Άρθρο
Η επανάσταση στην Αίγυπτο

Πλατεία Ταχρίρ, διαδήλωση ενάντια στον Μούρσι

Πού βαδίζει η Αίγυπτος; Πίσω σε έναν “ισλαμικό χειμώνα” μετά την “αραβική άνοιξη”; Ή μήπως οι εργάτες μπαίνουν σε μια νέα φάση; Ο Νίκος Λούντος ενημερώνει και εξηγεί.

Το 2012 ήταν η δεύτερη χρονιά της επανάστασης στην Αίγυπτο. Είναι σημαντικό να ξεκινάει κανείς από αυτή την αφετηρία, καθώς πάνω στα αιγυπτιακά γεγονότα προσπαθούν να ξαναδικαιωθούν όσοι για χρόνια έλεγαν ότι η επανάσταση είναι αδύνατη στον 21ο αιώνα, ιδίως στη Μέση Ανατολή. Οι αναλύσεις περί “ισλαμικού χειμώνα” που έχει αντικαταστήσει την αραβική άνοιξη συνεχίζουν να μονοπωλούν τους τίτλους των εφημερίδων. Μια πιο εκλεπτυσμένη εκδοχή αυτής της άποψης είναι ότι πλέον στην Αίγυπτο βρίσκεται σε εξέλιξη μια νέα επανάσταση, αυτή τη φορά ενάντια στην Μουσουλμανική Αδελφότητα. Αυτές οι αντιλήψεις καταλήγουν να περιορίζουν τους ορίζοντες της επανάστασης. Στη χειρότερη περίπτωση καταλήγουν στη μοιρολατρία: δεν γίνεται τίποτα. Στη θέση του Μουμπάρακ είναι απλώς σήμερα ο Μούρσι, όπως μέχρι πρόσφατα ήταν ο Ταντάουϊ. Στην καλύτερη θεωρούν πως στην Αίγυπτο δεν εξελίσσεται τίποτα άλλο από μια κίνηση για τον εκσυγχρονισμό της αιγυπτιακής κοινωνίας, απέναντι στα μεσαιωνικά απομεινάρια του Ισλαμισμού.

Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο πλούσια από αυτές τις φωτογραφικές προσεγγίσεις. Όπως όλες οι επαναστάσεις του παρελθόντος, η αιγυπτιακή επανάσταση περνάει φάσεις με στασιμότητα, εφόδους και πισωγυρίσματα. Όμως το βασικό χαρακτηριστικό όλων των επαναστάσεων είναι ότι βάζουν για πρώτη φορά στο προσκήνιο της ιστορίας εκατομμύρια απλούς ανθρώπους που μέχρι χτες ασχολούνταν μόνο με το σπίτι τους. Είναι αυτή η κίνηση που αλλάζει τις ιδέες και οδηγεί στο πέρασμα από τη μία φάση της επανάστασης στην άλλη. Ας το πούμε πιο καθαρά: αν τα εκατομμύρια φίλοι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας δεν είχαν βγει στους δρόμους του Καΐρου στις αρχές του 2011, στην επανάσταση που γκρέμισε τον Μουμπάρακ, σήμερα θα ήταν στη σφαίρα της φαντασίας να συζητάμε για τις συγκρούσεις ανάμεσα στην Αριστερά και τους Ισλαμιστές. Τα γεγονότα επίσης επιβεβαιώνουν ότι οι διαχωριστικές γραμμές είναι πολύ πιο διαπερατές, από ό,τι φαντάζονται οι οπαδοί του “ισλαμικού χειμώνα”.

Ας ξεκινήσουμε από αυτό το τελευταίο γιατί είναι από μόνο του αρκετό για να κλονίσει τη μοιρολατρία. Στο πρόσφατο δημοψήφισμα για το Σύνταγμα, ο πρόεδρος Μούρσι κατάφερε να κερδίσει με 63,8%, με τη συμμετοχή όμως να μην ξεπερνάει το 33%. Το “Ναι” συγκέντρωσε δηλαδή 10.600.000 ψήφους.1 Ένα σχεδόν χρόνο πριν, στις Κοινοβουλευτικές εκλογές που έγιναν το Νοέμβρη του 2011 και το Γενάρη του 2012, αν αθροίσει κανείς τις ψήφους της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και του κόμματος Νουρ των Σαλαφιτών (δηλαδή των δύο βασικών πολιτικών δυνάμεων που ψήφισαν Ναι στο πρόσφατο δημοψήφισμα) ξεπερνούσαν τα 17,5 εκατομμύρια. Όποιος μιλάει γενικά και αόριστα για στροφή στον ισλαμισμό θα πρέπει να εξηγήσει τα εφτά εκατομμύρια χαμένες ψήφους των Ισλαμιστών μέσα σε ένα χρόνο.

Τα ίδια τα αποτελέσματα του Δημοψηφίσματος είναι ακόμη πιο ενδιαφέροντα. Η πρωτεύουσα της χώρας, το Κάιρο, ήταν η περιφέρεια με τα χαμηλότερα ποσοστά για το νέο Σύνταγμα. Πλειοψήφησε το “Όχι” με πάνω από 52%. Αμέσως χειρότερη για τον Μούρσι ήταν η περιφέρεια της Γαρμπίγια, με πρωτεύουσα την Τάντα, που είναι το κέντρο της βιομηχανίας του βαμβακιού και το σιδηροδρομικό κέντρο του Δέλτα του Νείλου. Η Μαχάλα αλ-Κούμπρα, η πόλη-υφαντουργικό κέντρο, όπου οι εργάτες και οι εργάτριες είχαν ξεκινήσει μαζικούς απεργιακούς αγώνες ενάντια στον Μουμπάρακ για χρόνια πριν την ανατροπή του, βρίσκεται επίσης στη Γαρμπίγια. Τρίτη στη σειρά περιφέρεια με νίκη του “Όχι” είναι η Μουνουφίγια, επίσης με σημαντική συγκέντρωση εργατικής τάξης, στις τηλεπικοινωνίες, το εμπόριο και την υφαντουργία. Στην Ιντοράμα, μια μεγάλη Υφαντουργική εταιρεία της περιφέρειας, έχουν καταμετρηθεί πάνω από 130 απεργίες τα τελευταία 6 χρόνια. Στο Πορτ Σαΐντ, μπορεί να κέρδισε το “Ναι”, όμως το “Όχι” συγκέντρωσε σχεδόν 49%. Το Πορτ Σαΐντ είναι το δεύτερο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, με διυλιστήρια, τουρισμό και βιομηχανίες.

Σε όλα δηλαδή τα σημαντικά σημεία συγκέντρωσης εργατικού πληθυσμού, αλλά και στα αστικά κέντρα που συνδυάζουν εργάτες, νεολαία και άλλα φτωχά στρώματα, η συνείδηση και οι απαιτήσεις είναι πολύ πιο προχωρημένα από τα όρια που θέλει να βάλει η Αδελφότητα. Τα μεγαλύτερα ποσοστά υπέρ του Συντάγματος (περίπου 90%) ήταν στη Ματρούχ (την περιοχή της ερήμου που επεκτείνεται στη Λιβύη), στην Κοιλάδα του Νότου, το Φαγιούμ. Πρόκειται για τις περιοχές που από την αρχή ελάχιστα επηρεάστηκαν από την επανάσταση.

Έτσι κι αλλιώς, όπως παρατηρούσε ο Τρότσκι στην Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης: “Τα νέα της επανάστασης απλώθηκαν στα χωριά από τις κοντινές πόλεις, εν μέρει διαμέσου των Αρχών, αλλά κυρίως μέσω των αγορών, των εργατών και των φαντάρων. Τα χωριά αποδέχθηκαν την επανάσταση με πιο αργούς ρυθμούς και με μικρότερο ενθουσιασμό από τις πόλεις, αλλά δεν την ένιωσαν σε μικρότερο βάθος [...] Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η Πετρούπολη μόνη της κατάφερε την επανάσταση του Φλεβάρη. Η υπόλοιπη χώρα υποτάχθηκε σε αυτήν. Δεν υπήρξε μάχη πουθενά παρά μόνο στην Πετρούπολη. [...] Η επανάσταση διεξήχθηκε με βάση την πρωτοβουλία και τη δύναμη μίας και μόνο πόλης, η οποία αποτελούσε κατά προσέγγιση γύρω στο 1/75 του πληθυσμού της χώρας. Μπορεί να πει κανείς, αν θέλει ότι η πιο γιγάντια δημοκρατική πράξη επετεύχθη με τον πιο αντιδημοκρατικό τρόπο. Ολόκληρη η χώρα τέθηκε μπροστά σε ένα τετελεσμένο γεγονός”.2

Η ανάπτυξη του καπιταλισμού, ακόμη και σε μία χώρα “αναπτυσσόμενη” όπως η Αίγυπτος, έχει κάνει τις αναλογίες πολύ ευνοϊκότερες. Το Κάιρο δεν είναι το 1/75 του πληθυσμού της χώρας αλλά σχεδόν το 1/4.

Ο κόσμος, στις επαρχίες ή στις πόλεις, που ακόμη αποδέχεται την Μουσουλμανική Αδελφότητα ή ακόμη και τους Σαλαφίτες ως πολιτική του ηγεσία δεν αποτελεί εξάλλου εφεδρεία της αντεπανάστασης. Κάθε άλλο. Μια τέτοια ανάγνωση κινδυνεύει να βγάλει λάδι τις δυνάμεις του παλιού καθεστώτος που είναι οι πρώτες που θέλουν να πισωγυρίσουν τις κατακτήσεις της επανάστασης – και στέκονται ενάντια στην Αδελφότητα. Οι Ισλαμιστές δεν είναι η πολιτική έκφραση της αντεπανάστασης. Και μόνο το γεγονός ότι ο Μούρσι στην προσπάθειά του να καταγγείλει το πρόσφατο δημοκρατικό κίνημα ισχυρίστηκε ότι πρόκειται για “φελούλ”, δηλαδή νοσταλγούς του Μουμπάρακ, δείχνει ποιόν κόσμο προσπαθεί να εκφράσει.

Οι ισορροπίες και οι συμμαχίες αλλάζουν διαρκώς μετά την πτώση του Μουμπάρακ. Για παράδειγμα υπάρχουν κομμάτια του παλιού καθεστώτος που συνεργάζονται με πτέρυγες των φιλελεύθερων – είτε πρόκειται για φιλελεύθερους που επιβίωναν κάτω από την προστασία του Μουμπάρακ είτε για φιλελεύθερους που διώκονταν. Στις εκλογές για την προεδρία της χώρας, αυτές οι δυνάμεις ψήφισαν τον Σαφίκ, τον υποψήφιο του Μουμπάρακ, ενάντι στον Μούρσι. Υπήρξαν δυνάμεις της Αριστεράς που έριξαν το ίδιο ψηφοδέλτιο στην κάλπη, με τη λογική ότι καλύτερα ο “κοσμικός” Σαφίκ, παρά ο ισλαμιστής Μούρσι.

Ο ρόλος της Αδελφότητας

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα κατάφερε να αναδειχθεί στη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη της μετά-Μουμπάρακ εποχής, έχοντας πίσω της μια ιστορία ως ο πιο οργανωμένος πολιτικός φορέας οργάνωσης στη διάρκεια της δικτατορίας. Στο βαθμό που η Αριστερά δεν είχε καταφέρει να παίξει αυτό το ρόλο, πρέπει κανείς να ξεκινήσει αναγνωρίζοντας ότι υπάρχει μια αντιστοιχία με το ρόλο που παίζουν τα ρεφορμιστικά κόμματα. Ανοίγοντας μια εποχή όπου για πρώτη φορά οι άνθρωποι ένιωσαν ότι μπορούν να πουν την άποψή τους ελεύθερα και να ψηφίσουν χωρίς το φόβο του χωροφύλακα, ήταν λογικό η Αδελφότητα να συγκεντρώσει την πλειοψηφία. Τις γραμμές της δεν τις πύκνωσαν οι κοινωνικές δυνάμεις που θέλουν να σταματήσει η επανάσταση, αλλά κόσμος που έχει τις αυταπάτες ότι η διακυβέρνηση της χώρας από την Αδελφότητα μπορεί να υλοποιήσει κάποιες από τις προσδοκίες του, ή τουλάχιστον να δημιουργήσει ευνοϊκότερες συνθήκες για να διεκδικήσει κάτι τέτοιο.

Ταυτόχρονα, η Αδελφότητα δεν είναι ένα ρεφορμιστικό κόμμα με τον ίδιο τρόπο που υπήρξε η σοσιαλδημοκρατία τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη. Η οργανωτική της ισχύς δεν στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο στην οργανωμένη εργατική τάξη και στα συνδικάτα, αλλά σε επαγγελματικά δίκτυα, στα στρώματα των επιστημόνων και μικρών ή μεγάλων επιχειρηματιών και στα τζαμιά. Σε μεγάλο βαθμό αυτό γινόταν με αμοιβαίες υποχωρήσεις και συμβιβασμούς με το κράτος του Μουμπάρακ. Αυτή της η φύση δεν την κάνει πιο ισχυρή σε σχέση με τη σοσιαλδημοκρατία, αλλά πιο ευάλωτη όταν το κίνημα βάζει μπροστά πραγματικά αιτήματα αλλαγής στην οικονομία και στην πολιτική που αμφισβητούν τον καπιταλισμό, ιδίως όταν η εργατική τάξη κινείται ανεξάρτητα. Αυτό ήταν το μήνυμα που είχαν δώσει και οι προεδρικές εκλογές, στις οποίες ο υποψήφιος των Νασερικών που είχε και τη στήριξη σημαντικών τμημάτων της Αριστεράς, Χαμντίν Σαμπάχι, πήρε 21%. Αν συγκρίνει κανείς την τεράστια οργανωτική δύναμη της Αδελφότητας με τις δυνάμεις της Αριστεράς, το 21% γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακό και αποκαλύπτει τις τεράστιες ιδεολογικές μετατοπίσεις που εξελίσσονται στην αιγυπτιακή κοινωνία. Και σε εκείνη την περίπτωση, ήταν τα μεγάλα αστικά κέντρα που έδωσαν τα καλύτερα αποτελέσματα στον Σαμπάχι.

Το συμπέρασμα είναι ότι η περιγραφή της κατάστασης σύμφωνα με το σχήμα “Κοσμική αντιπολίτευση εναντίον Ισλαμιστών” καταλήγει αφενός να χαρίζει στην αντεπανάσταση απλό κόσμο που έχει αυταπάτες για την Αδελφότητα, αφετέρου να επιτρέπει “αντι-Ισλαμικές” συμμαχίες με τον πραγματικό διάβολο που είναι οι νοσταλγοί του Μουμπάρακ και οι καπιταλιστές. Το “Εθνικό Συμβούλιο Σωτηρίας” που σχηματίστηκε ενάντια στην προσπάθεια του Μούρσι να αρπάξει εξουσίες και να περάσει το νέο Σύνταγμα έχει τέτοια χαρακτηριστικά.

Ποιές συμμαχίες;

Αντί για συμμαχίες με νοσταλγούς, το κλειδί είναι να έρθουν στο προσκήνιο οι αντιφάσεις στο εσωτερικό του μπλοκ των Ισλαμιστών. Αφενός ανάμεσα στην ηγεσία της Αδελφότητας που είναι πλούσιοι καπιταλιστές και στην οργανωμένη μικροαστική της βάση. Αφετέρου ανάμεσα στις πολιτικές της Αδελφότητας και στις ελπίδες του κόσμου που επηρέαζει και την ψηφίζουν – εργάτες, αγρότες, φτωχά στρώματα. Αυτό απαιτεί ανεξάρτητη παρέμβαση της επαναστατικής Αριστεράς και της εργατικής τάξης, ώστε μέσα στις καθημερινές μάχες να έρχεται στο φως τι βρίσκεται πίσω από τα γενικόλογα συνθήματα των Ισλαμιστών. Η “σαρία” στο μυαλό πολλών φτωχών χωρικών σημαίνει εξασφάλιση δικαιοσύνης για όλους τους ανθρώπους, ενώ η “κοσμικότητα” είναι ταυτισμένη με τον αυταρχισμό των στρατιωτικών καθεστώτων. Αντί λοιπόν για θεωρητική αντιπαράθεση για το αν θα περιέχει το Σύνταγμα αναφορές στη θρησκεία, το ζήτημα είναι πώς ο κόσμος που θέλει δικαιοσύνη θα μπει στη μάχη για να τη διεκδικήσει και πού θα κοιτάξει για να βρει συμμάχους. Αν δει τα συνδικάτα και την Αριστερά να συμμαχούνε με τα αφεντικά και τους στρατοκράτες, φυσικά και δεν θα κοιτάξει προς τα εκεί.

Για αυτούς τους λόγους, οι Επαναστάτες Σοσιαλιστές της Αιγύπτου δεν συμμετέχουν στο “Εθνικό Μέτωπο Σωτηρίας” και σε ανακοίνωσή τους εξηγούν: “Η αντίθεσή μας στις πολιτικές του Μούρσι δεν θα μας οδηγήσει ποτέ στο να συμφωνήσουμε στο ελάχιστο με ό,τι προωθεί τώρα το Εθνικό Μέτωπο Σωτηρίας, το οποίο φέρνει τον Χαμντίν Σαμπάχι πλάι πλάι με τον Αμρ Μούσα, και το Μοχάμεντ αλ-Μπαραντέι δίπλα στον Σαγιέντ αλ-Μπαντάουϊ, ο οποίος δεν δίστασε να συναντηθεί με τον αμερικάνο πρέσβη στο Κάιρο. Παρόλα αυτά, οι συναντήσεις του Μετώπου συνεχίζονται λες και τίποτα δεν έγινε.

Από την μεριά μας καλούμε στο σχηματισμό ενός επαναστατικού μετώπου, χωρίς κανένα υπόλειμμα του παλιού καθεστώτος, ώστε να συνεχίσουμε τον αγώνα για να ολοκληρωθούν οι στόχοι της επανάστασης, να κερδίσουμε ψωμί, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη”.3

Μια συμμαχία σαν το “Μέτωπο” δεν μπορούσε να αναδείξει την αντικαπιταλιστική αιχμή στη μάχη ενάντια στο Σύνταγμα του Μούρσι, όπως και συνολικά ενάντια στη διακυβέρνηση της Αδελφότητας. Στην καρδιά του Συντάγματος, πίσω από τη συζήτηση περί Ισλάμ και θρησκείας, βρίσκεται η εδραίωση του νεοφιλελευθερισμού, ο περιορισμός των πολιτικών αλλά και των εργατικών δικαιωμάτων. Οι μισθοί συνδέεονται με την παραγωγικότητα αντί για τις τιμές, ενώ η κήρυξη νόμιμης απεργίας γίνεται σχεδόν αδύνατη. Στο “Μέτωπο” συμμετέχουν δυνάμεις της Αριστεράς όπως η “Λαϊκή Σοσιαλιστική Συμμαχία” αλλά και δυνάμεις της φιλελεύθερης δεξιάς όπως οι “Ελεύθεροι Αιγύπτιοι”, στην ηγεσία των οποίων βρίσκεται ο μεγιστάνας των τηλεπικοινωνιών, Ναγκίμπ Σαουΐρις, με περιουσία πάνω από 3 δις ευρώ και άλλοι καπιταλιστές.

Στην πραγματικότητα, η κλασική αντιπαράθεση ανάμεσα στο Λαϊκό Μέτωπο και το Ενιαίο Μέτωπο της εργατικής τάξης παίρνει στην Αίγυπτο μια σύγχρονη μορφή. Ο Ακράμ Ισμαήλ, στέλεχος της Σοσιαλιστικής Λαϊκής Συμμαχίας, υπερασπίζεται τη συνεργασία με τους φιλελεύθερους ως εξής: “Το να μιλάει κανείς για φελούλ (απομεινάρια της δικτατορίας) είναι πλέον χωρίς νόημα. Το κίνημα έχει στην ηγεσία του της δημοκρατικές δυνάμεις, και σήμερα χιλιάδες φωνάζουν μόνο επαναστατικά συνθήματα. Η μάχη σήμερα είναι ανάμεσα στην καταπιεστική ισλαμιστική συμμαχία και στην ανερχόμενη δύναμη της δημοκρατίας – μια απαραίτητη, ιστορική και σκληρή μάχη”.4

Οι πιέσεις στον Μούρσι

Η Αδελφότητα βρίσκεται όντως κάτω από διπλή πίεση – και στο ζήτημα της δημοκρατίας και στα ζητήματα επιπέδου διαβίωσης. Στην προσπάθειά της να σταθεροποιήσει την κατάσταση απειλεί να βάλει στο περιθώριο τους Χριστιανούς Κόπτες αλλά και να κάνει επιθέσεις στις γυναίκες. Αυτό σημαίνει ότι νέες δυνάμεις μπαίνουν στις γραμμές της πολιτικοποίησης και της επανάστασης. Πολλοί Χριστιανοί είχαν αποφύγει να εμπλακούν στην πολιτική και τώρα έγιναν κομμάτι των διαδηλώσεων. Οργανώθηκαν επίσης διαδηλώσεις γυναικών ενάντια στο Σύνταγμα.

Ταυτόχρονα όμως, είναι χαρακτηριστικό ότι ο Μούρσι, όταν στις αρχές Δεκέμβρη ανακοίνωσε ότι παίρνει πίσω το επίμαχο διάταγμα με το οποίο θα αναλάμβανε τις υπερεξουσίες, πήρε ταυτόχρονα πίσω “για διαβούλευση” τις ήδη ανακοινωμένες αυξήσεις στους φόρους βασικών ειδών όπως τα τσιγάρα, τα ποτά, τα αναψυκτικά, το φυσικό αέριο και το ηλεκτρικό.

Το κλειδί βρίσκεται στις πρωτοβουλίες που μπορεί να πάρει η Αριστερά ώστε αυτές οι φαινομενικά διαφορετικές μάχες να μην ξεκοπούν και βέβαια να μην υποταχθούν στα σχέδια της μιας ή της άλλης μερίδας της άρχουσας τάξης. Τα κρατούμενα για μια τέτοια πολιτική υπάρχουν ήδη. Οι εμπειρίες των εργατικών αγώνων, των αλλεπάλληλων απεργιών, καταλήψεων, διαδηλώσεων και σχηματισμών νέων συνδικάτων είναι μια αφετηρία. Οι αντιμπεριαλιστικές κινητοποιήσεις που έφτασαν στο ξήλωμα της ισραηλινής πρεσβείας αλλά και στο άνοιγμα των συνόρων με τη Γάζα στη διάρκεια των πρόσφατων βομβαρδισμών είναι ένα ακόμη δεδομένο, στο οποίο οι αντιφάσεις της Αδελφότητας είναι ιδιαίτερα εύθραυστες. Η ριζοσπαστικοποίηση των φοιτητών, των γυναικών και άλλων στρωμάτων που έχουν γεμίσει την πλατεία Ταχρίρ ξανά και ξανά σε κάθε πρόκληση είτε του Ταντάουϊ, είτε του Μούρσι είναι το τρίτο κρατούμενο.

Εκτός από την ορμή των κινημάτων, υπάρχει ένα επιπλέον δεδομένο που κάνει τους ρυθμούς στην Αίγυπτο να παραμένουν τόσο υψηλοί (και άρα να απέχουν κατά πολύ από τον υποτιθέμενο χειμώνα). Η οικονομική κρίση θα συνεχίσει να αυξάνει την ένταση ανάμεσα στις εργατικές κινητοποιήσεις και στις επιθέσεις της κυβέρνησης. Την Τετάρτη 2 Γενάρη, η αιγυπτιακή λίρα έπεσε σε ιστορικό χαμηλό έναντι του δολαρίου (0,16 δολάρια), εκτοξεύθηκαν τα ασφάλιστρα κινδύνου και τα αποθεματικά συναλλάγματος έφτασαν σε κρίσιμα επίπεδα. Οι τιμές των εισαγόμενων προϊόντων αναμένεται να αυξηθούν κατακόρυφα και η μόνη αντιμετώπιση που έχει η ηγεσία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας είναι περισσότερος νεοφιλελευθερισμός. Το ΔΝΤ έδωσε στήριξη στην κυβέρνηση Μούρσι και στα περιοριστικά μέτρα για το ξένο συνάλλαγμα που πήρε, μιας και έτσι διασφαλίζεται ότι η Αίγυπτος θα συνεχίσει να αποπληρώνει τους ξένους δανειστές της. Η κυβέρνηση Μούρσι κρέμεται από τα χείλια της Κριστίν Λαγκάρντ, στην αναμονή ενός νέου δανείου 3,6 δις ευρώ.

Το 2012 είδε το φιλμ της επανάστασης στην Αίγυπτο να ξετυλίγεται. Ξεκίνησε με τον στρατηγό Ταντάουϊ, εκλεκτό του Μουμπάρακ στην ηγεσία της χώρας, πέρασε από δημοκρατικές εκλογές που έφεραν για πρώτη φορά την αντιπολιτευόμενη Αδελφότητα στην εξουσία και ισχυρή εμφάνιση της Αριστεράς, έφτασε στο ξήλωμα των εξουσιών του Ταντάουϊ, την ώρα που οι περισσότεροι περίμεναν ειρηνική συνύπαρξη των δύο εξουσιών και τελείωσε με καινούργιες συγκρούσεις ανάμεσα στην κυβέρνηση Μούρσι και το κίνημα που δεν αφήνει κανέναν να αρπάξει επιπλέον εξουσίες.

Η θεωρία της “Διαρκούς Επανάστασης” που μάς κληροδότησε η Ρώσικη Επανάσταση μέσω του Τρότσκι τονίζει ότι δεν υπάρχει τρόπος να ξεκόψεις χειρουργικά το δημοκρατικό από το σοσιαλιστικό στάδιο σε μια επανάσταση. Οι εργάτριες των τηλεφωνικών κέντρων της Αιγύπτου δεν μπορούν να βρεθούν στο ίδιο “δημοκρατικό” κίνημα με το αφεντικό τους, τον Σαουΐρις. Αντίθετα, οι ίδιες εργάτριες όταν παίρνουν την πρωτοβουλία για αγώνες για τα δικαιώματά τους μπορούν να αποτελέσουν το κέντρο για να εκφραστούν τα αιτήματα και του γυναικείου κινήματος και των Χριστιανών και έτσι να γίνουν περισσότερα βήματα προς τη δημοκρατία, την ώρα που ανοίγει ο δρόμος για συνολική σύγκρουση με το σύστημα. Η Αίγυπτος χρειάζεται μια “δεύτερη επανάσταση” που θα ολοκληρώσει την πρώτη, αλλά αυτή δεν θα είναι η σύγκρουση με την Αδελφότητα, αλλά η σύγκρουση με τον καπιταλισμό.

1. Τα στοιχεία πρέπει να διαβάζονται με την επιφύλαξη ότι σε πολλά σημεία πραγματοποιήθηκε νοθεία υπέρ του “Ναι”, ιδίως στις περιοχές που η Αδελφότητα είχε ούτως ή άλλως μεγάλη δύναμη. Η νοθεία αυτή βέβαια δεν καθόρισε το τελικό αποτέλεσμα.

2. Αναφέρεται στο κεφάλαιο “Ποιος ηγήθηκε της εξέγερσης του Φλεβάρη”. Στα αγγλικά υπάρχει ονλάιν: tinyurl.com/ajya4lz. Στα ελληνικά το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παρασκήνιο.

3. “Δεν θα περάσει το Σύνταγμά σου”, Ανακοίνωση των Επαναστατών Σοσιαλιστών, 4 Δεκέμβρη 2012 tinyurl.com/bzfyxx6 (στα αγγλικά).

4. “Civil groups' pounce into political space seen as pro-democracy triumph”, Egypt Independent, 29 Νοέμβρη 2012, tinyurl.com/ax7txbq. Ο Άκραμ Ισμαήλ έχει δώσει μια αναλυτικότερη συνέντευξη στην εφημερίδα Δρόμος και στον Γιάννη Αλμπάνη: “Καμιά πολιτική δύναμη δεν μπορεί να ελέγξει την Αίγυπτο αυτή τη στιγμή”, 22 Οκτώβρη 2012.