Σήμερα, μια συζήτηση για το πώς μπορεί να είναι η μελλοντική κοινωνία την οποία θέλουμε να χτίσουμε ξεκινάει από καινούργιες αφετηρίες, με διπλή έννοια. Από τη μια μεριά χρειάζεται να ξεπλύνουμε τον κομμουνισμό απο τη λάσπη που έχει συσσωρεύσει πάνω του το σταλινικό καθεστώς που υπήρξε επί 60 ολόκληρα χρόνια και κατέρρευσε.

Το δεύτερο και κυριότερο στοιχείο είναι ότι βρισκόμαστε στη μεγαλύτερη κρίση του καπιταλισμού και επομένως εκατομμύρια άνθρωποι αναζητούν τις εναλλακτικές λύσεις απέναντι στον καπιταλισμό σαν σύστημα. Η αναζήτηση όλων αυτών των εκατομμυρίων ανθρώπων που υποφέρουν σήμερα από την κρίση του καπιταλισμού είναι η δύναμη που έχει τη δυνατότητα να ξεπλύνει τον κομμουνισμό από τη λάσπη που συσσωρεύτηκε όλα τα προηγούμενα χρόνια.

Ο Τρότσκι στο «Λογοτεχνία και Επανάσταση», ασχολείται με μια προσπάθεια να δώσει την εικόνα του πώς θα είναι αυτή η μελλοντική κοινωνία. Καταλήγει ως εξής: «Οι άνθρωποι σε μια κομμουνιστική κοινωνία θα γίνουν απειρα πιο δυνατοί, πιο σοφοί και πιο οξυδερκείς. Το σώμα τους θα αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη αρμονία, οι κινήσεις θα γίνουν πιο ρυθμικές, οι φωνές τους θα αποκτήσουν μουσικότητα. Οι μορφές της ζωής θα γίνουν πολύ πιο δυναμικά δραματικές. Ο μέσος ανθρώπινος τύπος θα ανέβει στα ύψη ενός Αριστοτέλη, ενός Γκέτε ή ενός Μαρξ. Και πάνω σε αυτήν την οροσειρά, νέες κορυφές θα ανυψωθούν.» Αυτός είναι ένας όμορφος τρόπος για να ξεκινήσουμε αυτή τη συζήτηση, ένας τρόπος για να θυμηθούμε ότι το όραμα μιας κομμουνιστικής κοινωνίας δεν έχει τίποτα να κάνει με τα κλισέ ότι μια τέτοια κοινωνία είναι καταδικασμένη στην ομοιομορφία, την ισοπέδωση, την καταστολή, την καταπίεση, το «δουλεύετε και μη μιλάτε».

Χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε δύο ζητήματα. Πώς θα είναι αυτή η κοινωνία για την οποία παλεύουμε και με ποιον τρόπο θα φτάσουμε εκεί. Σε αντίθεση με τη συνηθισμένη μεθοδολογία δεν ξεκινάμε από την περιγραφή του οράματος, ξεκινάμε από την αντιμετώπιση του δεύτερου ερωτήματος για το πώς θα φτάσουμε σε μια νέα κοινωνία. Ακριβώς γιατί δεν θεωρούμε ότι είναι μια ουτοπία την οποία θαυμάζουμε και θα την επιβάλουμε πάνω στους ανθρώπους.

Αντίθετα, θεωρούμε ότι αυτή η κοινωνία για την οποία παλεύουμε είναι η κατάληξη μιας ζωντανής πορείας που την δίνουνε σαν μάχη, βήμα το βήμα, οι ζωντανοί άνθρωποι της εργατικής τάξης, έτσι όπως αυτή υπάρχει σήμερα, έτσι όπως ζούνε σήμερα, με όλα τους τα προβλήματα, με όλες τις ατέλειες, με όλες τις καμπούρες που κουβαλάνε στο σήμερα μέσα στο οποίο μεγαλώσανε. Δεν υπάρχει άλλος φορέας, άλλος δρόμος, άλλη προοπτική έξω από το ότι αυτή η εργατική τάξη που έχει παραμορφωθεί φριχτά από το σύστημα μέσα στο οποίο ζει, θα καταφέρει να το ανατρέψει, να φέρει μια νέα κοινωνία, να αλλάξει τον ίδιο της τον εαυτό.

Αρα, ξεκινάμε από αυτό το δεύτερο σκέλος, αυτό το ερώτημα για το πώς θα φτάσουμε εκεί.

Γιατί με επανάσταση

Ο ρόλος της σοσιαλιστικής επανάστασης για να φτάσουμε σε μια κομμουνιστική κοινωνία είναι καίριος. Η στρατηγική της σοσιαλιστικής επανάστασης είναι το θεμέλιο της μετάβασης. Πρέπει να ’μαστε ξεκάθαροι ότι η κοινωνία αλλάζει με επαναστάσεις. Θα χρειαστεί να περάσουμε μέσα από επανάσταση για να φτάσουμε στην μελλοντική κοινωνία. Δεν υπάρχει κάποια διαδικασία η οποία να παρακάμψει την επανάσταση και σ’ αυτή την επανάσταση μέσα, σ’ αυτή τη διαδικασία μέσα, ο στόχος θα πρέπει να είναι η κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη.

Αυτό εννοούμε με σοσιαλιστική επανάσταση, αυτά τα δύο σκέλη: πρώτον, ότι οι ίδιες οι κοινωνικές διαδικασίες κορυφώνονται, η κρίση του σημερινού συστήματος κορυφώνεται προς αυτήν την κατεύθυνση. Ετσι έχει γίνει ιστορικά, οι διαπιστώσεις που έκανε ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο είναι επίκαιρες και σήμερα. Η κοινωνία ιστορικά αλλάζει με επαναστάσεις και άρα με το βλέμμα σε μια μελλοντική κομμουνιστική κοινωνία σκεφτόμαστε ότι για να φτάσουμε εκεί θα περάσουμε από μια διαδικασία που λέγεται επανάσταση και μέσα στη διαδικασία αυτή, χρειάζεται να έχουμε μια στρατηγική που λέγεται σοσιαλιστική και έχει ως στόχο την κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη.

Αυτό το χρωστάμε στον Λένιν που το ξεκαθάρισε μέσα στη φωτιά της ρώσικης επανάστασης με το περίφημο βιβλίο του, «Κράτος κι Επανάσταση». Η ουσία αυτής της τοποθέτησης βρίσκεται στο γεγονός ότι δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τον καπιταλισμό σαν σύστημα με μια διαδικασία ανατροπής κομματάκι-κομματάκι, νησίδα τη νησίδα. Η στρατηγική του Λένιν παίρνει σαν αφετηρία ότι η εργατική τάξη χρειάζεται να συγκεντρώσει τις δυνάμεις της, όχι να τις διασπείρει σε πολλές επιμέρους νησίδες αλλά να μπορέσει να εμφανίσει συγκεντροποιημένη τη δύναμή της για να ανατρέψει τη συγκεντροποιημένη δύναμη που υπάρχει από την άλλη μεριά που είναι το κράτος. Αν δεν υπάρξει αυτή η ανατροπή, αν μια επαναστατική διαδικασία δεν φτάσει στο σημείο όπου η εργατική τάξη καταφέρνει να συγκεντρώσει τις δυνάμεις της για να ανατρέψει τη συγκεντροποιημένη δύναμη του κεφάλαιου που είναι το κράτος, δημιουργούνται χιλιάδες προβλήματα.

Εδώ, χρειάζεται να σταθούμε στο ερώτημα: σημερα εξακολουθεί να ισχύει αυτή η ανάλυση; Σήμερα το κράτος εξακολουθεί να είναι η συγκεντροποιημένη δύναμη του κεφάλαιου την οποία πρέπει να την ανατρέψουμε σε μια σοσιαλιστική επανάσταση και να οδηγήσουμε την εργατική τάξη στην εξουσία; Ή μήπως το κράτος έχει εξασθενήσει λόγω των αλλαγών μέσα στον καπιταλισμό, διότι ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης; Αυτά τα ακούμε από πολλές μεριές, από τους Ανδριανόπουλους, τους γκουρού του νεοφιλελευθερισμού, που λένε ότι το εθνικό κράτος είναι ξεπερασμένο, δεν παίζει πλέον ρόλο, μέχρι τους γκουρού της Αυτονομίας, τον Νέγκρι, που λέει το ίδιο πράγμα με διαφορετικό ένδυμα, ότι πλέον δεν βρίσκεται εκεί η δύναμη, βρίσκεται στα δίκτυα του κεφάλαιου τα οποία είναι διάχυτα μέσα στην παγκόσμια αυτοκρατορία.

Ασφαλώς και λειτουργεί το κράτος σαν η συγκέντρωση της πολιτικής δύναμης του κεφάλαιου που την έχει ανάγκη όσες αλλαγές και να έχουν γίνει στο σύστημα μέσα στις δεκαετίες που έχουν μεσολαβήσει από το «Κράτος κι Επανάσταση» του Λένιν. Κοιτάξτε τι συμβαίνει μέσα στην κρίση σήμερα. Σε ποιον καταφεύγουν οι τράπεζες; Κινδύνεψε να καταρρεύσει το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα, το 2008. Και κινδυνεύει ξανά μέσα από την κρίση αυτές τις μέρες, με την ελληνική τραγωδία να έχει γίνει ευρωπαϊκή τραγωδία. Τρέχει ο Τρισέ, η Μέρκελ και ο Ομπάμα για να σώσουνε το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα από μια δεύτερη κατάρρευση τύπου Λήμαν Μπράδερς του 2008. Πού καταφεύγουνε για να κάνουν αυτήν τη διάσωση; Στο κράτος. Στο κράτος σαν οικονομική δύναμη, στο κράτος σαν πολιτική δύναμη για να επιβάλει πάνω στην εργατική τάξη ένα πρόγραμμα περικοπών, για να διαθέτει τους πόρους το κράτος να διασώσει την καρδιά ή το νευρικό σύστημα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, που είναι το τραπεζικό σύστημα.

Και βέβαια εκτός από το πού καταφεύγουν οι καπιταλιστές σε περίοδο κρίσης οικονομικής, δεν πρέπει να ξεχνάμε πού καταφεύγουν σε περίοδο κρίσης κοινωνικής και πολιτικής. Εξακολουθεί να είναι η ιστορία σημαδεμένη από τα πραξικοπήματα όταν η κοινωνική κρίση κορυφώνεται. Δεν ξεχνάμε τον Αλιέντε, δεν ξεχνάμε την Χούντα στην Ελλάδα τον Απρίλη του ’67. Τις δικτατορίες που τσακίσανε κινήματα και κοινωνικά πειράματα, δεν τις κάνανε οι τραπεζίτες, δεν τις έκανε η Κόκα-Κόλα. Καμιά εταιρεία δεν διαθέτει το στρατό, την αστυνομία, τους μηχανισμούς με τους οποίους να μπορεί να λύνει τέτοιες κρίσεις προς όφελός της. Εξακολουθεί να είναι το κράτος το κέντρο αυτού του είδους των διαδικασιών. Και επειδή ισχύουν όλα αυτά που είναι θεμελιακά στην αναλυση του Μαρξ και του Λένιν, διατηρούμε αυτά τα συμπεράσματα και λέμε ότι ο δρόμος για να φτάσουμε στη μελλοντική κοινωνία είναι ο δρόμος της σοσιαλιστικής επανάστασης που σημαίνει πολιτική μάχη για την ήττα της εξουσίας των καπιταλιστών και το πέρασμα της εξουσίας στα χέρια των εργατών, την εγκαθίδρυση της εξουσίας που είναι η εργατική δημοκρατία.

Είναι απαραίτητο αυτό το σκέλος της συζήτησης γιατί εμφανίζεται μια ολόκληρη άποψη που λέει το αντίθετο.

Ερχεται ο Μπαντιού, που επιμένει στο όραμα του κομμουνισμού, και λέει ότι αυτά που προηγήθηκαν πρέπει να τα σβήσουμε με ένα σφουγγάρι. Το ίδιο λέει ο Νέγκρι και μια σειρά διανοούμενοι. Αν έρθουμε στην ελληνική συζήτηση, έχουμε πολλούς και διαλεχτούς συντρόφους που έχουν την ίδια αντιμετώπιση, που λένε ότι η Αριστερά πριν από το 1989 ήταν ένας στρατός ο οποίος νικήθηκε. Σήμερα είμαστε τα υπολείμματα αυτού του στρατού που έχει υποστεί αυτήν την μεγάλη ήττα. Αρα μην ψάχνουμε στο παρελθόν, μην ψάχνουμε σε όλες αυτές τις εμπειρίες, ας ψάξουμε στις καινούργιες αναζητήσεις, ας ψάξουμε απ’ την αρχή.

Αυτού του είδους ο προσανατολισμός είναι λάθος. Αν σβήσουμε την προηγούμενη εμπειρία, δεν ενισχύουμε την απο ’δω μεριά, ενισχύουμε την αντίπαλη μεριά. Δεν ωφελεί μια στάση που να λέει, είτε ήσουν με τον Στάλιν ή με το Μάο, είτε με τον Τρότσκι, είτε με τον Τσε Γκεβάρα ή με τους αναρχικούς το ίδιο κάνει. Δεν ωφελεί να πούμε ότι αυτά ήταν ρεύματα της προηγούμενης περιόδου, της μάχης που χάθηκε, τώρα θα βγούνε καινούργια ρεύματα και άρα πάμε για το κάτι νέο. Είναι ριζικά λαθεμένη αυτή η αντιμετώπιση γιατί δεν μπορούμε να βάζουμε τον Τρότσκι στο ίδιο τσουβάλι με το Στάλιν, δεν μπορούμε να βάζουμε την επανάσταση μαζί με την αντεπανάσταση.

Αυτά δεν χρειάζονται για να αναζωπυρώσουμε τις παλιές διαμάχες στο εσωτερικό της Αριστεράς, αλλά γιατί δίνουνε διδάγματα από την ιστορία των επαναστάσεων. Η στρατηγική της σοσιαλιστικής επανάστασης έτσι όπως διατυπώθηκε από τον Λένιν και κέρδισε όλη εκείνη τη γενιά του 1917, και τη Ρόζα και τον Τρότσκι και τον Γκράμσι και τον Λούκατς είναι ένα πολύτιμο κρατούμενο.

«Όλη η εξουσία στα σοβιέτ»

Τι θα γίνει μετά; Τι επιπτώσεις έχει η επιλογή να κρατήσουμε αυτήν την στρατηγική σε σχέση με την κοινωνία που θέλουμε να φέρουμε; Ενα πρώτο στοιχείο που χρειάζεται να κρατήσουμε είναι ότι αυτή η στρατηγική ανοίγει την δυνατότητα στο «Ολη η εξουσία στα σοβιέτ». Αν φτάσουμε σε μια νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση ανοίγει η δυνατότητα ότι υπάρχουν οι θεσμοί της εργατικής δημοκρατίας, υπάρχουν τα εργατικά συμβούλια τα οποία συγκεντρώνουνε όλο τους το δίκτυο σε μια κεντρική εργατική εξουσία που δίνει τη δυνατότητα για έναν συλλογικό και δημοκρατικό προγραμματισμό της οικονομίας.

Αυτό είναι η αφετηρία για το τι μπορούμε να χτίσουμε στη συνέχεια. Αν όντως εφαρμόσουμε τη στρατηγική της σοσιαλιστικής επανάστασης σε μια από τις επαναστάσεις της εποχής μας, αυτό που θα πετύχουμε είναι να φέρουμε στην εξουσία ένα καθεστώς που θα έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Θα έχει τη δυνατότητα να αρχίσει να προγραμματίζει την οικονομία συλλογικά και δημοκρατικά με βάση τις αποφασεις των συνελεύσεων που θα γίνονται μεσα στα μεγάλα εργοστάσια, μέσα στις μεγάλες επιχειρήσεις, μεσα στις μεγάλες εργατογειτονιές. Αυτό είναι το τι σημαίνει νίκη της σοσιαλιστικής επαναστασης, ότι υπάρχει ένα τέτοιο δίκτυο, λειτουργεί σε όλους αυτούς τους χωρους και συγκεντρώνει τις αποφάσεις του έτσι ώστε να μπορεί να καταλήξει ότι χρειαζόμαστε αυτό και όχι εκείνο, οι προτεραιότητές μας είναι αυτές και όχι εκείνες, δηλαδή το συλλογικό δημοκρατικό προγραμματισμό της οικονομίας.

Αρκεί αυτός ο προσδιορισμός; Πολλές φορές στη συζήτηση ανοίγει το θέμα ότι ένας τέτοιος τρόπος να τοποθετούμε το ζήτημα είναι αρκετά γενικός και αφηρημένος. Και αν θέλετε, υπάρχουν και φωνές που λένε ότι είναι εκ γενετής κουσούρι της μαρξιστικής και της λενινιστικής αριστεράς αυτή η απροσδιοριστία. Πράγματι και ο Μαρξ δεν μίλησε πολύ στο να περιγράψει αναλυτικά τη μελλοντική κομμουνιστική κοινωνία. Υπάρχουν κάποια στοιχεία στο πρόγραμμα της Γκότα, αλλά δεν είναι και τόσα πολλά ωστε να προσδιορίσουμε πώς ακριβώς θα λειτουργεί μια μελλοντική κοινωνία. Και στον Λένιν υπάρχουν αυτά τα στοιχεία της απροσδιοριστίας.

Χρειάζεται να είμαστε ξεκάθαροι ότι αυτή η απροσδιοριστία – αν αποδεχθούμε τον όρο – είναι δύναμη, είναι επιλογή. Οφείλεται στο ότι τη διαδικασία δεν θα την καθορίσει το σχέδιο του οποιουδήποτε ουτοπικού. Δεν είμαστε οπαδοί του Φουριέ. Δεν πάμε να φτιάξουμε φαλανστήρια, μοναστήρια και πάσης φύσεως καλογέρους. Πάμε να φτιάξουμε μια κοινωνία την οποία την καθορίζουν οι άνθρωποι που ζουν και δουλεύουνε μέσα σε αυτήν. Και άρα το στοιχείο της απροσδιοριστίας υπάρχει μέσα στον ίδιο τον προσανατολισμό της εργατικής δημοκρατίας. Δεν θα αποφασίσουμε εμείς εδώ και τώρα για το πώς θα λύσουνε τα προβλήματα της μετάβασης στον κομμουνισμό οι άνθρωποι που θα επιχειρήσουν αυτό το πείραμα. Θα το αποφασίσουν οι ίδιοι. Τελεία και παύλα. Ολη η συζήτηση πρέπει να ξεκινάει από αυτή την αφετηρία.

Μετά από αυτό, μπορούμε να δώσουμε επιλογές και κατευθύνσεις σε αυτή τη διαδικασία; Να την προκαθορίσουμε δεν μπορούμε. Είναι ανοιχτή. Θα κριθεί από πολιτικές μάχες και επιλογές που θα κάνουν αυτοί που θα περάσουν αυτή τη διαδικασία. Αυτοί έχουν προτεραιότητα και αυτό είναι βασικό.

Χρειάζεται όμως να δούμε κάποιες βασικές ιδέες.

Διεθνισμός

Ενα βασικό κρατούμενο είναι ότι το τι θα γίνει στη συνέχεια θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τους ρυθμούς με τους οποίους η εργατική επανάσταση θα εξαπλωθεί σε περισσότερες από μία χώρες, το ζήτημα του διεθνισμού. Υπάρχει παγκόσμιος καταμερισμός εργασίας, για το πώς λειτουργεί η παγκόσμια εργατική τάξη, γιατί αυτό είναι που μας ενδιαφέρει, όχι μόνο πώς λειτουργεί ο παγκόσμιος καπιταλισμός, αλλά ότι έχει δημιουργήσει ένα υποκείμενο που είναι η παγκόσμια εργατική τάξη. Και δεν μπορούμε να αποκόψουμε κανένα μέλος αυτής της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Δεν μπορούμε να πούμε ότι τέρμα, θα βάλουμε φραγμούς, τα φτηνά κινέζικα προϊόντα δεν θα υπάρχουν στη δική μας κομμουνιστική κοινωνία, γιατί στηρίζονται στη φτηνή εργασία, στην καταστροφή του περιβάλλοντος, στην έλλειψη συνδικαλισμού και πάει λέγοντας.

Αυτά είναι ζητήματα τα οποία πρέπει να τα δούμε από τη σκοπιά του διεθνισμού. Το πόσο γρήγορα θα εξαπλωθεί η επανάσταση σε περισσότερες από μία χώρες, θα ανοίξει δυνατότητες για την εργατική τάξη να δώσει απαντήσεις οι οποίες να είναι συνεπείς με όλον αυτόν τον προσανατολισμό. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δηλαδή ότι η απάντηση στις δυσκολίες θα πρέπει να αναζητηθεί στην εξάπλωση της επανάστασης και στο διεθνισμό, ασφαλώς θα πρέπει να απαντήσουμε στα ερωτήματα ότι η επανάσταση δεν θα γίνει ταυτόχρονα σε όλον τον κόσμο. Θα νικήσει σε κάποιες χώρες και αυτές είναι η αφετηρία μας. Σε αυτές τις χώρες θα έχουμε να υπερασπίσουμε την εργατική εξουσία και άρα αυτό θα απαιτήσει μια σειρά από μέτρα τα οποία θα αποτελούν το πρόγραμμα της μετάβασης προς την κομμουνιστική κοινωνία.

Εχουμε ανάγκη λοιπόν από ένα εθνικό πρόγραμμα μετάβασης προς αυτήν την κατεύθυνση. Χρειάζεται η εργατική εξουσία να μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα άμα πάρετε την εξουσία στην Ελλάδα τι είναι τα βήματα τα οποία θα κάνετε το επόμενο διάστημα.

Κριτήριο για την απάντηση είναι το γεγονός ότι στηριζόμαστε στην εργατική τάξη, η εργατική τάξη είναι το υποκείμενο και άρα τα οποιαδήποτε μέτρα μιας κυβέρνησης των εργατών, της εργατικής εξουσίας, έχουν σαν προσανατολισμό την ενίσχυση της ίδιας της εργατικής τάξης. Το ζήτημα του αν έχουν δουλειά όλοι είναι πρωταρχικό. Μπορεί να είναι πιο ανταγωνιστικό για την οικονομία το να είναι κάποιοι άνεργοι. Αλλά για τη δύναμη της εργατικής τάξης δεν χωράνε τέτοιου είδους κριτήρια. Είναι απαραίτητο να έχουν δουλειά όλοι. Αρα το θέμα «δουλειά για όλους» το να μπορούν όλα τα μέλη της εργατικής τάξης σε μία χώρα να βρουνε δουλειά, να επιβιώσουν, να έχουν το μεροκάματο είναι βασικό κριτήριο.

Αυτό το κριτήριο επιβεβαιώνεται και από τις ιστορικές εμπειρίες. Αυτή ήταν η μάχη της Αριστερής Αντιπολίτευσης στη Ρωσία τον καιρό του Στάλιν, δηλαδή αν θα πάρουν προτεραιότητα τα πεντάχρονα πλάνα οικοδόμησης βαριάς βιομηχανίας ή θα πάρει προτεραιότητα η ενίσχυση της εργατικής τάξης, να ξαναχτιστεί η δύναμή της στις συνθήκες εκείνης της εποχής. Τα ίδια ζητήματα θα χρειαστεί να απαντήσουμε και σήμερα. Δυναμώνουμε την εργατική τάξη αριθμητικά, πολιτικά, οικονομικά για να μπορεί να δώσει τις μάχες; Δεν θα τις δώσει κανένας άλλος για λογαριασμό της. Ή είναι ο πρωταγωνιστής, είναι το υποκείμενο και άρα η κυβέρνηση της εργατικής εξουσίας την αντιμετωπίζει σαν τέτοια και προσπαθεί να την ενισχύει με κάθε τρόπο ή διαφορετικά δεν υπάρχει υποκατάστατο για αυτού του είδους το πρόβλημα.

Ενίσχυση οικονομική, ενίσχυση κοινωνική, ενίσχυση πολιτική, εργατική δημοκρατία, εργατικός έλεγχος στα βασικά κομμάτια της οικονομίας. Μέσα σε μια χώρα που έχουν πάρει την εξουσία οι εργάτες μπορεί να μην είναι εφικτό να υπάρχει εργατικός έλεγχος στα πάντα, γιατί δεν είναι μικρογραφία της παγκόσμιας οικονομίας καμιά χώρα. Δεν είναι βολονταριστικό το ζήτημα, αλλά υπάρχουν οι δυνατότητες σε βασικούς κλάδους στην κάθε χώρα να υπάρχει εργατικός έλεγχος. Αυτό το υπερασπίζουμε, αυτό δίνουμε μάχη για να υπάρχει.

Στο βαθμό που μια τέτοιου είδους προσέγγιση προχωράει σε μία ή σε περισσότερες χώρες ανοίγουν δυνατότητες για να προχωρήσουμε παραπέρα. Το πρόγραμμα της μετάβασης προς την κομμουνιστική κοινωνία έχει τη δυνατότητα να εξελίσσεται και να διευρύνεται. Πώς; Με μια πολύ βασική αρχή. Μετατρέπουμε εμπορεύματα σε δημόσια αγαθά. Μια μάχη που την έχουμε ξεκινημένη από τώρα που ζούμε μέσα στον καπιταλισμό. Εχουμε σύνθημα η παιδεία δεν είναι για πούλημα, η υγεία δεν μπορεί να είναι με κριτήριο το κέρδος.

Δημόσια αγαθά

Αυτά τα οποία διεκδικούμε τώρα, στην μετάβαση διεκδικούμε να τα υλοποιήσουμε. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει δωρεάν κατοικία για όλους. Η κατοικία είναι το κατεξοχήν δημόσιο αγαθό. Δεν μπορούμε να έχουμε μια εργατική τάξη που να κοιμάται στην πυλωτή της Εμπορικής Τράπεζας στη Σταδίου. Δεν μπορούμε να έχουμε μια εργατική τάξη η οποία να είναι στην εξουσία και να πειραματίζεται πώς θα φτάσει στην κομμουνιστική κοινωνία και, στο βαθμό που προχωράει αυτή η μετάβαση, η κατοικία να μην είναι δημόσιο αγαθό. Αρα, δωρεάν σπίτια για όλους, δωρεάν παιδεία και υγεία για όλους.

Στην πορεία, διευρύνουμε τον κύκλο των αγαθών που μετατρέπονται σε δημόσια αγαθά: διατροφή για όλους. Αρχίζοντας από κατηγορίες του πληθυσμού. Κάθε συνταξιούχος να μπορεί να πηγαίνει σε οποιοδήποτε σούπερ-μάρκετ, να παίρνει ό,τι θέλει, να γεμίζει το καλάθι του και να μην πληρώνει στο ταμείο της εξόδου. Αυτό σημαίνει διατροφή που είναι δημόσιο αγαθό. Και στην πορεία διεύρυνση αυτού του δημόσιου αγαθού: όχι μόνο οι συνταξιούχοι αλλά και τα παιδιά και όταν φτάσουμε σε μεγαλύτερες δυνατότητες, ολόκληρη η εργατική οικογένεια, ή ο κάθε εργάτης που μπορεί να ζει μόνος του γιατί αυτή είναι η επιλογή του. Και ούτω καθεξής: δωρεάν ένδυση, δεν μπορεί οι εργάτες στην εξουσία να κυκλοφορούν γυμνοί – εκτός αν είναι επιλογή τους. Να μπορούν να μπούνε τα νέα παιδιά στο οποιοδήποτε μαγαζί και να διαλέξουν τι θα φορέσουν και να μην χρειαστεί να πληρώσουν στο ταμείο. Αυτά είναι βήματα προς μια κομμουνιστική κοινωνία και ασφαλώς θα υπάρξουν δυσκολίες και ασφαλώς θα χρειαστεί να βάλουμε και σειρά προτεραιότητας.

Θα λύσουμε και αυτα τα προβλήματα με συλλογικό και δημοκρατικό τρόπο. Δεν είναι ανυπερβλητα. Δεν εχουμε αναγκη τους μυστηριώδεις μηχανισμούς της αγοράς για να λύνουμε τέτοιου είδους προβλήματα. Είναι πάρα πολύ απλό. Υπήρξαν κοινωνίες που διαχειρίστηκαν δημόσια αγαθά με κοινοκτημοσύνη, κι έτσι δεν χρειάζεται να φτάσουμε στο μέλλον για να δούμε αν μπορεί να γίνει. Σε κάθε χωριό υπήρχε μια δεξαμενή όπου το νερό ήταν κοινό αγαθό. Οποιος είχε ανάγκη από νερό πήγαινε. Αυτό που χρειαζόταν ήταν να το κουβαλήσει, από την πηγή μέχρι το σπίτι του. Το ίδιο θα συμβαίνει πηγαίνοντας προς την κομμουνιστική κοινωνία. Θα υπάρχει μια μεγάλη δεξαμενή με τα δημόσια αγαθά και θα μπορεί ο καθένας να παίρνει αυτό που έχει ανάγκη.

Δεν φοβόμαστε ότι θα γίνονται καταχρήσεις, δεν φοβόμαστε ότι η ανθρώπινη φύση είναι άπληστη. Οτι ξαφνικά, άμα πούμε ότι ο κάθε συνταξιούχος μπορεί να πάει στο σουπερ-μάρκετ, αυτό που θα γίνει είναι ότι ολες οι γιαγιάδες θα πάνε να πάρουν καφάσια με σαμπάνιες για να τα έχουν κρυμμένα στο σπίτι τους. Αυτά είναι γελοιότητες του κάθε Ανδριανόπουλου, του κάθε Μάνου και του κάθε ανόητου τεχνοκράτη που παριστάνει ότι ξέρει πώς δουλεύει η πολύπλοκη κοινωνία και πιστεύει ότι αν δεν υπάρχει η αγορά η κοινωνία θα καταρρεύσει.

Καταπίεση και απελευθέρωση

Ολα αυτά είναι οικονομικά βήματα μιας τέτοιας πορείας που θα χρειαστεί να τα κατακτήσουμε με μάχες. Συνδυασμένο με αυτό είναι το ζήτημα ότι η εργατική δημοκρατία δεν είναι μόνο για να μπορούμε να προγραμματίζουμε συλλογικά και να λύνουμε τέτοιου είδους προβλήματα, είναι και για να ξηλώσουμε και όλες τις μορφές καταπίεσης τις οποίες μας έχει κληροδοτήσει η προηγούμενη κοινωνία. Με την εργατική δημοκρατία θα επαναλάβουμε το πανηγύρι των καταπιεσμένων που έγινε μετά τον Οκτώβρη του 1917 στη φυλακή των λαών που ήταν η τσαρική Ρωσία. Δεν θα υπάρχει καταπίεση κανενός για λόγους χρώματος, θρησκείας, εθνικής καταγωγής, φύλου, σεξουαλικών προτιμήσεων. Θα καταργήσουμε όλα αυτά τα οποία ξέρουμε ότι υπάρχουν σήμερα σαν διακρίσεις και διαιωνίζονται γιατί είναι εργαλεία που χρησιμοποιεί το κεφάλαιο στους ανταγωνισμούς του. Διαιωνίζονται όλες οι διακρίσεις που γέννησε η ταξική κοινωνία εδώ και αιώνες. Παραμένουν όλες οι διακρίσεις, καμία από αυτές δεν απαλύνει ο καπιταλισμός, όλες τις οξύνει γιατί του είναι χρήσιμα εργαλεία, επειδή είναι ένα ανταγωνιστικό σύστημα.

Σε μια κοινωνία που πηγαίνει προς τη συλλογική προσπάθεια όλων, αυτά είναι στοιχεία τα οποία θα εξαφανιστούν. Δεν θα υπάρχει αυτός ο ανταγωνισμός και άρα δεν θα υπάρχει ανάγκη να διαιωνίζονται αυτές οι καταστάσεις. Ισα ίσα θα ξηλώσουμε όλα τα εμπόδια τα οποία δημιουργούνται ώστε να πάμε σε μια κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι μπορούν και λειτουργούν ελεύθερα. Αυτό θα γίνει με νομοθετικά διατάγματα, με θετικές διακρίσεις, με καμπάνια κατά του αναλφαβητισμού πάσης φύσεως. Γιατί σήμερα η εργατική τάξη μπορεί να ξέρει και αριθμητική και γραφή και ανάγνωση, αλλά εξακολουθεί να είναι στερημένη πολιτισμικά, εξακολουθεί να είναι αναλφαβητη σε πάρα πολλούς τομείς, του πολιτισμού, της επιστήμης και πάει λέγοντας. Άρα θα υπάρξουν ανάγκες και να καταργήσουμε τα νομοθετικά οπλοστάσια του καπιταλισμού, αλλά και να παρέμβουμε με θετικές διακρίσεις υπέρ των καταπιεσμένων και αυτά είναι κομμάτι του προγράμματος για να πάμε σε μια δημοκρατική κοινωνία, σε μια κομμουνιστική κοινωνία.

Προφανώς, έτσι οι πρωταγωνιστές αυτής της διαδικασίας αλλάζουν και τον εαυτό τους. Δεν προκειται ξαφνικά να υπαρξουν άνθρωποι αντάξιοι αυτού του οράματος, επειδή έτσι θα πει κάποιο διάταγμα. Μέσα στην πάλη για όλες αυτές τις αλλαγές είναι που οι άνθρωποι αλλάζουν. Αν αλλάζουν στη διάρκεια μιας απεργίας, μπορούμε να φανταστούμε ότι θα αλλάξουν πολύ περισσότερο στη διάρκεια μιας τέτοιας μετάβασης, πολύχρονης, κοπιαστικής με τεράστιες μάχες. Με μεγάλες θυσίες που έχουν το χαρακτηριστικό του αγώνα και ο αγώνας είναι που μεταμορφώνει τους ανθρώπους και τους κάνει να φτάσουν εκεί που έλεγε ο Τρότσκι, στο ύψος ενός Γκέτε, ενός Μαρξ και πάνω σε αυτές τις οροσειρές να σηκωθούν ψηλότερες κορφές. Είμαστε σίγουροι ότι η μελλοντική κοινωνία θα έχει πάρα πολλές κορυφές. Γιατί για πρώτη φορά στην ιστορία ο συλλογικός πλούτος, υλικός και πνευματικός, θα μπει στην υπηρεσία της πλειοψηφίας και θα βοηθήσει τον καθένα και την καθεμιά να ξεδιπλώσει όλα τα ταλέντα του.