H κυκλοφoρία στα ελληνικά του δεύτερου τόμου της πολιτικής βιογραφίας του Λέον Τρότσκι, γραμμένης από τον Τόνι Κλιφ, δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο επίκαιρη. Σε μια εποχή που εκατομμύρια εργάτες και νεολαίοι σε όλο τον κόσμο αναζητούν εναλλακτική λύση απέναντι στην κρίση του συστήματος, το να ξαναθυμηθούμε την εποχή που η εργατική τάξη διεθνώς διεκδικούσε να πάρει την παραγωγή και τη ζωή της στα χέρια της δεν συνιστά ιστορική αναπόληση, αλλά πολιτικό καθήκον της περιόδου. Ο τόμος αυτός καλύπτει την περίοδο από τη νίκη της Ρώσικης Επανάστασης τον Οκτώβρη του 1917 μέχρι τα μέσα του 1923, κατά το μεγαλύτερο μέρος της οποίας, σύμφωνα με την έκφραση του Ράντεκ, ο Τρότσκι άφησε – ευτυχώς όχι τελείως – την «πένα» της συγγραφής και την αντικατέστησε με το επαναστατικό «ξίφος» του Κόκκινου Στρατού.

Ως πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης, ο Τρότσκι είχε καταφέρει μαζί με τον Λένιν να οργανώσει την κατάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ τον Οκτώβρη του 1917. Η πρώτη θέση που ανέλαβε μετεπαναστατικά ήταν αυτή του Επιτρόπου Εξωτερικών υποθέσεων, όπου αντιμετώπισε το δύσκολο καθήκον της σύναψης ειρήνης με τη Γερμανία, μετά από θυελλώδεις αντιπαραθέσεις τόσο στα Σοβιέτ, όσο και στο ίδιο το μπολσεβίκικο κόμμα.

Το επόμενο έργο που ανέλαβε ο Τρότσκι, η οργάνωση και καθοδήγηση του Κόκκινου Στρατού, ήταν πραγματικά ένας άθλος. Σχεδόν από το μηδέν, κατάφερε να δημιουργήσει ένα μάχιμο στρατό που έφτασε τα 5 εκατομμύρια άνδρες και, πολεμώντας σε μέτωπα με συνολική περίμετρο 8.000 χιλιομέτρων, κατατρόπωσε όχι μόνο τις ντόπιες αντεπαναστατικές στρατιές των «Λευκών» αλλά και των 14 ξένων στρατών που στάλθηκαν από τους ιμπεριαλιστές για να καταπνίξουν την επανάσταση. Ο Τρότσκι οδήγησε τον Κόκκινο Στρατό στη νίκη ταξιδεύοντας στα μέτωπα του πολέμου με ένα τρένο, με το οποίο έκανε τα πάντα: από το να λύνει επί τόπου επείγοντα προβλήματα, μέχρι να κάνει εκκλήσεις, να εφοδιάζει, να επιβραβεύει και να τιμωρεί. Ένα μεγάλο τμήμα του βιβλίου αφιερώνεται σε αυτή τη θρυλική περίοδο, παρέχοντάς μας ταυτόχρονα μια πολύτιμη εικόνα για την ουσιαστικά «άγνωστη» ιστορία του εμφυλίου πολέμου.

Ο Τόνι Κλιφ μας θυμίζει το γνωστό απόφθεγμα του Κλαούζεβιτς ότι «ο πόλεμος αποτελεί συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα» και επισημαίνει ότι ο Τρότσκι αντιμετώπισε τον εμφύλιο πόλεμο ως αναπόσπαστο κομμάτι της επανάστασης, ως προέκταση και αποκορύφωση της ταξικής πάλης. Στις σελίδες του βιβλίου, υπάρχει η περιγραφή μιας συνάντησης με λιποτάκτες από τον ίδιο τον Τρότσκι: “Σκαρφάλωσα σ’ ένα τραπέζι στην αυλή και τους μίλησα περίπου μιάμισι ώρα… Προσπάθησα να τονώσω την αυτοεκτίμησή τους και στο τέλος τους ζήτησα να σηκώσουν το χέρι τους ως ένδειξη πίστης στην επανάσταση. Οι νέες ιδέες τους επηρέαζαν μπροστά στα μάτια μου… Αργότερα πληροφορήθηκα – με κάποια περηφάνεια – ότι ο καλύτερος τρόπος εκπαίδευσής τους ήταν να τους ρωτήσουν «Τι υποσχέθηκες στο σύντροφο Τρότσκι;»” (σελ. 91).

Ο Τρότσκι πίστευε ότι είχε μεγάλη σημασία οι στρατιώτες του Κόκκινου στρατού να ξέρουν γιατί πολεμούν και να πιστεύουν στην υπόθεση του σοσιαλισμού, γι’ αυτό και εξασφάλισε έναν εργατικό και κομμουνιστικό πυρήνα που έπαιζε αποφασιστικό ρόλο τόσο στην εμψύχωση, όσο και στην επαναστατική κατήχηση των περισσότερων μαχητών, που προέρχονταν από χωριά. Οι επιστρατευμένοι αγρότες στήριζαν τους μπολσεβίκους ενάντια στους νοσταλγούς του τσαρισμού και τους γαιοκτήμονες, δυσανασχετούσαν όμως με την αναγκαστική επίταξη του σιταριού για τις ανάγκες του πολέμου. Χρειαζόταν υπομονετική εξήγηση και συζήτηση για να κερδηθούν στην επανάσταση και το διεθνισμό χωρίς υποχωρήσεις στο μεγαλορώσικο εθνικισμό. Σε μια από τις πιο δύσκολες στιγμές του πολέμου, όταν ο εξοπλισμένος από τη Βρετανία στρατός του Γιουντένιτς απειλούσε την Πετρούπολη, ο Τρότσκι υπενθύμιζε στους πολεμιστές του Κόκκινου στρατού ότι «εκτός απ’ την αιμοδιψή Βρετανία του κέρδους, της βίας και της δωροδοκίας, υπάρχει η Βρετανία της εργασίας, της πνευματικής δύναμης, των υψηλών ιδανικών, της διεθνούς αλληλεγγύης» (σελ. 108).

Την ίδια στιγμή, ο Τρότσκι αξιοποίησε πρώην τσαρικούς αξιωματικούς με στρατιωτικές γνώσεις και εμπειρία παρά τις αντιδράσεις της «στρατιωτικής αντιπολίτευσης», πρόδρομου της μετέπειτα σταλινικής φράξιας, που θεωρούσε την ανέλιξη νέων αξιωματούχων ως «προλεταριακή επίθεση», ενώ στην πραγματικότητα σηματοδοτούσε γραφειοκρατικές πρακτικές που αργότερα έπνιξαν την επανάσταση.

Η νίκη στον εμφύλιο θα ήταν πολύ πιο δύσκολη χωρίς τη διεθνή αλληλεγγύη των εργατών. Όπως τονίζει ο Κλιφ, ο Τρότσκι πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Τρίτης Διεθνούς, μιας διεθνούς οργάνωσης Κομμουνιστικών Κομμάτων με στόχο την εξάπλωση της επανάστασης. Η ίδρυσή της και, κυρίως, η δράση των κομμάτων που ανήκαν σ’ αυτήν, προκαλούσαν αναταραχή στις ίδιες τις ιμπεριαλιστικές χώρες που έκαναν την επέμβαση στη Ρωσία. Η συνεισφορά του Τρότσκι με διακηρύξεις και θέσεις που υιοθέτησε η Τρίτη Διεθνής στα συνέδριά της, καθώς και με τη συγγραφή του πρώτου της μανιφέστου ήταν ασύγκριτη. Ακόμα και σήμερα, τα μαθήματα στρατηγικής και τακτικής των πρώτων συνεδρίων της Διεθνούς παραμένουν επίκαιρα: από την αναγκαιότητα του ενιαίου μετώπου με ρεφορμιστικές δυνάμεις χωρίς υποχώρηση στην επαναστατική προοπτική μέχρι τη σχέση μεταξύ οικονομικής κρίσης και επαναστατικής κατάστασης και το ρόλο των επαναστατών στα συνδικάτα.

Μετά τη νίκη του εμφυλίου, οι μπολσεβίκοι είχαν να αντιμετωπίσουν την ανερχόμενη γραφειοκρατία που συγκροτούταν στους κόλπους του κρατικού και του κομματικού μηχανισμού. Ο Κλιφ δε διστάζει να επισημαίνει λάθη του Τρότσκι, όπως η στάση του στο ζήτημα των συνδικάτων το 1921, ή, ακόμα περισσότερο, η συμβιβαστική με τον Στάλιν στάση του στο Συνέδριο του 1923, παρά τη συμφωνία του με το Λένιν, τοποθετώντας τα πάντοτε στο ιστορικό πλαίσιο μιας συγκυρίας σημαδεμένης από την οικονομική καταστροφή που έφερε ο εμφύλιος πόλεμος. Ο δεύτερος αυτός τόμος της βιογραφίας του Τρότσκι τελειώνει ακριβώς με την αρχή της μάχης του ενάντια στη σταλινική γραφειοκρατία στην οποία είναι αφιερωμένος ο τρίτος τόμος της τετραλογίας του Κλιφ.

Τιμή 15€, 400 σελίδες

Εκδόσεις: Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο