Εξώφυλλο του τευχους 77
Μια βιογραφία που έλειπε
Ένα βιβλίο για τον Τρότσκι είναι έτσι κι αλλιώς μια ευχάριστη είδηση. Όμως ο πρώτος τόμος της βιογραφίας του Λέοντα Τρότσκι από τον Τόνι Κλιφ που μόλις κυκλοφόρησε είναι ένα βιβλίο ξεχωριστό. Δεν αρκείται στην παράθεση γεγονότων και στοιχείων από τη συναρπαστική ζωή του μεγάλου επαναστάτη.
Μέσα από τις σελίδες του παρελαύνει η εργατική τάξη και το επαναστατικό κίνημα των αρχών του 20ού αιώνα, ιδωμένο όχι από τη σκοπιά των ισχυρών αλλά μέσα από τα μάτια αυτών που προσπάθησαν να αλλάξουν τον κόσμο.
Ο Τρότσκι γεννήθηκε και μεγάλωσε στη ρωσική επαρχία. Από πολύ νέος σχετίστηκε με το επαναστατικό κίνημα, παράνομο φυσικά στην τσαρική Ρωσία. Εξορίστηκε στη Σιβηρία και από ’κει δραπέτευσε στη Δυτική Ευρώπη. Συνάντησε τους ηγέτες του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ), πρώτο και καλύτερο τον Λένιν, και εντάχθηκε στις γραμμές του. Φαινόταν καθαρά ότι ήταν ένας πολλά υποσχόμενος νεαρός αετός με εξαιρετικές ικανότητες στη συγγραφή, γι’αυτό τον φώναζαν «η πένα».
Όμως το 1903 όλα ανατράπηκαν. Από το 2ο συνέδριο του ΣΔΕΚΡ αντί για ένα ισχυρό επαναστατικό κόμμα προέκυψαν δυο πτέρυγες: οι μπολσεβίκοι με ηγέτη τον Λένιν και οι μενσεβίκοι με ηγέτη τον Μάρτοφ. Ο λόγος της διάσπασης αφορούσε τη διατύπωση του πώς ακριβώς ορίζεται το να είναι κάποιος μέλος του κόμματος και εκ πρώτης φαινόταν παρανοϊκός. Κι όμως τελικά αποδείχτηκε ότι ιστορικά έκφραζε τη θεμελιώδη αντίθεση μέσα στην αριστερά: ρεφορμιστές και επαναστάτες. Ο Τρότσκι υποστήριξε τους μενσεβίκους κι αυτό του το σφάλμα του στοίχισε στο μέλλον, αν και ο ίδιος στη συνέχεια αποστασιοποιήθηκε και λειτούργησε για πολλά χρόνια σαν κεντριστής, προσπαθώντας μάταια να ξαναενώσει τις δυο φράξιες του κόμματος. Στην εξέλιξη της αντιπαράθεσης, κατηγόρησε έντονα τον Λένιν και τους μπολσεβίκους για αυταρχισμό, δικτατορική αντίληψη και υποκατάσταση, κι αυτό το κομμάτι της κριτικής του αν και ο ίδιος το αποκήρυξε αργότερα, χρησιμοποιήθηκε εκ των υστέρων πολύ υστερόβουλα από τον Σταλινισμό.
Δυο χρόνια αργότερα ξέσπασε η επανάσταση του 1905. Η εργατική τάξη της Ρωσίας ξεσηκώθηκε και μέσα σε λίγους μήνες στα μεγάλα αστικά κέντρα έφτιαξε τα δικά της όργανα εξουσίας, τα σοβιέτ. Ο Τρότσκι επέστρεψε άρον-άρον και σύντομα εκλέχτηκε πρόεδρος του σοβιέτ της Πετρούπολης. Η πορεία της εξέγερσης αυτής είναι ένα σπουδαίο κεφάλαιο του βιβλίου, φανερώνει την απρόβλεπτη κίνηση της εργατικής τάξης και τα φοβερά διδάγματα για τους επαναστάτες. Το σοβιέτ συντρίφτηκε μετά από 50 μόλις μέρες ζωής, οι αντιπρόσωποί του συνελήφθησαν, σύρθηκαν σε δίκη και φυσικά καταδικάστηκαν. Τα χρόνια που ακολούθησαν, το τσαρικό καθεστώς πέρασε στην αντεπίθεση, στα πογκρόμ και την ανοικτή καταστολή. Ήταν χρόνια μαύρα για τους εργάτες και την αριστερά. Ο Τρότσκι όμως έβγαλε πολύτιμα συμπεράσματα για τον καπιταλισμό και την κίνηση της εργατικής τάξης. Το πιο σημαντικό προϊόν αυτής της διεργασίας ήταν η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης.
Στην εποχή εκείνη εθεωρείτο αδιανόητο για μια χώρα υπανάπτυκτη όπως η Ρωσία να μπορέσει η εργατική τάξη να διεκδικήσει την κατάληψη της εξουσίας και να χτίσει το σοσιαλισμό. Η μαρξιστική «ορθοδοξία» καθόριζε ότι έπρεπε να περάσει πρώτα στον καπιταλισμό μέσα από μια αστικοδημοκρατική επανάσταση, ώστε να εξασφαλιστούν οι όροι για την κατάληψη της εξουσίας από τους εργάτες και τη σοσιαλιστική κοινωνία. Ο Τρότσκι μπόρεσε να διακρίνει ότι η παραπάνω δεν ήταν μια σιδερένια, αναπόφευκτη προϋπόθεση, αντίθετα διέγνωσε ότι η Ρωσία εξελισσόταν μέσα από μια συνδυασμένη και ανισόμετρη ανάπτυξη: από τη μια οι πιο καθυστερημένες οικονομικες και κοινωνικές σχέσεις, με μια λαοθάλασσα αγρότες, από την άλλη η πιο συγκεντρωμένη και συλλογική εργατική τάξη στα αναπτυσσόμενα βιομηχανικά αστικά κέντρα. Σύντομα κατέληξε ότι η εργατική τάξη δεν έπρεπε να βάλει τον εαυτό της σε ρόλο νεροκουβαλητή των αστών, αλλά να διεκδικήσει και να πάρει την εξουσία, εκπληρώνοντας δυναμικά και αστικοδημοκρατικά και σοσιαλιστικά αιτήματα. Ο Τρότσκι είχε μια φοβερή σχέση και αντίληψη με τους πρωτοπόρους εργάτες και την κίνησή τους, την «από τα κάτω» αντίληψη της ιστορίας και διέβλεπε τις φοβερές δυνατότητες που ανοίγονταν για όλη την κοινωνία κάτω από την ηγεμονία της εργατικής τάξης. Γι’αυτό και το επόμενο συμπέρασμά του ήταν η παγκοσμιότητα της επανάστασης: η δυνατότητα της εργατικής τάξης να αλλάξει τον εαυτό της και τον κόσμο ολόκληρο περνούσε μέσα από την παγκόσμια προοπτική και όχι από κάθε μεμονωμένο εθνικό κράτος.
Η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης αποδείχτηκε πυξίδα για την επικράτηση της εργατικής τάξης στη Ρωσία. Έπρεπε όμως ο Τρότσκι να περιμένει πάνω από 10 χρόνια για να τη δει να δικαιώνεται στη μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση. Μέχρι τότε, σπατάλησε χρόνο και δυνάμεις, «έξι χαμένα χρόνια» όπως σωστά αναφέρει ο Κλιφ, χωρίς συλλογικότητα για να δοκιμάσει τις ιδέες του στην πράξη. Στο ίδιο διάστημα ο Λένιν κατάφερε να χτίσει το επαναστατικό κόμμα, τους μπολσεβίκους. Με στροφές στην τακτική τους, με λάθη και πισωγυρίσματα, οι μπολσεβίκοι έγιναν ένας συνεκτικός πυρήνας επαναστατών, ο καταλύτης που την κρίσιμη στιγμή μέτρησε όσο μια ντουζίνα προγράμματα. Ο Λένιν υιοθέτησε στην πράξη την άποψη της Διαρκούς Επανάστασης τον Απρίλη του ’17 και έτσι άλλαξε η πορεία της Οκτωβριανής επανάστασης. Μέχρι τότε δεν την είχε καν διαβάσει… Ο Τρότσκι μπήκε στο μπολσεβίκικο κόμμα την άνοιξη του ’17 και έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε όλες τις μάχες εκείνης της φοβερής χρονιάς. Ο πρώτος τόμος του Κλιφ τελειώνει στις 25 Οκτώβρη του ’17, μέρα της Οκτωβριανής επανάστασης.
Τιμή 15€, 385 σελίδες
Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο