Όλα όσα απέτυχαν να επιβάλλουν ο Γιαννίτσης, ο Μαγγίνας και η Πετραλιά μαζί - και ακόμα περισσότερα - προσπαθεί να περάσει το νέο ασφαλιστικό του Λοβέρδου. Με δικαιολογία την φριχτή κατάσταση των δημόσιων οικονομικών και την προσφυγή στους μηχανισμούς «στήριξης» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου ετοιμάζεται για μια ληστεία βιβλικών διαστάσεων σε βάρος των εργαζομένων και των συνταξιούχων.

Το νομοσχέδιο προβλέπει για όλους τους συνταξιούχους δυο συντάξεις: μια «βασική» που υπολογίζεται γύρω στα 360 ευρώ και μια «ανταποδοτική» που θα υπολογίζεται με διάφορους συντελεστές από τα «ένσημα» του ασφαλισμένου - από τα χρόνια δουλειάς, τον μισθό και τις εισφορές που έχει καταβάλει. Η βασική σύνταξη θα είναι ουσιαστικά κάτι σαν τα σημερινά επιδόματα φτώχειας - αλλά για την «τρίτη ηλικία» μόνο: τα 360 ευρώ θα τα παίρνουν μόνο όσοι έχουν χαμηλά εισοδήματα, ενώ θα μειώνεται ακόμα και για αυτούς που παίρνουν «μεγάλη» ανταποδοτική σύνταξη. Το νέο ασφαλιστικό προβλέπει ακόμα εξίσωση των ορίων συνταξιοδότησης για τους άντρες και τις γυναίκες, ενώ συζητιέται και η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67 χρόνια. Για χιλιάδες εργαζόμενες και εργαζόμενους, ειδικά στις κακοπληρωμένες, χειρωνακτικές, βαριές και κουραστικές δουλειές, τα μέτρα αυτά θα τους καταδικάσουν απλά σε μια «πρόωρη» σύνταξη πείνας. Όχι ότι τα πράγματα είναι καλύτερα για τους υπόλοιπους: όπως έλεγε ο Γιώργος Ρωμανιάς, ο επιστημονικός συνεργάτης της ΓΣΕΕ, «με το νέο ασφαλιστικό νομοσχέδιο για να μπορέσει κάποιος εργαζόμενος να πάρει σύνταξη στο 70% του μισθού θα πρέπει να δουλέψει 50 χρόνια».1

Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι τα μέτρα αυτά είναι αναγκαία. Το ασφαλιστικό σύστημα, ισχυρίζεται, είναι έτοιμο να καταρρεύσει. Φέτος, μόνο, σύμφωνα με τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις, τα ελλείμματα των ταμείων θα ξεπεράσουν τα 5 δισεκατομμύρια ευρώ. Αν δεν παρθούν άμεσα μέτρα, σε λίγο τα ταμεία δεν θα είναι σε θέση να καταβάλουν τις συντάξεις στους συνταξιούχους. Και στην ίδια φριχτή κατάσταση είναι και τα ταμεία υγείας: ένα από τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα δημόσια νοσοκομεία είναι η άτυπη «στάση πληρωμών» που έχουν, αναγκαστικά, κηρύξει τα ταμεία.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ΤΠΔΥ, το Ταμείο Πρόνοιας Δημοσίων Υπαλλήλων. Αυτή τη στιγμή, σχεδόν 18 χιλιάδες συνταξιούχοι του δημοσίου περιμένουν να εισπράξουν το «εφ' άπαξ» τους - μάταια από ό,τι όλα δείχνουν: το ΤΠΔΥ, με τα σημερινά του έσοδα, είναι σε θέση να ικανοποιεί γύρω στις 600 με 650 αιτήσεις κάθε μήνα. Με απλή αριθμητική, αυτό σημαίνει ότι με τους σημερινούς ρυθμούς θα χρειαστεί περίπου 25 χρόνια για να ικανοποιήσει όλες τις αιτήσεις - χωρίς να υπολογίσουμε φυσικά αυτές που θα έρθουν μέσα σε αυτά τα 25 χρόνια. «Αν δεν βρεθεί λύση, σε λίγο το εφ' άπαξ θα το εισπράττουν οι κληρονόμοι και όχι οι συνταξιούχοι», έλεγε σε μια τηλεοπτική εκπομπή πριν λίγες μέρες ο ίδιος ο διευθυντής του ταμείου.2 Για να ανταποκριθεί στις άμεσες υποχρεώσεις του, το ΤΠΔΥ χρειάζεται επειγόντως μια «ένεση» τουλάχιστον 800 εκατομμυρίων ευρώ. Αλλά τα ταμεία του δημοσίου είναι, ως γνωστόν, εξίσου άδεια με τα ταμεία του ΤΠΔΥ.

Η κυβέρνηση ρίχνει τις ευθύνες για αυτή την κατάσταση σε μια σειρά από παράγοντες: στη γήρανση του πληθυσμού, τις πρόωρες και χαριστικές συντάξεις, την εισφοροδιαφυγή, την παραοικονομία, την κακοδιαχείριση, την σπατάλη. Πολλά από αυτά είναι πραγματικά - και η εισφοροδιαφυγή είναι μεγάλη και η κακοδιαχείριση είναι υπαρκτή και η σπατάλη. Αλλά αυτό που ξεχνάει να πει η κυβέρνηση είναι το ποιός ευθύνεται για αυτή την εισφοροδιαφυγή, την κακοδιαχείριση και την σπατάλη.

Ληστεία

Την εποχή της Χούντας, το ΙΚΑ και τα άλλα ταμεία υποχρεώθηκαν να καταθέτουν τα αποθεματικά τους, τα χρήματα από τις εισφορές των εργαζομένων, στην Τράπεζα της Ελλάδας με «προνομιακό επιτόκιο» 0%! Τα χρήματα που συγκέντρωνε η Τράπεζα με αυτόν τον τρόπο χρηματοδοτούσαν χαμηλότοκα προγράμματα δανειοδότησης της «εγχώριας βιομηχανίας» (τα επιτόκια ήταν από 0-4%) - για την «ανάπτυξη» φυσικά. Με τα φτηνά αυτά δάνεια στήθηκαν σχεδόν όλες οι μικρές ή μεγάλες επιχειρηματικές κομπίνες της εποχής εκείνης.

Με την μεταπολίτευση και την επιστροφή στη δημοκρατία φυσικά όλα αυτά άλλαξαν - αλλά πόσο; Το 1999, μετά τις διάφορες αναθεωρήσεις και κόντρα αναθεωρήσεις, οι νόμοι για τα αποθεματικά των ταμείων προέβλεπαν:

1. Υποχρεωτική τήρηση των διαθεσίμων κεφαλαίων των Ασφαλιστικών Οργανισμών στην Τράπεζα της Ελλάδος, η οποία ενεργεί ως διαχειρίστρια και επενδύει τα διαθέσιμα τους σε τίτλους του Δημοσίου...

2. Δυνατότητα επένδυσης από τους Ασφαλιστικούς, Οργανισμούς ποσοστού 20% των διαθεσίμων τους σε ακίνητα και κινητές αξίες, παράλληλα και ανεξάρτητα από τις επενδύσεις που κάνει η Τράπεζα της Ελλάδος.3

Το μεγαλύτερο μέρος των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων επενδύεται μέχρι και σήμερα με βάση το νόμο, σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου - σε αυτά που η Standard & Poor΄s υποβάθμισε σε επίπεδα «σκουπιδιών» στα τέλη του Απρίλη. Όσο για τα «ακίνητα και τις κινητές αξίες», ο νόμος είναι σαφής στο τι περιλαμβάνουν: «μερίδια Αμοιβαίων Κεφαλαίων... μερίδια Οργανισμών Συλλογικών Επενδύσεων... μετοχές πάσης φύσεως».

Το 2001, η κυβέρνηση του Σημίτη αύξησε το όριο από το 20 στο 23%. Το 2007, η κυβέρνηση του Καραμανλή το αύξησε ξανά. Οι «επενδυτές» έτριβαν τα χέρια τους από χαρά:

«Ζεστό χρήμα» περίπου 1,5 δισ. ευρώ, αναμένεται να κατευθυνθεί στην εγχώρια κεφαλαιαγορά τους επόμενους μήνες, από την αύξηση του ποσοστού που θα μπορούν να επενδύουν τα ασφαλιστικά ταμεία στο Χρηματιστήριο Αθηνών.

Η ισχυρή τονωτική ένεση στο Χ.Α. αναμένεται στις αρχές του καλοκαιριού, οπότε και θα τεθεί σε εφαρμογή το νέο θεσμικό πλαίσιο για τη διαχείριση των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων, τα οποία υπολογίζεται ότι ξεπερνούν τα 29 δισ. ευρώ... Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, η επιτροπή εισηγείται την αύξηση του ποσοστού των κεφαλαίων που θα μπορούν τα ασφαλιστικά ταμεία να επενδύουν σε χρεόγραφα από 23% που ισχύει σήμερα σε 28%...

Τα διοικητικά συμβούλια των ταμείων θα μπορούν πλέον, να προχωρούν στην αγορά μετοχών χωρίς να προηγείται έγκριση από τη σημερινή Επιτροπή Εποπτείας και Ελέγχου των Επενδύσεων των Ασφαλιστικών Οργανισμών, η οποία θα μετονομαστεί σε Επιτροπή Ελέγχου... Για τις επενδύσεις θα αποφασίζουν... τα Διοικητικά Συμβούλια των ταμείων και οι επενδυτικοί σύμβουλοι που θα μπορούν να προσλαμβάνουν...» .4

Η συνέχεια είναι γνωστή. Το «ζεστό χρήμα» έρρευσε άφθονο, με τη βοήθεια και των «επενδυτικών συμβούλων» και των συνεργατών τους αλά «Ακρόπολις Χρηματιστηριακή», όχι μόνο προς το χρηματιστήριο αλλά και προς τα διαβόητα πλέον «δομημένα ομόλογα».

Για να καλύψει τα νόμιμα ή παράνομα ελλείμματα των «προβληματικών» ταμείων, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας προχώρησε στην ενοποίηση των ταμείων. Η κυβέρνηση του Καραμανλή «παρέλαβε» 133 ασφαλιστικά ταμεία και παρέδωσε 13. Σε πολλές περιπτώσεις η ενοποίηση αφορούσε μόνο στους ασφαλισμένους αλλά όχι και στις εισφορές τους. Οι κληρικοί, για παράδειγμα, εντάχθηκαν στο ΤΠΔΥ - αλλά οι εισφορές τους έμειναν στην εκκλησία. Οι δικαστές εντάχθηκαν και αυτοί στο ΤΠΔΥ, χωρίς να πάρει σχεδόν δεκάρα το ταμείο - με δικαστική απόφαση. Με μια άλλη δικαστική αποφαση οι δικαστές χορήγησαν στους εαυτούς τους παχυλά εφάπαξ - και αναδρομικά και στους συναδέλφους τους που είχαν συνταξιοδοτηθεί πρωτύτερα. Τώρα το ΤΠΔΥ είναι σε τραγική κατάσταση και η κυβέρνηση και το ΔΝΤ κόβουν τις συντάξεις.

Το πρόβλημα των ταμείων δεν είναι η «σπατάλη» και η «κακοδιαχείριση» - όπως την εννοούν οι «ειδικοί». Το πρόβλημα είναι ακριβώς το αντίθετο: κάτω από την καθοδήγηση του ίδιου του κράτους, τα ασφαλιστικά ταμεία προσπάθησαν να αξιοποιήσουν τα αποθεματικά τους με πιο «μοντέρνο» τρόπο. Και μοντέρνος τρόπος σήμαινε να τα επενδύσουν στις ευκαιρίες που άνοιγε η παγκόσμια οικονομική φούσκα, στις ίδιες ακριβώς ευκαιρίες που πόνταραν και οι μεγάλες, επιτυχημένες - το φωτεινό παράδειγμα, σύμφωνα με τους γκουρού του νεοφιλελευθερισμού τότε - ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες. Το αποτέλεσμα ήταν ένα μείγμα διαφθοράς και κερδοσκοπίας σαν αυτό που οδήγησε την AIG αλλά και την «Ασπίς Πρόνοια» και τις αδελφές τους στην κατάρρευση.

Το 2005, τα ασφαλιστικά ταμεία κατείχαν το 22% των μετοχών της Εθνικής Τράπεζας (ΕΤΕ). Τότε η μετοχή της ΕΤΕ κυμαινόταν γύρω στα 31 Ευρώ. Σήμερα έχει πέσει κάτω από τα 10. Η ζημιά μετριέται σε δισεκατομμύρια για τα ταμεία. Φταίνε οι «πρόωρες» συντάξεις για αυτό; ?Η μήπως η γήρανση του πληθυσμού;

«Βόμβα στα θεμέλια του ασφαλιστικού»;

Πρώτα απ' όλα δεν υπάρχει μεγαλύτερη αποδοχή αποτυχίας για ένα οικονομικό και κοινωνικό σύστημα από το να θεωρεί τη μακροζωία πρόβλημα. Αλλά η μακροζωία δεν παράγει κέρδη, ούτε μετριέται σε δισεκατομμύρια. Και για τον καπιταλισμό κάθε τι που έχει αξία για εμάς - η αλληλεγγύη, οι ανθρώπινες σχέσεις, ο πολιτισμός - είναι έτσι και αλλιώς πρόβλημα: μόνο αν το καταστρέψει πρώτα μπορεί να έρθει να προσφέρει στη θέση του τα φτηνά του υποκατάστατα - με το αζημίωτο φυσικά. Μόνο ένα χυδαίο σύστημα που ανάγει σε πρότυπό του τα κουστουμαρισμένα παράσιτα του χρηματιστήριου θα μπορούσε να εκστομίσει τέτοια ύβρη.

Είναι αλήθεια ότι το ποσοστό των «ηλικιωμένων» (άνω των 65 ετών) αυξάνει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα - όπως και σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες. Αλλά η αύξηση ούτε τόσο δραματική είναι, ούτε - πολύ περισσότερο - αποτελεί από μόνη της «βόμβα στα θεμέλια του ασφαλιστικού», όπως θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε οι εφημερίδες και τα κανάλια που στηρίζουν τα μέτρα κυβέρνησης, ΔΝΤ, ΕΕ. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, ενός «συμβουλευτικού οργανισμού» της κυβέρνησης (η διοίκηση του ΚΠΟΕ διορίζεται από το υπουργείο Οικονομίας) από το 2015: «το εργατικό δυναμικό της χώρας θα παρουσιάζει συνεχή συρρίκνωση η οποία σταδιακά θα οδηγήσει, έως το 2050, στην εξίσωση του αριθμού των ασφαλισμένων-εργαζομένων με τον αριθμό των συνταξιούχων».5

Οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών αποτελούν σήμερα το 19.2% του πληθυσμού της Ελλάδας. Το 2030 θα έχουν φτάσει, σύμφωνα με τις «μελέτες» στο 26% ενώ το 2050 στο 31%. Όπερ έδει δείξαι, όπως λέγαμε κάποτε στα μαθηματικά. Άρα οι μεταρρυθμίσεις είναι αναγκαίες. Φυσικά πρόκειται για λαθροχειρία.

Η πρώτη αφορά τα ίδια τα νούμερα. Το 26% όσο και το 31.5% αποτελούν απλές αριθμητικές προεκτάσεις των «τάσεων» των τελευταίων χρόνων. Κανένας δεν ξέρει αν οι τάσεις αυτές συνεχιστούν - και πολύ περισσότερο αν θα συνεχιστούν γραμμικά. Αλλά αυτό είναι απλά θεωρητικό ζήτημα. Το πιο βασικό είναι ότι, ακόμα και αν είναι σωστές αυτές οι εικασίες, καμιά κυβέρνηση και καμιά άρχουσα τάξη δεν κάνει σήμερα πολιτική με ορίζοντα τα επόμενα 30 ή 40 χρόνια. Όπως έχει φανεί όλους αυτούς τους μήνες με τα «περίστροφα» που ανεβοκατέβαιναν στο τραπέζι, η κυβέρνηση δεν είναι σε θέση να προβλέψει καν που θα πάνε τα spread των ομολόγων την επόμενη βδομάδα - όχι που θα πάει η αναλογία ασφαλισμένων-συνταξιούχων στα μέσα του αιώνα. Οι αναφορές στο 2030 και το 2050 έχουν έναν και μοναδικό στόχο: να τρομοκρατήσουν τον κόσμο και να βοηθήσουν, με αυτό τον τρόπο, στην επιβολή των μέτρων.

Το δεύτερο αφορά την αξιολόγηση των σημερινών στοιχείων. Για να είναι βιώσιμο το ασφαλιστικό σύστημα, λέει το ΚΠΟΕ, θα πρέπει να αναλογούν περίπου τέσσερις εργαζόμενοι σε κάθε συνταξιούχο. Στην Ελλάδα, γράφουν οι εφημερίδες, η αναλογία αυτή έχει ήδη παραβιαστεί. Σύμφωνα με Τα Νέα:

«Σημαντική είναι και η επιδείνωση της σχέσης ασφαλισμένων προς συνταξιούχους, καθώς, όσον αφορά την κύρια ασφάλιση, για κάθε έναν συνταξιούχο αντιστοιχούν λιγότεροι από δυο ασφαλισμένοι ενώ αναφορικά με την επικουρική η σχέση διαμορφώνεται στο 1:2,7. Συνολικά την τελευταία δεκαετία οι συνταξιούχοι αυξήθηκαν κατά 18% και οι (ασφαλισμένοι) εργαζόμενοι μόνο κατά 8%».6

Η μελέτη του ΚΠΟΕ αναφέρει σαν βασική αιτία της γήρανσης του πληθυσμού την υπογεννητικότητα, που δεν μπόρεσε να αναπληρωθεί από την «τονωτική ένεση» της αθρόας μετανάστευσης γιατί «η μεταναστευτική εργασία δεν αποτελεί πλήρες υποκατάστατο του εγχώριου εργατικού δυναμικού». Γιατί «δεν αποτελεί πλήρες υποκατάστατο» δεν το διευκρινίζει η μελέτη (ή τουλάχιστον οι εφημερίδες που την παρουσίασαν). Αλλά δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί: ο λόγος είναι ο ρατσισμός. Η μεταναστευτική εργασία δεν συμβάλει στα έσοδα των ταμείων όσο θα μπορούσε πολύ απλά γιατί χιλιάδες μετανάστες εργάτες είναι «παράνομοι» - με άλλα λόγια γιατί το ελληνικό κράτος προτιμάει να εξασφαλίζει μαύρη φτηνή εργασία στους εργοδότες παρά να εξασφαλίζει εισφορές για τα ταμεία. Η διαφορά ανάμεσα στο 18% της αύξησης των συνταξιούχων και του 8% της αύξησης των ασφαλισμένων-εργαζόμενων θα ήταν δίχως άλλο πολύ μικρότερη αν είχαν νομιμοποιηθεί όλοι αυτοί οι εργάτες. Και θα ήταν σίγουρα αρνητική αν η οικονομία μπορούσε να απορροφήσει τις εκατοντάδες χιλιάδες των ανέργων. Αλλά αυτά ανήκουν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας για την κυβέρνηση. Το «ρεαλιστικό» είναι να κοπούν οι συντάξεις και να αυξηθούν τα όρια συνταξιοδότησης και να εξισωθούν τα όρια ηλικίας ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες. Να αναγκαστούν οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα, με άλλα λόγια, να δουλεύουν ακόμα περισσότερα χρόνια, δηλαδή, και να παίρνουν - όταν τους έχουν στύψει ολοκληρωτικά τα αφεντικά και αν έχουν καταφέρει να επιβιώσουν μέχρι τότε - μια σύνταξη πείνας.

Γιατί το τελευταίο μεγάλο ψέμα που διαδίδουν αυτή τη στιγμή της επίθεσης η κυβέρνηση και οι φίλοι της είναι ότι οι εργαζόμενοι στην Ελλάδα βγαίνουν μαζικά στην πρόωρη σύνταξη. Η μέση ηλικία συνταξιοδότησης στην Ελλάδα είναι από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη - και αυτό παρά την προκλητική συνταξιοδότηση των αξιωματικών του στρατού στα 48 και το μαζικό κύμα συνταξιοδοτήσεων που έχει πυροδοτήσει ο φόβος των αλλαγών. Λίγες μόνο από τις χώρες της ΕΕ βρίσκονται πάνω από την Ελλάδα - η Ιρλανδία που έχει ήδη χτυπηθεί από ένα αντίστοιχο σκληρό «Πρόγραμμα Σταθεροποίησης», η Λεττονία που έχει δεχτεί και αυτή τη «βοήθεια» του ΔΝΤ, η Ισπανία, μια χώρα όπου η ανεργία βρίσκεται επίσημα στα επίπεδα του 20%. Στην Ελλάδα, οι εργαζόμενοι δουλεύουν περίπου 8 μήνες περισσότερο από τον μέσο εργάτη της Ευρώπης των 27. Αυτό όμως δεν εμποδίζει την κυβέρνηση να ζητάει κατάργηση των «χαριστικών πρόωρων» συνταξιοδοτήσεων και αύξηση στα όρια ηλικίας.

Αντίσταση

Το νομοσχέδιο του Λοβέρδου ούτε θέλει ούτε μπορεί να δώσει λύση στα εκρηκτικά ελλείμματα των ταμείων. Όπως όλο το «Πρόγραμμα Σταθεροποίησης» της κυβέρνησης, το μέλημά του είναι ένα και μόνο ένα: πως θα σωθούν, μέσα στη σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση οι ελληνικές τράπεζες - ο κορμός του ελληνικού καπιταλισμού.

Τα ψέματα για την γήρανση του πληθυσμού, τις παράνομες συνταξιοδοτήσεις ή την κακοδιαχείριση ούτε η ίδια η κυβέρνηση δεν τα πιστεύει. Ο αποδέκτης των επιχειρημάτων αυτών είμαστε εμείς - εμάς προσπαθούν να κοροϊδέψουν ότι οι μεταρρυθμίσεις είναι «αναγκαίες», αλλιώς θα πρέπει να ξεχάσουμε τη σύνταξη.

Η κυβέρνηση έχει κάθε λόγο να φοβάται τις αντιδράσεις. Οι μεταρρυθμίσεις του Γιαννίτση το 2001 σκόνταψαν όταν «συναντήθηκαν» με μια από τις μεγαλύτερες απεργίες των τελευταίων χρόνων - και μια εξίσου μεγάλη απεργιακή διαδήλωση στο κέντρο της Αθήνας. Το ίδιο έγινε και με τις μεταρρυθμίσεις του Μαγγίνα: «πέθαναν» ύστερα από ένα άγριο απεργιακό κύμα που κράτησε πάνω από τρεις μήνες και έκλεισε με την αποπομπή του υπουργού με πρόσχημα, τι ειρωνεία, τον σάλο που είχε ξεσπάσει γιατί ο υπουργός Απασχόλησης είχε «ξεχάσει» να δηλώσει στο ΙΚΑ τους Ινδούς που απασχολούσε στο εξοχικό του. Το ίδιο έγινε και με τις μεταρρυθμίσεις της Πετραλιά που τον διαδέχτηκε. Κόλλησαν στις κοινωνικές αντιδράσεις που ξεσήκωσε η κυβέρνηση του Καραμανλή - αντιδράσεις που κατέληξαν στην εξέγερση του Δεκέμβρη στα τέλη του 2008.

Αν ο Παπανδρέου, ο Παπακωνσταντίνου ή ο Λοβέρδος νομίζουν ότι αυτή τη φορά θα τους προστατέψει από την θύελλα που έρχεται το ΔΝΤ ή η Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι βαθιά νυχτωμένοι. Πολύ βαθιά νυχτωμένοι.

1. «Κάτω τα χέρια από τις συντάξεις», Εργατική Αλληλεγγύη, Νο913.

2. Δήλωση στην τηλεόραση του Σκάι, 24 Μάρτη 2010, www.skai.gr.

3. Γενική Γραμματεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, www.ggka.gr.

4. www.capital.gr, 20 Φεβρουαρίου 2007.

5. Το Βήμα, Πέμπτη 11 Μάρτη 2010.

6. Τα Νεα, 21 Σεπτεμβρίου 2009.