Η Ελλάδα χτυπήθηκε από την παγκόσμια κρίση του 1929. Το 1932 ο Βενιζέλος έχασε τη λεγόμενη “μάχη της δραχμής”. Τι σήμαινε αυτή η αποτυχία τόσο από οικονομική όσο και από πολιτική άποψη;

Δεν δημιουργήθηκε στην Ελλάδα η οικονομική κρίση. Η οικονομική κρίση της Ελλάδας ήταν προϊόν της γενικής κρίσης του Δυτικού καπιταλισμού, όπως σήμερα άλλωστε. Οι δυσκολίες είχαν αρχίσει ήδη από το 1927. Η τότε ελληνική κυβέρνηση ζήτησε από την ΚΤΕ-Κοινωνία των Εθνών (κάτι σαν τον σημερινό ΟΗΕ), να στηρίξει τη δραχμή. Οι όροι σκληροί. Να συνδεθεί η δραχμή με την αγγλική λίρα στερλίνα που εκείνο το καιρό εθεωρείτο το πιο σταθερό νόμισμα στο κόσμο. Να ιδρυθεί Τράπεζα της Ελλάδος για τη διαχείριση των οικονομικών του κράτους. Να επιβληθεί ο κανόνας του χρυσού στη κίνηση συναλλάγματος. Οι όροι σκληροί, αλλά έγιναν αποδεκτοί. Ακόμη και από την, υποτιθέμενη, ισχυρή κυβέρνηση Βενιζέλου που κέρδισε τις εκλογές της 19.8.1928. Τον επόμενο χρόνο αρχίζει η μεγάλη κρίση. 24.10.1929 ξεσπάει το κραχ του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης. Στην αρχή φαινόταν ότι δεν θα επηρεάσει την Ελλάδα. Το πρώτο σημάδι ήταν η μεγάλη μείωση των μεταναστευτικών εμβασμάτων από τους ομογενείς των ΗΠΑ. Είχαν κι αυτοί καταστραφεί. Ο Βενιζέλος πάντα προσκολλημένος στην αγγλική πολιτική δεν παίρνει τα κατάλληλα μέτρα. Προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κρίση με μείωση μισθών και ημερομισθίων, με πληθωρισμό και ελέγχους συναλλάγματος. Ομως, στις 31.12.1932 τα συναλλαγματικά αποθέματα είναι μόνο 4.365.700 δολ ενώ άμεσα χρειάζονται 12 εκατ δολ για την προμήθεια του ετήσιου σίτου που λείπει από την Ελλάδα. Ακόμα 3 εκατ. για τόκους παλαιών δανείων διαφόρων τοκογλύφων. Τότε κηρύσσει πτώχευση. Οι συνέπειες πολύ άσχημες για την εργατική τάξη, τους αγρότες, όλα τα χαμηλά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας.

Πώς μπήκαν σ' αυτή την περίοδο το εργατικό κίνημα και η Αριστερά;

Ακριβώς εκείνη την περίοδο η ηγεσία του εργατικού κινήματος είναι διασπασμένη. Υπάρχαν πέντε ξεχωριστές καταστάσεις. Η ΓΣΕΕ της δεξιάς που συνεργάζεται με την κυβέρνηση. Η Ενωτική ΓΣΕΕ που εξαρτάται από το ΚΚΕ και είχε διασπαστεί από την επίσημη ΓΣΕΕ το 1929, σαν αποτέλεσμα της σεχταριστικής πολιτικής της λεγόμενης Τρίτης Περιόδου. Τρίτη κατάσταση το Εργατικό Κέντρο Αθήνας του Καλύβα που προσπαθεί να αναλάβει ηγετικό ρόλο. Ακόμη η παράταξη των Αρχειομαρξιστών και τέλος η ομάδα Τροτσκιστών του Σπάρτακου. Οι δυο πρώτες, με τις μεγαλύτερες δυνάμεις, αλλά και οι άλλες επηρέαζαν εργατικά σωματεία. Το μεγάλο πρόβλημα είναι η ενότητα ηγεσίας των σωματείων.

Διαβάζοντας το βιβλίο σας, τον Τέταρτο Τόμο της Ιστορίας των Κοινωνικών Αγώνων στην Ελλάδα, βλέπουμε να σημειώνεται μια ανάκαμψη του εργατικού κινήματος. Ποιοι αγώνες σημάδεψαν αυτή την ανάκαμψη της μαχητικότητας και του ριζοσπαστισμού;

Πράγματι αυτή την περίοδο της κρίσης αλλά και της τρομοκρατίας, υπάρχει μια σοβαρή ανάκαμψη των εργατικών αγώνων. Παρά την αντιδικία των συνδικαλιστικών παρατάξεων η βάση των σωματείων, ο μεγάλος όγκος των εργαζομένων εφαρμόζει στην πράξη το Ενιαίο Μέτωπο, την ενότητα στη βάση, που αποτελεί και προϋπόθεση των αγώνων. Πράγματι είναι εκπληκτικό το γεγονός των μεγάλων αγώνων που εξελίσσονται τα χρόνια μετά από το 1931-32, παρά τη κρίση. Η κορυφαία εκδήλωση αυτού του Ενιαίου Μετώπου εργαζομένων από τα κάτω ήταν στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1936.

Τα χρόνια της κρίσης το επίπεδο ζωής χειροτερεύει συνέχεια. Οι Δημόσιοι Υπάλληλοι σε συγκεντρωσή τους το 1932 στο “Αλαμπρα” καταγγέλουν ότι οι αποδοχές τους έχουν μειωθεί 20%. Χειρότερη είναι ακόμη κατάσταση για τους άλλους εργαζόμενους. Ο τιμάριθμος έχει ανέβει κάθετα και μάλιστα για άμεσα αναγκαία είδη όπως το ψωμί, το λάδι. Αποτέλεσμα και η αύξηση της φυματίωσης, ασθένειας κυρίως των φτωχών και των πεινασμένων. Η κυβέρνηση Βενιζέλου με την τρομοκρατία προσπαθεί να αποφύγει τις διαμαρτυρίες, τις διαδηλώσεις. Οχι μόνο την αστυνομία αλλά και τον στρατό στέλνουν τότε κατά των απεργών. Με την κρίση η κυβέρνηση Βενιζέλου τρομοκρατεί περισσότερο. Τον Αύγουστο του 1929 ψηφίζεται ένας αντεργατικός νόμος ντροπής που ονομάζεται Ιδιώνυμο. Σε απολογισμό τέλους 1932 από τότε που άρχισε να εφαρμόζεται, έγιναν 12.000 συλλήψεις, 2003 καταδίκες με 1936 χρόνια φυλάκισης, 785 εξορίες, 120 στρατιώτες εξορίστηκαν στον Καλπάκι. Εχουν γίνει 1.355 τραυματισμοί, έχουν σκοτωθεί 14. Ολα αυτά ενάντια στο εργατικό κίνημα. Και οι αριθμοί δεν είναι πλήρεις.

Αναφέρουμε τους σημαντικότερους αγώνες από Καπνεργάτες, Τροχιοδρομικούς, Εργάτες Ηλεκτρισμού, Ναυτεργάτες, Δημόσιους Υπαλλήλους, Αρτεργάτες, Τσαγγαράδες, Τριατατικούς, Σιδηροδρομικούς, Λιμενεργάτες, Μυλεργάτες, Υφαντουργούς. Να αναφέρουμε ακόμα ότι αυτή τη περίοδο εμφανίζονται μαχητικά οι Φοιτητές με τη μεγάλη απεργία του 1929 και συνέχειά της. Εκείνη την εποχή συνέβη και κάτι άλλο που επηρέασε την ένταση των εργατικών αγώνων. Η ριζική αλλαγή των προσφύγων που στρέφονται προς τα αριστερά και συμμετέχουν μαχητικά στους αγώνες. Μέχρι τότε ένα μεγάλο μέρος των προσφύγων πίστευαν ότι η κατάστασή τους είναι προσωρινή και μια μέρα ο Βενιζέλος που πίστευαν, θα τους οδηγούσε πάλι στη Μικρά Ασία να βρουν τα υπάρχοντά τους. Ομως, στις 30.10.1930 επισκέπτεται την Τουρκία με φιλικές διαθέσεις. Λίγο αργότερα το 1931 ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού επισκέπτεται την Αθήνα. Ουσία των επισκέψεων είναι ότι τα σύνορα του 1922 είναι οριστικά και αναπτύσσονται οι φιλικές σχέσεις των δυο κρατών. Για τους πρόσφυγες είναι αποφασιστικό. Τους εγκατέλειψε ο Βενιζέλος. Στρέφονται μαζικά προς τα αριστερά, συμμετέχουν μαχητικά σ' όλους τους αγώνες, είναι πια οριστικά εργατική τάξη στην Ελλάδα. Από τότε αρχίζει και η σημαντική αγωνιστική ιστορία συνοικιών με πλειοψηφία πρόσφυγες, όπως η Κοκκινιά (σημερινή Νίκαια), Καισαιριανή, Νέα Ιωνία, και άλλες πολλές Αθήνας, Πειραιά, Θεσσαλονίκης, κ.α πόλεων.

Η μεγάλη ανεργία είναι γνώρισμα της δεκαετίας του '30 και στην Ελλάδα. Κι ομως βλέπουμε ότι αυτό δεν εμπόδισε την ανάπτυξη των εργατικών αγώνων, αντίθετα τους έκανε πιο ριζοσπαστικούς. Πώς οι εργάτες με δουλειά κέρδισαν στο πλευρό τους τους ανέργους;

Εκείνο το καιρό τα όρια εργαζομένων-ανέργων είναι πολύ πιο ασαφή από σήμερα. Δεν υπάρχει καμιά σημαντική νομοθεσία που να καθορίζει τη θέση τους. Ασφαλιστικά Ταμεία ελάχιστα. Για το ΙΚΑ ο ιδρυτικός νόμος 6298 ψηφίστηκε από τη Βουλή το 1934. Μέχρι να προετοιμαστεί, εγκαινιάστηκε 1.12.1937 για Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονικη. Αλλά Ασφαλιστικά Ταμεία λίγα. Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας, Αποζημιώσεις στην απόλυση, Οργανισμός Ανεργίας κλπ δεν υπάρχουν. Ετσι ο σημερινός εργαζόμενος μπορούσε αύριο να είναι άνεργος. Ο άνεργος παντού για οποιαδήποτε δουλειά, κάθε στιγμή διαθέσιμος για δουλειά. Ετσι τα σωματεία, κάτω στη βάση, κρατούσαν περισσότερες σχέσεις με τους ανέργους. Στη δεκαετία του '30 οι άνεργοι σε πολλές γειτονιές ήταν οργανωμένοι σε Επιτροπές, έτοιμοι στις κινητοποιήσεις στο πλευρό των εργαζομένων. Οχι μόνο δεν αποτελούσαν εμπόδιο στους αγώνες αλλά συμμετείχαν σ' αυτούς.

Το 1936 ήταν διεθνώς το απόγειο του κινήματος: Γαλλία, Ισπανία, ΗΠΑ. Το ίδιο ισχύει και στην Ελλάδα με αποκορύφωμα τον Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη. Τι ήταν “οι μέρες του Μάη”;

Πράγματι οι “Μέρες του Μάη” 1936 ήταν μια κορυφαία στιγμή του ελληνικού εργατικού κινήματος, αλλά και αποφασιστική για το μέλλον της εργατικής τάξης, και ολόκληρης της χώρας.

Αρχισαν στην Θεσσαλονίκη 29 Απριλίου με πρώτους τους Καπνεργάτες. Μετά την συγκέντρωση και εκδήλωση της Πρωτομαγιάς, η απεργία επεκτείνεται σε πολλούς κλάδους. Κύρια αιτήματα αύξηση ημερομισθίων 105-135 για τους άντρες και 50-60 για τις γυναίκες. Το 1924 είχαν συμφωνία με τους εργοδότες η αμοιβή να είναι 8 χρυσές δραχμές, που αντιστοιχούσε το 1936 σε 140-150. Επίσης, τήρηση του 8ωρου, συντάξεις, κατάργηση του Ιδιώνυμου, σταμάτημα της τρομοκρατίας και άλλα. Την κίνηση των Καπνεργατών τις επόμενες μέρες ακολουθούν οι κλωστοϋφαντουργοί, τροχιοδρομικοί, εργάτες ηλεκτροπαραγωγής και πολλοί άλλοι κλάδοι. Οι διαδηλώσεις και συγκρούσεις γενικεύονται. Με λίγα στις 9 Μάη γίνεται η μεγάλη διαδήλωση και σύγκρουση. Η χωροφυλακή σκότωσε δώδεκα διαδηλωτές. Την επόμενη μέρα στην κηδεία οι διαδηλωτές είναι πολλοί περισσότεροι από τις άλλες μέρες. Μαζικά απεργούν και οι επαγγελματίες, οι βιοτέχνες, καταστηματάρχες. Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στα χέρια της 40μελούς Κεντρικής Απεργιακής Επιτροπής. Σε κάθε κλάδο που απεργεί εκλέγεται μια απεργιακή επιτροπή. Η συνέλευση όλων αυτών εξέλεξε την Κεντρική Απεργιακή. Επί τρεις μέρες είχαν σβύσει οι αρχές του κράτους που είχε κυβέρνηση Μεταξά. Στην πράξη είχε οργανωθεί το Ενιαίο Μέτωπο της εργατικής τάξης και μάλιστα με πολύ ευρύτερες κοινωνικές προεκτάσεις.

Ομως, ενώ έχει τη συμπαράσταση της εργατικής τάξης αλλά και πέραν αυτής ακόμα ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων, δεν ξέρει τι να κάνει τη δύναμή της. Μεγάλο μέρος του στρατού της πόλης στέκεται στο πλευρό τους. Τη τελευταία στιγμή προσπαθεί να οργανώσει απεργιακές φρουρές σε όλη τη πόλη. Στην ουσία καθυστερούν επειδή δεν ξέρουν τι να κάνουν. Δεν έχουν καμιά πολιτική καθοδήγηση που να αναλάβει την εξουσία. Το ΚΚΕ που έχει τη δύναμη στην εργατική τάξη, δεν δίνει καμιά γραμμή τι να κάνουν οι οργανώσεις του στη Θεσσαλονίκη, κρατάει σιωπή κι ούτε ένα στέλεχος του κόμματος, των συνδικάτων, βουλευτής δεν έρχεται να βοηθήσει τη μεγάλη απεργία και στην ουσία να οργανώσουν τη νέα εξουσία. Να σημειώσουμε ότι ουσιαστικά πρόκειται για όλη τη Βόρειο Ελλάδα όπου επικρατούν οι απεργοί.

Ετσι η κυβέρνηση Μεταξά προλαβαίνει να στείλει δυνάμεις από την υπόλοιπη Ελλάδα, τον πολεμικό στόλο επίσης, και καταστέλει τη μεγάλη απεργία. Από τις 11 Μαϊου αρχίζουν οι συλλήψεις εργατών και η πιο άγρια τρομοκρατία. Η ΓΣΕΕ σε συμφωνία με όλες τις εργατικές παρατάξεις κηρύσσει απεργία στις 13 Μαϊου στην Αθήνα, Πειραιά. Πραγματοποιείται με πρωτοφανή επιτυχία. Αλλά είναι πια αργά. Η ανακτορική κυβέρνηση του κατοπινού δικτάτορα Μεταξά έχει επιβάλλει την καταπιεστική της τάξη.

Η απεργία της Θεσσαλονίκης ήταν μεγάλης σημασίας επειδή θα μπορούσε να ανατρέψει εκείνη τη στιγμή την κυβέρνηση, να εμποδίσει την άνοδο του φασιστοειδούς καθεστώτος Μεταξά. Να έχει μια σημαντική συμβολή στον αντιφασιστικό αγώνα όλης της Ευρώπης.

Ομως, ο Μάης ηττήθηκε. Ητανε μια μοιραία κατάληξη ή η ήττα οφείλεται στην πολιτική της τότε ηγεσίας της Αριστεράς;

Πράγματι, αυτή η παράλυση στα γεγονότα της Θεσσαλονίκης οφείλεται σε μια βασική αλλαγή της πολιτικής του ΚΚΕ που είχε συντελεστεί από την 6η Ολομέλεια του Ιανουαρίου 1934. Η ολιγομελής ΚΕ άλλαξε την ιστορική γραμμή του κόμματος. Η εισήγηση που κάνει ο Γραμματέας του Κόμματος Ζαχαριάδης λεει: “Η επικείμενη επανάσταση στην Ελλάδα θα έχει αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα με τάσεις γρήγορης μετατροπής σε προλεταριακή σοσιαλιστική επανάσταση”. Εγκρίθηκε τον Μάρτιο 1934 από το 5ο Συνέδριο του ΚΚΕ. Αυτή η απόφαση οδηγούσε στην επιδίωξη συνεργασίας, τουλάχιστον με μια πτέρυγα του κόμματος των Φιλελευθέρων. Πώς να υποστηρίξει τη Γενική Απεργία της Θεσσαλονίκης που στην πράξη έβαζε την ανατροπή της κυβέρνησης Μεταξά και την εξουσία από τους εργάτες, όπως έδειχναν τα απεργιακά γεγονότα του Μαΐου;