Εξώφυλλο του τευχους 76
Ο ελληνικός εμφύλιος είχε σημαντικότερα αποτελέσματα στην ελληνική κοινωνία απ’ ό,τι η μικρασιατική καταστροφή. Δεύτερον, δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι ο εμφύλιος ήταν κάποια ιδιόρρυθμη πρωτοτυπία των Ελλήνων που κάνανε εμφύλιο. Τούτη την ώρα γίνονται στον κόσμο 21 εμφύλιοι. Εχουμε εμφύλιους και άλλους στην Ευρώπη. Ο εμφύλιος της Φινλανδίας, ο οποίος συμβαίνει παράλληλα με την Οκτωβριανή Επανάσταση, ήτανε πολύ πιο βίαιος από τον ελληνικό. Και βέβαια υπάρχει ο μεγάλος εμφύλιος, ο ισπανικός.
Ένα ερώτημα που πολύ συχνά μπαίνει είναι το εξής: θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί ο εμφύλιος; Αυτό το απαντάει ο καθένας από τη δική του σκοπιά. Εγώ θα πω μόνο το εξής: ο εμφύλιος ήταν η βαριά κληρονομιά της Αντίστασης. Από τη στιγμή που στη διάρκεια της Αντίστασης τέθηκε ένα θέμα αλλαγής της κοινωνίας, έστω και με τόση ασάφεια, όπως ήταν αυτή η «λαοκρατία» που ο καθένας την εννοούσε με τον τρόπο του, υπήρχανε ταυτόχρονα και αντίθετες δυνάμεις που λέγανε, η κοινωνία αυτή δεν θέλουμε ν’ αλλάξει.
Οι εμφύλιοι - κι όχι μόνο ο ελληνικός - είναι ολοκληρωτικοί πόλεμοι. Αυτό σημαίνει ότι σε έναν εμφύλιο δεν υπάρχουν μέτωπα. Ο εμφύλιος διεξάγεται μέσα στις πόλεις, μέσα στις γειτονιές, μέσα στα χωριά και μέσα στα σπίτια του καθενός. Το άλλο που κατά τη γνώμη μου είναι σημαντικό, είναι η τεράστια βία που υπάρχει στη διάρκεια του εμφυλίου. Γιατί σε έναν εμφύλιο όλοι οι άνθρωποι υποχρεώνονται να πάρουν θέση. Κι αυτός που θα θέλει να μείνει ουδέτερος υποχρεώνεται να πάρει θέση. Επιπλέον δεν πολεμάνε μόνο οι στρατιώτες. Γι’ αυτό συμβαίνει το εξής: κοινωνικές κατηγορίες, όπως οι γυναίκες και τα παιδιά που σε κανονικές συνθήκες δεν παίρνουνε μέρος στους πολέμους, στους εμφύλιους πολέμους τους δίνεται η δυνατότητα να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Αυτό ισχύει περισσότερο για τις γυναίκες αλλά και για τα παιδιά θα έλεγα. Όταν η κοινωνία περνάει βαθιά κρίση, τότε οι νέοι είναι αυτοί που παίζουν ένα καθοριστικό ρόλο. Θα το συνέδεα με τον Δεκέμβρη του 2008. Μ’ αυτό το σκεπτικό, τα παιδιά στον ελληνικό εμφύλιο -υπάρχει βέβαια μια δυσκολία να ορίσουμε τον όρο παιδί- παίζουνε πρωταγωνιστικό ρόλο. Και γιατί χρησιμοποιούν τα παιδιά, το γνωστό «παιδομάζωμα» - παιδοφύλαγμα. Η επίσημη κυβέρνηση της Αθήνας κατηγορούσε την κυβέρνηση του βουνού, τον ΔΣΕ, ότι έστελνε παιδιά έξω, και αντίθετα η επίσημη κυβέρνηση της Αθήνας με προεξάρχουσα τη βασίλισσα παίρνανε παιδιά και τα πηγαίνανε σε «παιδουπόλεις» σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Τα παιδιά όμως παίζουν και καθοριστικό ρόλο ως ίδια προσωπικότητα μέσα στα πράγματα. Τη μάχη στον Κλέφτη, η οποία κράτησε ογδόντα μέρες, την κρατήσανε 16χρονα παιδιά. Στη Μακρόνησο είχαμε περίπου 200 παιδιά 14 χρονών, με το «Γ’ Ψήφισμα», και αυτά τα παιδιά ήτανε μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Δεν ήταν όλα εθελοντές κι ούτε μπορούσαν να είναι. Ητανε κι επιστρατευμένοι.
Κι εδώ μπαίνει ένα ζήτημα, σε κοινωνικό επίπεδο ποιος διεξήγε τον εμφύλιο. Η Αθήνα δεν πήρε μέρος, απουσιάζει από τον Εμφύλιο. Ίσως γιατί είχε τον Δεκέμβρη. Αυτή που πήρε μέρος ήταν η επαρχία. Και αυτές που παίξανε έντονο ρόλο ήταν οι μειονότητες. Και με τα παιδιά, δηλαδή ο ΔΣΕ παίρνει τους σλαβόφωνους και τα δικά τους παιδιά ανεβάζει πάνω και από την άλλη η κυβέρνηση της Αθήνας χρησιμοποιεί τους τουρκόφωνους. Εχουμε ονόματα από ολόκληρα χωριά που τα κατεβάζουνε κάτω, στη Ρόδο π.χ., και χάνουνε την ταυτότητά τους.
Ο ελληνικός εμφύλιος ως ένοπλη σύρραξη κράτησε τρία χρόνια. Όμως ο πολιτικός εμφύλιος κρατάει δεκαπλάσιο χρόνο. Εχουμε τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών. Σε γενικές γραμμές τα δυο τρίτα ή ο μισός πληθυσμός μετακινήθηκε. Υπολογίστε ότι οι πρόσφυγες «ανταρτόπληκτοι» ήταν γύρω στις 700-800.000 σε πληθυσμό 7 εκατομμυρίων.
Υπολογίστε όσους περάσανε από τα στρατόπεδα, φυλακές και εξορίες: από τη Μακρόνησο υπολογίζεται ότι περάσανε 100.000. Έχουμε φυλακές που ανήκουν στο ΓΕΣ, φυλακές που ανήκουν στο υπουργείο Δικαιοσύνης και εξορίες που ανήκουν στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης. Ωστόσο η Μακρόνησος βγαίνει έξω από αυτά τα σχήματα, γιατί φτιάχνεται ο ΟΑΜ, «Οργανισμός Αναμόρφωσης Μακρονήσου», και τα διάφορα σχολεία όπου εκεί θα «επανεκπαιδεύανε» τους ανθρώπους για να τους κάνουνε «καλούς».
Το 1962, ο εμφύλιος είχε τελειώσει το 1949, τα δικαστήρια δέχονται το «τέλος της ανταρσίας», έτσι είχανε ονομάσει τον εμφύλιο. Πρέπει να σας πω ότι η ορολογία ελληνικός εμφύλιος είναι καινούργια. Κανείς δεν μιλούσε για εμφύλιο: η δεξιά έλεγε συμμοριτόπολεμος, κι η αριστερά έλεγε «δεύτερο αντάρτικο ενάντια στους ξένους κατακτητές», τους Αγγλους και Αμερικάνους. Χρειάστηκε να φτάσει το 1982 και ο νόμος του ΠΑΣΟΚ που αναγνώριζε το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ως κομμάτι της Εθνικής Αντίστασης. Τότε οι «συμμορίτες» ονομάζονται Δημοκρατικός Στρατός. Περάσανε κάποια χρόνια μέχρι η κοινωνία να «χωνέψει» αυτές τις αλλαγές. Η πραγματική έρευνα για τον Εμφύλιο ξεκινάει στην πραγματικότητα τη δεκαετία του ’90. Θεωρώ ότι γνωρίζουμε ακόμα πολύ λίγα.