Η επανάσταση στην Αίγυπτο έχει προκαλέσει ρίγη ανησυχίας σε όλες τις άρχουσες τάξεις του κόσμου. Η φωτιά που έχει ανάψει σε όλη την περιοχή της βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής δεν λέει να κοπάσει, όπως δείχνει και το αιματοβαμμένο παράδειγμα της Λιβύης.
Οχτώ χρόνια μετά την εισβολή των ΗΠΑ και της «συμμαχίας των προθύμων» στο Ιράκ, που είχε στόχο να εδραιώσει την αμερικάνικη πρωτοκαθεδρία, η σταθερότητα της περιοχής μοιάζει να τινάζεται στον αέρα και αυτό ανησυχεί όλους τους ιμπεριαλιστές όποιες διαφορές κι αν έχουν μεταξύ τους.
Είναι και ένας εφιάλτης και για την άρχουσα τάξη της Ελλάδας. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 έγιναν τα πρώτα βήματα για την προσέγγιση με το Ισραήλ που ταχύτατα εξελίχθηκαν σε μια όλο και πιο στενή συνεργασία με το σιωνιστικό κράτος σε όλα τα επίπεδα. Οι αγκαλιές του ΓΑΠ με τον Νετανάχιου σοκάρισαν εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενους που ανήκαν στην παραδοσιακή βάση του ΠΑΣΟΚ κι είχαν επανειλημμένα διαδηλώσει την αλληλεγγύη και συμπάθειά τους στον αγώνα των Παλαιστινίων. Όμως, η συμμαχία με το Ισραήλ συνεχίζεται.
Ο ελληνικός καπιταλισμός φιλοδοξεί να είναι ο βατήρας των ιμπεριαλιστικών εξορμήσεων στην περιοχή, κάτι που θα το εξασφαλίσει υποτίθεται γεωπολιτική υπεροχή και τη μετατροπή του σε οικονομικό κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου. Η συμμαχία με το Ισραήλ αυτό το στόχο έχει – παράλληλα με το «στρίμωγμα» της ανταγωνίστριας άρχουσας τάξης της Τουρκίας.
Η γεωγραφική θέση είναι το ένα πλεονέκτημα που προσπαθούσε και συνεχίζει να προσπαθεί να αξιοποιήσει ο ελληνικός καπιταλισμός. Ένα άλλο, όμως, είναι και οι σχέσεις που διατηρούσε παραδοσιακά με τον αραβικό κόσμο, με τα καθεστώτα της περιοχής. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τοτε που ο Παπούλιας συναντιόταν επί τρίωρο με τον δικτάτορα Μουμπάρακ στο Σαρμ ελ Σέιχ τον περσινό Ιούνη. Λίγες μέρες μετά την πειρατική επίθεση του Ισραήλ στον «Στολίσκο της Ελευθερίας» και τη δολοφονία των εννιά ακτιβιστών στο «Μαβί Μαρμαρά», ο Παπούλιας συζητούσε με τον Μουμπάρακ, σύμφωνα με τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, για τον «ρόλο που φαίνεται να διεκδικεί τελευταία η Τουρκία και ο πρωθυπουργός της Ταγίπ Ερντογάν». Για τον Καντάφι της Λιβύης δεν χρειάζονται πολλά. Τις ίδιες ακριβώς μέρες, Ιούνης 2010, ο Παπανδρέου συναντιόταν με τον Καντάφι στην Τρίπολι για να υπογράψει συμφωνίες οικονομικής συνεργασίας. Μπορεί ο Μπλερ και ο Μπους να θεωρούσαν τη μεταστροφή του Καντάφι από «λυσασμένο σκυλί» σε «υπεύθυνο ηγέτη» ως μια από τις επιτυχίες του πολέμου στο Ιράκ το 2003, αλλά ο ΓΑΠ μπορούσε να προβάλλει τις στενές σχέσεις του Αντρέα με το καθεστώς Καντάφι ήδη από τη δεκαετία του ’80.
Παροικιακό κεφάλαιο
Οι «παραδοσιακοί δεσμοί φιλίας» ξεκινάνε από πολύ παλιά, από την εποχή που οι καπιταλιστές της ελληνικής παροικίας διαδραμάτιζαν σημαντικότατο ρόλο στην οικονομία της Αιγύπτου. Η χρυσή περίοδός τους κράτησε από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένας τρόπος για να το διαπιστώσουμε είναι οι «Αιγυπτιώτες» επιχειρηματίες που φιγουράρουν στον κατάλογο των λεγόμενων «μεγάλων εθνικών ευεργετών»: Μπενάκης, Αβέρωφ, Στουρνάρας, Τοσίτσας...Έλληνες καπιταλιστές, όπως ο Γ. Αβέρωφ έλεγχαν για παράδειγμα το εθνικό προϊόν της Αιγύπτου, το βαμβάκι σε όλα τα στάδια από τη συγκέντρωση μέχρι το εκκοκισμό και την εμπορία του. Τα χρήματα για το περίφημο θωρηκτό Αβέρωφ που εξασφάλισε την νίκη στον ελληνικό στόλο στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο του 1912 βγήκαν κυριολεκτικά από την εκμετάλλευση του ιδρώτα – και του αίματος – των Αιγύπτιων χωρικών και εργατών. Δεν είχε άδικο ο Γιάννης Κορδάτος όταν έγραφε:
«Κακόμοιροι αγρότες που σας μαθαίνουν στα σχολεία ένα σωρό παραμύθια για τους "μεγάλους ευεργέτες του Εθνους", πού να ξέρετε πως οι Τοσίτσηδες, οι Ζαππαίοι, οι Μπενάκηδες, οι Αβέρωφ, οι Ζωγράφηδες, οι Βαλλιάνοι, οι Μαρασλήδες και τράβα κορδέλα, ήταν σκληροί εκμεταλλευτές των αγροτών και εργατών της Αιγύπτου, Τουρκίας, Ρουμανίας, Ρωσίας...» ("Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας", τ. 4, έκδ. 20ός Αιώνας, Αθήνα 1958, σ. 445).
Δεν ήταν μόνο το βαμβάκι. Τα καπνά ήταν ένας άλλος τομέας που δραστηριοποιήθηκαν οι έλληνες καπιταλιστές. Το ίδιο ισχύει και στο τραπεζικό κεφάλαιο. Η «Τράπεζα της Αλεξάνδρειας», η «Αγγλο-Αιγυπτιακή Τράπεζα» η «Γενική Τράπεζα της Αλεξάνδρειας» ήταν ελληνικών συμφερόντων και το ίδιο ισχυρή παρουσία είχαν η Τράπεζα των Αθηνών και μετέπειτα η Εθνική Τράπεζα.
Βέβαια οι καπιταλιστές και οι «αριστοκράτες» ήταν μόνο ένα μικρό ποσοστό της παροικίας, που στη δεκαετία του ’30 έφτανε τα 140.000 άτομα. Εκτός από την Αίγυπτο των Μπενάκηδων, των Ροδοκανάκηδων ή των Συναδινών, υπήρχε κι η Αίγυπτος του Στρατή Τσίρκα και των κομμουνιστών της παροικίας (κάποιοι από αυτούς είχαν πάρει μέρος στην ίδρυση του πρώτου Κομμουνιστικού Κόμματος το 1922), η Αίγυπτος του κινήματος των φαντάρων της Μέσης Ανατολής του 1944.
Στη δεκαετία του ’50, το καθεστώς του Νάσερ κρατικοποίησε τον τομέα του βαμβακιού και αργότερα, από το 1960, τις τράπεζες. Η χρυσή περίοδος είχε τελειώσει, αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι οι σχέσεις σταμάτησαν εντελώς: ο Λάτσης – όπως κι οι άλλοι εφοπλιστές – διατήρησε καλές σχέσεις με τον Νάσερ με τις ευλογίες της ελληνικής κυβέρνησης, όταν ο τελευταίος εθνικοποίησε τη Διώρυγα του Σουέζ (ένας από τους λόγους θα πρέπει να ήταν και η στάση των ΗΠΑ που κράτησαν αποστάσεις από την επέμβαση της Βρετανίας και της Γαλλίας).
Οι εφοπλιστές, οι κατασκευαστικές και η Μέση Ανατολή
Πάντως, από τη δεκαετία του ’60 μέχρι και αργά στη δεκαετία του ’70, το ελληνικό κεφάλαιο επέκτεινε την ακτίνα της δράσης του σε όλη τη Μέση Ανατολή. Εφοπλιστές όπως ο Λάτσης δραστηριοποιούνται στα διυλιστήρια αλλά και στις κατασκευές: στη Σαουδική Αραβία και αλλού όπου ο Όμιλος Λάτση από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 κατασκευάζει δρόμους, λιμάνια, μαρίνες, βίλες των σεΐχηδων, αεροδρόμια, ξενοδοχεία, δίπλα στις κατασκευές στο τομέα της ενέργειας που κάνει η ΠΕΤΡΟΛΑ. Από κοντά οι κατασκευαστικές εταιρείες: η Αρχιρόδον για παράδειγμα καταφέρνει να πάρει επικερδή συμβόλαια για την κατασκευή των λιμανιών της Τζέντα και του Νταμάμ στη Σαουδική Αραβία ήδη το 1967. Το μελετητικό γραφείο Δοξιάδη παίρνει ένα σκασμό δουλειές, ακόμα και το Ισλαμαμπάντ του Πακιστάν βασίστηκε πάνω στα σχέδιά του.
Οι εποχές είχαν αλλάξει βέβαια από την εποχή που οι «μεγάλοι ευεργέτες» και το παροικιακό κεφάλαιο απομυζούσαν την Αίγυπτο κάτω από τα φτερά της βρετανικής αποικιοκρατίας. Το ελληνικό κεφάλαιο στη δεκαετία του ’60 και του ’70 αξιοποιεί τις σχέσεις του με τον αραβικό κόσμο σε μια περίοδο όπου η διεθνοποίηση του κεφάλαιου σπρώχνει τις δυτικές επιχειρήσεις των χωρών της ΕΟΚ να αναζητήσουν κερδοφόρες δραστηριότητες σε χώρες της περιφέρειας και, ταυτόχρονα, σπρώχνει τα καθεστώτα των χωρών αυτών, ανεξάρτητα από τον ιδεολογικό προσδιορισμό τους, να εγκαταλείψουν τις πολιτικές της «αυτοδύναμης ανάπτυξης» και να επιδιώξουν την ενσώματωσή τους στις διεθνείς αγορές.
Συχνά τα τελευταία χρόνια η έλευση των «πετροδολαρίων» από τον Κόλπο προβάλλεται σαν το φως στο βάθος του τούνελ της οικονομικής κρίσης: από το λιμάνι του Αστακού μέχρι το Ελληνικό και τον ΠΑΟΚ, εφημερίδες και κανάλια πρόβαλαν τους σεϊχηδες σαν την ανερχόμενη δύναμη. Η χρεοκοπία του Ντουμπάι πριν δυο χρόνια έριξε ένα κουβά κρύο νερό σε αυτά τα όνειρα. Δεν είναι όμως η πρώτη φορά. Στη δεκαετία του ’70 οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες του Κόλπου βρέθηκαν με μια θάλασσα «πετροδολάρια» στον έλεγχό τους και ελληνικές εταιρείες, τράπεζες, εφοπλιστές (πολλές φορές οι ίδιοι σε διαφορετικές δραστηριότητες) πήραν ένα μέρος της «χρυσής βροχής».
Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’80 το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα σύσφιγγε τις σχέσεις με τον «αραβικό κόσμο» φιλοδοξούσε ότι με αυτό τον τρόπο θα αντιμετώπιζε και τις πιέσεις της οικονομικής κρίσης που είχε αρχίσει να επηρρεάζει τον ελληνικό καπιταλισμό. Το σενάριο δεν λειτούργησε. Όμως, αυτό κάθε άλλο σήμαινε ότι το ελληνικό κεφάλαιο αποσύρθηκε από την περιοχή.
Ανησυχίες
Οι εξεγέρσεις κι οι επαναστάσεις που απλώνονται σαν τη φωτιά ανησυχούν την ελληνική άρχουσα τάξη για δυο λόγους. Πρώτος, ο οικονομικός: η «αστάθεια» είναι κακή για τις μπίζνες των ελλήνων καπιταλιστών. Οι δυο πρώτες σε σημασία χώρες στον αραβικό κόσμο είναι σύμφωνα με σημείωμα του Υπουργείου Εξωτερικών (Β3 Διεύθυνσης Οικ. Σχέσεων με χώρες Β. Αφρικής, Μ.Ανατολής και χώρες Κόλπου) είναι η Αίγυπτος και η Λιβύη. Ο κατάλογος των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται εκεί είναι χαρακτηριστικός:
«Σημαντικότερη εκ των Αραβικών χωρών για τα ελληνικά επιχειρηματικά συμφέροντα είναι η ΑΙΓΥΠΤΟΣ, όπου το σύνολο των ελληνικών επενδύσεων ανέρχεται περίπου στο ποσόν των 650 εκ. $ ΗΠΑ. Εντοπίζονται σε τομείς όπως: τρόφιμα (Edita/Chipita), συστήματα άρδευσης (Eurodrip), τσιμέντα (ΤΙΤΑΝ), χρώματα (Er-Lac), χαρτί και προϊόντα αυτού, ψυγεία αυτοκινήτων (Olympus Rad Egypt), δομικά υλικά, εμπόριο πετρελαϊκών προϊόντων, εξόρυξη πετρελαίου, ναυλώσεις (Όμιλος Βαρδινογιάννη), ανάληψη τεχνικών έργων (Όμιλος Λάτση, όμιλος Αρχιρόδον), τραπεζικός τομέας (Τράπεζα Πειραιώς, Εθνική), φυσικό αέριο (Όμιλος ΚΟΠΕΛΟΥΖΟΥ), εκμετάλλευση υδρογονανθράκων (Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε.).
Ακολουθεί η ΛΙΒΥΗ, όπου σήμερα δραστηριοποιούνται οι ακόλουθες τεχνικές εταιρείες (είναι επίσημα εγγεγραμμένες) : ΕΤΕΠ, ΣΙΚΕΛΙΣ, J&P (ΙΩΑΝΝΟΥ-ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΪΔΗΣ), Αρχιρόδον, TERNA, ΑΘΗΝΑ, ΑΚΤΩΡ και MARITECH. Επίσης, στον τομέα υδρογονανθράκων τα «Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε. και ΑΣΠΡΟΦΟΣ Α.Ε.» και στον τομέα των τηλεπικοινωνιών η εταιρεία ΙΝΤΡΑΚΟΜ. Άλλες επενδύσεις έχουν πραγματοποιήσει τα Διυλιστήρια Χερσονήσου του Αίμου ΑΕΒΕ (Green Oil S.A. του ομίλου INTEMACO) ενώ πρόσφατα είχαμε και την πρώτη σημαντική ελληνική παραγωγική επένδυση εκτός πετρελαϊκού τομέα στη χώρα (ίδρυση μικτής ελληνο-λιβυκής επιχείρησης A LAMAR SA – Production & Stock Joint Company), στον τομέα της χύτευσης αλουμινίου». (Από την ιστοσελίδα του υπουργείου Εξωτερικών, www.mfa.gr).
Ακόμα πιο σημαντικοί είναι οι «γεωστρατηγικοί» λόγοι ανησυχίας. Αν η συμμαχία της Αιγύπτου με το Ισραήλ καταρρεύσει κάτω από την πίεση των ξεσηκωμένων εργατών και νεολαίας, όλη η περίπλοκη διπλωματία που είναι αγκυροβολημένη στη σύσφιξη των σχέσεων με το σιωνιστικό κράτος του Ισραήλ θα μείνει στον αέρα. Η ύπαρξη του «φίλου Μουμπάρακ» στο τιμόνι της Αιγύπτου ήταν για παράδειγμα ένας λόγος να πιστεύει η κυβέρνηση ότι θα προχωρήσει το παζάρι με το Ισραήλ για τον καθορισμό των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο.
Για το κίνημα των εργατών και της νεολαίας που παλεύουν ενάντια στην κυβέρνηση του μνημονίου και των τραπεζιτών, δεν μπορούν να υπάρχουν τέτοιες ανησυχίες. Το συμφέρον μας είναι το άπλωμα και το βάθεμα της επανάστασης που έχει ξεκινήσει στην Αίγυπτο, ακριβώς γιατί αυτός είναι ο παράγοντας που σπέρνει τον τρόμο στον ιμπεριαλισμό και σε όλες τις άρχουσες τάξεις της ευρύτερης περιοχής, ανάμεσά τους και στην ελληνική. Ο ΓΑΠ χάνει έναν-έναν όλους τους φίλους του στην περιοχή (και «συντρόφους» του στη Σοσιαλιστική Διεθνή...). Μαζί με την ολόψυχη συμπαράσταση στους επαναστημένους εργάτες και νέους της Αιγύπτου, η καλύτερη υπηρεσία που μπορούμε να τους προσφέρουμε είναι να στείλουμε και τον ΓΑΠ να κάνει παρέα στους εκθρονισμένους δικτάτορες, και μαζί με αυτόν όλη την τάξη που υπηρετεί.