενου διεθνούς δικτύου τρομοκρατών, αυτό που συμβαίνει είναι ότι περισσότερο χρησιμοποιούν μια ταμπέλα για να αποκτήσουν διασυνδέσεις και κύρος.
Η εξέγερση των Τουαρέγκ, μέσα στην οποία κέρδισαν χώρο οι ισλαμιστές, επιταχύνθηκε από το πραξικόπημα το οποίο απειλούσε να προχωρήσει σε πρωτοφανή καταστολή. Οι Τουαρέγκ που είχαν ενταχθεί στον εθνικό στρατό με την τελευταία συμφωνία συμφιλίωσης, αποχώρησαν. Οι Αμερικάνοι έχουν ήδη παραδεχθεί το πόσο έξω έπεσαν. Για χρόνια ξόδευαν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια εκπαιδεύοντας στους στρατούς των χωρών της Δυτικής Αφρικής και τελικά: “Ήμουν εξαιρετικά απογοητευμένος βλέποντας έναν στρατό με τον οποίο είχαμε εκπαιδευτική σχέση να συμμετέχει σε πραξικοπηματική ανατροπή μιας εκλεγμένης κυβέρνησης. Κάποιοι από αυτούς τους αξιωματικούς του Μαλί είχαν έρθει στις ΗΠΑ για εκπαίδευση”, εξηγούσε τον περασμένο μήνα, με ντροπιασμένο ύφος, ο στρατηγός Κάρτερ Χαμ, επικεφαλής της Αφρικανικής Διοίκησης των ΗΠΑ.10
Εθνική καταπίεση
Η παρουσία των Γάλλων όχι μόνο δεν είναι “ανθρωπιστική”, αντίθετα επιδεινώνει τις συνθήκες που γέννησαν την αστάθεια αρχικά. Ο Ολάντ πήγε στο Μπαμάκο για να πανηγυρίσει τις πρώτες επιτυχίες του γαλλικού στρατού και έγινε δεκτός ως “απελευθερωτής”. Όμως γύρω του για να φωνάξουν “Ζήτω η Γαλλία” είχαν συγκεντρωθεί μόνο μαύροι αφρικανοί. Οι Τουαρέγκ και οι Άραβες που αποτελούν την πλειονότητα της περιοχής βρέθηκαν κάτω από νέους διωγμούς, με το στρατό του Μαλί να ξεσπάει πάνω τους με λογική συλλογικής ευθύνης. “Ο στρατός του Μαλί χρησιμοποίησε επίσης τη γαλλική επέμβαση για να εκδώσει εντάλματα σύλληψης κατά ηγετών Τουαρέγκ και να ξεγράψει τα αιτήματα της κοινότητάς τους.
Ο έλεγχος στις πόλεις έχει επανεδραιωθεί, όμως οι Ισλαμιστές μαχητές έχουν ανακατευθεί ανεπαίσθητα με τον ντόπιο πληθυσμό γύρω από το Γκάο. Και μεγάλο κομμάτι αυτού του πληθυσμού, στα απομονωμένα χωριά, τους βλέπει καλοπροαίρετα, λένε κάτοικοι και ειδικοί που γνωρίζουν καλά την περιοχή”.11
“Αυτό είναι το πρόβλημα με το Γκάο πλέον. Υπάρχουν τζιχαντιστές που κρύβονται σε αυτά τα χωριά. Είναι ντόπιοι τζιχαντιστές. Και ο στρατός του Μαλί δεν μπορεί να καταλάβει διαφορές ανάμεσα σε αυτούς και στον συνολικό πληθυσμό”, δηλώνει ο δάσκαλος Ουμάρ Μουμούνι.12
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες, όπου ο παλιός αφέντης της περιοχής, οι Γάλλοι, επιστρέφουν για να επιβάλουν την “τάξη” και αναζωπυρώνουν όλες τις εθνοτικές και ρατσιστικές διαμάχες, η στάση της γαλλικής αριστεράς στο μεγαλύτερο μέρος της είναι απαράδεκτη. Το Μέτωπο της Αριστεράς, συμπεριλαμβανομένου του Κομμουνιστικού Κόμματος, στήριξαν τις επιλογές του Ολάντ και ψήφισαν υπέρ της επέμβασης. Έφτασαν να κατηγορούν τον Ολάντ γιατί δεν προχώρησε στην επέμβαση νωρίτερα. Ο γνωστός διανοούμενος της Αριστεράς, Σαμίρ Αμίν, ακολουθώντας το αδιέξοδο μονοπάτι της σύγκρισης του ισλαμισμού με τον φασισμό κατέληξε κι αυτός να χειροκροτεί την επέμβαση.13 Ακόμη και η “Gauche Anticapitaliste”, το τμήμα του Νέου Αντικαπιταλιστικού Κόμματος (NPA) που είχε αποχωρήσει για να συνεργαστεί με το Μέτωπο της Αριστεράς, υποστήριξε ότι πρέπει να ξεπεράσουμε τις... αγκυλώσεις του παλιού αντιιμπεριαλισμού. Ο Κλοντ Γκαμπριέλ σε ένα άρθρο που θυμίζει τους φιλελεύθερους που στήριζαν τις σφαγές των αποικιοκρατών στην Αφρική ως μάχη του πολιτισμού κατά της βαρβαρότητας γράφει πως: “Αν οι Γάλλοι φύγουν, θα είναι χειρότερα για τους λαούς της περιοχής. Αυτό είναι το παράδοξο: σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κυρίαρχες αστικές δημοκρατικές δυνάμεις έχουν συμφέροντα που είναι αντίθετα με την επέκταση της βαρβαρότητας”.14 Πρόκειται για το τέλος του κατήφορου μιας Αριστεράς που δεν ήθελε να υπερασπίσει το δικαίωμα των μεταναστριών να φοράνε μαντίλα και αντί να οργανώνει κατά των φασιστών της Λεπέν, θέλει να μας πείσει ότι ο Ολάντ κάνει εν αγνοία του αντιφασιστικό πόλεμο στην Αφρική. Το Νέο Αντικαπιταλιστικό Κόμμα έσωσε την τιμή της Αριστεράς παίρνοντας καθαρή θέση κατά του πολέμου και οργανώνοντας κινητοποιήσεις.
Ο πόλεμος στο Μαλί αποκαλύπτει το πόσο μεγάλη έχει γίνει η σκακιέρα των ανταγωνισμών. Η Αφρική μετατρέπεται σε σημαντικό πεδίο διαμάχης για τον πολιτικό και οικονομικό έλεγχο των μεγάλων δυνάμεων. Πολλοί λαοί έχουν την διπλή ατυχία να είναι φτωχοί πάνω σε μία πλούσια γη. Είναι δικό μας καθήκον να κόψουμε τα χέρια των κυβερνήσεων που ενώ επιβάλλουν τη λιτότητα και το ρατσισμό σε Ευρώπη και Αμερική, θέλουν να εξάγουν στην Αφρική των “πολιτισμό” των τανκς και των βομβαρδισμών.