Η συγκρότηση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα δεν ήταν αποτέλεσμα παρθενογένεσης. Η εργατική τάξη δεν ξεπετάχτηκε (ποτέ και πουθενά) έτοιμη, επαναστατημένη και συνειδητή, όπως η Αθηνά από το κεφάλι του Δία. Μία μελέτη του Ν. Ποταμιάνου στον τόμο «Τα Ιστορικά» (τόμος 28ος, τεύχος 55, Δεκέμβριος 2011) έρχεται να μας θυμίσει αυτή την επίκαιρη και πεισματάρικη αλήθεια.
Ο τίτλος της μελέτης είναι “«Ντόπιο πράμα!»: το αίτημα της εθνικής προτίμησης και οι στρατηγικές ελέγχου της αγοράς εργασίας, Αθήνα και Πειραιάς 1890-1922”. Πραγματεύεται την ένταση που υπήρξε στη σχέση των ντόπιων εργατών και των προσφύγων της Ανατολίας στο διαρκές κυνήγι για εύρεση εργασίας. Οι ντόπιοι εργάτες αρχικά οργανώνονταν χωριστά, σε δικά τους σωματεία, και αξίωναν την πρόσληψη εργατών αποκλειστικά από τις δικές τους οργανώσεις. Το αίτημα αυτό παρήγαγε συνδικαλιστική κίνηση, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούσε και αποκλεισμούς (με βάση την εντοπιότητα και την εθνική καταγωγή), οι οποίοι εμπόδιζαν τη συγκρότηση μιας ενιαίας εργατικής τάξης. Ο Ποταμιάνος δίνει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία, περιγράφοντας την «διαλεκτική ανάμεσα στην ταξική συγκρότηση (που εξ ορισμού σήμαινε διεύρυνση της κοινότητας αλληλεγγύης) και στους αποκλεισμούς και παρτικουλαρισμούς» των επιμέρους εργατικών κομματιών. Ο ρόλος της Αριστεράς υπήρξε εν τέλει καταλυτικός για την οικοδόμηση, μέσα από την υπαρκτή συνδικαλιστική κίνηση, μιας νέας εργατικής ταυτότητας που υπερέβαινε τους διαχωρισμούς και αγκάλιαζε το «οικουμενικό πρόταγμα του σοσιαλισμού».
Στο πιο πρόσφατο τεύχος του περιοδικού «Τετράδια Πολιτικού Διαλόγου, Έρευνας και Κριτικής» (Χειμώνας-Άνοιξη 2012), ο Λουκάς Αξελός κάνει μια αναδρομή στην εκδοτική παραγωγή του Αντόνιο Γκράμσι στα ελληνικά. Ο τίτλος του άρθρου του είναι «Ο Γκράμσι και εμείς: Σαράντα χρόνια από την κυκλοφορία των Διανοουμένων». Κομμάτι αυτού του κειμένου παρουσιάστηκε από τον Λουκά Αξελό στην βιβλιοπαρουσίαση των «Θέσεων της Λυών» του Αντόνιο Γκράμσι που έγινε τον Νοέμβρη του 2011 από τις εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο. Στο ίδιο τεύχος, ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη του Μιχάλη Λυμπεράτου στο γνωστό πεδίο της επιστημονικής του ειδίκευσης με τίτλο: «Αριστερά και καμπές της ταξικής πάλης. Το παράδειγμα του ΕΑΜ».
Η επιθεώρηση πολιτισμού «Ένεκεν» (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2011) κυκλοφορεί όπως πάντα με ένα δυνατό πολιτικό τμήμα στις πρώτες της σελίδες. Ο Μπάμπης Κουρουνδής στο κείμενό του “Ιστορικές διαδρομές της Αριστεράς στον «σύντομο 20ό αιώνα»” επιχειρεί να εντοπίσει τα κρίσιμα ιστορικά σταυροδρόμια που εξηγούν τις εναλλακτικές πολιτικές στρατηγικές των διαφορετικών κομματιών της Αριστεράς. Ο Νίκος Λούντος στο κείμενο με τίτλο «Τραπεζίτες και Κρίση» παρουσιάζει, με αφορμή την έκθεση του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας στο Μουσείο Μπενάκη, τους ακατάλυτους δεσμούς του ελληνικού κράτους με το τραπεζικό κεφάλαιο. Ο Σωτήρης Κοντογιάννης στο κείμενο «Κρίση και εργατικός έλεγχος» επεκτείνει προβληματισμούς που έχουν αναπτυχθεί στις στήλες του περιοδικού Σοσιαλισμός Από τα Κάτω πάνω στο ζήτημα του εργατικού ελέγχου. Τέλος ο Βασίλης Τσιγαρίδας παρουσιάζει στο τμήμα των βιβλιοκριτικών το βιβλίο του Κρις Χάρμαν «Αργεντινή 2001: από την κρίση στην εξέγερση».
Το εξώφυλλο του «Ένεκεν» διακοσμείται από ένα ποίημα του Ρώσου φουτουριστή ποιητή Βελιμίρ Χλέμπνικωφ: «Οι οικιακοί νόμοι ας αντικατασταθούν/ Από τις εξισώσεις του πεπρωμένου./ Το περσικό χαλί των ονομάτων των κρατών/ Ας αντικατασταθεί από την ακτίνα της ανθρωπότητας./… Η ζωντανή δύναμη των επιχειρήσεων/ Διατίθεται στον ειρηνικό εργατικό στρατό».