Είναι η πρώτη πλήρης έκδοση στα ελληνικά ενός βιβλίου που στη δεκαετία του 1920 χρησίμευσε ως η πρώτη εισαγωγή στην θεωρία και την πρακτική του μαρξισμού για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Αλλωστε, ο τίτλος του το ξεκαθαρίζει - πρόκειται όντως για «Αλφαβητάρι του Κομμουνισμού». Εχει σημασία να δούμε πως και γιατί γράφτηκε, ποιοι ήταν οι συγγραφείς του και τι σημασία έχει στις μέρες μας.

Οι μπολσεβίκοι οδήγησαν την εργατική τάξη της Ρωσίας στην πρώτη νικηφόρα εργατική επανάσταση τον Οκτώβρη του 1917. Οταν έκαναν αυτό το γιγάντιο βήμα, το «Πρόγραμμά» τους ήταν ακόμα αυτό που είχε υιοθετήσει το Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα Ρωσίας στο Δεύτερο Συνέδριό του το 1903. Ηταν το συνέδριο που έφερε την διάσπαση του κόμματος σε μπολσεβίκους και μενσεβίκους. Η πρώτη τάση κατευθύνθηκε στην επανάσταση. Η δεύτερη κατέληξε να υπερασπίζεται τη διαιώνιση του καπιταλισμού. Το 1903, όμως, το σημείο της ρήξης δεν ήταν το Πρόγραμμα του κόμματος, αλλά το κατασταστικό του, για την ακρίβεια το άρθρο που όριζε ποιος μπορούσε να θεωρείται μέλος.

Ο μπολσεβικισμός του 1917 είχε μεγάλες διαφορές από τον μπολσεβικισμό του 1903, ακόμα και από τον προπολεμικό (πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο) μπολσεβικισμό. Οι «Θέσεις του Απρίλη» για τις οποίες πάλεψε ο Λένιν μόλις επέστρεψε στην επαναστατημένη Ρωσία, συμπυκνώνουν πολλές από αυτές τις αλλαγές: απορρίπτουν τις «νεκρές φόρμουλες» μιας ξεχωριστής αστικοδημοκρατικής επανάστασης. Η εργατική τάξη θα πάρει για λογαριασμό της την εξουσία και θα απελευθερώσει όλους τους καταπιεσμένους. Η Ρώσικη Επανάσταση θα είναι η πρώτη πράξη της παγκόσμιας επανάστασης. Το σύνθημα «Ολη η Εξουσία στα Σοβιέτ», ήταν η έκφραση αυτής της στρατηγικής μετατόπισης. Το «Κράτος κι Επανάσταση» - ένα άλλο βιβλίο του Λένιν - είναι το δεύτερο αγκωνάρι, με το οποίο αποκαθιστά την μαρξιστική διδασκαλία για το κράτος. Το κράτος που θα φτιάξουν οι εργάτες πάνω στα συντρίμια του αστικού κράτους θα είναι ένα «κράτος-κομμούνα» με προορισμό την απονέκρωσή του. Τη βασική εργασία για το βιβλίο την είχε κάνει ο Λένιν το 1916 και το ολοκλήρωσε το 1917. Ομως, οι απόψεις του, όπως έδειξαν κι οι εσωκομματικές συγκρούσεις του 1917, κάθε άλλο παρά «κοινή λογική» θεωρούνταν.

Τον Μάρτη του 1919, το ΣΔΕΚΡ-μπολσεβίκοι πραγματοποίησε το 8ο Συνέδριό του και αποφάσισε την μετονομασία του σε Ρώσικο Κομμουνιστικό Κόμμα (μπ). Μετά από θυελλώδεις συζητήσεις, υιοθετείται και το νέο του Πρόγραμμα (που επίσης δημοσιεύεται ως παράρτημα στο «Αλφαβητάρι»). Λίγους μήνες μετά, δυο νεαρά στελέχη του κόμματος έγραψαν ένα «σχόλιο» πάνω σε αυτό το πρόγραμμα, ένα κείμενο που, από τον πρόλογό τους, θεωρούσαν ότι μπορεί να αποτελέσει «εισαγωγικό εγχειρίδιο κομμουνιστικής γνώσης». Πρόκειται για τους Νικολάι Μπουχάριν και Εβγκένι Πρεομπραζένσκι.

Ο Νικολάι Μπουχάριν ήταν μέλος των μπολσεβίκων από τα μαθητικά του χρόνια. Τρία χρόνια αργότερα ο Λένιν θα τον αποκαλούσε «αγαπημένο παιδί του κόμματος» στη «Διαθήκη» του, ήταν ένα από τα λαμπρότερα θεωρητικά κεφάλια των μπολσεβίκων. Κι ο Πρεομπραζένσκι ήταν μέλος του κόμματος από το 1903 - το 1920 θα εκλεγόταν γραμματέας της ΚΕ (τότε αυτή η θέση δεν είχε τη σημασία που απέκτησε επί Στάλιν - είχε όμως μεγάλη σημασία). Ο Πρεομπραζένσκι θεωρούταν ο πιο ικανός οικονομολόγος του κόμματος. Τα επόμενα χρόνια θα ακολουθούσαν διαφορετικές διαδρομές που στο τέλος θα είχαν την ίδια κατάληξη. Ο μεν Μπουχάριν θα γινόταν το θεωρητικό ρόπαλο του Στάλιν ενάντια στον Τρότσκι και την Αντιπολίτευση. Θα διατύπωνε πρώτος τη θεωρία του «Σοσιαλισμού σε μια χώρα» που ταίριαζε γάντι στις ανάγκες της γραφειοκρατίας. Οταν ο Στάλιν θα άρχιζε να επιβάλλει τα πεντάχρονα πλάνα της εκβιομηχάνισης και της «κολλεκτιβοποίησης» της γης, ο Μπουχάριν κι η πτέρυγά του θα αντιδράσουν δειλά και θα συνθηκολογήσουν οικτρά. Ο Πρεομπραζένσκι, θα ταχθεί με τον Τρότσκι - ήταν ο άνθρωπος που ανέπτυξε πολλές πλευρές του οικονομικού προγράμματος της Αντιπολίτευσης. Εξορίστηκε, αλλά στα τέλη του 1928 συνθηκολόγησε με τον Στάλιν. Και οι δυο θα εκτελεστούν στα τέλη της δεκαετίας του ΄30, στις «Δίκες της Μόσχας» και στο λουτρό αίματος στο οποίο εξαφάνισε ο Στάλιν όλους τους παλιούς μπολσεβίκους.

Οταν, όμως, έγραφαν το «Αλφαβητάρι» όλα αυτά ήταν πολύ μακριά. Ο Μπουχάριν και ο Πρεομπραζένσκι ανήκαν στην τάση των «αριστερών κομμουνιστών», που ένα χρόνο πριν είχε διαφωνήσει βίαια με τον Λένιν (και τον Τρότσκι) για το ζήτημα της ειρήνης του Μπρεστ-Λιτόφσκ. Το «Αλφαβητάρι» είναι όντως, λοιπόν, μια εκλαϊκευτική παρουσίαση του Προγράμματος των μπολσεβίκων, μια «σύνοψη» όλων των θεωρητικών επεξεργασιών και ρήξεων που είχαν κάνει οι επαναστάτες τα προηγούμενα χρόνια. Ταυτόχρονα, το «Αλφαβητάρι» παραμένει η εκδοχή των Μπουχάριν-Πρεομπραζένσκι για αυτή την πορεία. Το «Αλφαβητάρι» παραμένει σε πολλά σημεία, ιδιαίτερα στο «Πρώτο Μέρος» του, το θεωρητικό - γραμμένο από τον Μπουχάριν - ένα «αριστερό-κομμουνιστικό» κείμενο. Αυτή η επισήμανση σημαίνει ούτε ότι είναι άχρηστο, ούτε πολύ περισσότερο ότι είναι «ύποπτο». Απλά, σημαίνει ότι αυτό το κείμενο πρέπει να διαβαστεί στο ιστορικό του πλαίσιο - τις συνθήκες της ρώσικης επανάστασης, και τις ιδεολογικές απόψεις των συγγραφέων συγκεκριμένα και των μπολσεβίκων γενικότερα εκείνη την περίοδο.

Ο πρόλογος του Δημήτρη Γκόβα λίγα κάνει για να βοηθήσει τον σημερινό αναγνώστη σε αυτήν την προσπάθεια. Οταν ανοίγει πολιτικά-ιστορικά ζήτηματα, ούτε οι αναφορές του είναι σαφείς ούτε η θέση του διακριτή. Αναφέρεται για παράδειγμα στην ανεπάρκεια απόψεων που μιλάνε για μια «χρυσή περίοδο» της Οκτωβριανής Επανάστασης και μετά κατακευραυνώνουν τον Στάλιν, με τη δεκαετία που μεσολαβεί να μένει μυστηριωδώς «κενή». Ποιες είναι αυτές οι απόψεις; Ποιοι τις διατυπώνουν; Στη μαρξιστική παράδοση υπάρχουν ερμηνείες για το πως χάθηκε η ρώσικη επανάσταση. Η κορυφαία είναι αυτή του Τρότσκι. Πάνω της πατάνε όλες οι μετέπειτα σοβαρές προσπάθειες, κυρίως αυτή που υιοθετεί ετούτο το περιοδικό, η θεωρία του Κλιφ για τον κρατικό καπιταλισμό. Η δεκαετία του ΄20 αποτελεί βασικό πεδίο προβληματισμού.

Όμως, ο πρόλογος γίνεται ακόμα πιο αδύνατος όταν προσπαθεί να επισημάνει τι συνέβη μετά την επικράτηση του Στάλιν. Ναι, επιβλήθηκε η σιωπή στο κόμμα, πράγματι γιγαντώθηκε η διαφθορά, και πάλι πράγματι επί Στάλιν «εξοντώθηκε» (γιατί στη παθητική φωνή;) βαθμιαία η ιστορική ηγεσία. Ομως, έγιναν και πολλά περισσότερα. Την δεκαετία του ΄30 ανατράπηκαν όλες οι κατακτήσεις του Οκτώβρη, έγινε μια κοινωνική αντεπανάσταση στη Ρωσία.

Είναι καιρός η αντικαπιταλιστική αριστερά να μιλήσει στα σοβαρά για εκείνη την περίοδο. Τώρα που ο σοσιαλισμός γίνεται πιο επίκαιρος από ποτέ. Το «Αλφαβητάρι» είναι ένα χρήσιμο ντοκουμέντο σε αυτή την συζήτηση. Για περισσότερα, διαβάστε την βιογραφία του Τρότσκι από τον Κλιφ.